Phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trường Dự bị Đại học Dân tộc Trung ương thông qua dạy học tích hợp

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 6A, pp. 151-162<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0080<br /> <br /> PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH<br /> TRƯỜNG DỰ BỊ ĐẠI HỌC DÂN TỘC TRUNG ƯƠNG<br /> THÔNG QUA DẠY HỌC TÍCH HỢP<br /> Lê Thị Thu Hà1 , Nguyễn Tuấn Anh1 , Nguyễn Thị Ngân1 ,<br /> Phạm Thị Thơm1 , Trần Trung Ninh2<br /> 1 Trường<br /> 2 Khoa<br /> <br /> Dự bị Đại học Dân tộc Trung ương<br /> Hoá học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> <br /> Tóm tắt. Hóa học là môn khoa học mang tính lí thuyết và thực nghiệm. Trong dạy học hóa<br /> học ngoài kiến thức lí thuyết thì việc việc vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề<br /> thực tiễn là rất cần thiết. Yêu cầu vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn<br /> bức thiết hơn đối với học sinh người dân tộc nhất là với các em đến từ những vùng miền xa<br /> xôi và khó khăn. Bài báo này giới thiệu vấn đề phát triển năng lực vận dụng kiến thức của<br /> học sinh được trường Dự bị Đại học Dân tộc trung ương thông qua dạy học tích hợp.<br /> Từ khóa: Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn; Trường dự bị đại học; Dạy học<br /> tích hợp.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Chiến lược phát triển giáo dục 2011 - 2020 đã chỉ rõ giải pháp cụ thể cho giáo dục phổ<br /> thông: “ Thực hiện đổi mới chương trình và sách giáo khoa từ sau năm 2015 theo định hướng phát<br /> triển năng lực cho học sinh. Chương trình phải hướng tới phát triển các năng lực chung mà mọi<br /> học sinh đều cần có trong cuộc sống như: năng lực quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực hợp tác,<br /> năng lực tự học,... đồng thời hướng tới phát triển các năng lực đặc thù liên quan tới môn học, từng<br /> lĩnh vực hoạt động giáo dục”. Đã có một số công trình đề cập đến vấn đề dạy học theo hướng phát<br /> triển năng lực học sinh. Đỗ Hương Trà [1] và các cộng sự đã công bố cuốn sách “Dạy học tích hợp<br /> phát triển năng lực học sinh, quyển 1 Khoa học tự nhiên”. Một số tài liệu nghiên cứu liên quan tới<br /> dạy học tích hợp tiêu biểu như các tài liệu và bài báo của GS.TS. Đinh Quang Báo [2], GS.TS Trần<br /> Bá Hoành [3], PGS.TS. Nguyễn Kim Hồng [4]. Tuy nhiên chưa có bài báo nào bàn về dạy học tích<br /> hợp phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trường dự bị đại học.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Năng lực và năng lực vận dụng kiến thức<br /> <br /> Năng lực:<br /> Khái niệm năng lực có nguồn gốc Latinh: “competentia” nghĩa là “gặp gỡ”. Ngày nay khái<br /> niệm năng lực được hiểu dưới nhiều cách tiếp cận khác nhau.<br /> Ngày nhận bài: 9/3/2016. Ngày nhận đăng: 12/7/2016.<br /> Liên hệ: Trần Trung Ninh, e-mail: trantrungninh@gmail.com<br /> <br /> 151<br /> <br /> Lê Thị Thu Hà, Nguyễn Tuấn Anh, Nguyễn Thị Ngân, Phạm Thị Thơm, Trần Trung Ninh<br /> <br /> F.E.Weinert (2001) cho rằng: “Năng lực là những kĩ năng kĩ xảo học được hoặc sẵn có của<br /> cá thể nhằm giải quyết các tình huống xác định, cũng như sự sẵn sàng về động cơ xã hội. . . và khả<br /> năng vận dụng các cách giải quyết vấn đề một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong những tình<br /> huống linh hoạt” [5].<br /> Năng lực vận dụng kiến thức<br /> Năng lực vận dụng kiến thức của học sinh là khả năng của bản thân người học huy động, sử<br /> dụng những kiến thức, kĩ năng đã học trên lớp hoặc học qua trải nghiệm thực tế của cuộc sống để<br /> giải quyết những vấn đề đặt ra trong những tình huống đa dạng và phức tạp của đời sống một cách<br /> hiệu quả và có khả năng biến đổi nó. Năng lực vận dụng kiến thức thể hiện phẩm chất, nhân cách<br /> của con người trong quá trình hoạt động để thỏa mãn nhu cầu chiếm lĩnh tri thức.<br /> Các biểu hiện/tiêu chí của năng lực vận dụng kiến thức [6]<br /> NL hệ thống hóa kiến thức: phân loại kiến thức hóa học, hiểu rõ đặc điểm, nội dung, thuộc<br /> tính của loại kiến thức hóa học đó. Khi vận dụng kiến thức chính là việc lựa chọn kiến thức một<br /> cách phù hợp với mỗi hiện tượng, tình huống cụ thể xảy ra trong cuộc sống, tự nhiên và xã hội.<br /> NL phân tích tổng hợp các kiến thức hóa học vận dụng vào cuộc sống thực tiễn: Định hướng<br /> được các kiến thức hóa học một cách tổng hợp và khi vận dụng kiến thức hóa học có ý thức rõ ràng<br /> về loại kiến thức hóa học đó được ứng dụng trong các lĩnh vực gì, ngành nghề gì, trong cuộc sống,<br /> tự nhiên và xã hội.<br /> NL phát hiện các nội dung kiến thức hóa học được ứng dụng trong các vấn để các lĩnh vực<br /> khác nhau: Phát hiện và hiểu rõ được các ứng dụng của hóa học trong các vấn đề thực phẩm, sinh<br /> hoạt, y học, sức khỏe, khoa học thường thức, sản xuất công nghiệp, nông nghiệp và môi trường.<br /> NL phát hiện các vấn đề trong thực tiễn và sử dụng kiến thức hóa học để giải thích: Tìm<br /> mối liên hệ và giải thích được các hiện tượng trong tự nhiên và các ứng dụng của hóa học trong<br /> cuộc sống và trong các lính vực đã nêu trên dựa vào các kiến thức hóa học và các kiến thức liên<br /> môn khác..<br /> NL độc lập sáng tạo trong việc xử lí các vấn đề thực tiễn: Chủ động sáng tạo lựa chọn<br /> phương pháp, cách thức GQVĐ. Có NL hiểu biết và tham gia thảo luận về các vấn đề hóa học liên<br /> quan đến cuộc sống thực tiễn và bước đầu biết tham gia nghiên cứu khoa học để giải quyết các vấn<br /> đề đó.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Tích hợp và dạy học tích hợp<br /> <br /> Tích hợp<br /> Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các<br /> thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp,<br /> sự kết hợp”.<br /> Theo từ điển Giáo dục học: “Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng<br /> dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”.<br /> Trong tiếng Anh, tích hợp được viết là “integration” một từ gốc Latin (integer) có nghĩa<br /> là “whole” hay “toàn bộ, toàn thể”. Có nghĩa là sự phối hợp các hoạt động khác nhau, các thành<br /> phần khác nhau của một hệ thống để bảo đảm sự hài hòa chức năng và mục tiêu hoạt động của hệ<br /> thống ấy.<br /> Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục nhằm nâng cao năng lực của người học,<br /> giúp đào tạo những người có đầy đủ phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống<br /> hiện đại.<br /> <br /> 152<br /> <br /> Phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trường Dự bị Đại học Dân tộc Trung ương...<br /> <br /> Dạy học tích hợp<br /> Theo Xaviers Roegiers “Khoa sư phạm tích hợp là một quan niệm về quá trình học tập trong<br /> đó toàn thể các quá trình học tập góp phần hình thành ở học sinh những năng lực rõ ràng, có dự<br /> tính trước những điều cần thiết cho học sinh nhằm phục vụ cho quá trình học tập tương lai, hoặc<br /> hoà nhập học sinh vào cuộc sống lao động. Khoa sư phạm tích hợp làm cho quá trình học tập có ý<br /> nghĩa”<br /> Từ đó có thể thấy được dạy học tích hợp là phương thức trong giáo dục để truyền thụ kiến<br /> thức một cách đầy đủ, toàn diện qua đó hình thành và phát triển năng lực cho học sinh; đặc biệt là<br /> năng lực vận dụng kiến thức hóa học giúp các em biến kiến thức trong sách vở trở thành kĩ năng<br /> sống, giải quyết các tình huống trong thực tiễn.<br /> Đặc điểm của học sinh trường dự bị đại học<br /> * Về học vấn: Các em học sinh trường dự bị đại học là những học sinh đã tốt nghiệp THPT,<br /> nhưng chưa đủ điểm vào học ở các trường đại học.<br /> * Về văn hóa: Các em học sinh trường dự bị đại học là con em các dân tộc ít người có nền<br /> văn hóa phong phú, đa dạng. Lối sống hồn nhiên, giản dị, chất phác, thật thà, có lòng tự trọng<br /> cao, có trách nhiệm với công việc, vì vậy trong một số công việc các em sẽ làm rất tốt và rất tự<br /> tin. Nhược điểm của các em là đôi khi còn tự ti, khó khăn khi thích nghi với hoàn cảnh mới, môi<br /> trường mới.<br /> * Về khả năng ngôn ngữ: Tiếng Việt đối với các em là ngôn ngữ thứ hai nên các em còn gặp<br /> nhiều khó khăn khi sử dụng. Chính vì vậy mà ngôn ngữ khoa học nói chung và ngôn ngữ hoá học<br /> nói riêng còn nhiều khó khăn đối với các em.<br /> <br /> 2.3.<br /> <br /> Mục đích và yêu cầu môn Hoá học Hệ Dự bị đại học [7]<br /> <br /> Mục đích<br /> Giúp học sinh hệ Dự bị đại học củng cố và hệ thống hóa các kiến thức cơ bản của chương<br /> trình Hóa học phổ thông, có tiếp cận với chương trình năm học đầu bậc đại học.<br /> Yêu cầu<br /> Nắm vững những khái niệm cơ bản, một số định luật về hóa học, tính chất và điều chế một<br /> số đơn chất và hợp chất, đồng thời nắm được một số kĩ năng tính toán thực hành cơ bản trong hóa<br /> học.<br /> <br /> 2.4.<br /> <br /> Đề xuất dự án học tập tích hợp: Quy trình sản xuất xút – clo với vấn đề bảo<br /> vệ môi trường<br /> <br /> Tên dự án: Tìm hiểu thực trạng và đề xuất giải pháp để nâng cao hiệu quả của dây chuyền<br /> sản xuất Xút - Clo tại Công ti cổ phần hóa chất Việt Trì. (Công đoạn xử lí clo dư thừa so với nhu<br /> cầu thực tế).<br /> I. Mục tiêu<br /> 1.1.Kiến thức<br /> a. Biết:<br /> - Nêu được nguyên liệu chính được sử dụng và các sản phẩm sản xuất thu được trong dây<br /> chuyền sản xuất xút- clo<br /> - Gọi tên phương pháp sản xuất xút trong công nghiệp (lí thuyết)<br /> - Liệt kê được các dây chuyền sản xuất xút – clo đã và đang được sử dụng trên thế giới, ở<br /> Việt Nam và Công ti cổ phần hóa chất Việt Trì.<br /> 153<br /> <br /> Lê Thị Thu Hà, Nguyễn Tuấn Anh, Nguyễn Thị Ngân, Phạm Thị Thơm, Trần Trung Ninh<br /> <br /> - Nhớ lại và chỉ ra được các công đoạn trong dây chuyền sản xuất xút hiện nay tại Công ti.<br /> b. Hiểu:<br /> - Giải thích được nguyên tắc sản xuất các hợp chất trong dây chuyền<br /> - Mô phỏng lại quá trình điện phân dung dịch NaCl trong bình điện phân khi sử dụng các<br /> loại màng ngăn khác nhau.<br /> - So sánh được điểm giống và khác nhau trong từng công đoạn của 2 loại dây chuyền<br /> công nghệ.<br /> - Trình bày được nguyên nhân dư thừa clo trong quá trình sản xuất xút – clo, các biện pháp<br /> xử lí clo dư thừa hiện đang được áp dụng tại Công ti cổ phần hóa chất Việt Trì.<br /> c. Vận dụng:<br /> - Đề xuất được giải pháp hóa học xử lí clo dư thừa có tính khả thi vừa mang lại hiệu quả<br /> kinh tế vừa thân thiện với môi trường.<br /> - Dự đoán và tính toán được hiệu quả kinh tế khi xử lí clo dư thừa.<br /> 1.2. Kĩ năng<br /> - Dự đoán, kiểm tra và kết luận được về phương pháp sản xuất xút trong công nghiệp. Viết<br /> các phương trình hoá học minh hoạ.<br /> - Tính toán được lượng chất sinh ra trong quá trình điện phân<br /> - Thiết kế và sử dụng bản đồ tư duy để phát triển các ý tưởng của nhóm và trình bày báo<br /> cáo; sáng tạo ra một mô hình học tập (mô phỏng các tháp sử dụng trong quy trình sản xuất xút –<br /> clo), biết sử dụng phần mềm Word, PowerPoint, chèn hình ảnh. . . tạo nên sản phẩm báo cáo kết<br /> quả dự án học tập.<br /> - Thu thập, lưu giữ và xử lí thông tin từ nhiều nguồn khác nhau (Internet, sách, báo, phỏng<br /> vấn,. . . ) và rút ra kết luận.<br /> - Lập kế hoạch để thực hiện nhiệm vụ của nhóm<br /> - Phát triển kĩ năng trình bày vấn đề và thuyết trình trước đám đông.<br /> - Bước đầu hình thành được tư duy phản biện<br /> 1.3. Thái độ, tình cảm<br /> - Xây dựng ý thức bảo vệ môi trường và sức khoẻ cộng đồng.<br /> - Có thái độ tích cực bảo vệ môi trường, tuyên truyền, vận động, thuyết phục người khác<br /> tham gia bảo vệ môi trường. Tôn trọng, tin tưởng ủng hộ chính sách bảo vệ môi trường của nhà<br /> nước. Phản đối và sẵn sàng đấu tranh với các hành vi gây hại cho môi trường.<br /> - Hứng thú với phương pháp học tập mới, từ đó bồi dưỡng niềm say mê học tập với môn<br /> Hoá học. Bước đầu hình thành và tiếp cận với phương pháp nghiên cứu khoa học. Bồi dưỡng khả<br /> năng tự học và tự học suốt đời cho học sinh.<br /> - Định hướng nghề nghiệp của bản thân trong tương lai<br /> 1.4. Định hướng phát triển năng lực<br /> - Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn<br /> - Năng lực hợp tác.<br /> - Năng lực sáng tạo<br /> - Năng lực tự học, tự nghiên cứu.<br /> - Năng lực sử dụng công nghệ thông tin.<br /> <br /> 154<br /> <br /> Phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trường Dự bị Đại học Dân tộc Trung ương...<br /> <br /> II. Chuẩn bị<br /> 1. Chuẩn bị của giáo viên<br /> 1.1. Phân công công việc<br /> STT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> <br /> 10<br /> <br /> 11<br /> 12<br /> 13<br /> <br /> Nội dung công việc<br /> Thống nhất ý tưởng<br /> Xây dựng kế hoạch thực hiện; Trao đổi<br /> phân công nhiệm vụ cụ thể<br /> Xây dựng mục tiêu; phương pháp dạy<br /> học<br /> Chọn và tập hợp HS tham gia dự án:<br /> Nhóm 1<br /> Nhóm 2<br /> Chuẩn bị tài liệu liên quan đến nội dung<br /> dự án<br /> Báo cáo BGH tạo điều kiện phương<br /> tiện cho HS đi tham qua thực tế<br /> Liên hệ Công ti cổ phần Hóa chất Việt<br /> Trì ở địa phương của Trường để HS<br /> tham quan thực tế<br /> Đưa HS đi tham quan thực tế<br /> Chuẩn bị cơ sở vật chất: phòng học,<br /> máy tính, phòng thí nghiệm. . .<br /> Hướng dẫn HS thực hiện dự án của<br /> nhóm mình<br /> Nhóm 1<br /> Nhóm 2<br /> Tư vấn, góp ý và giúp đỡ HS hoàn thiện<br /> sản phẩm dự án<br /> Hỗ trợ và chỉnh sửa cho HS trong quá<br /> trình tập báo cáo dự án<br /> - Tổ chức dạy minh họa<br /> - Nghiệm thu sản phẩm của HS<br /> <br /> Thời gian<br /> <br /> Phụ trách<br /> Cả nhóm<br /> Cả nhóm<br /> <br /> - Đ/c Ngân; đ/c Hà<br /> - Đ/c Tuấn Anh; đ/c Thơm<br /> - Đ/c Ngân; đ/c Thơm<br /> - Đ/c Tuấn Anh<br /> - Đ/c Tuấn Anh; đ/c Hà<br /> Cả nhóm<br /> - Đ/c Thơm; đ/c Hà<br /> - Đ/c Ngân; đ/c Hà<br /> - Đ/c Tuấn Anh; đ/c Thơm<br /> - Đ/c Ngân; đ/c Thơm<br /> - Đ/c Tuấn Anh; đ/c Hà<br /> - Đ/c Tuấn Anh<br /> - Cả nhóm<br /> <br /> 1.2. Phương pháp dạy học<br /> - Phương pháp dạy học dự án là chính.<br /> - Kĩ thuật dạy học<br /> + Kĩ thuật đặt câu hỏi<br /> + Kĩ thuật giao nhiệm vụ<br /> + Sử dụng bản đồ tư duy<br /> IV. Tiến trình dạy học chủ đề tích hợp<br /> Hoạt động 1: Triển khai dự án học tập tích hợp<br /> 155<br /> <br />