PHẦN THỨ HAI HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG MÔN VẬT LÍ LỚP 12 THPT

Chia sẻ: Le Tung | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:175

Thêm vào BST

Báo xấu

209
lượt xem 49
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần “Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng” của tài liệu này được trình bày theo từng lớp và theo các chương. Mỗi chương đều gồm hai phần là...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: PHẦN THỨ HAI HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG MÔN VẬT LÍ LỚP 12 THPT

PHẦN THỨ HAI HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG MÔN VẬT LÍ LỚP 12 THPT MỘT SỐ ĐIỂM CẦN LƯU Ý KHI THỰC HIỆN CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG 1. Phần “Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng” của tài liệu này được trình bày theo từng lớp và theo các ch ương. M ỗi ch ương đều gồm hai phần là : a) Chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình : Phần này nêu l ại nguyên văn các chu ẩn ki ến th ức, kĩ năng đã đ ược quy đ ịnh trong ch ương trình hiện hành tương ứng đối với mỗi chương. b) Hướng dẫn thực hiện : Phần này chi tiết hoá các chu ẩn ki ến th ức, kĩ năng đã nêu ở ph ần trên d ưới d ạng m ột b ảng g ồm có 4 c ột và được sắp xếp theo các chủ đề của môn học. Các cột của bảng này gồm : - Cột thứ nhất (STT) ghi thứ tự các đơn vị kiến thức, kĩ năng trong mỗi chủ đề. - Cột thứ hai (Chuẩn KT, KN quy định trong chương trình) nêu lại các chu ẩn ki ến th ức, kĩ năng t ương ứng v ới m ỗi ch ủ đ ề đã đ ược quy định trong chương trình hiện hành. - Cột thứ ba (Mức độ thể hiện cụ thể của chuẩn KT, KN) trình bày nội dung chi ti ết t ương ứng v ới các chu ẩn ki ến th ức, kĩ năng nêu trong cột thứ hai. Đây là phần trọng tâm, trình bày những ki ến thức, kĩ năng t ối thi ểu mà HS c ần ph ải đ ạt đ ược trong quá trình h ọc t ập. Các kiến thức, kĩ năng được trình bày trong cột này ở các cấp độ khác nhau và được để trong dấu ngoặc vuông [ ]. Các chuẩn kiến thức, kĩ năng được chi tiết hóa trong cột này là những căn c ứ c ơ b ản nh ất đ ể ki ểm tra đánh giá k ết qu ả h ọc t ập c ủa h ọc sinh trong quá trình học tập cấp THPT. - Cột thứ tư (Ghi chú) trình bày những nội dung liên quan đến những chu ẩn ki ến th ức, kĩ năng đ ược nêu ở c ột th ứ ba. Đó là nh ững ki ến thức, kĩ năng cần tham khảo vì chúng được sử dụng trong SGK hiện hành khi tiếp c ận những chu ẩn ki ến th ức, kĩ năng quy đ ịnh trong ch ương trình, hoặc đó là những ví dụ minh hoạ, những điểm cần chú ý khi thực hiện. 2. Đối với các vùng sâu, vùng xa và những vùng nông thôn còn có những khó khăn, GV c ần bám sát vào chu ẩn ki ến th ức, kĩ năng c ủa chương trình chuẩn, không yêu cầu HS biết những nội dung về chuẩn kiến thức, kĩ năng khác liên quan có trong các tài liệu tham khảo. Ngược lại, đối với các vùng phát tri ển như th ị xã, thành ph ố, nh ững vùng có đi ều ki ện v ề kinh t ế, văn hoá xã h ội, GV c ần linh ho ạt đ ưa vào những kiến thức, kĩ năng liên quan đ ể t ạo đi ều ki ện cho HS phát tri ển năng l ực. Trong quá trình vận dụng, GV cần phân hoá trình đ ộ HS đ ể có nh ững gi ải pháp t ốt nh ất trong vi ệc t ổ ch ức các ho ạt đ ộng nh ận th ức cho HS. Trên đây là nh ững đi ểm c ần l ưu ý khi th ực hi ện chu ẩn ki ến th ức, kĩ năng. S ở Giáo d ục và Đào t ạo ch ỉ đ ạo các tr ường THPT t ổ ch ức cho tổ chuyên môn rà soát ch ương trình, khung phân ph ối ch ương trình c ủa B ộ, xây d ựng m ột khung giáo án chung cho t ổ chuyên môn đ ể từ đó các GV có c ơ sở so ạn bài và nâng cao ch ất l ượng d ạy h ọc. 13
A. CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN Ch¬ng I. DAO §éNG C¥ 1. ChuÈn kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña ch¬ng tr×nh Chñ ®Ò Møc ®é cÇn ®¹t ghi chó KiÕn thøc Dao ®éng cña con l¾c a) Dao ®éng − Ph¸t biÓu ®îc ®Þnh nghÜa dao ®éng ®iÒu hoµ. lß xo vµ con l¾c ®¬n ®iÒu hoµ. C¸c − Nªu ®îc li ®é, biªn ®é, tÇn sè, chu k×, pha, pha ban ®Çu lµ g×. khi bá qua c¸c ma s¸t vµ ®¹i lîng ®Æc trng lùc c¶n lµ c¸c dao ®éng − Nªu ®îc qu¸ tr×nh biÕn ®æi n¨ng lîng trong dao ®éng ®iÒu hoµ. riªng. b) Con l¾c lß xo. Con l¾c ®¬n − ViÕt ®îc ph¬ng tr×nh ®éng lùc häc vµ ph¬ng tr×nh dao ®éng ®iÒu hoµ cña con Trong c¸c bµi to¸n ®¬n l¾c lß xo vµ con l¾c ®¬n. gi¶n, chØ xÐt dao ®éng c) Dao ®éng ®iÒu hoµ cña riªng mét riªng. Dao ®éng − ViÕt ®îc c«ng thøc tÝnh chu k× (hoÆc tÇn sè) dao ®éng ®iÒu hoµ cña con l¾c lß xo vµ con l¾c ®¬n. Nªu ®îc øng dông cña con l¾c ®¬n trong viÖc x¸c ®Þnh con l¾c, trong ®ã : con t¾t dÇn gia tèc r¬i tù do. l¾c lß xo gåm mét lß xo, d) Dao ®éng c- ®îc ®Æt n»m ngang ìng bøc. HiÖn t- − Tr×nh bµy ®îc néi dung cña ph¬ng ph¸p gi¶n ®å Fre-nen. hoÆc treo th¼ng ®øng: îng céng hëng. − Nªu ®îc c¸ch sö dông ph¬ng ph¸p gi¶n ®å Fre-nen ®Ó tæng hîp hai dao ®éng con l¾c ®¬n chØ chÞu Dao ®éng duy ®iÒu hoµ cïng tÇn sè vµ cïng ph¬ng dao ®éng. t¸c dông cña träng lùc vµ tr× − Nªu ®îc dao ®éng riªng, dao ®éng t¾t dÇn, dao ®éng cìng bøc lµ g×. lùc c¨ng cña d©y treo. e) Ph¬ng ph¸p − Nªu ®îc ®iÒu kiÖn ®Ó hiÖn tîng céng hëng x¶y ra. gi¶n ®å Fre-nen − Nªu ®îc c¸c ®Æc ®iÓm cña dao ®éng t¾t dÇn, dao ®éng cìng bøc, dao ®éng duy tr×. KÜ n¨ng − Gi¶i ®îc nh÷ng bµi to¸n ®¬n gi¶n vÒ dao ®éng cña con l¾c lß xo vµ con l¾c ®¬n. 14
− BiÓu diÔn ®îc mét dao ®éng ®iÒu hoµ b»ng vect¬ quay. − X¸c ®Þnh chu k× dao ®éng cña con l¾c ®¬n vµ gia tèc r¬i tù do b»ng thÝ nghiÖm. 2. Híng dÉn thùc hiÖn 1. Dao ®éng ®iÒu hoµ ChuÈn KT, KN quy ®Þnh Stt møc ®é thÓ hiÖn cô thÓ cña chuÈn KT, KN Ghi chó trong ch¬ng tr×nh 1 Ph¸t biÓu ®îc [Thông hiểu] ChuyÓn ®éng cña vËt lÆp ®i 15
®Þnh nghÜa dao Dao ®éng ®iÒu hoµ lµ dao ®éng trong ®ã li ®é cña mét vËt lµ mét lÆp l¹i quanh mét vÞ trÝ ®Æc ®éng ®iÒu hoµ. hµm c«sin (hay hàm sin) cña thêi gian. biÖt (gäi lµ vÞ trÝ c©n b»ng), Ph¬ng tr×nh cña dao ®éng ®iÒu hoµ cã d¹ng: gäi lµ dao ®éng c¬. NÕu sau nh÷ng kho¶ng thêi x = Acos(ωt + ϕ) gian b»ng nhau, gäi lµ chu k×, trong ®ã, x lµ li ®é, A lµ biªn ®é cña dao ®éng (lµ mét sè d ¬ng), ϕ vËt trë l¹i vÞ trÝ cò và chuyÓn lµ pha ban ®Çu, ω lµ tÇn sè gãc cña dao ®éng, (ωt + ϕ) lµ pha cña ®éng theo híng cò th× dao dao ®éng t¹i thêi ®iÓm t. ®éng cña vËt ®ã lµ tuÇn hoµn. Dao ®éng tuÇn hoµn ®¬n gi¶n nhÊt lµ dao ®éng ®iÒu hoµ. 2 Nªu ®îc li ®é, biªn [Th«ng hiÓu] Víi mét biªn ®é ®· cho th× pha ®é, tÇn sè, chu lµ ®¹i lîng x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ • Li ®é x cña dao ®éng lµ to¹ ®é cña vËt trong hÖ to¹ ®é cã gèc lµ k×, pha, pha ban chiÒu chuyÓn ®éng cña vËt t¹i vÞ trÝ c©n b»ng. §¬n vÞ ®o li ®é lµ ®¬n vÞ ®o chiÒu dµi. ®Çu lµ g×. thêi ®iÓm t. • Biªn ®é A cña dao ®éng lµ ®é lÖch lín nhÊt cña vËt khái vÞ trÝ Gi÷a dao ®éng ®iÒu hoµ vµ c©n b»ng. §¬n vÞ ®o biªn ®é lµ ®¬n vÞ ®o chiÒu dµi. chuyÓn ®éng trßn ®Òu cã mèi • (ωt + ϕ) gäi lµ pha cña dao ®éng t¹i thêi ®iÓm t, cã ®¬n vÞ lµ liªn hÖ lµ: §iÓm P dao ®éng ra®ian (rad). Víi mét biªn ®é ®· cho th× pha lµ ®¹i lîng x¸c ®Þnh vÞ ®iÒu hoµ trªn mét ®o¹n th¼ng trÝ vµ chiÒu chuyÓn ®éng cña vËt t¹i thêi ®iÓm t. lu«n cã thÓ ®îc coi lµ h×nh • ϕ lµ pha ban ®Çu cña dao ®éng, cã ®¬n vÞ lµ ra®ian (rad). chiÕu cña mét ®iÓm M • ω lµ tÇn sè gãc cña dao ®éng, cã ®¬n vÞ lµ ra®ian trªn gi©y chuyÓn ®éng trßn ®Òu lªn ®- (rad/s). êng kÝnh lµ ®o¹n th¼ng ®ã. • Chu k× T cña dao ®éng ®iÒu hoµ lµ kho¶ng thêi gian ®Ó vËt VËn tèc cña dao ®éng ®iÒu thùc hiÖn ®îc mét dao ®éng toµn phÇn. §¬n vÞ cña chu k× lµ gi©y hoµ lµ v = x' = -ωAsin(ωt + ϕ) . (s). Gia tèc cña dao ®éng ®iÒu • TÇn sè (f) cña dao ®éng ®iÒu hoµ lµ sè dao ®éng toµn phÇn hoµ lµ thùc hiÖn trong mét gi©y, cã ®¬n vÞ lµ mét trªn gi©y (1/s), gäi lµ a = v' = −ω2Acos(ωt + ϕ) = − ω2x hÐc (kÝ hiÖu Hz). 16
2π HÖ thøc mèi liªn hÖ gi÷a chu k× vµ tÇn sè lµ ω = = 2πf. T 2. CON L¾C Lß XO ChuÈn KT, KN quy ®Þnh Stt møc ®é thÓ hiÖn cô thÓ cña chuÈn KT, KN Ghi chó trong ch¬ng tr×nh 1 ViÕt ®îc ph¬ng [Th«ng hiÓu] Con l¾c lß xo gåm vËt nhá cã khèi l- tr×nh ®éng lùc îng m g¾n vµo lß xo cã khèi lîng • Ph¬ng tr×nh ®éng lùc häc cña dao ®éng ®iÒu hoµ lµ häc vµ ph¬ng kh«ng ®¸ng kÓ, ®é cøng k, mét ®Çu tr×nh dao ®éng k F = ma = − kx hay a = − x g¾n vµo ®iÓm cè ®Þnh. ®iÒu hoµ cña con m §iÒu kiÖn kh¶o s¸t là lùc c¶n m«i tr- l¾c lß xo. trong ®ã F lµ lùc t¸c dông lªn vËt m, x lµ li ®é cña vËt m. êng vµ lùc ma s¸t kh«ng ®¸ng kÓ. Ph¬ng tr×nh cã thÓ ®îc viÕt díi d¹ng : Lùc lu«n híng vÒ vÞ trÝ c©n b»ng gäi x" = − ω x 2 lµ lùc kÐo vÒ, cã ®é lín tØ lÖ víi li ®é • Ph¬ng tr×nh dao ®éng cña dao ®éng ®iÒu hoµ lµ vµ g©y ra gia tèc cho vËt dao ®éng ®iÒu hoµ. k x = Acos(ωt + ϕ) víi ω = m [Th«ng hiÓu] 2 ViÕt ®îc c«ng thøc tÝnh chu k× • C«ng thøc tÝnh tÇn sè gãc cña dao ®éng ®iÒu hoµ cña (hoÆc tÇn sè) dao k ®éng ®iÒu hoµ con l¾c lß xo lµ ω = m . cña con l¾c lß xo. • C«ng thøc tÝnh chu k× dao ®éng cña dao ®éng ®iÒu hoµ m cña con l¾c lß xo lµ T = 2π . k 17
Trong ®ã, k lµ ®é cøng lß xo, cã ®¬n vÞ lµ niut¬n trªn mÐt (N/m), m lµ khèi lîng cña vËt dao ®éng ®iÒu hoµ, ®¬n vÞ lµ kil«gam (kg). 3 Nªu ®îc qu¸ tr×nh [Th«ng hiÓu] Víi dao ®éng cña con l¾c lß xo, bá biÕn ®æi n¨ng l- Trong qu¸ tr×nh dao ®éng ®iÒu hoµ, cã sù biÕn ®æi qua l¹i qua mäi ma s¸t vµ lùc c¶n, chän mèc îng trong dao gi÷a ®éng n¨ng vµ thÕ n¨ng. §éng n¨ng t¨ng th× thÕ n¨ng tÝnh thÕ n¨ng ë vÞ trÝ c©n b»ng, th× ®éng ®iÒu hoµ. gi¶m vµ ngîc l¹i. Nhng c¬ n¨ng cña vËt dao ®éng ®iÒu hßa − §éng n¨ng : lu«n lu«n kh«ng ®æi. 1 W® = mv2 = Wsin2(ωt + ϕ). 2 − ThÕ n¨ng : 1 Wt = kx2 = Wcos2(ωt + ϕ). 2 − C¬ n¨ng : 1 2 1 W= kA = mω2A2 = h»ng sè. 2 2 4 Gi¶i ®îc nh÷ng bµi [VËn dông] ChØ xÐt dao ®éng ®iÒu hoµ cña to¸n ®¬n gi¶n vÒ • BiÕt c¸ch chän hÖ trôc to¹ ®é, chØ ra ®îc c¸c lùc t¸c dông riªng mét con l¾c, trong ®ã, con l¾c dao ®éng cña con lªn vËt dao ®éng. lß xo dao ®éng theo ph¬ng ngang l¾c lß xo hoÆc theo ph¬ng th¼ng ®øng. • BiÕt c¸ch lËp ph¬ng tr×nh dao ®éng, tÝnh chu k× dao ®éng vµ c¸c ®¹i lîng trong c¸c c«ng thøc cña con l¾c lß xo. Chó ý mèc thêi gian ®Ó x¸c ®Þnh pha ban ®Çu cña dao ®éng. 3. CON L¾C §¥N 18
ChuÈn KT, KN quy ®Þnh Stt møc ®é thÓ hiÖn cô thÓ cña chuÈn KT, KN Ghi chó trong ch¬ng tr×nh 1 ViÕt ®îc ph¬ng [Th«ng hiÓu] Con l¾c ®¬n gåm vËt nhá khèi lîng m tr×nh ®éng lùc • Víi con l¾c ®¬n, thµnh phÇn lùc kÐo vËt vÒ vÞ trÝ c©n treo vµo sîi d©y kh«ng d·n cã khèi lîng häc vµ ph¬ng b»ng lµ kh«ng ®¸ng kÓ vµ chiÒu dµi l. §iÒu tr×nh dao ®éng kiÖn kh¶o s¸t lµ lùc c¶n m«i trêng vµ s s ®iÒu hoµ cña con Pt = − mg = ma = ms" hay s" = − g = −ω2s lùc ma s¸t kh«ng ®¸ng kÓ. Biªn ®é l l l¾c ®¬n. gãc α0 nhá (α0 ≤ 10o). trong ®ã, s lµ li ®é cong cña vËt ®o b»ng mÐt (m), l lµ chiÒu dµi cña con l¾c ®¬n ®o b»ng mÐt (m). §ã lµ ph¬ng tr×nh §éng n¨ng cña con l¾c ®¬n lµ ®éng ®éng lùc häc cña con l¾c ®¬n. n¨ng cña vËt m. • Ph¬ng tr×nh dao ®éng cña con l¾c ®¬n lµ lµ 1 W® = mv2 2 s = s0cos(ωt + ϕ) ThÕ n¨ng cña con l¾c ®¬n lµ thÕ trong ®ã, s0 = lα0 lµ biªn ®é dao ®éng. n¨ng träng trêng cña vËt m. Chän mèc tÝnh thÕ n¨ng lµ vÞ trÝ c©n b»ng th× Wt = mgl (1 − cosα) NÕu bá qua ma s¸t, th× c¬ n¨ng cña con l¾c ®¬n ®îc b¶o toµn. 1 W = mv2 + mgl (1 − cosα) = hằng số 2 2 ViÕt ®îc c«ng [Th«ng hiÓu] thøc tÝnh chu k× • C«ng thøc tÝnh tÇn sè gãc cña dao ®éng con l¾c ®¬n : lµ ë mét n¬i trªn Tr¸i §Êt (g kh«ng ®æi), (hoÆc tÇn sè) dao chu k× dao ®éng T cña con l¾c ®¬n ®éng ®iÒu hoµ ω = g . chØ phô thuéc vµo chiÒu dµi l cña cña con l¾c ®¬n. l con l¾c ®¬n. 19
• C«ng thøc tÝnh chu k× dao ®éng : cña con l¾c ®¬n lµ l T = 2π . g Trong ®ã, g : lµ gia tèc r¬i tù do, cã ®¬n vÞ lµ mÐt trªn gi©y b×nh ph¬ng (m/s2), l lµ chiÒu dµi con l¾c, cã ®¬n vÞ lµ mÐt (m). 3 Nªu ®îc øng dông [Th«ng hiÓu] cña con l¾c ®¬n • Dïng con l¾c ®¬n cã chiÒu dµi 1 m. Cho dao ®éng ®iÒu trong viÖc x¸c hoµ. §o thêi gian cña mét sè dao ®éng toµn phÇn, tõ ®ã suy ®Þnh gia tèc r¬i tù ra chu k× T. do. 4π2l • TÝnh g theo c«ng thøc :: g = . T2 4 Gi¶i ®îc nh÷ng [VËn dông] ChØ xÐt con l¾c ®¬n chÞu t¸c dông bµi to¸n ®¬n gi¶n cña träng lùc vµ lùc c¨ng cña d©y • BiÕt c¸ch chän hÖ trôc to¹ ®é, chØ ra ®îc c¸c lùc t¸c dông vÒ dao ®éng cña treo. lªn vËt dao ®éng. con l¾c ®¬n. Chó ý mèc thêi gian ®Ó x¸c ®Þnh • BiÕt c¸ch lËp ph¬ng tr×nh dao ®éng, tÝnh chu k× dao ®éng pha ban ®Çu. vµ c¸c ®¹i lîng trong c¸c c«ng thøc cña con l¾c ®¬n. 4. DAO §éNG T¾T DÇN. DAO §éNG C¦ìNG BøC ChuÈn KT, KN quy ®Þnh Stt møc ®é thÓ hiÖn cô thÓ cña chuÈn KT, KN Ghi chó trong ch¬ng tr×nh 1 Nªu ®îc dao ®éng [Th«ng hiÓu] Dao ®éng duy tr× lµ dao riªng, dao ®éng ®éng cã biªn ®é ®îc gi÷ • Dao ®éng cña hÖ x¶y ra díi t¸c dông chØ cña néi lùc gäi lµ dao ®éng t¾t dÇn, dao ®éng kh«ng ®æi b»ng c¸ch bï tù do hay dao ®éng riªng. Dao ®éng riªng cã chu k× chØ phô thuéc c¸c cìng bøc lµ g×. n¨ng lîng cho hÖ ®óng 20
Nªu ®îc c¸c ®Æc yÕu tè trong hÖ mµ kh«ng phô thuéc vµo c¸ch kÝch thÝch ®Ó t¹o nªn b»ng n¨ng lîng mÊt m¸t vµ ®iÓm cña dao dao ®éng. Trong qu¸ tr×nh dao ®éng, tÇn sè cña dao ®éng riªng kh«ng tÇn sè dao ®éng b»ng tÇn ®éng t¾t dÇn, dao ®æi. TÇn sè nµy gäi lµ tÇn sè riªng cña dao ®éng, kÝ hiÖu lµ f 0. sè dao ®éng riªng cña hÖ. ®éng cìng bøc, • Dao ®éng t¾t dÇn lµ dao ®éng cã biªn ®é gi¶m dÇn theo thêi gian. Dao ®éng cña con l¾c lß dao ®éng duy tr×. Nguyªn nh©n g©y ra dao ®éng t¾t dÇn lµ lùc c¶n cña m«i trêng. VËt xo, cã tÇn sè chØ phô dao ®éng bÞ mÊt dÇn n¨ng lîng. Biªn ®é cña dao ®éng gi¶m cµng thuéc vµo m vµ k, lµ dao nhanh khi lùc c¶n cña m«i trêng cµng lín. ®éng riªng. • Dao ®éng cìng bøc lµ dao ®éng mµ vËt dao ®éng chÞu t¸c dông cña NÕu dao ®éng trong chÊt láng (m«i trêng cã ma s¸t) mét ngo¹i lùc cìng bøc tuÇn hoµn. : Dao ®éng cìng bøc cã biªn ®é th×, dao ®éng cña con l¾c kh«ng ®æi, cã tÇn sè b»ng tÇn sè cña lùc cìng bøc. Biªn ®é cña dao ®¬n lµ dao ®éng t¾t dÇn. ®éng cìng bøc phô thuéc vµo biªn ®é cña lùc cìng bøc vµ ®é chªnh Dao ®éng cña th©n xe buýt lÖch tÇn sè cña lùc cìng bøc vµ tÇn sè riªng cña hÖ dao ®éng. Khi g©y ra bëi chuyÓn ®éng tÇn sè cña lùc cìng bøc cµng gÇn víi tÇn sè riªng th× biªn ®é dao cña pit-t«ng trong xilanh ®éng cìng bøc cµng lín. cña m¸y næ, khi xe kh«ng • §Æc ®iÓm cña dao ®éng duy tr× : lµ biªn ®é dao ®éng kh«ng ®æi chuyÓn ®éng, lµ dao ®éng cìng bøc. vµ tÇn sè dao ®éng b»ng tÇn sè riªng cña hÖ. Biªn ®é kh«ng ®æi lµ do : trong mçi chu k× ®· bæ sung phÇn n¨ng lîng ®óng b»ng phÇn n¨ng lîng hÖ tiªu hao do ma s¸t. 3 Nªu ®îc ®iÒu kiÖn [Th«ng hiÓu] HiÖn tîng céng hëng cã thÓ ®Ó hiÖn tîng céng • HiÖn tîng céng hëng lµ hiÖn tîng biªn ®é cña dao ®éng cìng bøc t¨ng cã h¹i nh lµm háng cÇu hëng x¶y ra. cèng, c¸c c«ng tr×nh x©y ®Õn gi¸ trÞ cùc ®¹i khi tÇn sè (f) cña lùc cìng bøc b»ng tÇn sè riªng (f 0) dùng, c¸c chi tiÕt m¸y cña hÖ dao ®éng. mãc... Nhng còng thÓ cã cã • §iÒu kiÖn x¶y ra hiÖn tîng céng hëng : lµ f = f0. lîi, nh hép céng hëng dao ®éng ©m thanh cña ®µn ghita, vi«lon,... 21
5. TæNG HîP HAI DAO §éNG §IÒU HOµ CïNG PH¦¥NG, CïNG TÇN Sè. PH¦¥NG PH¸P GI¶N §å FRE-NEN ChuÈn KT, KN quy ®Þnh Stt møc ®é thÓ hiÖn cô thÓ cña chuÈn KT, KN Ghi chó trong ch¬ng tr×nh 1 Tr×nh bµy ®îc néi [Th«ng hiÓu] dung cña ph¬ng Ph¬ng tr×nh dao ®éng ®iÒu hoµ lµ ph¸p gi¶n ®å Fre- nen. x = A cos(ωt + ϕ) . Ta biÓu diÔn BiÓu diÔn ®îc dao dao ®éng ®iÒu hoµ b»ng vect¬ uuur ®éng ®iÒu hoµ quay OM cã ®Æc ®iÓm sau : : b»ng vect¬ quay. − Cã gèc t¹i gèc cña trôc täa ®é Ox. − Cã ®é dµi b»ng biªn ®é dao ®éng, OM = A. − Hîp víi trôc Ox mét gãc b»ng pha ban ®Çu vµ quay ®Òu quanh O víi tèc ®é gãc ω, víi chiÒu quay lµ chiÒu d¬ng cña ®êng trßn l- îng gi¸c, ngîc chiÒu kim ®ång hå. [VËn dông] BiÕt c¸ch biÓu diÔn ®îc dao ®éng ®iÒu hoµ b»ng vect¬ quay. 2 Nªu ®îc c¸ch sö [VËn dông] M + Dao ®éng tæng hîp cña hai dao dông ph¬ng ph¸p M2 ®éng ®iÒu hoµ cïng ph¬ng, cïng • Ph¬ng ph¸p gi¶n ®å Fre-nen : : gi¶n ®å Fre-nen tÇn sè lµ mét dao ®éng ®iÒu ®Ó tæng hîp hai XÐt hai dao ®éng ®iÒu hßa cïng hoµ cïng ph¬ng, cïng tÇn sè víi dao ®éng ®iÒu ph¬ng, cïng tÇn sè : lµ ϕ M1 hai dao ®éng ®ã. hoµ cïng tÇn sè, x1 = A 1cos(ωt + ϕ1) vµ NÕu ∆ϕ = ϕ2 − ϕ1 > 0 : th× dao cïng ph¬ng dao O P2 P1 P x x 2 = A 2cos(ωt + ϕ2 ) . §Ó tæng hîp ®éng. ®éng x2 sím pha h¬n dao ®éng hai dao ®éng ®iÒu hoµ nµy, ta thùc x1, hay dao ®éng x1 trÔ pha so hiÖn nh sau: víi dao ®éng x2. 22
− VÏ hai vect¬ OM 1 vµ OM 2 biÓu diÔn hai dao ®éng thµnh phÇn NÕu ∆ϕ = ϕ2 − ϕ1 < 0 : th× dao x1 vµ x2. ®éng x2 trÔ pha so víi dao ®éng − VÏ vect¬ OM = OM 1 + OM 2 lµ vect¬ biÓu diÔn dao ®éng tæng x1, hay dao ®éng x1 sím pha h¬n hîp :. H×nh b×nh hµnh OMM1M2 kh«ng biÕn d¹ng, quay ®Òu víi dao ®éng x2. uuur tèc ®é ω quanh O. Vect¬ OM còng quay ®Òu nh thÕ. Do ®ã x = NÕu ∆ϕ = ϕ2 − ϕ1 = 2nπ (n = 0 ;; x1 + x2 = Acos(ωt + ϕ). ± 1;; ± 2 ; ; ± 3...) : th× hai dao ®éng cïng pha vµ biªn ®é dao • Biªn ®é A vµ pha ban ®Çu ϕ cña dao ®éng tæng hîp ®îc x¸c ®éng tæng hîp lín nhÊt : lµ: ®Þnh b»ng c«ng thøc : : 2 2 A = A 1 + A 2. A = A 1 + A 2 + 2A 1A 2cos(ϕ2 − ϕ1) ; NÕu ∆ϕ = ϕ2 − ϕ1 = (2n + 1)π (n A 1 sin ϕ1 + A 2 sin ϕ2 tan ϕ = = 0; ; ± 1 ;; ± 2 ;; ± 3...) : th× hai A 1cosϕ1 + A 2 cos ϕ2 dao ®éng thµnh phÇn ngîc pha nhau vµ biªn ®é dao ®éng nhá • §é lÖch pha cña hai dao ®éng thµnh phÇn lµ : nhÊt : lµ: ∆ϕ = (ωt + ϕ2 ) − (ωt + ϕ1) = ϕ2 − ϕ1 A = A 1 − A 2 = A min 6. Thực hành: KHẢO SÁT THỰC NGHIỆM CÁC ĐỊNH LUẬT DAO ĐỘNG CỦA CON LẮC ĐƠN ChuÈn KT, KN quy ®Þnh Stt møc ®é thÓ hiÖn cô thÓ cña chuÈn KT, KN Ghi chó trong ch¬ng tr×nh 1 Xác định chu kì dao [Thông hiểu] động của con lắc đơn Hiểu được cơ sở lí thuyết: và gia tốc rơi tự do - Nêu được cấu tạo của con lắc đơn. bằng thí nghiệm - Nêu được cách kiểm tra mối quan hệ giữa chu kì với chiều dài c ủa con l ắc đ ơn khi co lắc dao động với biên độ góc nhỏ. 23
[Vận dụng] • Biết cách sử dụng các dụng cụ và bố trí được thí nghiệm: - Biết dùng thước đo chiều dài, thước đo góc, đồng hồ bấm giây ho ặc đ ồng h ồ đo thời gian hiện số. - Biết lắp ráp được các thiết bị thí nghiệm. • Biết cách tiến hành thí nghiệm: - Thay đổi biên độ dao động, đo chu kì con lắc. - Thay đổi khối lượng con lắc, đo chu kì dao động. - Thay đổi chiều dài con lắc, đo chu kì dao động. - Ghi chép số liệu vào bảng. • Biết tính toán các số liệu thu được từ thí nghiệm để đưa ra kết quả: - Tính được T, T2, T2/l. - Vẽ được đồ thị T(l) và đồ thị T2(l). - Xác định chu kì dao động của con lắc đ ơn bằng cách đo th ời gian t 1 khi con lắc t1 t2 thực hiện n1 dao động toàn phần, tính T1 = ; tương tự T2 = … từ đó xác định T . n1 n2 4π 2 - Đo chiều dài l của con lắc đơn và tính g theo công thức g = . T2 - Từ đồ thị rút ra các nhận xét. 24
Ch¬ng II. SãNG C¥ 1. ChuÈn kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña ch¬ng tr×nh. Chñ ®Ò Møc ®é cÇn ®¹t ghi chó 25
KiÕn thøc a) Kh¸i niÖm sãng − Ph¸t biÓu ®îc c¸c ®Þnh nghÜa vÒ sãng c¬, sãng däc, sãng ngang vµ c¬. Sãng ngang. nªu ®îc vÝ dô vÒ sãng däc, sãng ngang. Sãng däc − Ph¸t biÓu ®îc c¸c ®Þnh nghÜa vÒ tèc ®é truyÒn sãng, bíc sãng, tÇn b) C¸c ®Æc trng sè sãng, biªn ®é sãng vµ n¨ng lîng sãng. cña sãng : : tèc − Nªu ®îc sãng ©m, ©m thanh, h¹ ©m, siªu ©m lµ g×. ®é truyÒn sãng, bíc sãng, tÇn sè − Nªu ®îc cêng ®é ©m vµ møc cêng ®é ©m lµ g× vµ ®¬n vÞ ®o møc cêng Møc cêng ®é ©m lµ : : sãng, biªn ®é ®é ©m. I L (dB) = 10lg . sãng, n¨ng lîng − Nªu ®îc vÝ dô ®Ó minh ho¹ cho kh¸i niÖm ©m s¾c. Tr×nh bµy ®îc s¬ I0 sãng lîc vÒ ©m c¬ b¶n, c¸c ho¹ ©m. c) Ph¬ng tr×nh − Nªu ®îc c¸c ®Æc trng sinh lÝ (®é cao, ®é to vµ ©m s¾c) vµ c¸c ®Æc sãng trng vËt lÝ (tÇn sè, møc cêng ®é ©m vµ c¸c ho¹ ©m) cña ©m. d) Sãng ©m. §é − M« t¶ ®îc hiÖn tîng giao thoa cña hai sãng mÆt níc vµ nªu ®îc c¸c cao cña ©m. ¢m ®iÒu kiÖn ®Ó cã sù giao thoa cña hai sãng. Kh«ng yªu cÇu häc sinh dïng ph- s¾c. Cêng ®é − M« t¶ ®îc hiÖn tîng sãng dõng trªn mét sîi d©y vµ nªu ®îc ®iÒu kiÖn ¬ng tr×nh sãng ®Ó gi¶i thÝch ©m. Møc cêng ®é ®Ó khi ®ã cã sãng dõng khi ®ã. hiÖn tîng sãng dõng. ©m. §é to cña ©m − Nªu ®îc t¸c dông cña hép céng hëng ©m. e) Giao thoa cña KÜ n¨ng hai sãng c¬. Sãng dõng. Céng hëng − ViÕt ®îc ph¬ng tr×nh sãng. ©m − Gi¶i ®îc c¸c bµi to¸n ®¬n gi¶n vÒ giao thoa vµ sãng dõng. − Gi¶i thÝch ®îc s¬ lîc hiÖn tîng sãng dõng trªn mét sîi d©y. − X¸c ®Þnh ®îc bíc sãng hoÆc tèc ®é truyÒn ©m b»ng ph¬ng ph¸p sãng dõng. 2. Híng dÉn thùc hiÖn 1. SãNG C¥ 26
ChuÈn KT, KN quy ®Þnh Stt møc ®é thÓ hiÖn cô thÓ cña chuÈn KT, KN Ghi chó trong ch¬ng tr×nh 1 Ph¸t biÓu ®îc c¸c [Th«ng hiÓu] VÝ dô: Sãng ©m truyÒn trong ®Þnh nghÜa vÒ kh«ng khÝ :, c¸c phÇn tö • Sãng c¬ lµ qu¸ tr×nh lan truyÒn dao ®éng c¬ trong mét m«i trêng. sãng c¬, sãng kh«ng khÝ dao ®éng däc theo däc, sãng ngang • Sãng däc lµ sãng trong ®ã c¸c phÇn tö m«i trêng dao ®éng theo ph¬ng truyÒn sãng, hoÆc dao vµ nªu ®îc vÝ dô ph¬ng trïng víi ph¬ng truyÒn sãng. Sãng däc truyÒn ®îc c¶ trong ®éng cña c¸c vßng lß xo chÞu vÒ sãng däc, sãng chÊt khÝ, chÊt láng vµ chÊt r¾n. t¸c dông cña lùc ®µn håi theo ngang. • Sãng ngang lµ sãng trong ®ã c¸c phÇn tö cña m«i trêng dao ph¬ng trïng víi trôc cña lß xo, ®éng theo ph¬ng vu«ng gãc víi ph¬ng truyÒn sãng. Sãng ngang ®ã lµ nh÷ng dao ®éng c¬ t¹o truyÒn ®îc ë mÆt chÊt láng vµ trong chÊt r¾n. ra sãng däc. Víi sãng trªn mÆt níc, : c¸c phÇn tö níc dao ®éng vu«ng gãc víi ph¬ng truyÒn sãng, ®ã lµ dao ®éng c¬ t¹o ra sãng ngang. 2 Ph¸t biÓu ®îc c¸c [Th«ng hiÓu] C«ng thøc liªn hÖ gi÷a chu k× ®Þnh nghÜa vÒ T, tÇn sè f, tèc ®é v vµ bíc • Biªn ®é sãng lµ biªn ®é dao ®éng cña mét phÇn tö m«i trêng cã tèc ®é truyÒn sãng λ , lµ : : sãng truyÒn qua. sãng, bíc sãng, v • Chu k× T (hoÆc tÇn sè f) lµ chu k× (hoÆc tÇn sè f) dao ®éng cña λ = vT = tÇn sè sãng, biªn f ®é sãng vµ n¨ng l- mét phÇn tö m«i trêng cã sãng truyÒn qua. C¸c ®¹i lîng ®Æc trng cña mét îng sãng. • Tèc ®é truyÒn sãng v lµ tèc ®é truyÒn dao ®éng trong m«i trêng. sãng h×nh sin lµ biªn ®é cña sãng, chu k× cña sãng, bíc • Bíc sãng λ lµ qu·ng ®êng mµ sãng truyÒn ®îc trong mét chu k×. sãng, n¨ng lîng sãng. Hai phÇn tö n»m trªn cïng mét ph¬ng truyÒn sãng, c¸ch nhau mét bíc sãng th× dao ®éng ®ång pha víi nhau. • TÇn sè sãng f lµ sè lÇn dao ®éng mµ phÇn tö m«i tr êng thùc hiÖn trong 1 gi©y khi sãng truyÒn qua. TÇn sè cã ®¬n vÞ lµ hec 27
(Hz). • N¨ng lîng sãng cã ®îc do n¨ng lîng dao ®éng cña c¸c phÇn tö cña m«i trêng cã sãng truyÒn qua. Qu¸ tr×nh truyÒn sãng lµ qu¸ tr×nh truyÒn n¨ng lîng. 3 ViÕt ®îc ph¬ng [Th«ng hiÓu] tr×nh sãng. • Ph¬ng tr×nh dao ®éng t¹i ®iÓm O lµ uO = Acosωt. Sau kho¶ng thêi gian ∆t, dao ®éng tõ O truyÒn ®Õn M c¸ch O mét kho¶ng x = v.∆t. • Ph¬ng tr×nh dao ®éng cña phÇn tö m«i trêng t¹i ®iÓm M bÊt k× cã täa ®é x lµ  x  t x uM(t) = Acosω  t − ÷ = Acos2π  − ÷  v T λ Ph¬ng tr×nh nµy cho biÕt li ®é u cña phÇn tö cã to¹ ®é x vµo thêi ®iÓm t. §ã lµ mét hµm võa tuÇn hoµn theo thêi gian, võa tuÇn hoµn theo kh«ng gian. 2. Sù GIAO THOA ChuÈn KT, KN quy ®Þnh Stt møc ®é thÓ hiÖn cô thÓ cña chuÈn KT, KN Ghi chó trong ch¬ng tr×nh 1 M« t¶ ®îc hiÖn t- [Th«ng hiÓu] Gi¶i thÝch : : Mçi nguån sãng îng giao thoa cña • M« t¶ thÝ nghiÖm : : S1, S2 ®ång thêi ph¸t ra sãng hai sãng mÆt níc cã gîn sãng lµ nh÷ng ®êng vµ nªu ®îc c¸c Cho cÇn rung cã hai mòi S 1 vµ S2 ch¹m nhÑ vµo mÆt níc. Gâ nhÑ trßn ®ång t©m. Trong miÒn ®iÒu kiÖn ®Ó cã cÇn rung. hai sãng gÆp nhau, cã nh÷ng sù giao thoa cña :Ta quan s¸t thÊy trªn mÆt níc xuÊt hiÖn mét lo¹t gîn sãng æn ®iÓm ®øng yªn, do hai sãng hai sãng. ®Þnh cã h×nh c¸c ®êng hypebol víi tiªu ®iÓm lµ S 1 vµ S2. gÆp nhau ë ®ã triÖt tiªu nhau. 28
• HiÖn tîng giao thoa lµ hiÖn tîng hai sãng khi gÆp nhau th× cã Cã nh÷ng ®iÓm dao ®éng rÊt nh÷ng ®iÓm chóng lu«n t¨ng cêng lÉn nhau, cã nh÷ng ®iÓm m¹nh, do hai sãng gÆp nhau ë ®ã t¨ng cêng lÉn nhau. TËp chóng lu«n lu«n triÖt tiªu lÉn nhau. hîp nh÷ng ®iÓm ®øng yªn • Hai nguån dao ®éng cïng tÇn sè vµ cã ®é lÖch pha kh«ng ®æi hoÆc tËp hîp nh÷ng ®iÓm dao theo thêi gian gäi lµ hai nguån kÕt hîp. Hai sãng do hai nguån kÕt ®éng rÊt m¹nh t¹o thµnh c¸c ®- hîp ph¸t ra gäi lµ hai sãng kÕt hîp. êng hypebol trªn mÆt níc. • §iÒu kiÖn ®Ó x¶y ra hiÖn t îng giao thoa lµ trong m«i trêng truyÒn sãng cã hai sãng kÕt hîp vµ c¸c phÇn tö sãng cã cïng ph- ¬ng dao ®éng. • HiÖn tîng giao thoa lµ mét hiÖn tîng ®Æc trng cña sãng. Qu¸ tr×nh vËt lÝ nµo g©y ra ®îc hiÖn tîng giao thoa còng lµ mét qu¸ tr×nh sãng. 2 Gi¶i ®îc c¸c bµi [VËn dông] ChØ xÐt bµi to¸n cã hai nguån to¸n ®¬n gi¶n vÒ • BiÕt c¸ch tæng hîp hai dao ®éng cïng ph¬ng, cïng tÇn sè, cïng kÕt hîp. giao thoa. biªn ®é ®Ó tÝnh vÞ trÝ cùc ®¹i vµ cùc tiÓu giao thoa. Gäi d1 , d2 lµ kho¶ng c¸ch tõ Nh÷ng ®iÓm t¹i ®ã dao ®éng cã biªn ®é cùc ®¹i (cùc ®¹i giao thoa) mét ®iÓm M lÇn lît ®Õn hai lµ nh÷ng ®iÓm mµ hiÖu ®êng ®i cña hai sãng tõ nguån truyÒn tíi b»ng mét sè nguyªn lÇn bíc sãng. C«ng thøc øng víi cùc ®¹i giao nguån S1, S2 (d1=MS1, thoa lµ d2=MS2). d2 – d1 = kλ , víi k = 0, ± 1, ± 2... Nh÷ng ®iÓm t¹i ®ã dao ®éng triÖt tiªu (cùc tiÓu giao thoa) lµ Quü tÝch c¸c ®iÓm cùc ®¹i nh÷ng ®iÓm mµ hiÖu ®êng ®i cña hai sãng tõ nguån truyÒn tíi giao thoa, hoÆc c¸c ®iÓm cùc b»ng mét sè nöa nguyªn lÇn bíc sãng. C«ng thøc øng víi cùc tiÓu tiÓu giao thoa lµ nh÷ng ®êng giao thoa lµ 1 hypebol cã hai tiªu ®iÓm lµ vÞ d2 – d1 = (k + )λ, víi k = 0, ± 1, ± 2... trÝ hai nguån kÕt hîp. 2 • BiÕt c¸ch dùa vµo c«ng thøc ®Ó tÝnh ®îc bíc sãng, sè lîng c¸c 29
cùc ®¹i giao thoa, cùc tiÓu giao thoa. 3. SãNG DõNG ChuÈn KT, KN quy ®Þnh Stt møc ®é thÓ hiÖn cô thÓ cña chuÈn KT, KN Ghi chó trong ch¬ng tr×nh 1 M« t¶ ®îc hiÖn t- [Th«ng hiÓu] Khi ph¶n x¹ trªn vËt c¶n cè îng sãng dõng trªn • M« t¶ hiÖn tîng sãng dõng trªn d©y : : ®Þnh, sãng ph¶n x¹ lu«n mét sîi d©y vµ nªu XÐt mét sîi d©y ®µn håi PQ cã ®Çu Q cè ®Þnh. Gi¶ sö cho ®Çu P lu«n ngîc pha víi sãng tíi ë ®îc ®iÒu kiÖn ®Ó dao ®éng liªn tôc th× sãng tíi vµ sãng ph¶n x¹ liªn tôc gÆp nhau vµ ®iÓm ph¶n x¹ vµ chóng cã sãng dõng giao thoa víi nhau, v× chóng lµ c¸c sãng kÕt hîp. Trªn sîi d©y xuÊt triÖt tiªu lÉn nhau ë ®ã. khi ®ã. hiÖn nh÷ng ®iÓm lu«n lu«n ®øng yªn (gäi lµ nót) vµ nh÷ng ®iÓm lu«n Khi ph¶n x¹ trªn vËt c¶n tù lu«n dao ®éng víi biªn ®é lín nhÊt (gäi lµ bông). do, sãng ph¶n x¹ lu«n lu«n Sãng dõng lµ sãng trªn sîi d©y trong trêng hîp xuÊt hiÖn c¸c nót vµ cïng pha víi sãng tíi ë c¸c bông. Kho¶ng c¸ch gi÷a hai bông sãng liÒn kÒ vµ kho¶ng c¸ch ®iÓm ph¶n x¹ vµ chóng t¨ng cêng lÉn nhau. λ gi÷a hai nót sãng liÒn kÒ lµ . Kho¶ng c¸ch gi÷a mét bông sãng vµ 2 Sãng tíi vµ sãng ph¶n x¹, λ nÕu truyÒn theo cïng mét mét nót sãng liÒn kÒ lµ . ph¬ng, th× cã thÓ giao thoa 4 víi nhau, vµ t¹o thµnh sãng • §iÒu kiÖn ®Ó cã sãng dõng trªn mét sîi d©y cã hai ®Çu cè ®Þnh :lµ dõng. chiÒu dµi cña sîi d©y ph¶i b»ng mét sè nguyªn lÇn nöa bíc sãng. 30
λ l=k víi k = 0, 1, 2,... 2 • §iÒu kiÖn ®Ó cã sãng dõng trªn mét sîi d©y cã mét ®Çu cè ®Þnh, λ mét ®Çu tù do lµ : chiÒu dµi cña sîi d©y ph¶i b»ng mét sè lÎ lÇn . 4 λ l = (2k + 1) , víi k = 0, 1, 2,... X¸c ®Þnh ®îc bíc 4 sãng hoÆc tèc ®é [VËn dông] truyÒn sãng b»ng Cã thÓ x¸c ®Þnh tèc ®é truyÒn sãng trªn d©y b»ng c¸ch sö dông ph¬ng ph¬ng ph¸p sãng ph¸p sãng dõng nh sau: dõng. − T¹o sãng dõng trªn mét sîi d©y cã hai ®Çu cè ®Þnh, hoÆc trªn mét sîi d©y cã mét ®Çu cè ®Þnh, mét ®Çu tù do. − §o chiÒu dµi d©y, c¨n cø sè nót sãng (hoÆc bông sãng) ®Ó tÝnh bíc sãng λ theo c«ng thøc trªn. λ − TÝnh tèc ®é truyÒn sãng : theo c«ng thøc v = = λf. T 2 Gi¶i thÝch ®îc s¬ [VËn dông] lîc hiÖn tîng sãng Khi cho ®Çu P cña d©y dao ®éng liªn tôc, th× sãng tíi tõ ®Çu P vµ dõng trªn mét sîi sãng ph¶n x¹ tõ ®Çu Q lµ hai sãng kÕt hîp, chóng liªn tôc gÆp nhau d©y. vµ giao thoa víi nhau. KÕt qu¶ lµ trªn sîi d©y xuÊt hiÖn nh÷ng ®iÓm lu«n lu«n ®øng yªn (nót sãng) vµ nh÷ng ®iÓm lu«n lu«n dao ®éng víi biªn ®é lín nhÊt (bông sãng). 4. §ÆC TR¦NG VËT LÝ CñA ¢M 31
ChuÈn KT, KN quy ®Þnh Stt møc ®é thÓ hiÖn cô thÓ cña chuÈn KT, KN Ghi chó trong ch¬ng tr×nh 1 Nªu ®îc sãng ©m, [NhËn biÕt] Mét vËt dao ®éng ph¸t ra ©m ©m thanh, h¹ ©m, lµ mét nguån ©m. TÇn sè cña • Sãng ©m lµ c¸c sãng c¬ truyÒn trong c¸c m«i trêng khÝ, láng, r¾n siªu ©m lµ g×. ©m ph¸t ra b»ng tÇn sè dao (m«i trêng ®µn håi). ®éng cña nguån ©m. • ¢m nghe ®îc (©m thanh) cã tÇn sè trong kho¶ng tõ 16 Hz ®Õn ¢m kh«ng truyÒn ®îc trong 20 000 Hz. ch©n kh«ng, nhng truyÒn ®îc • ¢m cã tÇn sè trªn 20 000 Hz gäi lµ siªu ©m. qua c¸c chÊt r¾n, láng vµ khÝ. • ¢m cã tÇn sè díi 16 Hz gäi lµ h¹ ©m. Tèc ®é truyÒn ©m trong c¸c m«i trêng : : vkhÝ < vláng < vr¾n ¢m hÇu nh kh«ng truyÒn ®îc qua c¸c chÊt xèp nh b«ng, len... Nh÷ng chÊt ®ã gäi lµ nh÷ng chÊt c¸ch ©m. 2 Nªu ®îc cêng ®é [Th«ng hiÓu] Nh÷ng ©m cã mét tÇn sè x¸c ©m vµ møc cêng • Cêng ®é ©m I t¹i mét ®iÓm lµ ®¹i lîng ®o b»ng lîng n¨ng lîng mµ ®Þnh, thêng do c¸c nh¹c cô ph¸t ®é ©m lµ g× vµ sãng ©m t¶i qua mét ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Æt t¹i ®iÓm ®ã, vu«ng ra, gäi lµ c¸c nh¹c ©m. Nh÷ng ®¬n vÞ ®o møc c- ©m nh tiÕng bóa ®Ëp, tiÕng gãc víi ph¬ng truyÒn sãng, trong mét ®¬n vÞ thêi gian. êng ®é ©m. sÊm, tiÕng ån ë ®êng phè, ë I Nªu ®îc c¸c ®Æc • §¹i lîng L = lg gäi lµ møc cêng ®é ©m. Trong ®ã, I lµ cêng ®é chî,... kh«ng cã mét tÇn sè x¸c I0 trng vËt lÝ (tÇn sè, ®Þnh th× gäi lµ c¸c t¹p ©m. møc cêng ®é ©m ©m, I0 lµ cêng ®é ©m chuÈn (©m cã tÇn sè 1 000 Hz, cêng ®é I0 = §¬n vÞ cêng ®é ©m lµ o¸t trªn vµ c¸c ho¹ ©m) 10−12 W/m2). mÐt vu«ng, kÝ hiÖu W/m 2. cña ©m. • §¬n vÞ cña møc cêng ®é ©m lµ ben, kÝ hiÖu B. Trong thùc tÕ, C¸c ®Æc trng vËt lÝ cña ©m lµ Tr×nh bµy ®îc s¬ ngêi ta thêng dïng ®¬n vÞ lµ ®ªxiben (dB). tÇn sè, møc cêng ®é ©m vµ lîc vÒ ©m c¬ b¶n, ®å thÞ dao ®éng cña ©m. 32