Phát hành cổ phiếu “ưu đãi” cho nhân viên: Ưu đãi có thể trở
thành ngược đãi?
Cách phát hành thường là ấn định ở một mức giá cố định nào đó
như là thấp hơn giá thị trường của cổ phiếu tại thời điểm phát hành
40%-50% hoặc có thể một tỉ lệ khác mà công ty cho là hợp lí, hoặc
có thể bằng giá trị sổ sách hoặc bằng mệnh giá. Tại thời điểm phát
hành, thông thường thị giá cổ phiếu đều cao hơn giá phát hành từ
gấp rưỡi hoặc gấp đôi trở lên. Công ty và nhân viên được mua cổ
phiếu đều cảm thấy giá phát hành như vậy là hợp lí và an toàn.
Thông thường, một điều kiện mà tổ chức phát hành thường đặt ra
với nhân viên chủ chốt được mua cổ phiếu “ưu đãi” là họ chỉ được
phép chuyển nhượng sau một khoảng thời gian nhất định, thường
là từ 6 tháng đến 2 năm. Nếu nhân viên nghỉ việc trước thời gian
qui định, thì công ty sẽ mua lại toàn bộ số cổ phiếu đó với giá bằng
giá phát hành.
Nhưng cũng ít ai ngờ rằng, khi thị trường suy giảm mạnh như
trong giai đoạn 2008-2009 và 2010-2011, thị giá cổ phiếu có thể
giảm từ 50% đến 70%, một số cổ phiếu hiện nay, thị giá đã thấp
hơn giá phát hành cho nhân viên, trong khi thì thời hạn được phép
chuyển nhượng vẫn chưa đến. Điều này sẽ làm cho tính “ưu đãi”
của cách thức phát hành này không phát huy tác dụng, trong một
số trường hợp, nó lại gây tâm lí lo lắng, chán nản trong một bộ
phận các nhân viên được phát hành trước khả năng có thể bị thua
lỗ.
Một số ví dụ sau để thấy tính bất hợp tính “ưu đãi” của cách phát
hành này: Ngày 20/08/2010, REE phát hành 8 triệu cổ phiếu “ưu
đãi” cho nhân viên chủ chốt với giá 12.000 VNĐ, hạn chế chuyển
nhượng trong vòng 24 tháng, tuy nhiên tới ngày 24/06/2011, giá cổ
phiếu của REE chỉ còn 11.600 VNĐ. Tháng 7/2010, Saccombank
phát hành khoảng 13,5 triệu cổ phiếu “ưu đãi” cho nhân viên chủ
chốt với giá 12.000 VNĐ, hạn chế chuyển nhượng trong vòng 2
năm, nhưng tới ngày 24/06/2011, giá cổ phiếu STB chỉ nằm ở mức
12.000 VNĐ. Trường hợp phát hành của VCB cho cán bộ CNV
với mức giá khoảng 64.000 VNĐ vào năm 2007 đã trở thành một
ác mộng không thể nào quên vì sau khi IPO với giá bình quân là
107 ngàn, VCB đã tụt dốc một mạch trong vòng một năm về mức
giá gần 30.000 VNĐ/CP, những cán bộ nhân viên nào của VCB
không kịp bán ra cổ phiếu sẽ bị thua lỗ nặng.
Như vậy, cách thức phát hành cổ phiếu được gọi là “ưu đãi’ cho
cán bộ, nhân viên có vấn đề, có thể gây tác dụng “ngược đãi”. Một
cách khác mà các nước trên thế giới thường hay dùng là phát hành
quyền chọn mua cổ phiếu cho các cán bộ, nhân viên chủ chốt.
Trong thời gian hiệu lực của quyền chọn, các nhân viên có thể
được quyền lựa chọn mua một số lượng cổ phiếu thường với một
mức giá đã ấn định sẵn. Phát hành quyền chọn mua cổ phiếu đảm
bảo cho nhân viên quyền được quyết định mua hay không mua cổ
phiếu với mức giá đã ấn định sẵn tùy thuộc vào diễn biến của thị
giá cổ phiếu trên TTCK. Các công ty niêm yết ở Việt Nam có thể
xem xét sử dụng cách làm này để phát hành cổ phiếu “ưu đãi” cho
nhân viên nhằm đảm bảo lợi ích cho nhân viên, tránh những trường
hợp thị giá cổ phiếu giảm thấp hơn hoặc không chênh lệch bao
nhiêu so với giá phát hành, tránh trường hợp “ưu đãi” cho cán bộ
nhân viên trở thành “ngược đãi”.
Một ví dụ đơn giản để minh họa trong trường hợp trên của REE,
thay vì phát hành cho cán bộ, nhân viên chủ chốt với giá 12.000
VND/CP vào ngày 20/08/2010 và hạn chế chuyển nhượng số cổ
phiếu này trong vòng 2 năm, tức tới ngày 20/08/2012, thì REE có
thể xem xét chọn cách phát hành quyền chọn mua cho cán bộ, nhân
viên vào ngày 20/08/2010 mà theo đó quyền chọn mua này cho
phép họ được quyền lựa chọn mua hoặc không mua cổ phiếu phổ
thông của REE sau 2 năm tức là vào ngày 20/08/2012 với giá
12.000 VNĐ/CP. Nếu tại thời điểm ngày 20/08/2012, thị giá cổ
phiếu REE là 24.000 VNĐ/CP thì cán bộ, nhân viên của REE có
thể thực hiện quyền mua cổ phiếu REE mới phát hành với giá
12.000 VND/CP; nếu tại thời điếm 20/08/2012, thị giá cổ phiếu
REE chỉ khoảng 12.000 VNĐ/CP thì họ có thể không mua cổ
phiếu REE và do đó không phải đối đầu với rủi ro bị thiệt hại do
thị giá của REE có thể xuống thấp hơn với giá thực hiện mua.
Có thể còn nhiều cách khác nữa để việc phát hành cổ phiếu “ưu
đãi” cho cán bộ, nhân viên chủ chốt thể hiện đúng bản chất ưu đãi
và có tác dụng động viên tinh thần làm việc và khuyến khích sự
gắn bó lâu dài của người những lao động “cao cấp” với doanh
nghiệp. Trên đây là một trong những cách mà các công ty đại
chúng có thể cân nhắc để phát hành cổ phiếu cho cán bộ, nhân viên
chủ chốt trong thời gian tới