Phân tích một số nhân tố tác động đến doanh thu nghề lưới rê thu ngừ tại Nha Trang

Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 01/2007<br /> <br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> PHÂN TÍCH MỘT SỐ NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN DOANH THU<br /> NGHỀ LƯỚI RÊ THU NGỪ TẠI NHA TRANG<br /> Nguyễn Tuấn1, Nguyễn Thị Kim Anh1,<br /> Ola Flaaten , Phan Thị Dung1, Nguyễn Thị Trâm Anh1,<br /> 1<br /> Đại học Nha Trang, 2Đại học Tromsø, Na Uy<br /> 2<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Để xây dựng các chính sách phát triển<br /> nghề cá ở Việt Nam nói chung và tại Khánh<br /> Hòa nói riêng thì việc hiểu các chỉ số kinh tế là<br /> thật sự cần thiết. Trong nghiên cứu về doanh<br /> thu, chi phí đội tàu lưới rê thu ngừ tại Nha<br /> Trang, nhóm tác giả đã bước đầu xây dựng<br /> các chỉ số kinh tế về kết quả hoạt động khai<br /> thác của nghề này. Kết quả nghiên cứu cho<br /> thấy nghề lưới rê thu ngừ tại Nha Trang hoạt<br /> động mang lại hiệu quả kinh tế cao. Doanh thu<br /> trung bình theo kết quả điều tra 60 mẫu năm<br /> 2005 đạt khoảng 835 triệu đồng và lợi nhuận<br /> đạt khoảng 103 triệu. Để đóng góp thêm thông<br /> tin cho các nhà quản lý và cung cấp chứng cứ<br /> vững chắc cho quá trình ra quyết định thì cần<br /> phải xác định các nhân tố ảnh hưởng và mức<br /> độ ảnh hưởng của nó đến kết quả hoạt động<br /> của nghề. Nghiên cứu này sẽ xác định các<br /> nhân tố tác động đến doanh thu khai thác nghề<br /> lưới rê thu ngừ tại Nha Trang.<br /> II. CƠ SỞ NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu này sử dụng mô hình kinh tế<br /> lượng để tìm ra những nhân tố kỹ thuật tác<br /> động thực sự đến việc thay đổi doanh thu đội<br /> tàu khai thác lưới rê thu ngừ. Thông qua kỹ<br /> thuật phân tích kinh tế lượng, sự phù hợp của<br /> các mô hình và các nhận tố ảnh hưởng đến<br /> doanh thu sẽ được đánh giá, từ đó phục vụ<br /> cho việc gợi ý các khuyến nghị nhằm tăng<br /> doanh thu cho đội tàu, góp phần nâng cao thu<br /> nhập cho ngư dân [2] [3]. Mô hình nghiên cứu<br /> là mô hình mũ xác định các nhân tố kỹ thuật<br /> <br /> tác động đến doanh thu. Xây dựng các biến cụ<br /> thể đưa vào mô hình kinh tế lượng dựa trên lý<br /> thuyết cơ bản về các nhân tố tác động đến kết<br /> quả hoạt động khai thác của đội tàu như sau:<br /> Có 6 nhóm nhân tố ảnh hưởng đến kết quả<br /> hoạt động đánh bắt của tàu khai thác [6].<br /> Nhóm nhân tố về đặc điểm kĩ thuật của tàu<br /> - Đặc điểm về vỏ tàu<br /> - Đặc điểm máy tàu<br /> - Đặc điểm trang thiết bị trên tàu<br /> - Tuổi tàu<br /> Nhóm nhân tố về đặc điểm ngư cụ<br /> - Các nghề tham gia<br /> - Nghề chính<br /> - Nghề phụ<br /> Nhóm nhân tố về quản lí nhà nước<br /> - Các loại thuế<br /> - Các chương trình, dự án<br /> Nhóm nhân tố về điều kiện tự nhiên<br /> - Đặc điểm về trữ lượng và sinh học<br /> - Đặc điểm về ngư trường<br /> - Đặc điểm về thời tiết<br /> - Đặc điểm về mùa vụ<br /> Nhóm nhân tố về lao động và quản lí<br /> - Đặc điểm về chủ tàu<br /> - Đặc điểm về thuyền trưởng<br /> - Đặc điểm về nhân công<br /> Nhóm nhân tố về thị trường<br /> - Thị trường đầu vào<br /> - Thị trường đầu ra<br /> <br /> 35<br /> <br /> Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 01/2007<br /> Do các mẫu dùng thực hiện nghiên cứu<br /> này chưa thể thu thập được thông tin về tất cả<br /> các nhân tố trên, nên nhóm tác giả chỉ tập<br /> trung nghiên cứu nhóm nhân tố về đặc điểm kỹ<br /> thuật của tàu và nhóm nhân tố về đặc điểm<br /> ngư cụ tác động đến kết quả hoạt động của<br /> nghề lưới rê thu ngừ, cụ thể nghiên cứu các<br /> nhân tố sau tác động đến doanh thu đội tàu<br /> lưới rê thu ngừ: Nhân tố chiều dài, Nhân tố về<br /> công suất tàu, Nhân tố về ngư cụ, Nhân tố về<br /> tuổi tàu, Nhân tố về trang thiết bị. Nhân tố về<br /> <br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> nghề chính, nghề phụ không được đưa vào mô<br /> hình nghiên cứu này do bài viết chỉ tập trung<br /> vào đội tàu lưới rê thu ngừ tại Nha Trang và đội<br /> tàu này chỉ hoạt động một nghề duy nhất trong<br /> suốt mùa vụ hoạt động.<br /> Qua các lý thuyết về hàm sản xuất, quan<br /> hệ giữa biến phụ thuộc và các biến độc lập có<br /> tiềm năng là quan hệ bậc cao, nên ta dùng mô<br /> hình hàm số mũ bậc 3 để nghiên cứu mô hình<br /> [4][5]. Ta có 2 mô hình nghiên cứu sau:<br /> <br /> Mô hình 1:<br /> R = β0 + β1L + β2L2 + β3L3 + β4H + β5H2 + β6H3 + β7G + β8G2 + β9G3 + β10E + β11E2 + β12E3 +<br /> β13A + β14A2 + β15A3 + Є<br /> Mô hình 2:<br /> R = β0 + β1L + β2L2 + β3L3 + β4H + β5H2 + β6H3 + β7I + β8I2 + β9I3 + β10E + β11E2 + β12E3 + β13A<br /> β14A2 + β15A3 + Є<br /> Trong đó:<br /> R: Doanh thu đội tàu (triệu đồng)<br /> L: Chiều dài tàu (m)<br /> H: Công suất máy chính (CV)<br /> <br /> Dữ liệu, phần mềm sử dụng và phương<br /> pháp nghiên cứu<br /> Căn cứ vào số lượng tàu lưới rê thu ngừ<br /> phân bố theo từng phường trên địa bàn Nha<br /> Trang, ta thấy địa bàn hộ ngư dân có tàu khai<br /> thác lưới rê thu ngừ chủ yếu tập trung tại 2<br /> phường: Vĩnh Phước và Xương Huân. Vì vậy,<br /> việc điều tra được thực hiện chủ yếu trên địa<br /> bàn 2 phường trên. Nhóm tác giả lựa chọn kích<br /> thước mẫu là 60 hộ ngư dân tương ứng 21%<br /> toàn bộ tàu lưới rê thu ngừ đang hoạt động tại<br /> Nha Trang để tiến hành phỏng vấn trực tiếp.<br /> Các mẫu được thu thập dưới sự thuận tiện của<br /> người điều tra. Tuy nhiên, việc điều tra vẫn chú<br /> ý đến sự phân bố địa bàn ngư dân theo những<br /> khu vực khác nhau: khu vực khóm Tháp Bà,<br /> <br /> 36<br /> <br /> G: Số lượng ngư cụ (số tấm lưới)<br /> E: Đầu tư trang thiết bị (triệu đồng)<br /> A: Tuổi của tàu (số năm)<br /> I: Đầu tư ngư cụ (triệu đồng)<br /> <br /> khu vực Khóm Hà Ra thuộc phường Vĩnh<br /> Phước và Khu vực Cồn Giữa thuộc phường<br /> Xương Huân. Do vậy, mẫu điều tra là mẫu<br /> thuận tiện nhưng có xét đến sự phân tổ của<br /> tổng thể.<br /> Trong nghiên cứu, nhóm tác giả sử dụng<br /> phần mềm Microsoft Excel XP để nhập dữ liệu<br /> điều tra và xử lý số liệu thô. Sau đó dữ liệu<br /> được chuyển sang phần mềm SPSS 10.0 để<br /> xử lý các phân tích hồi qui.<br /> Nghiên cứu chủ yếu dựa vào phương pháp<br /> phân tích thống kê mô tả và phương pháp hồi<br /> quy đa biến OLS (Ordinary least square).<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 01/2007<br /> <br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> Bảng 1: Mô tả dữ liệu nghiên cứu<br /> Descriptive Statistics<br /> Minimum<br /> Maximum<br /> 13,5<br /> 19,0<br /> 37,0<br /> 350,0<br /> 130,0<br /> 300,0<br /> 211,3<br /> 867,5<br /> 23,7<br /> 135,4<br /> 2,0<br /> 18,0<br /> 311,5<br /> 1.920,0<br /> <br /> Item<br /> L (mét)<br /> H (CV)<br /> G (số tấm lưới)<br /> I (triệu đồng)<br /> E (triệu đồng)<br /> A (số năm)<br /> R (triệu đồng)<br /> <br /> Qua bảng mô tả trên ta thấy đội tàu lưới rê<br /> thu ngừ được dùng nghiên cứu có chiều dài từ<br /> 13,5m đến 19,0 m, chiều dài trung bình 16,3 m.<br /> Độ lệch chuẩn chiều dài tương đối nhỏ cho<br /> thấy chiều dài các tàu chủ yếu tập trung quanh<br /> giá trị trung bình. Công suất trung bình một tàu<br /> là 125,7 CV, công suất này khá cao so với mức<br /> bình quân của một tàu có gắn máy tại Nha<br /> Trang (~ 44 CV).<br /> Số lượng ngư cụ tham gia khai thác trung<br /> bình mỗi tàu khoảng 235,9 tấm. Các tấm lưới<br /> được kết lại với nhau thành vàng lưới với chiều<br /> dài từ 12-15km. Đầu tư cho ngư cụ trung bình<br /> <br /> Mean<br /> 16,3<br /> 125,7<br /> 235,9<br /> 533,9<br /> 57,8<br /> 8,3<br /> 835,8<br /> <br /> Std. Deviation<br /> 1,2<br /> 85,2<br /> 41,1<br /> 156,6<br /> 18,5<br /> 4,1<br /> 270,7<br /> <br /> vào khoảng 533,9 triệu đồng. Trung bình mỗi<br /> tấm lưới ngư dân đầu tư khoảng 2,26 triệu.<br /> Mỗi tàu lưới rê thu ngừ đầu tư khoảng 57,8<br /> triệu cho trang thiết bị gồm: Máy tời; Thiết bị liên<br /> lạc tầm gần, tầm xa; Bình điện và các thiết bị<br /> chiếu sáng; Thiết bị bảo quản, dây neo và neo.<br /> Tàu có số năm sử dụng lớn nhất là 18 năm<br /> và tàu mới nhất được đưa vào sử dụng trong<br /> dữ liệu nghiên cứu cách đây 2 năm tính đến<br /> thời điểm năm 2006. Doanh thu đội tàu biến<br /> thiên từ 311,5 đến 1.920 triệu đồng, giá trị trung<br /> bình 835,8 triệu.<br /> <br /> Bảng 2: Sơ lược mô hình 1<br /> Model Summary<br /> Model<br /> <br /> R<br /> <br /> R Square<br /> <br /> 1<br /> 0,659<br /> 0,434<br /> Predictors: (Constant), L, L2, G, G2, A<br /> Từ bảng 2 ta có được hệ số xác định R2 và<br /> hệ xác định điều chỉnh R2adj của mô hình (1).<br /> Hệ số xác định điều chỉnh là 0,382 có nghĩa là<br /> <br /> Adjusted R<br /> Square<br /> 0,382<br /> <br /> Std. Error of<br /> the Estimate<br /> 212,858<br /> <br /> 38,2% sự thay đổi của doanh thu được giải<br /> thích bởi các biến chiều dài tàu, số lượng ngư<br /> cụ và tuổi của tàu .[1].<br /> <br /> Bảng 3: Phân tích ANOVA mô hình 1<br /> ANOVA<br /> Sum of<br /> Df<br /> Squares<br /> 1 Regression<br /> 1.877.466<br /> 5<br /> Residual<br /> 2.446.651<br /> 54<br /> Total<br /> 4.324.116<br /> 59<br /> 2<br /> 2<br /> Predictors: (Constant), L, L , G, G , A<br /> Dependent Variable: R<br /> Model<br /> <br /> Mean<br /> Square<br /> 375.493<br /> 45.308,3<br /> <br /> F<br /> 8,288<br /> <br /> Sig.<br /> 0,000<br /> <br /> 37<br /> <br /> Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 01/2007<br /> <br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> Bảng 3 cung cấp cho chúng ta kiểm định ý<br /> nghĩa tổng quát của mô hình 1 (kiểm định F).<br /> Giá trị F tính được là 8,288 lớn hơn so với giá<br /> trị tra bảng (mức ý nghĩa 5%, bậc tự do là 6-1<br /> và 60-6 là 4,4). Mức ý nghĩa tính được cũng rất<br /> <br /> nhỏ, gần sát với 0 và nhỏ hơn 0,05, vì vậy có<br /> thể kết luận rằng có mối quan hệ giữa doanh<br /> thu đội tàu khai thác lưới rê thu ngừ với ít nhất<br /> một biến số giải thích trong mô hình đã xây<br /> dựng.[1].<br /> <br /> Bảng 4: Tham số ước lượng cho các biến trong mô hình 1<br /> Coefficients<br /> Unstandardized<br /> Coefficients<br /> <br /> Model<br /> <br /> B<br /> 1<br /> <br /> Standardized<br /> Coefficients<br /> <br /> Std. Error<br /> <br /> t<br /> <br /> Sig.<br /> <br /> 3,575<br /> <br /> 0,001<br /> <br /> Beta<br /> <br /> (Constant)<br /> <br /> 22.231,459<br /> <br /> 6.219,194<br /> <br /> L<br /> <br /> -3.084,689<br /> <br /> 857,995<br /> <br /> -13,979<br /> <br /> -3,595<br /> <br /> 0,001<br /> <br /> 2<br /> <br /> 91,470<br /> <br /> 25,647<br /> <br /> 13,540<br /> <br /> 3,567<br /> <br /> 0,001<br /> <br /> G<br /> <br /> 35,357<br /> <br /> 9,792<br /> <br /> 5,369<br /> <br /> 3,611<br /> <br /> 0,001<br /> <br /> 2<br /> <br /> -0,066<br /> <br /> 0,020<br /> <br /> -4,504<br /> <br /> -3,218<br /> <br /> 0,002<br /> <br /> -15,831<br /> <br /> 7,237<br /> <br /> -0,238<br /> <br /> -2,187<br /> <br /> 0,033<br /> <br /> L<br /> <br /> G<br /> A<br /> <br /> Dependent Variable: R<br /> Các tham số độ dốc của mô hình 1 được ước<br /> lượng và trình bày trong bảng 4. Phần mềm SPSS<br /> đã tính cho ta sai số chuẩn và giá trị kiểm định ý<br /> nghĩa thống kê của từng tham số. Từ các giá trị t<br /> <br /> và mức ý nghĩa của các tham số ta thấy tất<br /> cả các tham số đều có ý nghĩa thống kê<br /> (mức ý nghĩa nhỏ hơn 0,05).[1].<br /> <br /> Bảng 5: Sơ lược mô hình 2<br /> Model Summary<br /> Model<br /> <br /> R<br /> <br /> 2<br /> <br /> 0,676<br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> R Square<br /> <br /> Adjusted R<br /> Square<br /> <br /> Std. Error of<br /> the Estimate<br /> <br /> 0,456<br /> <br /> 0,371<br /> <br /> 214,679<br /> <br /> 2<br /> <br /> Predictors: (Constant), L, L , I, I , I , E, E , A<br /> Bảng 6: Phân tích ANOVA mô hình 2<br /> ANOVA<br /> 2<br /> <br /> Model<br /> <br /> Sum of Squares<br /> <br /> Df<br /> <br /> Mean Square<br /> <br /> Regression<br /> <br /> 1.973.683,87<br /> <br /> 8<br /> <br /> 246.710,484<br /> <br /> Residual<br /> <br /> 2.350.432,34<br /> <br /> 51<br /> <br /> 46.086,909<br /> <br /> Total<br /> <br /> 4.324.116,21<br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> 59<br /> 3<br /> <br /> 2<br /> <br /> Predictors: (Constant), L, L , I, I , I , E, E , A<br /> Dependent Variable: R<br /> <br /> 38<br /> <br /> F<br /> 5,353<br /> <br /> Sig.<br /> 0,000<br /> <br /> Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 01/2007<br /> <br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> Bảng 7: Tham số ước lượng cho các biến trong mô hình 2<br /> Coefficients<br /> Unstandardized<br /> Standardized<br /> Model<br /> Coefficients<br /> Coefficients<br /> B<br /> Std. Error<br /> Beta<br /> 2<br /> (Constant)<br /> 16293,253<br /> 5880,700<br /> L<br /> -2288,964<br /> 768,581<br /> -10,373<br /> L2<br /> 67,725<br /> 22,970<br /> 10,025<br /> I<br /> 16,417<br /> 4,870<br /> 9,497<br /> I2<br /> -0,028<br /> 0,009<br /> -17,844<br /> I3<br /> 0,000<br /> 0,000<br /> 8,890<br /> E<br /> 19,945<br /> 7,647<br /> 1,363<br /> E2<br /> -0,102<br /> 0,046<br /> -1,069<br /> A<br /> -16,230<br /> 7,353<br /> -0,244<br /> Dependent Variable: R<br /> Tương tự bảng 5, 6, 7 cho kết quả hồi quy<br /> khá tốt của mô hình 2. Các biến trong mô hình<br /> hình 2 có thể giải thích được 37,1% sự thay đổi<br /> của doanh thu đội tàu lưới rê thu ngừ. Phân<br /> tích ANOVA cho mức ý nghĩa rất nhỏ (< 0,05).<br /> Các tham số của biến độc lập đều có ý nghĩa<br /> thống kê.[1].<br /> IV. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ<br /> Qua 2 bảng phân tích R2adj ta thấy các biến<br /> trong mô hình (1) có thể giải thích cho sự thay<br /> đổi doanh thu tốt hơn mô hình (2). Trong mô<br /> hình (1), yếu tố ảnh hưởng mạnh nhất đến<br /> doanh thu là chiều dài của tàu, yếu tố tác động<br /> yếu nhất đến doanh thu là tuổi của tàu. Tương<br /> tự, trong mô hình (2), yếu tố tác động rất mạnh<br /> đến doanh thu là chiều dài tàu và đầu tư ngư<br /> cụ và yếu tố tác động yếu nhất cũng là tuổi của<br /> tàu (Standardizer Coefficients Beta).<br /> Trong cả 2 mô hình (1) và (2), chiều dài có<br /> ảnh hưởng đáng kể đến sự thay đổi của doanh<br /> thu. Nếu tất cả các yếu tố khác không đổi, tàu<br /> có doanh thu thấp nhất tại chiều dài 16,86 m và<br /> 16,90 m lần lượt ở 2 mô hình. Điều này có thể<br /> giải thích được do đội tàu lưới rê thu ngừ chủ<br /> yếu khai thác ở 2 ngư trường: Việt Nam và Hải<br /> phận quốc tế; ngư trường Việt Nam với mật độ<br /> <br /> t<br /> 2,771<br /> -2,978<br /> 2,948<br /> 3,371<br /> -3,132<br /> 2,912<br /> 2,608<br /> -2,246<br /> -2,207<br /> <br /> Sig.<br /> 0,008<br /> 0,004<br /> 0,005<br /> 0,001<br /> 0,003<br /> 0,005<br /> 0,012<br /> 0,029<br /> 0,032<br /> <br /> tàu lớn, ngư trường khai thác rất chật hẹp, tàu<br /> có chiều dài nhỏ sẽ linh hoạt hơn trong khai<br /> thác, do vậy với các tàu có chiều dài nhỏ hơn<br /> 16,86 - 16,90 m thì tàu càng nhỏ sẽ dễ dàng<br /> hoạt động tạo ra doanh thu càng lớn; ngược lại,<br /> tàu khai thác ngư trường quốc tế, với khoảng<br /> cách rất xa, thời gian di chuyển đến ngư trường<br /> dài nên đòi hỏi năng lực chuyên chở lớn, do<br /> vậy, các tàu có chiều dài càng lớn bám biển<br /> càng dài ngày, hoạt động sẽ hiệu quả hơn, tạo<br /> ra doanh thu càng lớn.<br /> Tuổi của tàu có ảnh hưởng đến doanh thu<br /> trong cả 2 mô hình, nhưng ảnh hưởng này rất<br /> nhỏ. Mối quan hệ giữa tuổi của tàu và doanh<br /> thu là quan hệ tuyến tính nghịch, tàu có số năm<br /> sử dụng càng lớn thì doanh thu tạo ra càng<br /> nhỏ. Điều này tương đối hợp lý và có thể giải<br /> thích bởi lý do khi các tàu có thời gian sử dụng<br /> dài, chất lượng tàu không còn tốt, nên chủ tàu<br /> thường không mạnh dạn chở nhiều đá và lấy<br /> nhiều dầu để vươn khơi. Hơn nữa các tàu lưới<br /> rê thu ngừ được đóng từ những năm trước có<br /> chiều dài không lớn, trang thiết bị thường lạc<br /> hậu và không đồng bộ nên rất khó khăn trong<br /> việc khai thác trong điều kiện hiện nay, do vậy<br /> doanh thu hoạt động không cao.<br /> Trong mô hình (1), chiều dài ngư cụ có<br /> quan hệ bậc 2 đối với doanh thu, doanh thu đội<br /> <br /> 39<br /> <br />