Phát triển chuỗi giá trị tôm thẻ chân trắng tỉnh Phú Yên

NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> <br /> PHÁT TRIỂN CHUỖI GIÁ TRỊ TÔM THẺ CHÂN TRẮNG<br /> TỈNH PHÚ YÊN<br /> DEVELOP THE VALUE CHAIN OF WHITE LEG SHRIMP<br /> IN PHU YEN PROVINCE<br /> Đoàn Thị Nhiệm, Đoàn Thị Thu Hằng<br /> Email: doannhiempy@gmail.com<br /> Trường Cao đẳng Công nghiệp Tuy Hòa<br /> Ngày nhận bài: 3/12/2017<br /> Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 28/4/2018<br /> Ngày chấp nhận đăng: 28/6/2018<br /> <br /> Tóm tắt<br /> <br /> Tác giả tiến hành phỏng vấn trực tiếp 140 hộ nuôi, 3 thương lái và một nhà máy chế biến tôm thẻ chân<br /> trắng của tỉnh Phú Yên. Sử dụng phương pháp chuỗi giá trị để phân tích đối tượng nuôi là tôm thẻ. Kết<br /> quả nghiên cứu cho thấy: ngư dân là tác nhân tạo ra giá trị gia tăng cao nhất, giá trị gia tăng phụ thuộc<br /> vào mức độ chế biến trước khi xuất khẩu, chất lượng tôm nuôi còn thấp nên thị trường xuất khẩu chưa<br /> phong phú, sự liên kết trong chuỗi giữa người nuôi và đại lý cung cấp mang lại hiệu quả cho hai bên.<br /> Nghiên cứu đề xuất các khuyến nghị để phát triển chuỗi giá trị tôm thẻ trong thời gian tới trên địa bàn<br /> tỉnh Phú Yên.<br /> Từ khóa: Chuỗi giá trị; phát triển chuỗi giá trị; tôm thẻ chân trắng; tỉnh Phú Yên.<br /> Abstract<br /> <br /> The author interviewed 140 households directly, 3 traders and a processing factory in Phu Yen province.<br /> The research used the value chain method to analyze the value chain of the white leg shrimp. The<br /> research results show that fishers are factors creating the highest value added, the value added depends<br /> on the level of processing before being exported, the quality of shrimps is still low so the export market<br /> has not been widen yet, the economic linkage between farmers and supplying agents is effective for<br /> both parties. This study proposes some recomentdations for developing the value chain of white leg<br /> shrimp in the coming time at Phu Yen province.<br /> Keywords: The value chain; develop the value chain; the white leg shrimp; Phu Yen province.<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU việc liên kết của các bên tham gia với nhau, ngư<br /> dân nuôi theo phương pháp truyền thống nên chất<br /> Phú Yên là tỉnh nằm ở khu vực Duyên hải Nam<br /> lượng tôm nguyên liệu chưa cao. Nâng cao giá trị<br /> Trung bộ, Phú Yên có trên 50 con sông lớn nhỏ,<br /> và phát triển các liên kết trong chuỗi là vấn đề cần<br /> trong đó có 3 con sông chính là: sông Kỳ Lộ, sông<br /> Ba, sông Bàn Thạch cùng với nhiều vịnh, đầm ăn thiết cho phát triển nghề nuôi tôm thẻ của Phú Yên<br /> sâu vào đất liền nên thuận lợi cho phát triển nuôi trong thời gian tới. Tuy nhiên, theo hiểu biết của<br /> trồng thủy sản, trong đó đặc biệt là nuôi tôm thẻ. tác giả hiện chưa có một nghiên cứu đánh giá cho<br /> vấn đề trên, đó là lý do tác giả thực hiện nghiên<br /> Năm 2016, diện tích nuôi trồng thủy sản toàn tỉnh cứu này.<br /> ở mức 2.600 ha, trong đó tôm thẻ chân trắng đạt<br /> đến 1.737 ha, sản lượng tôm thẻ đạt 6.372 tấn Mục tiêu của nghiên cứu là đánh giá thực trạng,<br /> chiếm 62,9% sản lượng nuôi trồng toàn tỉnh. Tuy phân tích chuỗi giá trị tôm thẻ chân trắng, từ đó<br /> nhiên, giá trị mà chúng mang lại chưa xứng tầm đề xuất các khuyến nghị để phát triển chúng trong<br /> khi giá trị sản xuất đạt 482 tỷ đồng (tính theo giá thời gian tới. Kết quả nghiên cứu cung cấp thông<br /> so sánh năm 2010), chỉ chiếm 33,3% toàn giá trị tin giúp cho người nuôi, nhà máy chế biến đưa ra<br /> ngành nuôi trồng thủy sản của tỉnh [1]. Phát triển quyết định sản xuất phù hợp.<br /> ngành nuôi tôm thẻ gặp nhiều khó khăn: vì thiếu 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT<br /> Người phản biện: 1. TS. Nguyễn Minh Tuấn Chuỗi giá trị mô tả toàn bộ hoạt động cần thiết để<br /> 2. PGS.TS. Nhâm Phong Tuân đưa một sản phẩm hay dịch vụ từ khái niệm đi<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018 59<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> qua các công đoạn khác nhau đưa đến người tiêu là huyện Đông Hòa, huyện Tuy An và thị xã Sông<br /> dùng sau cùng và bố trí sau sử dụng [9]. Chuỗi Cầu. Với hình thức chọn mẫu phân tầng sau đó<br /> giá trị thể hiện tổng giá trị, bao gồm các hoạt động chọn ngẫu nhiên thuận tiện. Mục đích phỏng vấn<br /> giá trị và lợi nhuận. Hoạt động giá trị là hoạt động để làm rõ các nội dung: kênh tiêu thụ, chuỗi giá<br /> đặc trưng về diện vật lý và công nghệ của doanh trị gia tăng. Số liệu thu thập vào vụ nuôi chính thu<br /> nghiệp là bộ phận cấu thành để tạo ra sản phẩm hoạch từ tháng 11 đến tháng 12 năm 2016. Dữ<br /> cho người mua. Lợi nhuận là phần chênh lệch liệu sơ cấp dùng để tính: giá trị và lợi nhuận trong<br /> giữa tổng giá trị và tập hợp các chi phí cho việc chuỗi giá trị.<br /> thực hiện các hoạt động giá trị [8].<br /> Tác giả thu thập chuỗi giá trị trong công đoạn chế<br /> Phân tích chuỗi giá trị đảm bảo xem xét toàn bộ biến là doanh nghiệp Bá Hải, đây là doanh nghiệp<br /> chu trình sản xuất, các mắt xích tham gia trong chế biến tôm thẻ chân trắng duy nhất đóng trên<br /> chuỗi. Từ đó, giúp giải thích sự phân phối lợi ích địa bàn tỉnh Phú Yên.<br /> hay thu nhập của những người tham gia, dễ dàng<br /> Dữ liệu thứ cấp thu thập từ Chi cục Thống kê Phú<br /> hơn cho đề xuất chính sách giúp các nhà sản xuất<br /> Yên, Niên giám thống kê Phú Yên từ năm 2010<br /> gia tăng phần lợi ích của họ.<br /> đến 2016, các dữ liệu sơ cấp gồm: quy mô diện<br /> Phát triển chuỗi giá trị là nâng cao hoạt động giá tích, sản lượng, giá trị nhằm đánh giá tổng quan<br /> trị và lợi nhuận. Có thể thực hiện thông qua tăng tình hình phát triển tôm thẻ chân trắng trong thời<br /> cường liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi, gian nghiên cứu.<br /> giảm chi phí, tăng phần giá trị gia tăng hoặc thực<br /> Phương pháp nghiên cứu trong bài báo là phương<br /> hiện đồng thời nhiều biện pháp trên.<br /> pháp định lượng: phân tích chuỗi giá trị sản phẩm<br /> Trong bài báo này, tác giả đánh giá chuỗi cung để: phân tích mức độ liên kết của các tác nhân trong<br /> của một sản phẩm trong ngành nông nghiệp. chuỗi, tính toán giá trị gia tăng của các thành phần<br /> Phân tích chuỗi cung là đánh giá đối tượng tham tham gia trong chuỗi giá trị. Thống kê mô tả các chỉ<br /> gia chuỗi cung, quá trình vận chuyển và lưu giữ tiêu đo lường đánh giá thực trạng phát triển.<br /> các sản phẩm, quá trình tạo giá trị, quá trình trao<br /> Dữ liệu định lượng sau khi thu thập được kiểm tra,<br /> đổi thông tin. Những thành phần này sẽ tương tác<br /> làm sạch được tính toán trên phần mềm Excel.<br /> và tác động qua lại với nhau để kết nối tài nguyên<br /> và sản phẩm đến người tiêu dùng cuối cùng [5]. 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Như vậy, trong ngành nông nghiệp nói đến chuỗi 4.1. Thực trạng phát triển sản xuất tôm thẻ<br /> giá trị có vai trò của tài nguyên trong việc tạo ra<br /> chân trắng tỉnh Phú Yên thời gian qua<br /> chuỗi giá trị.<br /> Bên cạnh tôm hùm, tôm thẻ chân trắng là vật<br /> 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ DỮ LIỆU<br /> nuôi chủ lực của nghề nuôi trồng thủy sản tỉnh<br /> NGHIÊN CỨU<br /> Phú Yên. Đối với hình thức nuôi hồ thì tôm thẻ<br /> Dữ liệu sơ cấp thu thập qua phỏng vấn trực tiếp là vật nuôi chính. Bảng dữ liệu 1 cho thấy, tỷ lệ<br /> 140 hộ nuôi, 3 thương lái và một nhà máy chế diện tích nuôi tôm thẻ chiếm chủ yếu và dao động<br /> biến đóng trên địa bàn tỉnh, số liệu thu thập tại 3 quanh mức 70% tổng diện tích nuôi trồng thủy sản<br /> vùng có diện tích nuôi tôm thẻ lớn nhất của tỉnh toàn tỉnh.<br /> <br /> Bảng 1. Thực trạng phát triển tôm thẻ chân trắng trên địa bàn tỉnh Phú Yên giai đoạn 2010-2016<br /> <br /> Tăng bình<br /> Tiêu chí ĐVT 2010 2012 2013 2014 2015 2016<br /> quân (%)<br /> Tổng diện tích nuôi của tỉnh Ha 2.694 2.642 2.956 3.038 2.665 2.598 -0,60<br /> Diện tích tôm thẻ Ha 1.840 1.850 1.990 2.200 1.797 1.737 -0,96<br /> Tỷ lệ diện tích tôm thẻ % 68,3 70,0 67,3 72,4 67,4 66,9 -0,34<br /> Sản lượng Tấn 6.726 7.535 7.442 7.806 6.085 6.372 -0,90<br /> <br /> Giá trị sản lượng tỷ đồng 408 457 564 592 461 483 2,85<br /> <br /> Nguồn: Chi cục Thống kê Phú Yên và Niên giám thống kê Phú Yên<br /> (Giá trị sản lượng tính theo giá so sánh năm 2010)<br /> <br /> <br /> 60 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />  NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> Trong giai đoạn 2010-2016, diện tích nuôi trồng Sản lượng thu hoạch và giá trị sản lượng trong<br /> thủy sản của tỉnh có sự tăng, giảm không ổn thời gian qua biến động cùng với quy mô diện<br /> tích. Năm 2015 là năm khó khăn nhất của ngư<br /> định, đi kèm với đó là diện tích nuôi tôm thẻ chân<br /> dân. Tuy nhiên, giá trị đã tăng lên trong 6 năm qua<br /> trắng cũng biến động cùng chiều. Trong hai năm và tốc độ tăng là 2,85%/năm.<br /> 2013 và 2014, diện tích nuôi tôm thẻ cao nhất<br /> 4.2. Phân tích chuỗi giá trị tôm thẻ tỉnh Phú Yên<br /> đạt 2.200 ha nhưng giảm mạnh vào hai năm<br /> sau đó. Lý do của sự suy giảm trên chính là tình 4.2.1. Sơ đồ và kênh phân phối<br /> trạng nắng nóng kéo dài gây ra bệnh dịch trên vật Điều tra thực tế vùng nuôi thời gian qua như sau:<br /> nuôi, nhiều hộ nuôi mất trắng đã dẫn đến tình trạng chuỗi giá trị tôm thẻ chân trắng thực hiện qua hai<br /> phải bỏ hồ, chi phí nuôi tăng cao cũng là nguyên kênh chính đó là:<br /> nhân tạm ngừng sản xuất của ngư dân [3]. Tốc độ Kênh 1: Đầu vào - Người nuôi - Thương lái - Nhà<br /> tăng diện tích tôm thẻ bình quân trong 6 năm qua máy chế biến<br /> giảm 0,96% đã cho thấy khó khăn nhất định của Kênh 2: Đầu vào - Người nuôi - Bán buôn - Bán lẻ<br /> nghề này. (chợ) - Người tiêu dùng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Sơ đồ chuỗi giá trị tôm thẻ chân trắng tỉnh Phú Yên giai đoạn 2010-2016<br /> Hình 1 cho thấy, phần lớn sản lượng bán qua trường nuôi ngày càng ô nhiễm đã làm tăng rủi ro<br /> kênh 1 chiếm khoảng 95%. Kênh 2 có số lượng của hoạt động nuôi tôm trên địa bàn tỉnh.<br /> tiêu thụ nhỏ, chủ yếu tiêu thụ khi các hộ thu hoạch<br /> sản lượng ít, các hồ thu vét sản phẩm. Bảng 2. Chuỗi giá trị của người nuôi<br /> <br /> 4.2.2. Phân tích hoạt động của các tác nhân ĐVT: ngàn đồng/kg<br /> trong chuỗi<br /> Chi tiết các khoản mục Số tiền<br /> Dựa vào sơ đồ chuỗi giá trị cho thấy có ba tác nhân Doanh thu 110<br /> tham gia vào chuỗi, tác giả sẽ phân tích các bên<br /> Thu nhập hỗn hợp 35<br /> tạo nên dòng sản phẩm của tôm thẻ chân trắng.<br /> Tổng chi phí 75<br /> Người nuôi Chi tiết khoản mục chi phí<br /> Họ sử dụng đất đai và các yếu tố đầu vào để tạo Giống 6,5<br /> ra sản phẩm có giá trị cung cấp cho thị trường. Thức ăn 42<br /> Người nuôi là tác nhân quan trọng, thu nhập họ Thuốc và chế phẩm sinh học 7,5<br /> mang về là yếu tố quyết định để họ tiếp tục đầu tư Tiền công lao động 10<br /> hay không, giá trị họ tạo ra là một phần trong chuỗi<br /> Khấu hao và các chi phí khác 9<br /> giá trị. Qua nghiên cứu cho thấy, chi phí thức ăn là<br /> cao nhất chiếm 56%, tiếp theo là công lao động, Nguồn: Tính toán từ điều tra của tác giả<br /> chế phẩm sinh học và con giống. Theo người Thương lái<br /> nuôi, các khoản chi phí này có xu hướng tăng<br /> lên nên ảnh hưởng đến sự phát triển của ngành. Theo kết quả điều tra, 100% hộ nuôi bán sản<br /> Tổng chi phí 1 kg tôm là 75 ngàn đồng với giá bán phẩm qua thương lái, trong đó 95% khối lượng<br /> trung bình là 110 ngàn đồng/kg thì thu nhập hỗn cung cấp cho các nhà máy chế biến, chỉ có 5%<br /> hợp của người nuôi đạt 110 ngàn đồng/kg. Ngoài bán ra thị trường bên ngoài. Thương lái trực tiếp<br /> ra, hiện nay chất lượng con giống chưa đạt, môi thu mua tại ao nuôi, bảo quản và vận chuyển đến<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018 61<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> nhà máy trên địa bàn tỉnh Phú Yên, Bình Định, Dữ liệu bảng 4 cho thấy, có cùng chi phí trung<br /> Khánh Hòa. Quá trình tạo giá trị trong chuỗi sản gian là 114 ngàn đồng/kg sản phẩm nguyên liệu,<br /> phẩm tôm thẻ của thương lái thể hiện qua bảng 3 tuy nhiên tùy vào chủng loại sản phẩm chế biến là<br /> bên dưới. tôm đông lạnh, xẻ cánh bướm hay tôm sushi mà<br /> nhà máy có khoản chi phí khác nhau và thu về lợi<br /> Bảng 3. Chuỗi giá trị của thương lái<br /> nhuận khác nhau.<br /> ĐVT: ngàn đồng/kg<br /> Vai trò của chính phủ<br /> Khoản mục Số tiền Ngoài ba tác nhân chính như đã phân tích, thì vai<br /> 1. Doanh thu 114 trò của Chính phủ trong việc hỗ trợ và ban hành<br /> 2. Chi phí trung gian 110 các chính sách có tác động đáng kể đến sự năng<br /> 3. Khấu hao và chi phí khác 3 động của chuỗi. Định hướng của Ủy ban nhân dân<br /> tỉnh là: “Phát triển ngành tôm theo tư duy hệ thống<br /> 4. Lợi nhuận 1<br /> và chuỗi giá trị. Áp dụng hệ thống tiêu chuẩn, quy<br /> Nguồn: Tính toán từ điều tra của tác giả chuẩn quốc gia, quy trình sản xuất ở tất cả các<br /> khâu trong chuỗi giá trị ngành tôm” [10].<br /> Mỗi kilogam tôm nguyên liệu thương lái thu về<br /> lợi nhuận là 1 ngàn đồng. Thương lái thu mua và Trung tâm Khuyến nông tỉnh đưa các chính sách<br /> bán lại, hoạt động này thường diễn ra trong ngày vào thực tế, mở các lớp tập huấn để hướng<br /> nên giá cả và thị trường rất ít biến động, do đó họ dẫn ngư dân nuôi theo công nghệ semi biofloc<br /> không gặp rủi ro trong kinh doanh. và biofloc, công nghệ này giúp kiểm soát được<br /> dịch bệnh, giảm thiểu rủi ro, đảm bảo an toàn vệ<br /> Nhà máy chế biến<br /> sinh thực phẩm. Nuôi tôm theo tiêu chuẩn nuôi<br /> Qua sơ đồ chuỗi giá trị có đến 95% sản lượng trồng thủy sản tốt (VietGAP) đang được triển<br /> tức phần lớn lượng tôm thẻ của tỉnh dùng làm khai trên nhiều vùng nuôi, quy trình sản xuất đảm<br /> nguyên liệu cho các nhà máy chế biến và sau đó bảo các yêu cầu về an toàn thực phẩm, giảm<br /> xuất khẩu. Qua công đoạn chế biến và xuất khẩu thiểu dịch bệnh, giảm ô nhiễm môi trường, đảm<br /> giúp tăng giá trị sản phẩm hay phát triển chuỗi giá bảo truy xuất nguồn gốc sản phẩm, giúp sản<br /> con tôm. phẩm đủ tiêu chuẩn để xuất khẩu. Từ các hỗ<br /> Bảng 4. Chuỗi giá trị của nhà máy chế biến trợ của Nhà nước, giúp tăng giá trị con tôm thẻ<br /> của tỉnh.<br /> ĐVT: ngàn đồng/kg<br /> 4.2.3. Phân tích hiệu quả và phân phối thu<br /> Phân loại sản phẩm<br /> nhập trong chuỗi<br /> Khoản mục Đông Xẻ cánh Tôm<br /> Phân tích hiệu quả và phân phối thu nhập trong<br /> lạnh bướm sushi<br /> chuỗi<br /> 1. Doanh thu 133 141 164 Phân tích chuỗi giá trị sẽ cho biết các bên tham<br /> 2. Chi phí trung gian 114 114 114 gia trị tạo ra giá trị gia tăng bao nhiêu và phân phối<br /> 3. Khấu hao và chi phí lợi ích các bên trong chuỗi. Trong nghiên cứu này,<br /> 9 15 30<br /> khác tác giả phân tích cho kênh 1, vì kênh thứ 2 tiêu thụ<br /> 4. Lợi nhuận 10 12 20 sản lượng nhỏ nên tác giả không phân tích.<br /> Nguồn: Tính toán từ điều tra của tác giả<br /> Bảng 5. Chuỗi giá trị tôm thẻ chân trắng tại Phú Yên năm 2016<br /> <br /> Lợi nhuận Số tiền ngàn đồng /1 kg Giá trị gia tăng Tỷ lệ lợi nhuận/vốn<br /> (hay giá trị gia tăng) tôm nguyên liệu (%) (%)<br /> Tổng số 0<br /> Người nuôi 35 70 46,7<br /> Thương lái 1 2 33,3<br /> Lãi bình quân nhà máy chế biến 14 28<br /> Đông lạnh 10 21,7 111,1<br /> Sản phẩm Xẻ cánh bướm 12 25 80<br /> Tôm sushi 20 35,7 66,7<br /> <br /> Nguồn: Tính toán từ điều tra của tác giả<br /> <br /> <br /> 62 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />  NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> Dữ liệu bảng 5, cho thấy về giá trị tạo ra của 1 Tôm thẻ trên địa bàn tỉnh nuôi theo phương pháp<br /> kg tôm nguyên liệu, thì ngư dân là bên tạo ra giá truyền thống chưa tuân thủ về việc chứng minh<br /> trị gia tăng cao nhất đạt 35 ngàn đồng/kg tôm truy xuất nguồn gốc sản phẩm, chưa tuân thủ quy<br /> nguyên liệu, chiếm 70% tổng giá trị gia tăng tạo ra. định sử dụng thuốc - hóa chất trên vật nuôi, do đó<br /> Tiếp đến là nhà máy chế biến chiếm 28% tương giá bán tôm thấp, sản phẩm sau chế biến khó xuất<br /> ứng với 14 ngàn đồng/kg và cuối cùng là thương vào các thị trường khó tính như Nhật Bản, châu Âu.<br /> lái chiếm 2% với giá trị tạo ra là 1 ngàn đồng/kg.<br /> Liên kết kinh tế<br /> Kết quả này giống với trường hợp tôm sú sinh thái tại<br /> Kết quả điều tra về tình hình liên kết giữa các tác<br /> Cà Mau của nhóm tác giả Phạm Thị Hạ Vân (2014),<br /> nhân trong chuỗi của tỉnh diễn ra chủ yếu giữa hộ<br /> sự phân phối giá trị gia tăng và thu nhập giữa các<br /> nuôi và đại lý cung cấp đầu vào, tỷ lệ này chiếm<br /> tác nhân không đồng đều. Trường hợp tại Phú Yên,<br /> 97,9% trên tổng số hộ khảo sát, trong đó chủ yếu<br /> ngư dân là bên tạo ra giá trị gia tăng cao nhất.<br /> là cung cấp thức ăn - hóa chất, liên kết với bên<br /> Qua phân tích chuỗi giá trị còn cho thấy, nếu xét cung ứng giống rất ít hộ tham gia. Liên kết giúp hộ<br /> về lợi nhuận tạo ra trên đồng vốn bỏ ra thì nhà nuôi giải bớt áp lực thiếu vốn do không đầu tư vào<br /> máy chế biến đạt được tỷ suất lợi nhuận cao nhất mua thức ăn, hóa chất. Nhưng đồng thời họ phải<br /> từ 66-110% tùy vào mặt hàng chế biến. Trong khi trả mức giá cao hơn khi mua bằng tiền mặt.<br /> đó, thương lái có tỷ suất lợi nhuận thấp, nhưng<br /> Bảng 6. Mối liên kết giữa người nuôi trong chuỗi<br /> sản lượng mà thương lái thu mua lớn nên tổng<br /> giá trị năm 2016<br /> lợi nhuận mà họ có được lại cao hơn người<br /> nông dân. Tỷ lệ<br /> Ngư dân liên kết với Số hộ tham gia<br /> (%)<br /> Việc phân chia lợi nhuận giữa các bên tương<br /> đối phù hợp, các bên thu về phần lợi nhuận/vốn Nhà cung cấp đầu vào 137 97,9<br /> tương ứng với số vốn mà họ bỏ ra. Tuy nhiên, Thương lái 11 7,9<br /> nuôi trồng thủy sản nói chung và nuôi tôm thẻ nói<br /> Nhà máy chế biến 0 0<br /> riêng phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên, dịch bệnh,<br /> tác động của các yếu tố đầu vào, do đó người nuôi Nguồn: Điều tra của tác giả<br /> đối mặt với rủi ro rất cao, trong khi bên khác ít đối<br /> Bảng 6 còn cho biết, người dân bán sản phẩm cho<br /> mặt với rủi ro hơn.<br /> thương lái nên không có mối liên kết với các nhà<br /> Phân tích chuỗi giá trị cho thấy: tôm đông lạnh máy chế biến. Nhưng liên kết với thương lái hiện<br /> xuất khẩu có giá trị gia tăng và lợi nhuận/vốn thấp nay không có nhiều ràng buộc hai bên mà chủ yếu<br /> nhất trong khi mặt hàng tôm sushi thì các giá trị là mối quan hệ quen biết, vì thương lái không hỗ<br /> trên là cao nhất. Như vậy, quy trình chế biến càng trợ họ trong ứng vốn sản xuất nên họ hoạt động<br /> hiện đại thì giá trị gia tăng càng lớn. theo kiểu thuận mua - vừa bán.<br /> <br /> Thị trường tiêu thụ Việc liên kết giữa các tác nhân còn lỏng lẻo, kết<br /> quả này trùng với trường hợp nghiên cứu tôm<br /> Tôm thẻ được bán vào các nhà máy chế biến<br /> nuôi tại huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. Tuy<br /> trong tỉnh và ngoài tỉnh, việc bán sản phẩm thời<br /> nhiên, trong nghiên cứu này đã chỉ ra được tỷ lệ<br /> gian qua khá dễ dàng. Nếu không dịch bệnh thì<br /> số hộ tham gia vào trong từng mối liên kết.<br /> với mức giá bán như hiện nay khoảng 110 ngàn<br /> đồng/kg thì lợi nhuận mang về cho người nuôi ở Phân tích những điểm mạnh, điểm yếu của chuỗi<br /> mức chấp nhận được, là đối tượng nuôi mang về giá trị tôm thẻ chân trắng tỉnh Phú Yên<br /> mức thu nhập cao. Từ đó giúp họ tiếp tục đầu tư<br /> - Điểm yếu: Chất lượng sản phẩm tôm nguyên<br /> để phát triển ngành nghề.<br /> liệu của tỉnh còn thấp khi ngư dân chưa nuôi theo<br /> Tại Phú Yên có 01 nhà máy chế biến tôm thẻ đó các tiêu chuẩn được quốc tế công nhận. Mối liên<br /> là doanh nghiệp Bá Hải và 100% sản phẩm sản kết giữa các tác nhân trong chuỗi có sự phát<br /> xuất tại nhà máy này dùng để xuất khẩu sang hầu triển, tuy nhiên mức độ ràng buộc với nhau chưa<br /> hết các thị trường trên thế giới như: châu Âu, Mỹ, chặt chẽ, thiếu sự ràng buộc giữa các tác nhân<br /> Trung Quốc, Đài Loan (Trung Quốc)... trong chuỗi.<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018 63<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> - Điểm mạnh: Nhờ phát triển chuỗi giá trị, tôm theo đúng các tiêu chuẩn trên giúp người nuôi<br /> thẻ nguyên liệu của tỉnh được chế biến đa dạng giảm bớt rủi ro, giảm gây ra tác động tiêu cực đến<br /> chủng loại thành phẩm, đáp ứng nhu cầu xuất môi trường.<br /> khẩu và xuất ra thị trường quốc tế với giá cao<br /> Để ngư dân thực hiện theo các tiêu chuẩn nuôi<br /> hơn bán trong nước. Từng khâu trong chuỗi đều<br /> trên, Trung tâm Khuyến nông - Khuyến ngư tỉnh<br /> tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm và việc phân<br /> cần hướng dẫn cụ thể phương pháp canh tác,<br /> chia lợi nhuận tương ứng với mức vốn mà các<br /> cách theo dõi và ghi chép sổ sách.<br /> bên đầu tư vào. Mối liên kết giữa ngư dân - nhà<br /> cung cấp đầu vào đem đến hiệu quả kinh tế cho - Phải tăng cường vấn đề kỷ luật trong hợp đồng<br /> các bên, mô hình này ngày càng phát triển tại kinh tế. Hiện nay các hộ nuôi tôm liên kết với đại<br /> địa phương. lý cung cấp thức ăn - thuốc - hóa chất để được<br /> mua nợ vật tư và thanh toán khi thu hoạch, giúp<br /> 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ người nuôi giảm được lượng vốn bỏ ra. Liên kết<br /> Giai đoạn 2010-2016, diện tích, sản lượng và giá này mang lại lợi ích cho các bên tham gia, nên rất<br /> trị tôm thẻ chân trắng nuôi của tỉnh Phú Yên tăng, cần được đẩy mạnh phát triển chúng. Nhà nước<br /> giảm không ổn định và gặp nhiều khó khăn. cần hỗ trợ pháp lý: giúp hai bên làm hợp đồng<br /> mua bán; hoàn thiện các quy định pháp lý cho việc<br /> Tôm thẻ được phân phối qua hai kênh, trong đó<br /> ký kết hợp đồng kinh tế để hạn chế xảy ra tranh<br /> kênh tiêu thụ chính là: Đầu vào - Cơ cở nuôi -<br /> chấp, cơ chế giải quyết khi tranh chấp xảy ra.<br /> Thương lái - Nhà máy chế biến. Người nuôi là tác<br /> nhân tạo ra giá trị gia tăng cao nhất, giá trị gia Ngư dân cần tăng cường liên kết với thương lái<br /> tăng có phụ thuộc vào loại sản phẩm được chế để nhận hỗ trợ về vốn đầu tư từ thương lái và bán<br /> biến. Vấn đề liên kết chỉ phát triển mạnh tại mắt tôm thu hoạch cho họ.<br /> xích: Đầu vào - Cơ cở nuôi, trong khi các mắt xích Tác giả đã kế thừa cách tính và phân tích các khía<br /> còn lại hiện liên kết còn lỏng lẻo và chưa mang lại cạnh trong chuỗi giá trị gồm chi phí - lợi nhuận,<br /> hiệu quả. liên kết kinh tế, thu nhập của tác nhân, cách tích<br /> Từ kết quả phân tích trên, tác giả đưa ra các giá trị gia tăng, lợi nhuận/vốn đầu tư. Ngoài ra,<br /> khuyến nghị nhằm phát triển chuỗi giá trị tôm thẻ đóng góp mới của bài báo là: nghiên cứu về lợi<br /> chân trắng tỉnh Phú Yên thời gian đến như sau: nhuận/vốn của từng tác nhân tham gia, so sánh<br /> giá trị gia tăng tạo ra cho từng loại sản phẩm được<br /> - Chế biến sản phẩm có chất lượng cao. Cơ cấu chế biến, nghiên cứu định lượng về tỷ lệ tham gia<br /> trong chuỗi giá trị cho thấy để nâng cao giá trị vào liên kết trong chuỗi giá trị.<br /> trong chuỗi thì có thể thay đổi trong giai đoạn cuối<br /> đó là chế biến. Các chủng loại chế biến khác nhau Bên cạnh các kết quả đạt được, nghiên cứu này<br /> thì giá trị gia tăng cũng khác nhau: tôm qua đông vẫn còn một số hạn chế đó là: Vì hạn chế trong<br /> việc điều tra nên khi thu thập dữ liệu về chuỗi<br /> lạnh rồi xuất khẩu có giá trị thấp nhất, cao nhất là<br /> giá trị, tác giả chỉ mới điều tra nhà máy tại Phú<br /> mặt hàng sushi. Do đó, để phát triển chuỗi giá trị<br /> Yên mà chưa điều tra các nhà máy tỉnh khác<br /> sản phẩm của tôm thẻ chân trắng Phú Yên, Nhà<br /> nhập nguồn tôm thẻ chân trắng nguyên liệu từ<br /> nước kết hợp nhà máy chế biến cần tìm kiếm<br /> Phú Yên.<br /> và phát triển thị trường nước ngoài bán các sản<br /> phẩm có hàm lượng chế biến cao, hạn chế xuất<br /> khẩu thô. TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> - Nâng cao chất lượng sản phẩm. Sản xuất sản [1]. Chi cục Thống kê Phú Yên (2015, 2016). Báo cáo<br /> phẩm sạch để xuất vào thị trường có giá bán cao thường niên ngành thủy sản.<br /> như châu Âu, Mỹ, Nhật Bản giúp nâng cao giá trị [2]. Chi cục Thống kê Phú Yên. Niên giám thống kê<br /> gia tăng. Để xuất khẩu vào các thị trường này, cần Phú Yên, từ năm 2010 đến 2016.<br /> nuôi theo các tiêu chuẩn mà quốc tế công nhận [3]. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phú Yên<br /> gồm tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, BAP. Đặc (2014 và 2015). Tổng kết nuôi trồng thủy sản các<br /> biệt trong bối cảnh các nước xuất khẩu tôm thẻ đã năm 2014, 2015, 2016. Ủy ban nhân dân tỉnh<br /> nuôi theo tiêu chuẩn trên. Bên cạnh đó, khi nuôi Phú Yên.<br /> <br /> <br /> 64 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />  NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> [4]. Nguyễn Văn Thuận và Võ Thành Danh (2014). Thị [7]. Doris Becker, Phạm Ngọc Trâm, Hoàng Đình Tú<br /> trường cá tra Việt Nam phân phối thu nhập - chuỗi (2009). Phát triển chuỗi giá trị - công cụ gia tăng giá<br /> giá thành sản xuất cá tra nguyên liệu - Giải pháp trị cho sản xuất nông nghiệp. Tổ chức Deutsche<br /> phát triển ngành. Tạp chí Khoa học - Trường đại Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit<br /> học Cần Thơ, số 32, tr.38-44. (viết tắt tên tổ chức GTZ).<br /> [5]. Mai Văn Xuân và Lê Văn Thu (2012). Phân tích [8]. Michael E. Porter (người dịch Nguyễn Ngọc Toàn)<br /> chuỗi cung sản phẩm tôm nuôi trên địa bàn huyện<br /> (2013). Chiến lược cạnh tranh. NXB Trẻ.<br /> Thăng Bình - tỉnh Quảng Nam. Tạp chí Khoa học<br /> - Đại học Huế, tập 72B, số 3, tr.413-428. [9]. Raphael Kaplinsky và Mike Morris (2013). Sổ tay<br /> nghiên cứu chuỗi giá trị. Chương trình Giảng dạy<br /> [6]. Tô Phạm Thị Hạ Vân, Trương Hoàng Minh (2014).<br /> Kinh tế Fulbright.<br /> Phân tích chuỗi giá trị tôm sú sinh thái ở tỉnh Cà<br /> Mau. Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Cần Thơ, [10]. Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Yên (2017). Kế hoạch<br /> số 31, tr.136-144. - Hành động phát triển ngành tôm đến năm 2025.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018 65<br />