một số vấn đề lí luận và thực tiễn về tổ chức lãnh thổ nông nghiệp - ts. nguyễn thị trang thanh

TS. NGUYỄN THỊ TRANG THANH<br /> <br /> MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ<br /> TỔ CHỨC LÃNH THỔ NÔNG NGHIỆP<br /> <br /> 1<br /> <br /> LỜI NÓI ĐẦU<br /> Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp là một hình thức của tổ chức lãnh thổ kinh<br /> tế. Mục tiêu của tổ chức lãnh thổ nông nghiệp là tạo ra một nền nông nghiệp<br /> phát triển theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, sử dụng có hiệu quả<br /> các khác biệt lãnh thổ của các điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên,<br /> điều kiện kinh tế - xã hội nhằm phát triển nông nghiệp theo hướng thị<br /> trường một cách bền vững.<br /> Quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp của<br /> phần lớn các nước đang phát triển, đặc biệt là mức tăng nhanh thu nhập ở<br /> các nước đông dân như Trung Quốc, Ấn Độ và xu thế chuyển một phần<br /> lương thực sang sản xuất nhiên liệu sinh học, thức ăn gia súc sẽ đẩy nhanh<br /> nhu cầu về lương thực, thực phẩm, làm tăng giá các nông sản này trong<br /> tương lai. Thêm vào đó, sự tăng trưởng kinh tế trên thế giới nói chung sẽ<br /> đẩy mạnh nhu cầu về các mặt hàng nguyên liệu phục vụ công nghiệp khác<br /> như cao su, gỗ... cũng như các mặt hàng nông sản thực phẩm. Mặt khác,<br /> biến đổi khí hậu, các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt bất thường sẽ dẫn đến<br /> sụt giảm sản lượng lương thực, đe dọa an ninh lương thực toàn cầu. Vì vậy,<br /> làm thế nào để tổ chức sản xuất nông nghiệp một cách hiệu quả trên diện<br /> tích đất nông nghiệp đang bị thu hẹp để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trên thế<br /> giới ngày càng tăng cao là vấn đề mà nhiều quốc gia đang chú trọng trong<br /> chiến lược phát triển kinh tế của mình.<br /> Nông nghiệp hiện nay vẫn là ngành kinh tế cơ bản của Việt Nam với<br /> hơn 68% dân số sống ở khu vực nông thôn, lao động nông nghiệp chiếm<br /> hơn 47% lao động xã hội và giá trị tăng thêm của ngành nông nghiệp vẫn<br /> chiếm gần 20% tổng sản phẩm trong nước. Vì vậy, phát triển nông nghiệp<br /> theo hướng sản xuất hàng hóa là một trong những mục tiêu cơ bản nhằm<br /> thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa nền kinh tế Việt Nam.<br /> Cùng với quá trình phát triển kinh tế - xã hội, các hình thức tổ chức lãnh thổ<br /> nông nghiệp ở Việt Nam hình thành và phát triển góp phần thúc đẩy nông<br /> nghiệp Việt Nam phát triển theo hướng chuyên môn hóa, hiện đại hóa. Trong<br /> các hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở Việt Nam, một số hình thức<br /> đang phát triển và đạt hiệu quả cao như các trang trại, các vùng chuyên<br /> <br /> 2<br /> <br /> canh; một số hình thức mới hình thành và phát triển như khu nông nghiệp<br /> công nghệ cao, vùng nông nghiệp; một số hình thức đang trong quá trình<br /> chuyển đổi để phù hợp hơn với nền kinh tế thị trường như hợp tác xã nông<br /> nghiệp, nông trường quốc doanh,…<br /> Cuốn sách Một số vấn đề lí luận và thực tiễn về tổ chức lãnh thổ nông<br /> nghiệp nhằm cung cấp cho người đọc một cách khái quát về tổ chức lãnh<br /> thổ nông nghiệp: quan niệm, các nhân tố ảnh hưởng, các hình thức tổ chức<br /> lãnh thổ nông nghiệp trên thế giới và ở Việt Nam. Trên cơ sở lí luận đó,<br /> cuốn sách phân tích thực trạng tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở Việt Nam với<br /> một số hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp chủ yếu. Nhằm làm rõ tổ<br /> chức lãnh thổ nông nghiệp Việt Nam dưới cấp độ lãnh thổ nhỏ hơn, cuốn<br /> sách phân tích tổ chức lãnh thổ nông nghiệp cấp tỉnh qua ví dụ tại tỉnh Nghệ<br /> An, từ đó đề xuất phương hướng và một số giải pháp thúc đẩy nông nghiệp<br /> phát triển hiệu quả hơn.<br /> Cấu trúc cuốn sách gồm 3 chương<br /> Chương 1. Cơ sở lí luận về tổ chức lãnh thổ nông nghiệp: Trong chương<br /> này, tác giả tổng quan các quan niệm, vai trò, nguyên tắc, các nhân tố ảnh<br /> hưởng đến tổ chức lãnh thổ nông nghiệp; giới thiệu các hình thức tổ chức<br /> lãnh thổ nông nghiệp trên thế giới và Việt Nam từ trước đến nay.<br /> Chương 2. Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp một số nước trên thế giới và Việt<br /> Nam: chương 2 gồm 2 phần. Phần thứ nhất tìm hiểu tổ chức lãnh thổ nông<br /> nghiệp của một số nước trên thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.<br /> Phần 2 tìm hiểu tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở Việt Nam với các nội dung<br /> chính: Vai trò của nông nghiệp trong nền kinh tế Việt Nam, các nhân tố ảnh<br /> hưởng, đặc điểm nền nông nghiệp và tổ chức lãnh thổ nông nghiệp Việt<br /> Nam. Phần các hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp Việt Nam, tập trung<br /> vào một số hình thức tiêu biểu ở Việt Nam: trang trại, vùng nông nghiệp<br /> sinh thái.<br /> Chương 3. Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp tỉnh Nghệ An: Nhằm làm rõ tổ<br /> chức lãnh thổ nông nghiệp ở cấp lãnh thổ nhỏ hơn, trong chương này, tác<br /> giả phân tích thực trạng tổ chức lãnh thổ nông nghiệp của tỉnh Nghệ An với<br /> một số hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở quy mô lãnh thổ nhỏ như:<br /> trang trại, vùng chuyên canh, tiểu vùng nông nghiệp. Từ đó đề xuất định<br /> <br /> 3<br /> <br /> hướng và giải pháp tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở tỉnh Nghệ An một cách<br /> hợp lí và bền vững.<br /> Trong quá trình thực hiện cuốn sách, tác giả đã tham khảo và kế thừa<br /> số liệu, tư liệu từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau cũng như nhận được nhiều<br /> nhận xét, góp ý quý báu của nhiều nhà khoa học. Tác giả xin trân trọng cảm<br /> ơn PGS.TS. Nguyễn Minh Tuệ, GS.TS. Lê Thông cùng nhiều nhà khoa học<br /> khác. Xin cám ơn các cơ quan và đồng nghiệp đã giúp đỡ tác giả hoàn thành<br /> cuốn sách này.<br /> Nhân dịp này, tác giả xin trân trọng cám ơn Nhà xuất bản Chính trị<br /> quốc gia đã tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả biên soạn và xuất bản cuốn<br /> sách này. Trong quá trình biên soạn, cuốn sách có thể còn nhiều thiếu sót.<br /> Tác giả mong nhận được những ý kiến đóng góp của các độc giả.<br /> TS. Nguyễn Thị Trang Thanh<br /> <br /> 4<br /> <br /> CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA<br /> TỔ CHỨC LÃNH THỔ NÔNG NGHIỆP<br /> I. TỔNG QUAN VỀ TỔ CHỨC LÃNH THỔ KINH TẾ - XÃ HỘI<br /> 1. Một số lí thuyết về tổ chức lãnh thổ kinh tế - xã hội<br /> Khái niệm tổ chức lãnh thổ (territorial organization) hay còn gọi là<br /> tổ chức không gian (spatial organization) được sử dụng khi đề cập đến vấn<br /> đề tổ chức lãnh thổ cả theo chiều thẳng đứng và chiều ngang. Khái niệm tổ<br /> chức lãnh thổ đã được dùng ở các nước phương Tây từ cuối thế kỉ XIX,<br /> được phát triển về mặt lí luận thông qua các lí thuyết về tổ chức lãnh thổ.<br /> a. Lí thuyết khu vị luận công nghiệp của A.Weber<br /> Mô hình tổ chức không gian công nghiệp ra đời trong thế kỉ XIX,<br /> được A.Weber là một đại diện tiêu biểu đưa lên thành lí thuyết "Khu vị luận<br /> công nghiệp". Tư tưởng chủ đạo của ông là coi thành phố là những nút hay<br /> trọng điểm lãnh thổ. Sức lan tỏa ảnh hưởng của nó rất lớn. Xung quanh<br /> thành phố (nút) là các vành đai với các chức năng khác nhau, nhưng đều<br /> phục vụ cho một trung tâm. Lý thuyết này phù hợp với một nền kinh tế mà<br /> quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa chưa mạnh và có ý nghĩa trong việc<br /> xác định vai trò của trung tâm ở những khu vực có nền kinh tế còn chậm<br /> phát triển1.<br /> b. Lí thuyết phát triển các điểm trung tâm của W.Christaller<br /> Vào đầu những năm 1930, W.Christaller (Mỹ) đã đưa ra lí thuyết<br /> phát triển các điểm trung tâm (1933). W.Christaller đã góp phần to lớn vào<br /> việc tìm ra quy luật phát triển của toàn bộ hoạt động sản xuất vật chất và phi<br /> sản xuất theo không gian, là ý tưởng cho việc nghiên cứu tổ chức không<br /> gian kinh tế - xã hội sau này.<br /> W.Christaller cho rằng, không có nông thôn nào lại không chịu sự<br /> tác động của một cực hút, đó là thành phố. Thành phố là trung tâm đối với<br /> <br /> 1<br /> <br /> Xem: Lê Thông, Nguyễn Minh Tuệ: Tổ chức lãnh thổ công nghiệp Việt Nam, Nxb. Giáo<br /> <br /> dục, Hà Nội, 2000, tr. 10.<br /> <br /> 5<br /> <br />