HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN VĂN NGHIÊN
ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa
trong ®Êu tranh phßng, chèng bu«n lËu
qua biªn giíi cña lùc lîng h¶i quan ViÖt Nam
hiÖn nay
Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử Nhà nước và pháp luật
Mã s : 62 38 01 01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2015
Công trình được hoàn thành tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN MINH ĐOAN
Phản biện 1:
Phản biện 2:
Phản biện 3:
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Vào hồi...... giờ....... ngày...... tháng...... năm 2015
Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc gia và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
1 MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài Pháp chế xã hội chủ nghĩa (XHCN) là nguyên t ắc quan trọng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước ta. Pháp chế XHCN đòi hỏi trong đời sống xã h ội, pháp lu ật ph ải được tôn tr ọng và th ực thi m ột cách nghiêm minh, chính xác; mọi cá nhân, tổ chức, cơ quan Nhà nước đều phải triệt để tuân th ủ pháp lu ật; mọi hành vi vi ph ạm pháp lu ật đều phải được phát hiện, xử lý kịp thời theo đúng quy định pháp luật.
Pháp chế XHCN với hệ thống pháp lu ật hoàn thi ện và vi ệc thực hiện pháp luật nghiêm minh, là điều kiện cơ bản để xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân. N ếu pháp ch ế không được tăng cường, còn bị buông lỏng và có nhi ều hạn chế, thì tất yếu sẽ dẫn đến tình trạng gia tăng, phát tri ển của các hi ện tượng tiêu cực, vi ph ạm pháp lu ật, và có thể gây ra tình trạng rối loạn kỷ cương trong xã hội.
Buôn lậu là một loại vi ph ạm pháp lu ật rất phổ biến. Đặc biệt, từ khi nước ta m ở cửa, giao l ưu và h ội nh ập với kinh t ế th ế gi ới, lo ại vi ph ạm pháp lu ật này ngày càng nghiêm tr ọng, với nhi ều di ễn bi ến mới, cực kỳ phức tạp. Tình tr ạng gia t ăng, phát tri ển của các ho ạt động buôn lậu qua biên gi ới đã ph ản ánh m ột th ực tr ạng, pháp ch ế trong ho ạt động phòng, chống buôn lậu còn có quá nhi ều hạn chế, chưa đáp ứng được những yêu cầu, đòi hỏi của sự phát triển đất nước và sự hợp tác hội nhập với thế giới hiện nay. Do đó, tăng cường pháp ch ế XHCN trong ho ạt động phòng, chống buôn lậu đã trở thành một đòi hỏi khách quan và là nhu c ầu tự thân của quản lý nhà nước ở nước ta hiện nay.
Pháp luật Hải quan nói chung và pháp lu ật về phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan nói riêng đã được Nhà n ước quan tâm xây dựng, hoàn thi ện tạo ra nh ững khuôn kh ổ pháp lý c ăn bản cho vi ệc xây dựng cơ cấu tổ chức và hoạt động của lực lượng Hải quan.
Tuy vậy, có một thực tế là, trong công tác tri ển khai hoạt động phòng, chống buôn l ậu qua biên gi ới, lực lượng Hải quan v ẫn đang gặp ph ải những rào cản, bất cập từ chính các quy định của pháp lu ật, làm hạn chế sức mạnh đấu tranh và kh ả năng kiểm soát, phát hi ện, điều tra, xử lý các hành vi buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá qua biên giới.
Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài Pháp chế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam là rất cấp thiết, có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn. Nghiên cứu này cung cấp những cơ sở lý lu ận và cơ sở thực tiễn cho vi ệc tăng cường pháp chế XHCN trong công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Nhà nước ta hiện nay.
2
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích Mục đích của Lu ận án là đề xu ất được nh ững quan điểm, gi ải pháp xây dựng và tăng cường pháp ch ế XHCN trong công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam hiện nay.
Để đạt được mục đích đó, luận án hướng đến giải quyết các mục tiêu
cụ thể sau:
Phân tích c ơ sở lý lu ận về pháp ch ế XHCN trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan; Đánh giá thực trạng pháp chế trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan hiện nay, bao gồm: thực trạng bất cập, hạn chế của hệ thống quy định pháp lu ật hi ện hành về phòng ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan Việt Nam; thực trạng thực hiện pháp lu ật của cơ quan Hải quan và cán bộ công chức Hải quan trong công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới.
Đề xuất hướng sửa đổi, bổ sung và hoàn thi ện hệ thống pháp lu ật về phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan nói riêng và hoàn thi ện chính sách pháp luật phòng, chống qua biên giới buôn lậu của Nhà nước ta nói chung.
Đề xuất biện pháp tăng cường quản lý, nâng cao ý thức trách nhiệm, tuân thủ chính sách pháp luật của cán bộ công chức Hải quan và các giải pháp khác nhằm tăng cường pháp ch ế XHCN trong công tác đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ Nhiệm vụ của Luận án là đi sâu nghiên cứu những nội dung chủ yếu sau: - Khái quát chung v ề pháp chế XHCN, nội dung và yêu c ầu của pháp chế XHCN trong ho ạt động phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan; nh ững điều ki ện bảo đảm cho vi ệc tăng cường pháp ch ế XHCN trong hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan;
- Khái quát chung v ề buôn l ậu và phòng, ch ống buôn l ậu; khái quát chung về nhi ệm vụ phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của Hải quan, những đặc điểm, ph ương pháp, vai trò và b ản ch ất nghi ệp vụ ho ạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan;
- Những vấn đề lý luận về pháp chế trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan; pháp luật về phòng chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan nước ta, so sánh với pháp luật và hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan một số nước trên thế giới;
- Thực trạng pháp ch ế XHCN trong công tác đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan Vi ệt Nam từ khi tri ển khai thực hiện Luật Hải quan sửa đổi bổ sung năm 2005 đến nay (2014);
3
- Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của các quan điểm và giải pháp tăng cường pháp ch ế XHCN trong đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án - Đối tượng nghiên cứu: là thực trạng pháp chế XHCN trong hoạt động phòng, chống buôn lậu của lực lượng Hải quan. Cụ th ể: Nghiên cứu về hệ thống các quy định của pháp luật nước ta về phòng, chống buôn lậu qua biên giới, trong đó tập trung phân tích kỹ các quy định pháp luật về phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan; Nghiên cứu quy định pháp luật về phòng chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan một số nước khác trên thế giới làm cơ sở so sánh và chỉ ra các kinh nghiệm gợi mở đối với Việt Nam; Nghiên cứu thực trạng buôn lậu và thực tiễn công tác phòng, chống buôn lậu và đánh giá những bất cập của pháp lu ật hiện hành về phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới; nghiên cứu và đánh giá thực trạng pháp chế XHCN, thực hiện pháp luật phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan.
- Phạm vi nghiên cứu: Pháp chế XHCN trong hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam từ 2005 đến 2014 (Năm 2005 là năm Luật Hải quan được sửa đổi và ngành Hải quan bắt đầu triển khai th ực hi ện các bi ện pháp nghi ệp vụ chống buôn lậu theo Quy ết định 65/2004/QD - TTg của Thủ tướng Chính phủ). 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án dựa trên quan điểm nhận thức của chủ nghĩa Mác- Lênin v ề vấn đề pháp chế XHCN; Tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân; v ề tăng cường pháp ch ế XHCN trong các l ĩnh vực quản lý xã h ội; về tổ ch ức xây dựng chính quyền, đội ngũ cán bộ công chức và đấu tranh phòng chống các hiện tượng tiêu cực sách nhi ễu, phiền hà, quan liêu, lãng phí, trong đó có quan điểm về xây dựng và tổ chức hoạt động của lực lượng Hải quan làm cơ sở lý luận để nghiên cứu.
4.2. Phương pháp nghiên cứu Tác giả sử dụng các phương pháp: phân tích và tổng hợp để tìm hiểu các khái niệm và quan điểm về pháp ch ế; phương pháp so sánh; ph ương pháp thống kê để đánh giá th ực trạng pháp ch ế trong quá trình nghiên c ứu gi ải quyết những vấn đề mà mục đích và nhiệm vụ của luận án đặt ra.
Trong quá trình nghiên cứu tác giả có tham khảo, chọn lọc kế thừa các
công trình nghiên cứu, bài viết có liên quan đến lĩnh vực luận án đề cập.
5. Những đóng góp về khoa học của Luận án Luận án có những đóng góp mới sau đây:
4
- Dựa trên cơ sở phân tích nh ững quan điểm về pháp chế, tăng cường pháp chế XHCN; mối quan hệ giữa tăng cường pháp chế với việc xây dựng Nhà nước pháp quy ền XHCN ở Vi ệt Nam, Lu ận án đã làm rõ được khái niệm, nội dung và những điều kiện bảo đảm của pháp chế XHCN trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan; làm rõ quan điểm và những vấn đề về tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong hoạt động đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan trong giai đoạn hiện nay;
- Luận án đã tổng hợp những nghiên cứu lý luận và thực tiễn về buôn lậu, phòng ch ống buôn lậu; phân tích có h ệ thống các quy định pháp lu ật hiện hành về phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam; so sánh, đối chiếu các quy định pháp luật đó với quy định pháp luật tương ứng của các nước khác trên thế giới;
- Trên c ơ sở ch ỉ ra nh ững quan điểm mới, nh ững nh ận th ức ti ến bộ của th ế gi ới về vai trò, v ị trí c ủa lực lượng Hải quan đối với công tác phòng, chống buôn lậu qua biên giới; đồng thời chỉ ra những điểm còn hạn chế của pháp lu ật nước ta, Lu ận án đã đề xuất được giải pháp hoàn thi ện hệ thống quy định pháp luật về phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới, tăng cường pháp chế XHCN trong phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan nh ư: Xây dựng Luật về phòng, ch ống buôn lậu; xác định đúng vị trí và nâng cao vai trò c ủa cơ quan H ải quan trong h ệ thống các lực lượng chức năng phòng, ch ống buôn lậu; nâng cao quy ền hạn của cơ quan Hải quan trong điều tra, xử lý các hành vi buôn l ậu, vận chuyển trái phép qua biên gi ới; tăng thêm th ẩm quyền và mở rộng các bi ện pháp đấu tranh chống buôn lậu của cơ quan Hải quan; đổi mới cơ cấu, tổ chức, xây dựng lực lượng kiểm soát Hải quan; cơ chế chính sách ng ăn chặn tiêu cực và nâng cao ý th ức trách nhiệm cho cán bộ công chức Hải quan trong thực thi nhiệm vụ phòng, chống buôn lậu qua biên giới…
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận án - Luận án góp ph ần làm rõ lý lu ận về pháp ch ế XHCN, làm sáng t ỏ mối quan hệ giữa vấn đề tăng cường pháp ch ế XHCN trong từng lĩnh vực quản lý cụ thể với việc củng cố nền pháp chế XHCN chung của Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay;
- Lu ận án b ổ sung nh ững nh ận th ức toàn di ện về pháp lu ật phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới, về pháp ch ế trong ho ạt động phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan, Lu ận án có th ể là tài li ệu tham kh ảo cho các c ơ quan Nhà n ước có th ẩm quy ền trong vi ệc ho ạch định chính sách, xây dựng pháp luật có liên quan đến công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới;
5
- Lu ận án góp ph ần phân tích đánh giá đúng mức về th ực tr ạng của tình hình buôn l ậu hiện nay tại nước ta, giúp cho các c ấp chính quy ền và cơ quan ch ức năng có được những nhận thức toàn di ện về tình hình buôn lậu; từ đó xây dựng được phương hướng, giải pháp đấu tranh ch ống buôn lậu phù hợp, đạt hiệu quả cao;
- Luận án có thể sử dụng làm tài liệu giảng dạy và nghiên cứu về pháp luật Hải quan nói chung và pháp lu ật về phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của Hải quan nói riêng; các gi ải pháp Lu ận án đưa ra có th ể được tham kh ảo tr ực ti ếp để ngành H ải quan s ử dụng trong quá trình ch ỉ đạo, triển khai tổ chức lực lượng và thực hiện công tác đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới.
7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Luận án
được kết cấu thành 4 chương, 11 tiết.
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA
1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI LUẬN ÁN
1.1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước 1.1.1.1. Những công trình nghiên cứu lý luận chung về pháp chế xã
hội chủ nghĩa
Những công trình khoa h ọc nghiên c ứu lý lu ận chung v ề pháp ch ế XHCN đề cập đến những vấn đề như: khái niệm, nguyên tắc, nội dung, bản chất, các mối quan hệ của pháp ch ế XHCN, các yêu c ầu, bảo đảm để xây dựng và củng cố nền pháp ch ế XHCN ở nước ta; ho ặc phân tích pháp ch ế XHCN trên các khía cạnh, góc độ khác nhau để làm rõ hơn những luận điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin v ề mục tiêu, vai trò, cơ sở, bản chất, các thuộc tính của pháp chế XHCN. Tiêu biểu là một số công trình sau: "Nhà nước và pháp luật của chúng ta trong sự nghiệp đổi mới", "Hồ Chủ tịch và pháp chế", "Tăng cường tính thống nhất của pháp chế, nghiêm chỉnh tuân theo và chấp hành pháp lu ật" (Đào Trí Úc); "Tính th ống nh ất của pháp ch ế XHCN" (Hoàng Công); "Pháp chế xã hội chủ nghĩa - một phương thức thể hiện và thực hiện quyền lực của nhân dân" (Võ Khánh Vinh); "V ấn đề gi ải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa dân chủ và pháp ch ế trong quá trình đổi mới ở nước ta" (Hoàng Văn Hảo); "Suy ngh ĩ về một trong nh ững luận điểm của V.I.Lênin" (Trần Ng ọc Đường); "Bàn về pháp ch ế XHCN trong điều kiện xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam" (Đỗ Ngọc
6 Hải); "Chế độ pháp ch ế thống nhất, hợp lý và áp d ụng chung" (Hoàng Th ị Kim Quế); "Bàn về khái ni ệm và nh ững yêu cầu của pháp ch ế xã hội chủ nghĩa" (Nguyễn Minh Đoan)...
1.1.1.2. Nh ững công trình nghiên c ứu pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa
trong từng lĩnh vực
Nghiên cứu pháp ch ế XHCN trong t ừng lĩnh vực cụ thể đang rất cấp thiết, nhằm đáp ứng kịp th ời với những đòi hỏi mà th ực tiễn đang đặt ra đối với vi ệc tăng cường, củng cố nền pháp ch ế XHCN, h ướng đến mục tiêu xây d ựng, hoàn thi ện nhà n ước pháp quy ền XHCN ở Vi ệt Nam. Có thể kể đến các công trình nghiên cứu, Luận án, Luận văn tiêu biểu sau đây: "Tăng cường pháp chế XHCN trong hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo" (Trần Văn Sơn); "Pháp chế XHCN trong ho ạt động ban hành v ăn bản quy phạm pháp luật của HĐND và UBND các cấp ở nước ta hiện nay" (Đỗ Ngọc Hải); "Tăng cường pháp chế XHCN trong hoạt động của lực lượng công an nhân dân trên lĩnh vực bảo vệ an ninh quốc gia ở nước ta hiện nay" (Nguyễn Phùng Hồng); "Tăng cường pháp chế về kinh tế trong quản lý nhà nước nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay" (Quách Sỹ Hùng); "T ăng cường pháp ch ế XHCN trong l ĩnh vực bảo vệ sức khỏe nhân dân ở nước ta hiện nay" (Nguyễn Nhật Hùng); "Tăng cường pháp chế trong lĩnh vực giao thông đường bộ ở nước ta hiện nay" (Nguyễn Huy Bằng); "Tăng cường pháp ch ế xã hội chủ nghĩa trong ho ạt động thực hành quy ền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện Kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội" (Nguyễn Chí Dũng); "Pháp chế XHCN trong kiểm sát điều tra các vụ án kinh tế của Viện kiểm sát nhân dân t ỉnh Quảng Ninh" (Trần Thị Minh Hiền); "Pháp chế XHCN trong hoạt động xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của UBND tỉnh Ninh Bình" (Trần Thị Hồng Thanh)...
Các luận án, luận văn trên đây đã đi sâu phân tích nh ững yêu cầu, đòi hỏi của pháp ch ế XHCN được thể hiện trong từng lĩnh vực hoạt động thi hành pháp lu ật cụ th ể. Trong s ố các công trình nghiên c ứu pháp ch ế XHCN trong từng lĩnh vực, hiện tại vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu v ề pháp ch ế XHCN trong l ĩnh vực đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan.
1.1.1.3. Những công trình nghiên c ứu về phòng, chống buôn lậu và đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Các nghiên cứu đáng chú ý gần đây gồm có: "Chống buôn lậu và gian lận thương mại" (Lê Thanh Bình); "Buôn lậu và chống buôn lậu, nhận diện và gi ải pháp" (Lê V ăn Tới); "T ội ph ạm kinh t ế th ời mở cửa" (Nguy ễn Xuân Yêm và Nguyễn Hòa Bình (chủ biên)); "Đổi mới và hoàn thiện pháp luật về Hải quan ở nước ta hi ện nay" (V ũ Ngọc Anh); "Đấu tranh phòng
7 chống buôn lậu của Cục Hải quan Bình Định - Th ực trạng và gi ải pháp" (Trần Tấn Linh); "Đấu tranh phòng ch ống tội phạm vận chuyển, mua bán trái phép ch ất ma túy c ủa lực lượng Công an, B ộ đội biên phòng và H ải quan trên tuy ến biên gi ới Thanh Hoá - H ủa Ph ăn (CHDCND Lào)" (V ũ Văn Khánh); "Cơ sở lý luận và thực tiễn đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới Vi ệt - Trung c ủa Hải quan Qu ảng Ninh" (Nguy ễn Văn Nghiên)...
Có th ể th ấy rằng, cũng nghiên c ứu về vấn đề buôn l ậu, nh ưng các công trình trên đây chủ yếu xem xét theo phương diện tội phạm học; đi sâu phân tích điều ki ện và nguyên nhân c ủa sự gia t ăng ho ạt động buôn l ậu trong tình hình m ới với sự chuyển đổi của tình hình kinh t ế - xã h ội thời mở cửa. Đồng th ời các tác gi ả cũng đã dự báo v ề nh ững hình th ức, th ủ đoạn, quy mô và diễn biến của hoạt động buôn lậu trong giai đoạn tới. Qua đó nhấn mạnh đến sự cần thiết phải có các gi ải pháp mạnh mẽ, chủ động tăng cường công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu của Nhà nước ta.
ả: N.G. Alekxan đrop; V.V. Borixop; V.N
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước 1.1.2.1. Tình hình nghiên cứu về pháp chế xã hội chủ nghĩa Tiêu bi ểu là các tác gi Kyđriaxep; A.B Nixiukin...
1.1.2.2. Tình hình nghiên c ứu về đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu
qua biên giới của Hải quan
Tuy chưa có công trình khoa h ọc nào nghiên cứu chuyên sâu v ề pháp chế XHCN trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan, nhưng những vấn đề liên quan đến buôn lậu, đấu tranh phòng, chống buôn lậu vẫn luôn được quan tâm và nghiên c ứu khá nhi ều trên th ế giới. Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) thường xuyên tổ chức các hội nghị, hội thảo quốc tế để bàn về vấn đề cải cách th ể chế chính sách pháp lu ật, nâng cao năng lực hoạt động nghiệp vụ và ki ểm soát ch ống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan.
Về cải cách chính sách pháp lu
ật, Tổ ch ức Hải quan th ế gi ới đã nghiên cứu đưa ra các chu ẩn mực, xây dựng thành các Công ước Quốc tế để các quốc gia thành viên căn cứ áp dụng.
Về hoạt động nghiệp vụ, Tổ chức Hải quan thế giới đặc biệt quan tâm đến xây dựng tính chuyên nghiệp, tuân thủ nghiêm chính sách pháp luật và quy trình tác nghiệp của lực lượng Hải quan. Trong đó nhấn mạnh hai yếu tố minh bạch và liêm chính.
Về đấu tranh phòng, chống buôn lậu, hàng năm Tổ chức Hải quan thế giới tổ chức rất nhiều các cu ộc hội nghị, hội thảo để thông tin tình hình, trao đổi kinh nghiệm giữa các nước và thống nhất về các hành động chung.
8
1.2. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU Pháp chế XHCN trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan là một đề tài nghiên cứu hoàn toàn mới, chưa từng được phân tích sâu trong các công trình nghiên c ứu về pháp ch ế XHCN và các công trình nghiên cứu về phòng, chống buôn lậu trước đây. Do vậy, vấn đề đặt ra trước tiên là phải nghiên cứu, xây dựng được một hệ thống lý luận đảm bảo tính khoa học chặt chẽ với các nội dung cụ thể, rõ ràng, gồm: khái niệm, nội dung, vai trò và những yếu tố bảo đảm của pháp chế XHCN trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan.
Vấn đề tiếp theo là cần nghiên cứu so sánh, đối chiếu các quy định pháp luật về buôn lậu và phòng, ch ống buôn lậu của nước ta với quan điểm, quy định của quốc tế và pháp luật của các nước khác. Đồng thời cũng cần nghiên cứu th ực tr ạng đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu của nước ta, so sánh v ới kinh nghiệm tổ chức đấu tranh phòng, chống buôn lậu và việc bảo đảm cho công tác đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu của một số nước khác trên th ế giới. Trong tình hình hội nhập quốc tế diễn ra ngày càng sâu với tốc độ ngày càng nhanh chóng, thì đây là một vấn đề nghiên cứu rất thiết thực, nhằm mục tiêu đưa công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu của nước ta bắt kịp và qua đó hội nhập, hợp tác chặt chẽ, có hiệu quả với hoạt động phòng, chống buôn lậu của thế giới.
Bên cạnh vi ệc nghiên c ứu về cơ sở lý lu ận, thì th ực tr ạng của pháp chế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan hiện nay cũng là một nội dung quan trọng cần phải được phân tích làm rõ. Khi được đánh giá một cách khách quan, s ẽ thấy được đầy đủ toàn di ện cơ sở thực tiễn của vấn đề pháp ch ế XHCN trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan.
Chương 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁP CHẾ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA TRONG ĐẤU TRANH PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU QUA BIÊN GIỚI CỦA LỰC LƯỢNG HẢI QUAN
2.1. KHÁI NI ỆM VÀ VAI TRÒ PHÁP CH Ế XÃ H ỘI CH Ủ NGH ĨA TRONG ĐẤU TRANH PHÒNG, CH ỐNG BUÔN LẬU QUA BIÊN GI ỚI CỦA LỰC LƯỢNG HẢI QUAN
2.1.1. Khái ni ệm pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong đấu tranh
phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan
* Khái quát chung v ề ho ạt động phòng, ch ống buôn l ậu qua biên
giới của lực lượng Hải quan
Hoạt động phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của Hải quan có
những đặc điểm chính sau đây:
9
- Hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan là ho ạt động th ực thi, áp d ụng pháp lu ật; mọi ho ạt động đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của cơ quan Hải quan đều được tiến hành trong khuôn khổ quy định của pháp luật.
- Đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan là ho ạt động có tính ch ất chuyên nghi ệp cao; áp d ụng tổng hợp các phương pháp và hình thức đấu tranh bằng những nghiệp vụ chuyên sâu.
- Đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan là một trong những hành động thực hiện cam k ết hội nhập với quốc tế, cùng liên k ết chặt chẽ, đấu tranh vì m ục tiêu chung, ng ăn chặn những hiểm hoạ mà buôn lậu gây ra cho c ộng đồng. * Khái niệm pháp chế xã hội chủ nghĩa Có thể định nghĩa về pháp ch ế XHCN nh ư sau: Pháp chế xã hội chủ nghĩa là một chế độ đặc biệt của đời sống chính tr ị - xã h ội, trong đó có một hệ thống pháp lu ật hoàn thi ện, đồng bộ làm cơ sở cho sự tồn tại trật tự pháp lu ật và kỷ luật xã hội; tất cả các cơ quan nhà n ước, các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân, nhân viên nhà n ước và mọi công dân đều phải tôn tr ọng và th ực hiện pháp lu ật một cách nghiêm chỉnh, triệt để, chính xác; mọi hành động vi phạm pháp luật, xâm phạm lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích của tập thể, của công dân đều bị xử lý nghiêm minh theo pháp luật.
* Khái ni ệm pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong đấu tranh phòng,
chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan
Pháp ch ế XHCN trong ho ạt động đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan là ch ế độ pháp lý, qu ản lý của nhà nước, trong đó hi ện di ện một hệ th ống các quy ph ạm pháp lu ật về ho ạt động phòng, ch ống buôn lậu của hải quan hoàn thi ện, đồng bộ, phù hợp với yêu c ầu khách quan c ủa lĩnh vực công tác đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu; Cơ quan hải quan, nhân viên h ải quan ph ải tích cực, tự giác tổ chức thực hiện nhiệm vụ, chấp hành nghiêm ch ỉnh các quy định của pháp luật về đấu tranh phòng, chống buôn lậu; Mọi hoạt động thực thi nhiệm vụ đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu của hải quan ph ải được giám sát, ki ểm soát chặt chẽ để ngăn ngừa và phòng ch ống vi ph ạm, tiêu cực, vụ lợi, lạm dụng quyền hạn nhằm đảm bảo kỷ cương, kỷ luật và hi ệu lực quản lý nhà nước, đảm bảo hiệu quả của công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu.
2.1.2. Vai trò c ủa pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong đấu tranh
phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan
Một là, pháp chế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan góp phần hoàn thiện, củng cố nền
10 pháp chế, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.
Hai là, pháp chế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan góp ph ần đảm bảo cho mục tiêu xây dựng lực lượng Hải quan chuyên nghiệp, trong sạch, vững mạnh thông qua việc hoàn thiện chế độ quản lý, đào tạo cán bộ công chức Hải quan và các chế độ chính sách khác
Ba là, pháp chế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan t ạo lập và duy trì tr ật tự, kỷ cương, kỷ luật trong ho ạt động đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của Hải quan.
Bốn là, pháp chế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan có ảnh hưởng đến việc nâng cao trách nhiệm, nhận thức, ý thức nghiệp vụ của cán bộ, công chức Hải quan trong hoạt động đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới.
2.2. NỘI DUNG C ỦA PHÁP CH Ế XÃ H ỘI CH Ủ NGH ĨA TRONG ĐẤU
TRANH PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU QUA BIÊN GIỚI CỦA HẢI QUAN
2.2.1. Pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan đòi hỏi sự hoàn thi ện, đồng bộ của hệ thống các quy định pháp lu ật về hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan; đảm bảo cho cơ quan Hải quan có đủ cơ sở, địa vị pháp lý thích h ợp để th ực hi ện nhi ệm vụ đấu tranh phòng, chống buôn lậu mạnh mẽ, hiệu quả
Các quy định pháp luật về địa vị pháp lý của Hải quan trong đấu tranh phòng chống buôn lậu qua biên giới trước hết phải dựa trên những nguyên tắc chung về tổ chức, cơ cấu và hoạt động của cơ quan Nhà nước.
Quá trình thực thi nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan làm phát sinh nhi ều mối quan hệ xã hội. Những quan hệ xã hội này c ần ph ải được điều ch ỉnh một cách h ợp lý, v ừa đảm bảo phù hợp với Hiến pháp và pháp luật, vừa đảm bảo tạo ra những điều kiện thuận lợi, không gây cản trở khó khăn cho công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan.
2.2.2. Pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan đòi hỏi cơ quan Hải quan ph ải được tổ chức theo pháp luật, các cán bộ, công chức Hải quan phải tích cực, tự giác tổ chức thực hiện nhiệm vụ, thực hiện nghiêm ch ỉnh các quy định của pháp luật về đấu tranh phòng, chống buôn lậu
Pháp ch ế XHCN được thể hiện thông qua vi ệc chấp hành, th ực hiện pháp luật một cách đầy đủ, đúng đắn và hợp lý của các chủ thể, từ cơ quan nhà nước đến mọi tổ chức, cá nhân trong xã hội.
11
Đấu tranh phòng, ch ống tội ph ạm nói chung và phòng, ch ống buôn lậu nói riêng có th ể coi là m ột tr ận tuy ến quy ết li ệt, gi ữa một bên là l ực lượng chức năng của Nhà nước, còn bên kia là nh ững đối tượng vi ph ạm pháp luật các lo ại với nhiều thủ đoạn che gi ấu và th ường xuyên thay đổi phương thức hoạt động. Vì vậy, muốn đấu tranh phòng, chống buôn lậu có hiệu quả, cơ quan Hải quan ph ải tiến hành nhi ệm vụ của mình m ột cách tích cực, chủ động và sáng t ạo.
2.2.3. Pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong ho ạt động phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan đòi hỏi mọi ho ạt động th ực thi nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan phải được giám sát, kiểm soát chặt chẽ để ngăn ngừa và phòng chống vi phạm, tiêu cực, vụ lợi, lạm dụng quyền hạn nhằm đảm bảo kỷ cương, kỷ luật và hiệu lực quản lý nhà nước
Đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan có tính chất rất dễ xảy ra các hiện tượng tiêu cực, vụ lợi hoặc lạm dụng quyền hạn. Việc giám sát, ki ểm soát ho ạt động phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của Hải quan trước hết phải được tiến hành thường xuyên trong nội bộ lực lượng Hải quan với cơ chế tự kiểm tra, kiểm soát hữu hiệu.
Giám sát ho ạt động phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của Hải quan còn có các c ơ quan ch ức năng của nhà n ước khác, nh ư: Hội đồng nhân dân, Thanh tra, Viện kiểm sát… Các cơ quan này giám sát thông qua chương trình, kế hoạch hoặc thông qua từng vụ việc cụ thể.
Ngoài ra phải đảm bảo và tạo điều kiện để nhân dân thực hiện việc giám
sát đối với hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan.
2.2.4. Pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong ho ạt động phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan đòi hỏi mọi việc làm sai trái, mọi chủ thể có hành vi vi phạm quy định của pháp luật về hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan đều phải được xử lý nghiêm minh, đúng quy định của pháp luật
Sẽ không th ể có pháp ch ế XHCN nếu như những việc làm sai trái, vi
phạm pháp luật không được xử lý nghiêm minh.
Vi phạm pháp luật trong lĩnh vực phòng, chống buôn lậu qua biên giới
của Hải quan chủ yếu thể hiện ở các dạng cơ bản sau:
- Cơ quan Hải quan, nhân viên H ải quan không làm h ết trách nhi ệm, để xảy ra các v ụ vi ệc tiêu c ực, lạm dụng quy ền hạn, ti ếp tay, b ỏ lọt đối tượng, hàng hoá buôn l ậu; không tuân th ủ đúng quy trình, th ủ tục, bi ện pháp nghiệp vụ làm xâm phạm tới quyền, lợi ích hợp pháp của công dân.
12
- Cá nhân, t ổ ch ức không h ỗ tr ợ ho ạt động của cơ quan H ải quan, không cung c ấp thông tin, tài li ệu cần xác minh cho c ơ quan H ải quan; thực hiện các việc làm gây khó khăn cho hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan.
- Các đối tượng vi phạm và cá nhân, tổ chức khác chống đối việc làm của cơ quan Hải quan, nhân viên H ải quan; ho ặc không ch ấp hành quy ết định ngăn chặn, xử lý của cơ quan Hải quan, cản trở đối với công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan.
2.3. NH ỮNG ĐIỀU KI ỆN BẢO ĐẢM CỦA PHÁP CH Ế XÃ H ỘI CH Ủ NGHĨA TRONG ĐẤU TRANH PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU QUA BIÊN GIỚI CỦA LỰC LƯỢNG HẢI QUAN
2.3.1. Bảo đảm về pháp lý Với sự quan tâm của Quốc hội, Chính phủ, hệ thống pháp luật về đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của Hải quan không ng ừng được hoàn thiện, đồng bộ, ngày càng đáp ứng được với những yêu cầu, đòi hỏi của công tác đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu theo từng thời kỳ, từng giai đoạn phát triển của nền kinh tế - xã hội.
2.3.2. Bảo đảm về sự lãnh đạo của Chính ph ủ đối với công tác
phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan
Vai trò lãnh đạo của Chính ph ủ là h ết sức quan tr ọng, có ý ngh ĩa quyết định đến sự phát tri ển toàn di ện về mọi mặt của công tác đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của Hải quan. Đặc bi ệt trong giai đoạn hiện nay, theo yêu c ầu của Tổ chức Hải quan th ế giới, các qu ốc gia thành viên ph ải nhanh chóng ti ến hành cải cách Hải quan, nâng cao n ăng lực phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới và đảm bảo hoạt động Hải quan minh bạch, liêm chính. Toàn b ộ những yêu cầu đó đều phải được cam kết thực hiện ở cấp lãnh đạo cao nhất là Chính phủ của các nước.
2.3.3. Bảo đảm về sự tổ chức, quản lý và xây d ựng lực lượng Hải
quan chuyên nghiệp, trong sạch, vững mạnh
Xây dựng lực lượng Hải quan chuyên nghi ệp, trong sạch, vững mạnh vừa là mục tiêu, vừa là yêu cầu cấp thiết đặt ra cho ngành Hải quan. Trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường, mở rộng giao lưu, hội nhập với thế giới, vấn đề tổ chức, xây dựng lực lượng Hải quan có nhi ều nội dung mới và đã nhận được sự quan tâm thật sự sâu sắc của Đảng và Nhà nước.
Lực lượng Hải quan được quan tâm xây dựng, không ngừng phát triển cả về số lượng và chất lượng, ngày càng chuyên nghi ệp, tinh nhuệ và hiện đại là điều ki ện cần thi ết để nâng cao n ăng lực, hi ệu qu ả mọi ho ạt động Hải quan. Qua đó bảo đảm cho việc tăng cường, củng cố pháp chế XHCN trong hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan.
13
2.3.4. Bảo đảm về tài chính, c ơ sở vật chất, trang bị phương tiện,
kỹ thuật và chế độ chính sách đối với cán bộ, công chức Hải quan
Vấn đề tài chính, cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật luôn luôn được coi là một vấn đề cơ bản, quan trọng đối với sự phát triển, nâng cao khả năng, sức chiến đấu trong phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan. 2.3.5. Bảo đảm về sự hợp tác, ph ối hợp chặt chẽ của các cơ quan chức năng và sự tham gia, ủng hộ, giúp đỡ của quần chúng nhân dân đối với công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan Việc các cơ quan ch ức năng ngày càng t ăng cường phối hợp chặt chẽ với cơ quan Hải quan trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu và ý thức tham gia, ủng hộ của quần chúng nhân dân ngày càng được nâng cao đã làm tăng thêm sức mạnh và hiệu quả cho hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan, giúp cho cơ quan Hải quan quản lý cán bộ công chức được tốt hơn. Điều này chính là một yếu tố vô cùng cần thiết bảo đảm cho pháp ch ế XHCN trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan được củng cố và tăng cường.
2.3.6. Bảo đảm từ sự phối hợp của các tổ chức quốc tế và các quốc gia có liên quan đến ho ạt động phòng ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của Hải quan
Hợp tác quốc tế về phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam đã được pháp luật nước ta quy định. Hải quan Việt Nam cũng đã tham gia đầy đủ và là một thành viên có trách nhiệm, hoạt động tích cực trong khuôn khổ của công ước quốc tế về hợp tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu. Sự hợp tác, hỗ trợ, phối hợp của các tổ chức quốc tế và các quốc gia có liên quan là một yếu tố bảo đảm rất cần thiết cho việc nâng cao năng lực hoạt động và tăng cường pháp chế XHCN trong phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam.
2.4. PHÁP CH Ế TRONG ĐẤU TRANH PHÒNG, CH ỐNG BUÔN L ẬU QUA BIÊN GI ỚI CỦA HẢI QUAN M ỘT SỐ NƯỚC TRÊN TH Ế GI ỚI VÀ NHỮNG KINH NGHIỆM GỢI MỞ ĐỐI VỚI HẢI QUAN VIỆT NAM
2.4.1. Pháp ch ế trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên
giới của Hải quan một số nước
Một là, quy định pháp luật liên quan đến đấu tranh phòng, chống buôn
lậu qua biên giới của Hải quan một số nước
- Quy định về buôn lậu, tội phạm và các vi phạm pháp luật khác trong
lĩnh vực Hải quan.
- Quy định về địa vị pháp lý c ủa cơ quan H ải quan trong đấu tranh
phòng, chống buôn lậu qua biên giới.
- Quy định về biện pháp đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới.
14
Hai là, về việc tổ chức thực hiện và bảo đảm thực hiện pháp luật trong
hoạt động đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới.
- Quan h ệ ph ối hợp và h ỗ tr ợ của các c ơ quan khác cho H ải quan
trong hoạt động đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới.
- Những bảo đảm về tài chính, cơ sở vật chất và chế độ chính sách đối
với lực lượng Hải quan.
- Những đảm bảo về quản lý, xây d ựng lực lượng, phòng, ch ống tiêu
cực, tham nhũng của Hải quan một số nước.
2.4.2. Những kinh nghiệm gợi mở đối với Hải quan Việt Nam Một là, xây d ựng chính sách pháp lu ật phòng, ch ống buôn l ậu tập
trung, thống nhất.
Hai là, cần có quan điểm, nh ận th ức mới về vị trí, vai trò và th ẩm
quyền của lực lượng Hải quan trong phòng, chống buôn lậu qua biên giới. Ba là, học tập kinh nghiệm về xây dựng lực lượng, phòng, chống tiêu
cực, tham nhũng trong lực lượng Hải quan.
Bốn là, học tập kinh nghiệm về cải cách, hiện đại hoá, đảm bảo cơ sở vật chất kỹ thuật cho ho ạt động phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan.
Chương 3 THỰC TRẠNG PHÁP CHẾ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA TRONG ĐẤU TRANH PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU QUA BIÊN GIỚI CỦA LỰC LƯỢNG HẢI QUAN VIỆT NAM
3.1. KHÁI QUÁT VỀ TÌNH HÌNH BUÔN LẬU Ở VI ỆT NAM VÀ CH ỨC NĂNG ĐẤU TRANH PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU QUA BIÊN GIỚI CỦA HẢI QUAN VIỆT NAM
3.1.1. Khái quát về tình hình buôn lậu ở Việt Nam từ năm 2001 đến nay Tình hình buôn l ậu ở Vi ệt Nam hi ện nay được đánh giá là c ực kỳ nghiêm trọng, nóng bỏng và phức tạp, đang là một trong những vấn đề gây bức xúc nh ất đối với an ninh tr ật tự và sự phát tri ển của nền kinh tế - xã hội nước ta. Từ năm 2001 đến nay (2014), t ệ nạn buôn lậu có nh ững biểu hiện chủ yếu sau đây:
Về tình tr ạng hàng nh ập lậu, hi ện nay hàng hoá nh ập lậu đủ lo ại
đang tràn ngập thị trường trong nước.
Về tình hình xu ất lậu hàng hoá, khoáng s ản. Song song v ới ho ạt động nh ập lậu thì ho ạt động xu ất lậu hàng hoá, khoáng s ản cũng diễn ra nghiêm trọng không kém.
Về tình hình buôn l ậu dưới hình th ức trung chuy ển hàng hoá qua lãnh thổ Việt Nam. Những năm gần đây, lợi dụng chính sách mở cửa của nước ta và sự thông thoáng trong vi ệc làm thủ tục Hải quan, các đối tượng
15 buôn lậu qu ốc tế đã gia t ăng các ho ạt động vận chuy ển nh ững lo ại hàng cấm qua lãnh thổ Việt Nam.
Hiện nay tình hình buôn l ậu đang cực kỳ nghiêm tr ọng, phức tạp và nóng bỏng; những nỗ lực đấu tranh ng ăn chặn của Nhà nước ta ch ưa cho thấy được hiệu quả như mong mu ốn; các gi ải pháp hi ện nay đều đang bế tắc không giải quyết được tình hình. Quy mô c ủa những vụ buôn lậu ngày càng lớn hơn; nhi ều đường dây, ổ nhóm l ớn vẫn tồn tại và ho ạt động mạnh, nhiều đối tượng cầm đầu chưa bị phát hiện, bắt giữ và xử lý nghiêm minh. Điều đó cho th ấy đã đến lúc c ần ph ải có nh ững chính sách m ới, những chính sách đột phá để có th ể gi ải quy ết, đẩy lùi được tệ nạn này, nhằm mang lại sự lành mạnh cho nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa mà Nhà nước ta đang xây dựng.
3.1.2. Lịch sử hình thành, phát tri ển và ch ức năng đấu tranh
phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan Việt Nam
Ngày 10 tháng 9 n ăm 1945, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp thừa uỷ quyền của Ch ủ tịch Chính ph ủ lâm th ời Việt Nam dân ch ủ cộng hoà ký Sắc lệnh số 27 - SL thành l ập "Sở thuế quan và thuế gián thu" khai sinh Hải quan Việt Nam.
- Giai đoạn 1945 - 1954: Trong tình hình c
ả nước bước vào cu ộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm l ược; Hải quan Vi ệt Nam đã phối hợp cùng các lực lượng thực hiện chủ trương bao vây kinh t ế và đấu tranh kinh tế với địch. Nhiệm vụ chính là tạo nguồn thu cho Ngân sách quốc gia, kiểm soát hàng hoá xuất nhập khẩu, đấu tranh chống buôn lậu giữa vùng tự do và vùng tạm chiếm.
- Giai đoạn 1954 - 1975: Đây là giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở mi ền Bắc, ch ống Mỹ xâm l ược, gi ải phóng mi ền Nam th ống nh ất đất nước. Giai đoạn này H ải quan Vi ệt Nam được xác định là công c ụ bảo đảm thực hiện đúng đắn chế độ Nhà nước độc quyền ngoại thương, ngoại hối, thi hành chính sách thu ế quan (thu thu ế hàng hoá phi m ậu dịch) tiếp nhận hàng hoá viện trợ và chống buôn lậu qua biên giới.
- Giai đoạn 1975 - 1986: Sau khi th ống nhất đất nước Hải quan tri ển khai hoạt động trên địa bàn cả nước từ tuyến biên giới phía Bắc đến tuyến biên gi ới phía Tây Nam, các c ảng bi ển, Sân bay qu ốc tế, Bưu cục ngo ại dịch, Tr ạm ch ở hàng. H ải quan Vi ệt Nam được xác định là "Công c ụ chuyên chính nửa vũ trang của Đảng và Nhà n ước có ch ức năng kiểm tra và quản lý hàng hoá, hành lý, ngo ại hối và các công c ụ vận tải xuất nhập qua biên giới nước CHXHCN Việt Nam, thi hành chính sách thuế xuất nhập khẩu, ngăn ngừa chống các hoạt động buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá, tiền tệ qua biên giới”
- Giai đoạn 1986 - 2000: N ăm 1986, Đại hội Đảng cộng sản Vi ệt Nam lần thứ VI đề ra đường lối đổi mới đất nước, chủ trương mở cửa, phát
16
triển nền kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN. Ngày 24/2/1990, Ch ủ tịch Hội đồng Nhà nước ký l ệnh công b ố Pháp l ệnh Hải quan, xác định ch ức năng của Hải quan Vi ệt Nam là "Qu ản lý Nhà n ước về Hải quan đối với hoạt động xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh, quá cảnh Việt Nam, đấu tranh chống buôn lậu hoặc vận chuyển trái phép hàng hoá, ngo ại hối hoặc tiền Việt Nam qua biên giới".
- Giai đoạn 2001 đến nay: Đây là th ời kỳ thực hiện chủ trương công nghiệp hóa, hi ện đại hóa đất nước và đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế. Ngày 29/06/2001, Quốc Hội khóa X đã thông qua Luật Hải quan. Theo đó, Hải quan Vi ệt Nam có nhi ệm vụ th ực hi ện ki ểm tra, giám sát hàng hoá, phương ti ện vận tải; phòng, ch ống buôn l ậu, vận chuy ển trái phép hàng hoá qua biên gi ới; tổ ch ức th ực hi ện pháp lu ật về thu ế đối với hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu; thống kê hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu.
Chức năng phòng, ch ống buôn l ậu là một ch ức năng gốc, một ch ức năng cơ bản gắn với bản chất hoạt động của Hải quan Việt Nam. Trải qua các giai đoạn lịch sử, chức năng phòng, ch ống buôn lậu ngày càng tr ở lên quan trọng trong toàn bộ hoạt động của Hải quan Vi ệt Nam. Trong xu th ế hiện đại hóa Hải quan hi ện nay, trình độ kiểm soát hàng hóa, ph ương tiện vận tải xu ất nh ập của Hải quan mỗi nước được ph ản ánh chính xác nh ất qua vi ệc th ực hi ện ch ức năng phòng, ch ống buôn l ậu này. Do đó, ch ức năng phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của Hải quan Vi ệt Nam ngày càng được chú tr ọng hơn và là l ĩnh vực nghiệp vụ đang được ưu tiên ti ến hành hiện đại hóa trước một bước.
3.2. THỰC TRẠNG PHÁP LU ẬT ĐẤU TRANH PHÒNG, CH ỐNG BUÔN
LẬU QUA BIÊN GIỚI CỦA LỰC LƯỢNG HẢI QUAN VIỆT NAM HIỆN NAY
3.2.1. Thành tựu và mức độ hoàn thiện Một là, vai trò, trách nhi ệm của lực lượng Hải quan trong đấu tranh
phòng, chống buôn lậu qua biên giới.
Hai là, thẩm quyền, biện pháp đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua
biên giới của lực lượng Hải quan.
Ba là, quy định về tổ chức bộ máy, xây d ựng lực lượng và điều kiện đảm bảo hoạt động của lực lượng Hải quan chuyên trách th ực hiện nhiệm vụ phòng, chống buôn lậu.
Có thể nói, pháp lu ật về phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan Vi ệt Nam hi ện hành đã xác định được tương đối đầy đủ nội hàm và nh ững vấn đề pháp lý c ơ bản về công tác phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan. Hệ thống các quy định của pháp luật này là cơ sở quan trọng đảm bảo cho việc tăng cường pháp chế XHCN
17
trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu, nâng cao được hiệu quả ngăn chặn, phát hiện, bắt giữ và xử lý các hành vi buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá qua biên giới của lực lượng Hải quan.
3.2.2. Hạn chế, bất cập Bên cạnh nh ững thành t ựu đạt được nêu trên, pháp lu ật về phòng, chống buôn l ậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan còn có nh ững hạn chế, chưa phù hợp, thể hiện ở những điểm chính sau đây:
Một là, quy định về vai trò, trách nhiệm của lực lượng Hải quan trong đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu ch ưa tương xứng với năng lực và b ản chất hoạt động quản lý đặc thù của lực lượng Hải quan; gây khó kh ăn cho việc triển khai các biện pháp nghiệp vụ phòng, chống buôn lậu.
Hai là, quy định còn thi ếu các bi ện pháp c ần thi ết đảm bảo cho s ức
mạnh trấn áp của lực lượng Hải quan đối với các đối tượng buôn lậu.
Ba là, chưa quy định cho lực lượng kiểm soát Hải quan được áp dụng
nghiệp vụ tình báo Hải quan.
Bốn là, thẩm quyền điều tra hình sự còn hạn chế, dẫn đến việc tiến hành các hoạt động điều tra vụ án buôn lậu của cơ quan Hải quan trong thực tế rất khó khăn.
Năm là, thi ếu các quy định cụ th ể về tổ ch ức, bộ máy, tiêu chu ẩn, tuyển chọn và ch ế độ đối với cán bộ công ch ức kiểm soát; quy ch ế, điều lệnh công tác của lực lượng kiểm soát Hải quan.
Sáu là, thiếu các quy định cụ thể về chế độ kiểm tra, giám sát, đôn đốc việc chấp hành pháp lu ật trong hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan.
3.3. TH ỰC TR ẠNG TH ỰC HI ỆN PHÁP LU ẬT TRONG HO ẠT ĐỘNG ĐẤU TRANH PHÒNG, CH ỐNG BUÔN L ẬU QUA BIÊN GI ỚI CỦA LỰC LƯỢNG HẢI QUAN
3.3.1. Ưu điểm, kết quả Những ưu điểm chính trong việc triển khai thực hiện pháp luật phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan được thể hiện ở các nội dung sau:
- Việc tổ chức, chỉ đạo thi hành nhi ệm vụ phòng, chống buôn lậu qua
biên giới của ngành Hải quan.
- Vi ệc tri ển khai xây d ựng văn bản cụ th ể hóa quy trình nghi ệp vụ
trong phòng, chống buôn lậu qua biên giới của Hải quan.
- Việc kiện toàn tổ chức bộ máy lực lượng kiểm soát Hải quan. - Hoạt động tổ chức triển khai áp dụng các biện pháp nghiệp vụ kiểm
soát trong toàn ngành Hải quan.
- Kết quả đạt được của lực lượng Hải quan Vi ệt Nam trong th ực hiện
pháp luật đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới.
18
3.3.2. Những hạn chế, thiếu sót của lực lượng Hải quan Việt Nam trong thực hiện pháp luật nhằm đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới
Bên cạnh nh ững yếu tố tích c ực, công tác đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của ngành Hải quan vẫn còn có nh ững hạn chế, bất cập sau đây:
- Vi ệc so ạn th ảo, ban hành nh ững văn bản hướng dẫn, quy trình nghiệp vụ kiểm soát còn ch ậm, dẫn đến tình tr ạng trong một thời gian dài hầu hết các đơn vị Hải quan toàn ngành đều lúng túng, không áp d ụng được các biện pháp nghiệp vụ chuyên sâu.
- Có hi ện tượng hình th ức trong tri ển khai các bi ện pháp nghi ệp vụ
chuyên sâu, đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới.
- Vi ệc tổ ch ức lực lượng ki ểm soát toàn ngành ch ưa đảm bảo đúng
nguyên tắc tập trung thống nhất, còn dàn trải và thiếu linh hoạt.
- Vẫn còn x ảy ra nhi ều tr ường hợp tuân th ủ không đúng quy định pháp luật trong ho ạt động kiểm tra, phát hi ện, bắt giữ, áp dụng biện pháp ngăn chặn và xử lý vụ vi phạm.
- Những tồn tại trong công tác qu ản lý cán b ộ công ch ức chưa được khắc ph ục, vì v ậy vẫn còn hi ện tượng cán b ộ công ch ức Hải quan thi ếu tinh thần trách nhiệm, tiêu cực, tham nh ũng tiếp tay cho buôn l ậu gây bức xúc trong dư luận xã hội.
- Việc đào tạo nâng cao nghi ệp vụ chuyên sâu cho cán b ộ công ch ức kiểm soát Hải quan còn nhi ều bất cập, trình độ nghiệp vụ chuyên sâu c ủa lực lượng kiểm soát Hải quan chưa đạt được theo yêu cầu đặt ra.
- Ch ưa th ực hi ện tốt th ẩm quy ền của cơ quan H ải quan trong ho ạt
động khởi tố, điều tra các vụ việc buôn lậu có dấu hiệu hình sự.
Chương 4 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG PHÁP CHẾ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA TRONG ĐẤU TRANH PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU QUA BIÊN GIỚI CỦA LỰC LƯỢNG HẢI QUAN VIỆT NAM HIỆN NAY
4.1. QUAN ĐIỂM TĂNG CƯỜNG PHÁP CH Ế XÃ H ỘI CH Ủ NGH ĨA TRONG ĐẤU TRANH PHÒNG, CH ỐNG BUÔN LẬU QUA BIÊN GI ỚI CỦA LỰC LƯỢNG HẢI QUAN HIỆN NAY
4.1.1. Tăng cường pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam phải đáp ứng được nhu cầu, đòi hỏi xây dựng nhà nước pháp quy ền, nâng cao hi ệu lực quản lý, phát tri ển kinh tế thị trường, mở cửa hội nhập quốc tế của đất nước
19
Tăng cường pháp ch ế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam hiện nay là vấn đề vừa mang tính quy luật, vừa mang tính cấp thiết; đòi hỏi phải đáp ứng được với nhu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, phát triển kinh tế thị trường, mở cửa hội nhập quốc tế của đất nước.
4.1.2. Tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam phải đảm bảo nâng cao hiệu quả ngăn chặn tình trạng buôn lậu, đồng thời phải tạo thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu, giao lưu thương mại quốc tế
Tăng cường pháp ch ế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan Vi ệt Nam ph ải vừa đảm bảo ngăn chặn có hi ệu quả tình tr ạng buôn lậu, vừa phải gắn với yêu cầu cải cách, hi ện đại hóa ho ạt động Hải quan nh ằm đảm bảo cho hàng hóa xuất nhập khẩu, hoạt động trao đổi, buôn bán th ương mại ngày một thuận lợi, hiệu quả hơn, chống thất thu thu ế và tạo điều kiện cho sản xuất trong nước phát triển.
4.1.3. Tăng cường pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan Vi ệt Nam ph ải động viên, phát huy được sức mạnh to l ớn của nhân dân tham gia đấu tranh phòng, chống buôn lậu
Đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan là một phần trong hoạt động giữ gìn an ninh tr ật tự, phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp lu ật của Nhà nước ta. Vì v ậy, để đạt được những kết quả tốt, hoàn thành được nhiệm vụ mà Đảng và Nhà n ước giao cho, đảm bảo tăng cường pháp ch ế trong ho ạt động phòng ch ống buôn lậu qua biên giới, thì l ực lượng Hải quan c ần ph ải bi ết dựa vào nhân dân. Mu ốn dựa được vào nhân dân thì ph ải thật sự coi trọng và tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia giúp đỡ, đồng thời giám sát ho ạt động phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan. Để làm được điều này, lực lượng Hải quan ph ải tăng cường quan h ệ ti ếp xúc g ần gũi, đoàn kết với nhân dân, củng cố lòng tin và sự tín nhiệm của nhân dân; Phải sử dụng linh hoạt các hình th ức tổ chức tuyên truy ền, giáo d ục, hướng dẫn, động viên quần chúng nhân dân. Đồng th ời ph ải ph ối kết hợp ch ặt ch ẽ với các l ực lượng, các ngành, các c ơ quan nhà n ước khác và các t ổ ch ức xã h ội để cùng tổ chức vận động quần chúng nhân dân tích c ực tham gia vào công tác đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu; phải xây dựng được lực lượng nòng cốt làm hạt nhân để tổ chức vận động và phát tri ển thành lực lượng cộng tác viên và cơ sở bí mật, sẵn sàng hỗ trợ và tích cực cung cấp những thông tin cần thi ết về ho ạt động của các đối tượng buôn l ậu cho c ơ quan H ải
20
quan. Ngoài ra, ph ải có ch ế độ khen th ưởng xứng đáng với nh ững đóng góp, cũng như phải có ch ế độ bảo vệ người dân đã tích cực tham gia báo tin, giúp đỡ cơ quan Hải quan trong công tác phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới.
4.1.4. Tăng cường pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan Việt Nam phải chọn lọc, kế thừa, phát huy những yếu tố tích cực, đồng thời khắc phục những bất cập, tồn tại trong phòng, chống buôn lậu hiện nay
Để vi ệc tăng cường pháp ch ế XHCN trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của Hải quan, đổi mới hoạt động kiểm soát hải quan được thành công, hi ệu qu ả thì c ần ph ải bám sát vào tình hình th ực tế, không sa rời thực tế, phải đánh giá đúng thực trạng, thấy được những yếu tố tích c ực, nh ững thành t ựu, để ti ếp tục ch ọn lọc, kế th ừa và phát huy; Đồng thời cũng nhận thức đúng đắn về những hạn chế, bất cập còn tồn tại, để đề ra những kế hoạch đổi mới phù hợp, những giải pháp khắc phục triệt để, góp phần tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ nhằm nâng cao sức mạnh và hiệu quả hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan.
4.2. GI ẢI PHÁP T ĂNG CƯỜNG PHÁP CH Ế XÃ H ỘI CH Ủ NGH ĨA TRONG ĐẤU TRANH PHÒNG, CH ỐNG BUÔN LẬU QUA BIÊN GI ỚI CỦA LỰC LƯỢNG HẢI QUAN VIỆT NAM HIỆN NAY
4.2.1. Nhóm giải pháp chung 4.2.1.1. Hoàn thi ện pháp lu ật phòng, ch ống buôn l ậu nói chung, pháp luật phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan nói riêng
- Hoàn thi ện chính sách pháp lu ật chung v ề phòng, ch ống buôn l ậu,
xây dựng Luật phòng, chống buôn lậu
- Hoàn thi ện các quy định pháp lu ật về phòng, ch ống buôn l ậu qua
biên giới của lực lượng Hải quan
4.2.1.2. Đẩy mạnh tuyên truy ền, ph ổ bi ến, giáo d ục pháp lu ật về phòng, ch ống buôn l ậu; nâng cao ý th ức ch ấp hành pháp lu ật và tinh thần trách nhi ệm tham gia phòng, ch ống buôn l ậu trong c ộng đồng doanh nghiệp xuất nhập khẩu và quần chúng nhân dân
Tuyên truy ền pháp lu ật là m ột bi ện pháp quan tr ọng để tăng cường pháp ch ế xã h ội ch ủ ngh ĩa trong đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan. Tuy nhiên hi ệu qu ả ho ạt động tuyên truyền ph ụ thu ộc nhi ều vào ni ềm tin c ủa nhân dân đối với sự nghiêm minh của pháp lu ật, vào s ự khách quan, liêm chính c ủa cơ quan, công chức hải quan. Vì v ậy, ho ạt động tuyên truy ền cần kết hợp ch ặt chẽ với
21 ải quan. Đồng th ời cần tăng việc nâng cao liêm chính trong ngành H cường thông tin nhi ều hơn về những hình th ức, bi ện pháp x ử lý nghiêm minh đối với các v ụ việc và đối tượng buôn l ậu lớn, để người dân, c ộng đồng doanh nghi ệp bi ết, từ đó xây d ựng và c ủng cố ni ềm tin c ủa nhân dân vào ho ạt động phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của các cơ quan chức năng nhà nước nói chung và c ủa lực lượng Hải quan nói riêng.
4.2.1.3. Đẩy mạnh tri ển khai, t ổ ch ức th ực hi ện chính sách pháp luật về phòng, ch ống buôn lậu; phát hi ện, xử lý nghiêm minh, k ịp thời mọi vi phạm pháp luật về phòng, chống buôn lậu
Triển khai chính sách pháp luật về phòng, chống buôn lậu luôn luôn là một quá trình khó khăn, bao giờ cũng có những vấn đề vướng mắc, bất cập phát sinh. Vì v ậy ngành H ải quan c ần ph ải th ường xuyên ti ến hành vi ệc đánh giá, tổng kết quá trình triển khai thực hiện. Để qua đó thấy được thực trạng khách quan c ủa vi ệc tri ển khai các chính sách pháp lu ật về phòng, chống buôn lậu, nhận thức đúng về những khó kh ăn, vướng mắc, bất cập của chính sách pháp lu ật ấy cũng nh ư nh ững tồn tại yếu kém trong quá trình tri ển khai th ực hi ện. Từ đó đề ra gi ải pháp kh ắc ph ục, đề xu ất sửa đổi, hoàn thiện chính sách pháp luật, đồng thời rút kinh nghiệm, kiên quyết sửa chữa những yếu kém tồn tại nhằm bảo đảm cho vi ệc triển khai, th ực thi nhiệm vụ phòng, chống buôn lậu được tốt hơn, có hiệu quả hơn.
4.2.1.4. Bảo đảm và t ăng cường sự lãnh đạo, ch ỉ đạo của Chính phủ, Bộ Tài chính đối với ho ạt động phòng, ch ống buôn l ậu qua biên giới của lực lượng Hải quan
Hiện nay, b ảo đảm và t ăng cường sự lãnh đạo, ch ỉ đạo của Chính phủ và B ộ Tài chính đối với hoạt động phòng, ch ống buôn l ậu qua biên giới của Hải quan c ần tập trung vào quá trình tri ển khai th ực hi ện các mục tiêu hi ện đại hóa ho ạt động ki ểm soát H ải quan. Ngành H ải quan cần ph ải th ường xuyên báo cáo v ới Bộ Tài chính và Chính ph ủ về ti ến độ cũng nh ư nh ững vấn đề khó kh ăn vướng mắc phát sinh trong quá trình th ực hi ện, đồng th ời ph ải ch ủ động nghiên c ứu, tranh th ủ đề xu ất các biện pháp gi ải quyết, tranh th ủ đề nghị những sự hỗ trợ cần thi ết để đẩy mạnh cải cách hiện đại hóa hải quan nói chung và hi ện đại hóa, nâng cao hi ệu qu ả hoạt động ki ểm soát h ải quan nói riêng. B ộ Tài chính c ần thường xuyên ki ểm tra, đôn đốc việc thực hiện những mục tiêu cải cách, phát tri ển của ngành H ải quan; t ổ chức nghiên c ứu đánh giá nh ững vấn đề còn hạn chế, tiếp thu kinh nghi ệm cải cách hi ện đại hóa H ải quan c ủa các nước trên th ế giới để đề xuất hoàn thi ện chính sách pháp lu ật, tăng cường trang thi ết bị kỹ thu ật cần thi ết và xem xét xây d ựng các ch ế độ chính sách đặc thù cho ngành H ải quan.
22
4.2.2. Nhóm giải pháp về tổ chức, hoạt động của lực lượng Hải quan 4.2.2.1. Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cán bộ công chức Hải quan đối với công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu trong tình hình mới Pháp lu ật được th ực thi thông qua ho ạt động th ực ti ễn của cơ quan nhà nước và đội ngũ cán bộ công chức. Vì vậy, để bảo đảm và tăng cường pháp chế XHCN trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu của lực lượng Hải quan thì nh ất thiết phải nâng cao nh ận thức, trách nhi ệm cho đội ngũ cán bộ công ch ức hải quan th ực thi nhi ệm vụ này. Trong tình hình m ới, cần phải kết hợp thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp. Trước hết là làm tốt công tác giáo dục chính tr ị tư tưởng, kết hợp áp dụng chế độ pháp lý quy định và ràng buộc trách nhiệm về phòng, chống buôn lậu thật cụ thể, đồng thời xử lý trách nhiệm đối với những đơn vị, người đứng đầu đơn vị thiếu quan tâm và triển khai công tác chống buôn lậu yếu kém.
4.2.2.2. Ki ện toàn t ổ ch ức, xây d ựng lực lượng Hải quan chuyên nghiệp, chính quy, hi ện đại; nâng cao liêm chính h ải quan, tăng cường quản lý cán bộ và phòng, chống tiêu cực, tham nhũng
Công tác qu ản lý cán b ộ của ngành Hải quan vẫn tồn tại không ít b ất cập. Trình độ năng lực của đội ngũ cán bộ công chức Hải quan chưa đồng đều, còn một tỷ lệ khá lớn chưa đáp ứng được với yêu cầu công việc; Tính chuyên nghiệp của một bộ phận cán bộ công ch ức, đơn vị hải quan ch ưa cao; Tình tr ạng tiêu cực, tham nh ũng vẫn chưa chấm dứt, có ph ần tinh vi hơn. Điều này đòi hỏi ngành Hải quan ph ải quyết liệt hơn trong tri ển khai thực hiện các giải pháp xây dựng lực lượng mà ngành đã đề ra. Đồng thời cần tiếp tục nghiên cứu học tập kinh nghiệm thành công của Hải quan các nước trên thế giới, tiếp thu và v ận dụng hợp lý trong công tác qu ản lý cán bộ, xây dựng lực lượng của ngành. Cần nghiên cứu xây dựng chế độ giám sát chế ước lẫn nhau trong các ho ạt động nghiệp vụ và giữa các vị trí công tác; xây dựng chế độ kiểm soát nội bộ và ki ểm tra việc tuân th ủ pháp lu ật của cán bộ công chức để có thể phát hiện sớm những biểu hiện tiêu cực, vi phạm; đồng thời kiên quyết xử lý nghiêm các trường hợp tham nhũng, tiếp tay cho buôn lậu làm trong sạch lực lượng Hải quan.
4.2.2.3. T ăng cường giám sát, thanh tra, ki ểm tra đối với vi ệc thi hành pháp lu ật, triển khai ho ạt động phòng, ch ống buôn l ậu qua biên giới của lực lượng Hải quan; x ử lý nghiêm các tr ường hợp cán b ộ công ch ức Hải quan vi ph ạm pháp lu ật trong ho ạt động đấu tranh phòng, ch ống buôn l ậu
Tăng cường thanh tra, ki ểm tra, giám sát c ần tập trung vào m ột số việc sau: Xây d ựng hoàn thi ện ch ế độ thanh tra, ki ểm tra v ề công tác phòng, chống buôn lậu trong toàn ngành. Đổi mới phương thức thanh tra,
23
kiểm tra; kết hợp hoạt động công khai v ới hoạt động bí mật, bất ngờ tiến hành theo dõi ki ểm tra, giám sát; k ết hợp thanh tra, ki ểm tra toàn di ện với thanh tra, kiểm tra theo chuyên đề. Để nâng cao được chất lượng thanh tra, kiểm tra, phải lựa chọn được những cán bộ công chức có phẩm chất chính trị, đạo đức tốt; có b ản lĩnh, kinh nghi ệm, gi ỏi chuyên môn; công tâm, khách quan, trung th ực khi th ực hi ện nhi ệm vụ thanh tra, ki ểm tra; c ần phải có quy chế xác định rõ trách nhiệm của cán bộ thanh tra, kiểm tra gắn với kết quả thanh tra, kiểm tra do mình tiến hành.
4.2.2.4. Tăng cường hợp tác qu ốc tế về công tác H ải quan, về đấu
tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan
Trong triển khai công tác hợp tác quốc tế, vấn đề còn hạn chế chính là về trình độ nguồn nhân lực và hạ tầng cơ sở vật chất kỹ thuật của cơ quan Hải quan chưa đáp ứng được yêu cầu. Vì vậy, để tăng cường quan hệ hợp tác quốc tế, học tập kinh nghiệm phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới của Hải quan các nước tiên tiến, cần ưu tiên đào tạo đội ngũ cán bộ công chức đủ trình độ ngoại ngữ, nghiệp vụ và trình độ công nghệ thông tin cần thiết có thể tham gia hi ệu quả vào các ho ạt động hợp tác qu ốc tế trong phòng, chống buôn lậu. Bên cạnh đó tiến hành bổ sung các trang thi ết bị kỹ thuật hiện đại đáp ứng được với yêu cầu công tác.
4.2.2.5. Đẩy mạnh cải cách, hi ện đại hoá theo yêu c ầu hội nh ập, đảm bảo nâng cao ch ất lượng hoạt động kiểm soát phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan
Cải cách, hiện đại hoá Hải quan chính là môi tr ường thiết yếu, là điều
kiện quan tr ọng bảo đảm nâng cao ch ất lượng hi ệu qu ả cho công tác phòng, ch ống buôn l ậu của lực lượng Hải quan, t ạo ra c ơ sở vật ch ất kỹ thuật để chuy ển đổi ho ạt động ki ểm soát h ải quan t ừ truy ền th ống sang hiện đại. Vì v ậy để bảo đảm và t ăng cường pháp ch ế XHCN trong ho ạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới, ngành Hải quan nhất thiết phải đẩy mạnh cải cách, hiện đại hoá.
KẾT LUẬN
Trước nhu cầu phát triển của đất nước, xây dựng nhà nước pháp quyền, mở cửa, hội nhập quốc tế đòi hỏi phải không ng ừng tăng cường pháp ch ế trong mọi mặt, mọi lĩnh vực quản lý của đất nước. Và đối với mỗi lĩnh vực cần phải tổ ch ức nghiên cứu, xây dựng và th ực hiện đầy đủ các gi ải pháp khoa học nhằm nâng cao hiệu lực toàn diện của nền pháp chế XHCN. Trong đó, để bảo đảm pháp ch ế trong đấu tranh phòng, ch ống buôn lậu qua biên giới của Hải quan cần tiến hành những giải pháp cơ bản sau:
24
Một là, Hoàn thiện pháp luật phòng, chống buôn lậu nói chung; pháp luật phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan nói riêng. Trong đó cần xây dựng Luật phòng, ch ống buôn lậu, để thống nhất chính sách, định ra chiến lược về công tác phòng, ch ống buôn lậu của Nhà nước ta. Đồng th ời hoàn thi ện các quy định Pháp lu ật về phòng, ch ống buôn lậu của lực lượng Hải quan; xác định vị trí, vai trò phù h ợp cho cơ quan Hải quan; quy định cho l ực lượng Hải quan nh ững th ẩm quy ền và biện pháp cần thiết để phòng, chống buôn lậu qua biên giới hiệu quả.
Hai là , đẩy mạnh tuyên truy ền, ph ổ bi ến, giáo d ục pháp lu ật về phòng, chống buôn lậu; nâng cao ý th ức chấp hành pháp lu ật và tinh th ần trách nhi ệm tham gia phòng, ch ống buôn l ậu trong c ộng đồng doanh nghiệp xuất nhập khẩu và quần chúng nhân dân.
Ba là, đẩy mạnh triển khai, tổ chức thực hiện chính sách pháp lu ật về phòng, ch ống buôn l ậu; phát hi ện, xử lý nghiêm minh, k ịp th ời mọi vi phạm pháp luật về phòng, chống buôn lậu qua biên giới.
Bốn là, bảo đảm và tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Tài chính đối với hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giớicủa lực lượng Hải quan.
Năm là, nâng cao nh ận th ức, trách nhi ệm của cán b ộ công ch ức Hải quan đối với công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới trong tình hình mới.
Sáu là, xây dựng lực lượng Hải quan chuyên nghi ệp, chính quy, hi ện đại; nâng cao liêm chính H ải quan, tăng cường quản lý cán b ộ và phòng, chống tiêu cực, tham nhũng
Bảy là, tăng cường giám sát, thanh tra, ki ểm tra đối với việc thi hành pháp lu ật, tri ển khai ho ạt động phòng, ch ống buôn l ậu qua biên gi ới của lực lượng Hải quan; xử lý nghiêm các tr ường hợp cán bộ công ch ức Hải quan vi phạm pháp luật trong hoạt động đấu tranh phòng, chống buôn lậu. Tám là, tăng cường hợp tác quốc tế về công tác hải quan; về đấu tranh
phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan
Chín là, đẩy mạnh cải cách, hi ện đại hóa theo yêu c ầu hội nhập, đảm bảo nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động kiểm soát phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan
Trong các gi ải pháp trên, thì hoàn thi ện, xây d ựng Lu ật về phòng, chống buôn lậu là gi ải pháp gốc, quan tr ọng nhất, cần đặc biệt quan tâm, nghiên cứu và tiến hành khẩn trương. Luật về phòng, chống buôn lậu được ban hành sẽ là cơ sở để đổi mới chính sách và củng cố, tăng cường pháp chế XHCN trong lĩnh vực phòng, chống buôn lậu của nhà nước ta nói chung và tăng cường pháp chế XHCN trong phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng Hải quan nói riêng.
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1. Nguyễn Văn Nghiên (2009), "Vi ệt Nam trên đường đổi mới - H ải
Quan Quảng Ninh với công tác phòng, ch ống buôn lậu qua biên
giới", Tạp chí Cộng sản điện tử, ngày 17/8/2009.
2. Nguyễn Văn Nghiên (2009), "Gi ải pháp tăng cường đấu tranh phòng,
chống buôn lậu qua biên giới của Cục hải quan Quảng Ninh", Tạp
chí Cộng sản, (32), tr.50-53.
3. Nguyễn Văn Nghiên (2009), Cơ sở lý lu ận và th ực ti ễn đấu tranh
phòng, chống buôn lậu qua biên gi ới Việt - Trung c ủa Hải quan
Quảng Ninh, Luận văn th ạc sĩ Lu ật, Học vi ện Chính tr ị - Hành
chính quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội.
4. Nguyễn Văn Nghiên (2014), "T ăng cường pháp ch ế trong đấu tranh
phòng, chống buôn lậu của Hải quan", Tạp chí Quản lý nhà nước,
(224), tr.67-71.
5. Nguyễn Văn Nghiên (2014), "H ải quan Qu ảng Ninh đấu tranh ch ống
buôn lậu, hàng giả và gian lận thương mại qua biên giới", Tạp chí
Cộng sản, (93), tr.86-89.
