Phong cách Nhà văn: Phần 2

Chia sẻ: Hoa La Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:41

Thêm vào BST

Báo xấu

370
lượt xem 69
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 Tài liệu Nhà văn và phong cách của tác giả Lê Tiến Dũng trình bày phong cách một số nhà văn như phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu, phong cách nghệ thuật thơ Xuân Diệu, phong cách nghệ thuật của Nam Cao.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phong cách Nhà văn: Phần 2

3. PHONG CAÙCH CUÛA MOÄT SOÁ NHAØ VAÊN 15
3.1. Phong caùch ngheä thuaät thô Toá Höõu Nhaø vaên lôùn, nhaø thô lôùn bao giôø cuõng khaéc ñöôïc chaân dung rieâng cuûa mình vaøo lòch söû vaên hoïc. Toá Höõu laø moät nhaø thô nhö theá. Chaân dung thô Toá Höõu laø chaân dung moät nhaø thô tröõ tình chính trò haøng ñaàu cuûa thô ca Vieät Nam vôùi nhöõng neùt phong caùch ñoäc ñaùo rieâng. 3.1.1. Coù leõ neùt noåi baät tröôùc heát cuûa phong caùch thô Toá Höõu laø vaán ñeà lí töôûng, vaán ñeà leõ soáng. Ngay töø khi vöøa môùi xuaát hieän, khi môùi vieát nhöõng vaàn thô ñaàu tieân cuûa ñôøi mình, Toá Höõu ñaõ noùi ñeán vaán ñeà leõ soáng. Trong khi bao nhieâu nhaø thô cuøng thôøi vôùi oâng ñang than gioù, khoùc maây hay tìm veà moät “tinh caàu giaù laïnh, moät vì sao trô troïi cuoái trôøi xa” ñeå laån traùnh, ñeå queân ñi nhöõng öu phieàn, ñau khoå vôùi buoàn lo cuûa cuoäc ñôøi thì thô Toá Höõu ñaõ laø thô cuûa moät taâm hoàn “baên khoaên ñi kieám leõ yeâu ñôøi”. Toá Höõu nhaän ra trong caûnh nöôùc maát, nhaø tan thôøi baáy giôø leõ soáng chæ coù theå laø con ñöôøng caùch maïng :“Ta böôùc tôùi.Chæ moät ñöôøng: caùch maïng” (Nhö nhöõng con taøu). OÂng goïi giaây phuùt nhaän ra leõ soáng lôùn ñoù laø phuùt giaây “maët trôøi chaân lí choùi qua tim”, laø phuùt giaây cuûa höông thôm vaø roän raõ tieáng ca : Töø aáy trong toâi böøng naéng haï Maët trôøi chaân lí choùi qua tim Hoàn toâi laø moät vöôøn hoa laù Raát ñaäm höông vaø roän tieáng chim. Töø aáy Vì leõ soáng lôùn aáy maø oâng nguyeän ñem caû thô mình, caû ñôøi mình hieán daâng cho caùch maïng, soáng cheát vì caùch maïng : Soáng ñaõ vì caùch maïng, anh em ta Cheát cuõng vì caùch maïng, chaúng phieàn haø! Vui veû cheát nhö caøy xong thöûa ruoäng Loøng khoûe nheï nhö anh daân queâ sung söôùng Ngöõa mình treân lieáp coû nguû ngon laønh Traêng troái OÂng ñöa leõ soáng lôùn aáy chia seû vôùi theá giôùi cuûa nhöõng con nguôøi cuøng khoå nhö laõo ñaày tôù, em beù ñi ôû, chò vuù nuoâi, coâ gaùi giang hoà… OÂng thaép leân trong loøng hoï nieàm hy voïng veà moâät ngaøy mai töôi saùng : Ngaøy mai bao lôùp ñôøi dô 16
Seõ tan nhö ñaùm maây môø ñeâm nay Coâ ôi, thaùng roäng ngaøy daøi Môû loøng ra ñoùn ngaøy mai huy hoaøng Tieáng haùt soâng Höông Leõ soáng, lí töôûng ñaõ mang laïi cho thô Toá Höõu nieàm tin, chaát laõng maïn, laïc quan caùch maïng. Sau naøy, khi ñaát nöôùc ñoäc laäp, thô Toá Höõu vaãn tieáp tuïc noùi veà leõ soáng, lí töôûng. Töø Vieät Baéc cho ñeán Gioù loäng, töø Ra traän cho ñeán Maùu vaø hoa thô oâng aâm vang tieáng noùi cuûa leõ soáng lôùn. Coù ñieàu, neáu ngaøy xöa oâng say söa noùi veà leõ soáng cuûa moät theá heä ñi laøm caùch maïng thì baây giôø oâng noùi ñeán leõ soáng cuûa daân toäc vaø thôøi ñaïi. OÂng noùi veà cuoäc chieán ñaáu cuûa ñaát nöôùc, cuûa daân toäc cho leõ phaûi, cho chaân lí : Neáu ñöôïc laøm haït gioáng ñeå muøa sau Neáu lòch söû choïn ta laøm ñieâåm töïa Vui gì hôn laøm ngöôøi lính ñi ñaàu Trong ñeâm toái tim ta laøm ngoïn löûa Chaøo xuaân 67 Soáng cho ta, soáng caû cho ngöôøi Laø traùi tim, cuõng laø leõ phaûi. Vieät Nam ôi ! Ngöôøi laø ai ? Maø trôû thaønh nhaân loaïi Vôùi Ñaûng muøa xuaân 3.1.2. Laø tieáng thô cuûa leõ soáng, lí töôûng neân thô Toá Höõu cuõng ñaäm chaát söû thi. Chaát söû thi cuûa thô Toá Höõu ñöôïc theå hieän tröôùc heát ôû caûm höùng. Caûm höùng thô oâng thöôøng nghieâng veà nhöõng vaán ñeà chung cuûa daân toäc, ñaát nöôùc. Hoàn thô oâng rung ñoäng vôùi nhöõng ñoåi thay, thaêng traàm cuûa ñaát nöôùc. OÂng laøm thô veà ñaát nöôùc ngaøy khôûi nghóa, ngaøy coù giaëc, ngaøy ra traän, ngaøy chieán thaéng … Buoàn vui thô oâng cuõng laø buoàn vui cuûa ñaát nöôùc. Toá Höõu vui cuøng nieàm vui ñaát nöôùc ñoåi thay : Xuaân ôi xuaân em môùi tôùi daêm naêm Maø ñaát nöôùc ñaõ töng böøng ngaøy hoäi Baøi ca xuaân 61 Toá Höõu ñau xoùt, baên khoaên vì ñaát nöôùc chia caét : Möôøi saùu naêm roài nöûa ta maùu öùa Bieát maáy meï giaø choáng cöûa troâng con 17
Tuoåi 25 Thô Toá Höõu ít noùi veà rieâng tö. Neáu coù ñeà caäp ñeán cuõng treân cô sôû caùi chung cuûa ñaát nöôùc, cuûa daân toäc. OÂng noùi veà traùi tim tình yeâu nhöng laø tình yeâu “anh daønh rieâng cho Ñaûng phaàn nhieàu”, “phaàn cho thô” roài môùi ñeán “phaàn ñeå em yeâu”. Coù khi oâng noùi veà “ba con toâi ñaõ nguû laâu roài” nhöng lieàn ngay ñoù laïi nghó ñeán “coøn bao nhieâu chöa ñöôïc nguû trong noâi” vaø “mieàn Baéc thieân ñöôøng cuûa caùc con toâi”… Coù khi naøo nieàm vui, noãi buoàn cuûa thô Toá Höõu laïi khoâng gaén vôùi nieàm vui, noãi buoàn cuûa ñaát nöôùc nhö theá. Ñoù laø nhöõng caûm höùng raát söû thi. Chaát söû thi cuûa thô Toá Höõu coøn ñöôïc theå hieän khaù roõ ôû heä thoáng nhaân vaïät cuûa thô oâng. OÂng thöôøng vieát veà nhöõng con ngöôøi bình thöôøng nhöng laïi mang taàm voùc cuûa daân toäc, cuûa thôøi ñaïi. Ñoù laø hình aûnh cuûa nhöõng ngöôøi meï, ngöôøi vôï, nhöõng anh giaûi phoùng quaân, chò daân coâng, em beù lieân laïc…Hoï laø nhöõng ngöôøi nhö meï Tôm “Soáng trong caùt , cheát vuøi trong caùt” nhöng laïi mang taàm voùc cuûa “ nhöõng traùi tim nhö ngoïc saùng ngôøi”. Ñoù laø nhöõng ngöôøi nhö anh Troãi chæ laø moät ngöôøi thôï ñieän bình thöôøng nhöng laïi “coù nhöõng phuùt laøm neân lòch söû”, laø con ngöôøi cuûa “chaân lí sinh ra”. Ñoù laø nhöõng anh giaûi phoùng quaân “aùo vaûi chaân ñaát ñi luøng giaëc ñaùnh” nhöng laïi mang daùng daáp cuûa nhöõng “Thaïch Sanh theá kæ hai möôi”. Ñoù coøn laø hình aûnh cuûa Baùc Hoà vôùi chieác aùo naâu giaûn dò nhöng laïi laø bieåu töôïng cuûa ñaát nöôùc : Baùc ngoài ñoù lôùn meânh moâng Trôøi xanh, bieån roäng, ruoäng ñoàng, nöôùc non Saùng thaùng Naêm Nhöõng con ngöôøi bình thöôøng trong thô Toá Höõu ñaõ ñöôïc lí töôûng hoùa ñeå mang taàm voùc ñaïi dieän cho caû daân toäc, ñaát nöôùc. Cho neân coù theå noùi ñoù cuõng laø nhöõng nhaân vaät raát söû thi. Chaát söû thi cuûa thô Toá Höõu coøn ñöôïc theå hieän khaù roõ neùt ôû caùi toâi tröõ tình. Ñoù laø caùi toâi mang tính chaát ñaïi dieän cho daân toäc, cho giai caáp, cho thôøi ñaïi. Caùi toâi aáy duø xuaát hieän döôùi daïng laø anh, laø toâi, hay chuùng ta, chuùng toâi… thì tröôùc sau ñeàu mang yù nghóa chung , ñaïi dieän. Ngay töø buoåi ñaàu laøm thô, caùi toâi cuûa thô oâng ñaõ mang yù nghóa cuûa caùi ta: Toâi buoäc loøng toâi vôùi moïi ngöôøi Ñeå tình trang traûi vôùi traêm nôi Ñeå hoàn toâi vôùi bao hoàn khoå Gaàn guõi nhau theâm maïnh khoái ñôøi Töø aáy Sau naøy, caùi toâi tröõ tình trong thô oâng chuû yeáu boäc loä döôùi daïng caùi ta. Ñoù laø moät caùi ta nhaân danh daân toäc, nhaân danh thôøi ñaïi. OÂng nhaân danh daân toäc khaúng ñònh con ñöôøng ñi tôùi cuûa caùch maïng : 18
Ta ñi tôùi, khoâng theå gì chia caét Muïc Nam Quan ñeán baõi Caø Mau Trôøi ta chæ moät treân ñaàu Baéc Nam lieàn moät bieån Ta ñi tôùi OÂng nhaân danh leõ phaûi, nhaân danh coâng lí, nhaân danh thôøi ñaïi khaúng ñònh söùc soáng Vieät Nam, yù chí Vieät Nam: Thieáu taát caû, ta raát giaøu duõng khí Soáng, chaúng cuùi ñaàu. Cheát, vaãn ung dung Giaëc muoán ta noâ leä, ta laïi hoùa anh huøng Söùc nhaân nghóa maïnh hôn cöôøng baïo Tuoåi 25 Coù theå noùi töø caùi toâi tröõ tình cho ñeán caûm höùng, töø ñeà taøi cho ñeán nhaân vaät thô Toá Höõu ñeàu thaám ñaãm chaát söû thi haøo huøng cuûa moät thôøi. 3.1.3. Moät neùt ñoäc ñaùo nöõa cuûa phong caùch thô Toá Höõu laø thô oâng ñaõ coù ñöôïc moät gioïng ñieäu rieâng, moät cung baäc rieâng. Thô Toá Huõu laø thô cuûa tình thöông meán. Cho neân nhieàu ngöôøi cho raêèng thô oâng coù gioïng taâm tình. Quaû ñuùng nhö theá, gioïng taâm tình ñaõ ñaõ trôû thaønh moät cung baäc rieâng cuûa thô oâng. OÂng taâm tình vôùi queâ meï : Hueá ôi, queâ meï cuûa ta ôi! Nhôù töï ngaøy xöa, tuoåi chín möôøi Maây nuùi hiu hiu, chieàu laëng laëng Möa nguoàn gioù bieån, naéng xa khôi… Queâ meï OÂng taâm tình vôùi anh veä quoác quaân : Gioït gioït moà hoâi rôi Treân maù anh vaøng ngheä Anh veä quoâác quaân ôi Sao maø yeâu anh theá ! Caù nöôùc Maø oâng cuõng coù theå taâm söï vôùi ñaát nöôùc, vôùi mieàn Nam : Mieàn Nam ôi, mieàn Nam queâ höông Xuaân naøy, Baùc khoâng laøm thô nöõa. Noùng boûng lôøi keâu goïi cuûa Trung öông Caû nöôùc haønh quaân, ra tuyeán löûa Baøi ca xuaân 71 19
Vôùi gioïng taâm tình naøy thô Toá Höõu coù tính chaát chia seû. Vôùi gioïng taâm tình naøy thô Toá Höõu ñaõ ñi tìm ñöôïc nhöõng taâm hoàn ñoàng ñieäu, aâm vang trong loøng baïn ñoïc nhieàu theá heä. Nhöng thô Toá Höõu khoâng chæ coù gioïng taâm tình maø coøn coù nhieàu cung baäc khaùc nöõa. Trong thô oâng coù gioïng dòu ngoït cuûa baø meï ru con maø cuõng coù gioïng roän raõ cuûa nhöõng khuùc quaân haønh. Trong thô oâng coù tieáng thuû thæ maø cuõng coù aâm vang cuûa lôøi hieäu trieäu… Trong thô Toá Höõu nghe phaûng phaát caùi hôi thôû cuûa nhöõng caâu maùi nhì, maùi ñaåy saâu laéng maø ngoït ngaøo : Tieáng haùt ñaâu maø nghe nhôù thöông ! Maùi nhì man maùc nuoùc soâng Höông Haø ôi, tieáng meï ru nheø nheï Cay ñaéng bao nhieâu noãi ñoaïn tröôøng Queâ meï Nhöng trong thô oâng cuõng coù nhöõng khuùc ca thaät haøo huøng : Ñi ta ñi, khai phaù röøng hoang Hoûi nuùi non cao, ñaâu saét ñaâu vaøng ? Hoûi bieån khôi xa ñaâu luoàng caù chaïy ? Hoûi soâng Ñaø, soâng Loâ, soâng Hoàng, soâng Chaûy Hoûi ñaâu thaùc nhaûy cho ñieän quay chieàu ? Baøi ca xuaân 1961 Trong thô oâng coù lôøi thöông nhôù cuûa ñöùa con xa nhôù meï : Ai veà thaêm meï queâ ta Chieàu nay coù ñöùa con xa nhôù thaàm Baàm ôi Nhöng cuõng coù nhöõng lôøi keâu goïi thaät roän raõ : Anh chò em ôi ! Haõy giöông suùng leân cao, chaøo Xuaân 68 Xuaân Vieät Nam Xuaân cuûa loøng duõng caûm Baøi ca xuaân 68 Vôùi nhöõng chaát gioïng naøy coù theå noùi thô Toá Höõu laø moät tieáng thô ña gioïng ñieäu. 3.1.4. Neùt ñoäc ñaùo nöõa cuûa thô Toá Höõu laø thô oâng ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. 20
Coù nhaø thô lôùn naøo maø laïi khoâng mang trong hoàn mình maùu thòt cuûa queâ höông, ñaát nöôùc. Baûn saéc daân toäc thaám trong hoàn thô cuûa moãi ngöôøi caû ôû noäi dung cuõng nhö hình thöùc theå hieän. Trong thô Toá Höõu chuùng ta gaëp nhöõng con ngöôøi, nhöõng caûnh vaät raát ñoãi quen thuoäc cuûa Vieät Nam. Trong thô oâng coù hình boùng cuûa nhöõng “ngöôøi meï naéng chaùy löng, ñòu con leân raãy beû töøng baép ngoâ” maø cuõng coù “nhöõng hoàn Traàn Phuù voâ danh”cuûa ngöôøi caùch maïng. Trong thô oâng coù boùng daùng “o du kích nhoû giöông cao suùng” tröôùc “ thaèng Mó leânh kheânh böôùc cuùi ñaàu” maø cuõng coù boùng daùng “tung hoaønh ngang doïc” cuûa anh giaûi phoùng quaân… Trong thô Toá Höõu cuõng coù bao nhieâu caûnh saéc thaân yeâu cuûa ñaát nöôùc. Trong thô oâng coù “ boùng tre truøm maùt röôïi” nôi nuùi röøng Vieät Baéc, coù “soâng Beâán Haûi beân boài, beân lôû”, coù “ caàu Hieàn Löông beân nhôù, beân thöông” nôi giôùi tuyeán, coù “ Muõi Caø Mau nhoïn hoaêét muõi choâng” nôi taâän cuøng cuûa Toå quoác…. Nhöõng boùng daùng aâáy ñaõ taïo neân nhöõng neùt thaân thöông, gaàn guõi cuûa thô oâng. Tính daân toäc cuõng theå hieän khaù roõ neùt trong hình thöùc thô Toá Höõu. Nhöõng theå thô quen thuoäc cuûa daân toäc ñöôïc oâng söû duïng khaù thaønh coâng. Ñoïc luïc baùt cuûa oâng trong Kính göûi cuï Nguyeãn Du hay trong Vieät Baéc ta töôûng nhö gaëp laïi nhöõng caâu ca dao xöa, nhöõng caâu thô Kieàu thuûa naøo. Thô 7 tieáng cuûa oâng trong caùc baøi nhö Queâ meï, Meï Tôm, Baùc ôi… vöøa coù caùi trang troïng cuûa thaát ngoân coå ñieån, laïi coù caùi bieán hoùa, linh hoaït cuûa thô hieän ñaïi. Toá Höõu cuõng laø ngöôøi söû duïng nhuaàn nhuïy ngoân ngöõ daân toäc vôùi nhöõng bieåu hieän phong phuù cuûa noù. Tieáng Vieät qua thô oâng döôøng nhö caøng trôû neân phong phuù hôn, lung linh hôn, ñeïp hôn. Nhöõng neùt ñaëc saéc, ñoäc ñaùo cuûa ngoân ngöõ daân toäc trong caùch ví von, aån duï, trong caùch hieäp vaàn, phoái thanh, ngaét nhòp… ñeàu ñöôïc oâng söû duïng khaù thaønh coâng vaø ñaày saùng taïo. Phong caùch ngheä thuaät thô Toá Höõu thaät ña daïng. Caùi hay, caùi ñoäc ñaùo cuûa thô oâng ñaõ taïo neân moät chaân dung rieâng cuûa oâng trong vaên hoïc söû nöôùc nhaø. Noùi ñeán thô ca hieän ñaïi Vieät Nam khoâng theå khoâng noùi ñeán thô Toá Höõu. Thô oâng khoâng chæ laøm neân chaân dung cho chính oâng maø coøn coù yù nghóa nhö moät cuoán bieân nieân söû cuûa thôøi hieän ñaïi. Vì leõ naøy maø chuùng ta coù theå tin laø thô oâng seõ toàn taïi ñöôïc vôùi thôøi gian. 21
3.2. Phong caùch ngheä thuaät thô Xuaân Dieäu Xuaân Dieäu sinh vaøo muøa xuaân naêm Bính Thìn (2.2.1916) taïi Vaïn Goø Boài, laøng Tuøng Giaûn, xaõ Phöôùc Hoøa, huyeän Tuy Phöôùc, tænh Bình Ñònh. Ñoù laø queâ maù oâng, baø Nguyeãn Thò Hieäp, ngöôøi “Ñaøng Trong”, laøm nöôùc maém. OÂng cuï thaân sinh ra oâng, cuï Ngoâ Xuaân Thoï, laïi laø ngöôøi “Ñaøng Ngoaøi”, ôû xaõ Traûo Nha, nay laø Ñaïi Loäc, huyeän Can Loäc, tænh Haø Tónh. Ñoâi luùc sau naøy Xuaân Dieäu kyù laø Traûo Nha, chính laø ñaõ laáy teân goïi maûnh ñaát queâ cha ñeå ñaët buùt danh cho mình. Cuï thaân sinh nhaø thô ñoã tuù taøi keùp Haùn hoïc (hai laàn ñoã tuù taøi), laøm thaày ñoà daï y chöõ Haù n vaø chöõ Quoác ngöõ ôû Bình Ñònh. Sau naøy Xuaâ n Dieä u ñaõ vieát veà cha meï mình nhö sau : Cha Ñaøng Ngoaøi, meï ôû Ñaøng Trong OÂng ñoà Ngheä ñeo khaên goùi ñoû Vöôït ñeøo Ngang kieám nôi caàn chöõ Cha Ñaøng Ngoaøi, meï ôû Ñaøng Trong Xuaân Dieäu böôùc vaøo laøng thô Vieät Nam töø khi coøn raát treû. Baøi thô oâng ñaêng baùo ñaàu tieân khi môùi 19 tuoåi (1935) laäp töùc ñaõ ñöôïc chuù yù. Theá Löõ cho laø “moät thi só môùi ñaõ xuaát hieän”. OÂng goïi thi só ñoù laø “thi só cuûa tuoåi xuaân, cuûa loøng yeâu vaø cuûa aùnh saùng”. Vaø cuõng chæ vôùi taäp thô ñaàu tay Hoaøi Thanh ñaõ ñöa Xuaân Dieäu vaøo Thi nhaân Vieät Nam vôùi tö caùch laø moät taùc giaû chuû choát, vaø vôùi lôøi ñaùnh giaù raát cao : “Xuaân Dieäu môùi nhaát trong caùc nhaø thô môùi”. Cuõng vôùi taäp thô naøy, naêm sau ñoù, 1942, Vuõ Ngoïc Phan ñaõ ñöa Xuaân Dieäu vaøo Nhaø vaên hieän ñaïi vôùi lôøi ñaùnh giaù khoâng keùm phaàn röïc rôõ : “Xuaân Dieäu laø ngöôøi ñem ñeán cho thi ca Vieät Nam nhieàu caùi môùi nhaát”. 3.2.1. Thô Xuaân Dieäu laø thô cuûa moät khaùt voïng soáng maõnh lieät vaø noàng naøn. Xuaân Dieäu töï ví mình nhö “con chim ñeán töø nuùi laï, ngöùa coå haùt chôi” khi gioù sôùm, luùc traêng khuya. Con chim ñeán töø nuùi laï aáy khoâng mong vì tieáng hoùt cuûa mình maø hoa nôû, khoâng mong vì tieáng hoùt cuûa mình, maø traùi chín. Nhöng nguyeän theà raèng ñoù phaûi laø tieáng hoùt thieát tha, noàng naøn, ñeán ñoä coù theå vôõ coå, coù theå traøo maùu. Coù leõ vì thieát tha ñeán nhöôøng aáy maø tieáng hoùt aáy ñaõ ñoïng laïi ñöôïc trong baàu trôøi thi ca Vieät Nam, taïo ñöôïc moät cung baäc rieâng, moät gioïng ñieäu rieâng, caøng nghe caøng laûnh loùt, caøng nghe caøng ñaém say, ñoù laø tieáng loøng cuûa moät khaùt voïng soáng maõnh lieät vaø noàng naøn. 22
Döôøng nhö khoâng moät ai laïi khoâng noùi ñeán “nguoàn soáng raøo raït“, “loøng say meâ yeâu ñôøi“, “nieàm khaùt khao giao caûm vôùi ñôøi “ñoä noàng naøn, tha thieát”... trong thô Xuaân Dieäu. Chính khaùt voïng soáng maõnh lieät naøy ñaõ mang ñeán cho thô Xuaân Dieäu moät phaåm chaát tröõ tình quyeán ruõ laï luøng. - Vôùi Xuaân Dieäu loøng ham soáng ñöôïc boäc loä moät caùch tha thieát, cuoàng nhieät, neáu khoâng noùi laø ñaõ trôû thaønh moät noäi dung chính, moät caûm höùng chuû ñaïo cuûa thô oâng. Ngay töø baøi ñaàu tieân cuûa taäp thô ñaàu tieân cuûa oâng laø baøi Caûm xuùc ñaõ cho thaáy bao nhieâu khaùt khao cuûa loøng ham soáng. OÂng öôùc ñöôïc “ru vôùi gioù” ñöôïc “mô theo traêng“, ñöôïc “vô vaån cuøng maây“, ñöôïc “raøng buoäc vôùi muoân daây”, ñöôïc “chia seû vôùi traêm tình yeâu meán“... bao nhieâu traïng thaùi cuûa haønh vi soáng trôû thaønh traïng thaùi cuûa caûm xuùc trong thô oâng : Laø thi só, nghóa laø ru vôùi gioù Mô theo traêng, vaø vô vaån cuøng maây. Ñeå linh hoàn raøng buoäc bôûi muoân daây, Hay chia seû bôûi traêm tình yeâu meán. Maø khoâng chæ ôû giai ñoaïn naøy, trong thô sau caùch maïng cuûa oâng cuõng raït raøo nguoàn soáng nhö vaäy, vì nhö oâng vieát “söï soáng chaúng bao giôø chaùn naûn“ (teân moät baøi thô cuûa Xuaân Dieäu). - Ñöa loøng ham soáng thaønh moät noäi dung tröõ tình, thô Xuaân Dieäu ñaõ theå hieän söï soáng nhö moät nieàm meâ say. Noùi khaùc ñi, loøng ham soáng trong caûm xuùc cuûa thô oâng ñaõ trôû loøng “say soáng“. Thô oâng raát nhieàu cung baäc ñeå dieãn taû nieàm say meâ aáy. OÂng nhö “meâ man”, “chìm”, “ñaém”, “say”, “ngaát ngaây” vôùi muoân ngaøn bieåu hieän cuûa söï soáng: “Toâi yeâu Bao Töï maët saàu bi, Toâi meâ Ly Cô hình nhòp nhaøng” (Nhò hoà), “Toâi nhö con böôùm ñaém tình thöông” (Phôi traûi), “Chæ laø tình nhöng toâi raát meâ man” (Chæ ôû loøng ta)... Moät cuoäc gaëp tình côø cuõng khieán oâng “meâ man”: “Moät chôùp meâ man hoàn gaëp hoàn, loøng chöa kòp hieåu maét trao hoân” (Tình côø). Moät boùng ai löôùt qua cuõng khieán loøng oâng nhö meâ, nhö say “Toâi traûi yeâu thöông döôùi goùt giaøy, OÂm chöøng boùng laï giöõa meâ say” (Tình qua). Cho ñeán moät thoaùng nhìn cuõng laø caùi nhìn cuûa say meâ “Roài ngoù meâ nhau, ta mæm maét cöôøi” (Kæ nieäm), moät phuùt giaây cuûa yeâu ñöông cuõng laø phuùt giaây cuûa chìm ñaém trong meâ say: “Chuùng ta chìm trong bieån aùi aân, Chuùng ta say trong cheùn 23
röôïu tuyeät traàn, Maø tình aùi roùt ñaày daâng baïn môùi“ (Kæ nieäm). Vaø ñeán caû khoå ñau, cuõng laø khoå ñau cuûa ñam meâ: “Loøng vôõ tung, ta say khöôùt ñau thöông” (Saàu).v.v... Coù theå noùi theá giôùi thô Xuaân Dieäu laø theá giôùi cuûa söï soáng traøn treà, maïnh meõ, haêng say vaø ñaày raïo röïc: Toâi keû ñöa raêng baáu maët trôøi Keû ñöïng traùi tim trìu maùu ñaát Hai tay chín moùng baùm vaøo ñôøi. Hö voâ Thaäm chí maïnh meõ ñeán möùc ñieân cuoàng: Toâi laø moät keû ñieân cuoàng Yeâu nhöõng aùi tình ngaây daïi Thôû than Toâi ñieân cuoàng taát nhieân phaûi khoå ñau Doái traù Boãng thaáy loøng cuoàng yeâu ngaån ngô Muoän maøng. Coøn neáu loøng khoâng coøn ñuû “ñieân cuoàng“ nöõa thì cuõng xem nhö khoâng coøn soáng nöõa: Ngaøy mai naéng moïc, möa rôi heát Maét taïnh côn ñieân, loøng caïn hoà, Ta seõ thoâi yeâu nhö ñaõ daáu, Khoâng heà oaùn haän laù khoai khoâ. Nöôùc ñoå laù khoai Xuaân Dieäu ví loøng mình nhö “moät côn möa luõ” (Loøng ta laø moät côn möa luõ- Nöùôc ñoå laù khoai), nhö “ngöïa treû khoâng cöông“ (Vaø loøng ta nhö ngöïa treû khoâng cöông- Meânh moâng) nhö moät “vöôøn hoa chaùy naéng“ vì “mang phaûi saéc loøng töôi quaù“ (Loøng toâi ñoù moät vöôøn hoa chaùy naéng- Taëng thô). Hình nhö ôû oâng khoâng bao giôø nguoâi noãi khaùt theøm ñöôïc soáng, nhö bieån kia khoâng bao giôø nguoâi noãi khaùt theøm ñöôïc voã soùng vaøo bôø : Bieån ñaéng khoâng nguoâi noãi khaùt theøm Neân luùc moâi ta keà mieäng thaém 24
Trôøi ôi, ta muoán uoáng hoàn em !(Voâ bieân.) Vôùi Xuaân Dieäu bao giôø cuõng “chöa ñuû“, bao giôø cuõng phaûi “theâm“, “theâm nöõa“. OÂng muoán thu vaøo, oâm vaøo voøng tay haêm hôû cuûa mình taát caû ñaát trôøi, taát caû söï soáng: Trong thô mình vaø hình nhö caû trong ñôøi mình nöõa, Xuaân Dieäu bao giôø cuõng theå hieän moät chaát soáng maõnh lieät, daøo daït nhö theá. Vôùi oâng khoâng coù söï thôø ô nguoäi laïnh ñaõ ñaønh, maø ngay caû söï nhaøn nhaït moät caùch ñôn ñieäu “trung bình“ oâng cuõng khoâng chòu ñöôïc. Vôùi oâng: Thaø moät phuùt huy hoaøng roài chôït toái Coøn hôn buoàn le loùi suoát traêm naêm (Giuïc giaõ) Ñaáy laø hai caâu thô raát noåi tieáng cuûa Xuaân Dieäu. Khoâng phaûi laø hai caâu thô cuûa söï höôûng laïc, soáng gaáp nhö coù ngöôøi ñaõ nhaän xeùt, maø laø hai caâu thô cuûa loøng ham soáng, say soáng giöõa ñôøi vôùi ñoä noàng naøn. Caùi choùi chang cuûa söï soáng cuõng gioáng nhö caùi choùi chang cuûa aùnh saùng thaø buøng leân huy hoaøng maø taét, coøn hôn caùi leo leùt cuûa traêm naêm. - Chính ñoä noàng naøn, maõnh lieät naøy ñaõ khieán cho Xuaân Dieäu nhìn moïi caùi trong ñôøi khoâng ñöùng yeân maø luoân luoân vaän ñoäng, khieán cho thô oâng coù nhöõng phaùt hieän thaät laï luøng. Moät caùnh coø laëng leõ cuûa nghìn naêm tröôùc boãng trôû neân “phaân vaân“ trong thô oâng ñeå cho ta nhöõng caâu thô tuyeät hay: Maây bieác veà ñaâu bay gaáp gaáp Con coø treân ruoäng caùnh phaân vaân .(Thô duyeân) Hoaøi Thanh nhaän xeùt raèng so vôùi caùnh coø cuûa Vöông Boät thì caùnh coø cuûa Xuaân Dieäu “coù söï caùch bieät cuûa hôn moät nghìn naêm vaø hai theá giôùi“ (210; tr.117). Ñuùng nhö vaäy ñoù laø hai theá giôùi: moät theá giôùi laêïng leõ, bình an vaø moät theá giôùi luoân luoân gaáp gaùp, voäi vaøng. Coù theå noùi theá giôùi ngheä thuaät cuûa Xuaân Dieäu laø moät theá giôùi “ñoäng“, raïo röïc, khoâng coù gì ñöùng yeân, töø ngoïn gioù cho ñeán aùnh traêng, töø con ñöôøng cho tôùi haøng caây... Taát caû phaûi “buøng leân“ trong khaùt khao ñöôïc soáng, khaùt khao ñöôïc “giao caûm“ (Chöõ 25
duøng cuûa Nguyeãn Ñaêng Maïnh) cuûa traùi tim thi nhaân. AÙnh traêng kia khoâng ñöôïc laëng leõ maø phaûi “toû ngôøi“ (Thu laïnh caøng theâm nguyeät toû ngôøi- Nguyeät caàm); ngoïn gioù kia duø coù voâ hình cuõng phaûi hieän ra maø “xieâu xieâu“ (Con ñöôøng nhoû nhoû gioùù xieâu xieâu- Thô duyeân); caây kia cuõng phaûi vì naéng maø “laû laû caønh hoang” cho chieàu dòu laïi (Laû laû caønh hoang naéng trôû chieàu). - Theá giôùi cuûa Xuaân Dieäu laø theá giôùi ñoäng nhö vaäy, söï soáng tuoân chaûy daït daøo, tìm moïi caùch maø hieån hieän ra. OÂng keâu goïi “haõy noùi“, “haõy keà“, “haõy saùt“, “haõy khaéng khít“, “haõy daâng“, “haõy uoáng“, “haõy quaán rieát“, “haõy yeâu toâi“, “haõy caàm tay anh“, “haõy ñoát ñôøi ta“, “haõy tuoân aâu yeám“ v.v... OÂng baét buoäc “phaûi noùi yeâu“, “phaûi maën noàng“, “phaûi aám leân“... OÂng khuyeân ngaên “ chôù laïnh nhö ñoâng“, “chôù thaûn nhieân beân moät keû chaùy loøng“, “chôù yeân oån nhö maët hoà nöôùc nguû“, “chôù tieát kieäm“, “chôù chia reõ“v.v... OÂng khao khaùt ñöôïc “oâm“, ñöôïc “rieát“, ñöôïc “baáu“, ñöôïc “say“, ñöôïc “ghì“, ñöôïc “truùt“, ñöôïc “huùt“... OÂng khaán nguyeän “cho loøng xin chuùt höông“, “xin chuùt löûa“, “xin chuùt thöông“, “xin chuùt nöõa“ vv vaø v.v... Nghóa laø taát caû duø ôû daïng naøo cuõng phaûi ñöôïc toû baøy, ñöôïc giao caûm, ñöôïc gaén boù; neáu ngöôïc laïi laø “cheát”, laø “khoâng soáng”. Ñuùng nhö oâng ñaõ quan nieäm, neáu yeâu maø khoâng boäc loä thì cuõng nhö khoâng; vaø saéc ñeïp kia chæ coøn laø laïnh leõo cuûa ñaù: Neáu yeâu maø chæ ñeå trong loøng Khoâng toû hay, yeâu meán cuõng laø khoâng Vaø saéc ñeïp chæ laøm baèng caåm thaïch Phaûi noùi. Cho neân “Phaûi noùi, phaûi noùi, vaø phaûi noùi”. “Phaûi noùi” ôû ñaây khoâng coù nghóa laø chæ baèng lôøi, maø coù theå laø baèng “cuoái maét, ñaàu maøy“, “baèng neùt vui”, “baèng veû theïn“, baèng “chieàu say“, baèng “ñaàu ngaû“, baèng “mieäng cöôøi, tay rieát“, thaäm chí baèng caû “im laëng” vaø “baèng chæ anh coù bieát“, nghóa laø baèng taát caû nhöõng gì coù theå bieåu hieän ñöôïc. -Vôùi moät loøng ham soáng thieát tha ñeán nhö vaäy nhaø thô seõ laø ngöôøi laên xaû vaøo cuoäc ñôøi maø soáng. Ñieàu thuù vò laø ta baét gaëp trong thô Xuaân Dieäu tö theá “daán thaân“, duø ñoù laø daán thaân cuûa moät keû “daïi khôø“ nhö oâng töï nhaän : Daán thaân maõi ñeå kieám trôøi döôùi ñaát (Daïi khôø) 26
Töø “daán thaân” seõ daãn ñeán moät quan nieäm khaùc: “chaáp nhaän”. Cöù soáng, cöù daán thaân, chaáp nhaän sai laàm, chaáp nhaän söï gheû laïnh cuûa ngöôøi ñôøi, vì nhö theá môùi laø soáng: Ta truùt baâng quô moät traän loøng, Bieát raèng ñau khoå giöõa hö khoâng. Khoùc mình uoång leä rôi voâ lí, Möa vaãn caàn rôi leä vaïn doøng Bieát khoùc laø “uoång leä rôi voâ lí” maø vaãn cöù rôi leä ! Ngay caû khi tình doái traù cuõng cöù khao khaùt ñöôïc nhaàm. Ñoù laø moät thaùi ñoä, thaäm chí laø trieát lí “chaáp nhaän“ chöa töøng thaáy coù trong thô ca tröôùc ñoù. Noù chæ coù theå laø saûn phaåm cuûa moät taâm hoàn khaùt khao ñöôïc soáng ñeán möùc saün saøng chaáp nhaän taát caû. Ñuùng nhö Theá Löõ nhaän xeùt: “Laø ngöôøi sinh ra ñeå maø soáng, Xuaân Dieäu raát sôï cheát, söï im laëng vaø boùng toái hai hình aûnh cuûa hö voâ” (142; tr.9). Coøn chính Xuaân Dieäu thì taâm söï: “Toâi noùi chuyeän maø ngöôøi nghe im laëng thì sôï laém. Phaûi toû cho ngöôøi ta bieát laø mình thích nghe chöù. Vôï choàng noùi chuyeän vôùi nhau ban ñeâm, vôï noùi choàng thænh thoaûng cuõng ôø leân chöù, ñeå chöùng toû mình chöa nguû, vaãn nghe“ (daãn theo 153). Loøng ham soáng laø moät nhieät tình phuû nhaän caùi cheát, phuû nhaän caùi nhaït nheõo taàm thöôøng voâ vò trong cuoäc ñôøi. Vì loøng ham soáng maõnh lieät ñeán nhöôøng aáy maø ta nhaän thaáy trong thô Xuaân Dieäu duø coù buoàn, coâ ñôn, thaäm chí khoå ñau, reân ræ nhöng khoâng coù choã naøo oâng laïi toû ra laø chaùn chöôøng caû, moät loaïi caûm xuùc ñaày raãy trong Thô môùi. Hay noùi nhö Hoaøi Thanh: “Khi vui cuõng nhö khi buoàn, ngöôøi ñeàu noàng naøn tha thieát“ (210; tr.116). Do vaäy ôû ñaây ta nhaän ra moät nhaân sinh quan tích cöïc trong noäi dung tröõ tình cuûa Xuaân Dieäu beân caïnh caùi ñoäc ñaùo, ñaëc saéc cuûa noù. 3.2.2. Thô Xuaân Dieäu coù caùi raïo röïc cuûa loøng khaùt khao ñöôïc soáng, ñöôïc giao caûm vôùi cuoäc ñôøi. Maø caùi khaùt khao aáy noùi, coøn gì laøm cho “ñaày ñuû hôn laø Xuaân vaø Tình. Cho neân Xuaân Dieäu ñaém say vôùi tình yeâu vaø haêng haùi vôùi muøa xuaân”. Tình yeâu trong thô Xuaân Dieäu laø bieåu hieän taäp trung nhaát, maõnh lieät nhaát cuûa loøng ham soáng. Ñaây cuõng chính laø moät noäi dung tröõ tình quan troïng trong thô oâng, thô cuûa moät “thi só tình yeâu“, cuûa moät “oâng hoaøng thô tình“... - Tình yeâu trong thô Xuaân Dieäu laø tình yeâu cuûa con ngöôøi soáng giöõa ñôøi chöù khoâng phaûi tình yeâu ñaïo ñöùc trong saùch vôû. Ñoù laø thöù tình yeâu vöøa coù caùi cao khieát cuûa 27
taâm hoàn, vöøa coù caùi cöôøng traùng laønh maïnh cuûa nhuïc theå. Ñoù laø thöù tình yeâu raát traàn theá maø khoâng bò traàn tuïc hoùa. Xin ñoïc moät vaøi caâu: Haõy saùt ñoâi ñaàu ! Haõy keà ñoâi ngöïc ! Haõy troän nhau ñoâi maùi toùc ngaén daøi ! Nhöõng caùnh tay ! haõy cuoán rieát ñoâi vai ! Haõy daâng caû tình yeâu leân soùng maét ! Haõy khaêng khít nhöõng caëp moâi gaén chaët (Xa caùch) Chuùng ta ñau, thoâi em tôùi ñaây maø ! Môn man naøo, em ñöøng khoùc ñoâi ta Theá, rieát theá, haõy voøng tay chaët nöõa Cho em huùt nhöõng chuùt hoàn ñaõ röõa Cho em chuyeàn hôi ñoäc raát teâ ngon (Saàu) Xuaân Dieäu laø ngöôøi ñöa nhuïc theå vaøo thô moät caùch ñaày tinh teá. Trong thô coå chöa coù caûm giaùc naøy. Nhieàu laém nhö Nguyeãn Du cuõng chæ ngaém nhìn “daøy daøy saün ñuùc moät toøa thieân nhieân“ maø thoâi. Ngay ñeán ngöôøi “quaù quaét, da dieát vaø taùo tôïn“ (chöõ duøng cuûa Nguyeãn Loäc- 135; taäp 2; tr.460) nhö Hoà Xuaân Höông thì cuõng chæ döøng ôû nhöõng hình aûnh mang tính chaát “aùm töôïng“. Thô môùi buoåi ñaàu trong Maáy vaàn thô cuûa Theá Löõ hay Tieáng thu cuûa Löu Troïng Lö cuõng chöa coù caûm giaùc naøy. Chæ ñeán Xuaân Dieäu nhuïc theå trong tình yeâu môùi ñöôïc ñöa vaøo moät caùch taùo baïo maø cuõng ñaày tinh teá. Nhuïc theå trong tình yeâu Xuaân Dieäu laø nhuïc theå cuûa moät taâm hoàn “mang saéc loøng töôi quaù“, nhöng laïi khoâng thoâ tuïc. OÂng ñaõ dieãn taû bao nhieâu saéc ñoä cuûa tình yeâu vôùi nhöõng traïng thaùi maïnh meõ nhö muoán “oâm“, muoán “rieát“, muoán “say”, muoán “caén“, muoán “ngoaøm“, muoán “huùt“... maø khoâng gôïi leân söï soáng söôïng cuûa xaùc thòt, traùi laïi chæ gôïi caûm giaùc noàng naøn, tha thieát cuûa tình yeâu: Neân luùc moâi ta keà mieäng thaém Trôøi ôi, ta muoán uoáng hoàn em (Voâ bieân) Em vui ñi raêng nôû aùnh traêng raèm Anh huùt nhuïy moãi giôø tình töï (Giuïc giaõ) 28
Nghieâng ñaàu beân traùi haõy keà nghe Nhöõng ngoùn tay thaàn seõ vuoát ve Cho ñieäu loøng anh theâm aám dòu; Sôø xem ngöïc noùng khuùc ñeâ meâ (Coù nhöõng baøi thô ) Caûm xuùc nhuïc theå trong thô Xuaân Dieäu raát ñôøi maø cuõng raát thô. Noù khoâng “thô quaù“ ñeå ñeán möùc chæ laø caûm xuùc saùch vôû, nhöng cuõng khoâng ñeán möùc “ñôøi quaù“ ñeå chæ coøn caûm giaùc xaùc thòt. - Caûm xuùc tình yeâu trong thô Xuaân Dieäu coù moät neùt ít ñöôïc ai nhaéc ñeán nhöng vaãn hieån hieän nôi trang thô cuûa oâng. Ñoù laø caûm xuùc veà “tình trai”. Khoâng chæ ôû baøi Tình trai maø nhieàu ngöôøi ñaõ bieát, Xuaân Dieäu coøn moät loaït baøi noùi veà caûm xuùc naøy nhö Vieãn khaùch (taëng Nguyeãn Nhöôïc Phaùp), Bieät ly eâm aùi (taëng Nguyeãn Xuaân Khoaùt), Vôùi baøn tay aáy (taëng Huy Caän), Doái traù (taëng Löông Xuaân Nhò)... ÔÛ nhöõng baøi naøy chuû theå tröõ tình khoâng coøn xöng “anh” nhö caùc baøi thô vieát veà tình yeâu thoâng thöôøng, maø thöôøng laø xöng “toâi”, “chuùng toâi”, “hoï”... Ñeàu ñaëc bieät caûm xuùc cuûa “tình trai” laïin ñöôïc nhaø thô dieãn taû nhö tình yeâu nam nöõ. Chaúng haïn ôû baøi Bieät ly eâm aùi nhaø thô noùi roõ “chuùng toâi” laø nhöõng ngöôøi baïn trai ñang chia tay nhau (Giôø bieät ly cöù ñeán gaàn töøng phuùt, Chuùng toâi thaáy ñaõ xa nhau moät chuùt). Nhöng ñoïc kyõ caû baøi chuùng ta laïi töôûng nhö nhaø thô taû tình yeâu löùa ñoâi: Chuùng toâi ngoài, vaây phuû bôûi traêng thaâu, Tay trong tay, ñaàu döïa saùt beân ñaàu Tình yeâu baûo: “thoâi caùc ngöôøi ñöøng khoùc Caùc ngöôøi seõ ñoaøn vieân trong moäng ngoïc”. Cöù nhìn nhau roài laïi vaãn nhìn nhau Haïnh phuùc ngöøng giöõa ñoâi traùi tim ñau. (Bieät ly eâm aùi) Hay ôû baøi Vieãn khaùch (Taëng Nguyeãn Nhöôïc Phaùp) nhaø thô taû caûm xuùc cuûa ñoâi baïn trai taïm bieät nhau maø cöù nhö moät ñoâi nam nöõ ñang chia tay nhau: Maét ngheïn nhìn thaâu daï; Moâi khoâ heát níu lôøi... 29
Chaân dôøi, tay muoán raõ... Keû khuaát... keû troâng vôøi... Hoâm naøo nhö hoâm qua Maù keà treân goái saùnh? Anh ñi ñöôøng coù hoa... Toâi naèm trong tuoåi laïnh. (Vieãn khaùch) Ñoïc nhöõng baøi thô naøy cuûa Xuaân Dieäu ngöôøi ñoïc nhaän ra söï hoàn nhieân trong thô oâng. Hình nhö oâng khoâng heà daáu gieám baát cöù caùi gì. Noãi loøng oâng theá naøo thì traøo ra ngoïn buùt theá aáy. Xuaân Dieäu meâ hoaëc ngöôøi ñoïc baèng söï say meâ, baèng söï chaân thaät vaø hoàn nhieân cuûa loøng mình. - Moät neùt ñaëc saéc nöõa trong caûm xuùc tình yeâu cuûa thô Xuaân Dieäu laø oâng ñaõ naâng tình yeâu leân thaønh trieát lí veà söï soáng. Nhieàu ngöôøi ñaõ noùi veà söï ña thanh, ña saéc trong tình yeâu cuûa Xuaân Dieäu. Nhöng coù leõ ñieàu ñaùng noùi nhaát ôû ñaây laïi chính laø ôû choã Xuaân Dieäu xem tình yeâu cao hôn chính noù, ñoù khoâng chæ laø tình yeâu nöõa, maø laø söï soáng. Ngay töø khi môùi baäp beï vieát nhöõng doøng thô ñaàu tieân trong cuoäc ñôøi mình Xuaân Dieäu ñaõ daønh noùi veà tình yeâu. Baøi thô ñaàu tieân cuûa oâng, Baøi thô tuoåi nhoû, vieát 1933 khi oâng vöøa 17 tuoåi laø moät baøi thô tình ñaày raïo röïc, aån chöùa trieát lí veà söï soáng vaø tình yeâu: Laøm sao soáng ñöôïc maø khoâng yeâu Khoâng nhôù khoâng thöông moät keû naøo Haõy ñoát ñôøi ta muoân thöù löûa Cho böøng tia maét, ñoï tia sao Tröôùc oâng chöa ai quan nieäm nhö vaäy caû. Cuøng thôøi vôùi oâng ngöôøi ta khoâng quan nieäm nhö theá. Thô môùi toân thôø tình yeâu, xem tình yeâu nhö phöông caùch ñeå thoaùt khoûi thöïc taïi, thaäm chí toân thôø nhö toân giaùo. Nhöng maáy ai xem tình yeâu laø chaát soáng, laø söï soáng nhö Xuaân Dieäu, thaäm chí xem noù thöù coù theå “aên“ ñöôïc, “uoáng“ ñöôïc nhö moät phaàn vaät chaát taïo neân söï soáng ôû ñôøi. OÂng nhaän mình laø “Keû uoáng tình yeâu daäp caû moâi“. OÂng ao öôùc: “Trôøi ôi ta muoán uoáng hoàn em”v.v ... 30
Vôùi quan nieäm nhö vaäy cho thaáy duø vieát veà gì cuoái cuøng Xuaân Dieäu gaàn nhö ñeàu höôùng veà tình yeâu. OÂng töï nhaän mình laø “noøi tình“ (Ta, noøi tình, giaù ngaét vì söông- Thanh nieân) laø keû “ña tình“ ñeán möùc “Gaëp keû naøo ñaâu anh cuõng meâ“ (Giôùi thieäu). Thaäm chí coøn saùng cheá ra caû teân goïi mình laø “ngöôøi- chæ- bieát- yeâu“: Quaù thaät thaø neân hoùa daïi khôø Baét ñaàu ngöôøi - chæ - bieát - yeâu lo Noãi ñôøi cay cöïc ñang giô vuoát Côm aùo khoâng ñuøa vôùi khaùch thô (Giôùi thieäu) Xin löu yù laø nhöõng gaïch noái trong cuïm töø “ngöôøi- chæ- bieát- yeâu” laø trong nguyeân baûn cuûa taùc giaû. OÂng coá yù ñònh danh cho mình nhö vaäy. ÔÛ moät soá baøi khaùc oâng ñaõ giaûi thích ñieàu naøy roõ hôn: Toâi khôø khaïo laém, ngu ngô quaù Chæ bieát yeâu thoâi, chaúng bieát gì (Vì sao) Toâi khoâng bieát, khoâng bieát gì nöõa caû, Chæ yeâu nhieàu laø toâi bieát maø thoâi (Taëng thô.) Con ngöôøi “chæ bieát yeâu“ aáy luoân luoân khaùt khao soáng cho neân seõ luoân luoân khaùt khao yeâu, bao giôø cuõng thaáy chöa ñuû: Yeâu tha thieát theá vaãn coøn chöa ñuû Phaûi noùi yeâu traêm baän ñeán nghìn laàn Phaûi maën noàng cho maõi maõi ñeâm xuaân Ñem chim böôùm thaû trong vöôøn tình aùi. (Phaûi noùi.) Ñoù laø con ngöôøi tuyeân boá yeâu töø khi chöa coù tuoåi, cho ñeán khi khoâng coøn treân ñôøi naøy nöõa. Ñoù laø con ngöôøi yeâu luùc soáng vaø yeâu caû khi cheát roài: Toâi ñaõ yeâu töø khi chöa coù tuoåi Luùc chöa sinh, vô vaån giöõa doøng ñôøi Toâi ñaõ yeâu khi ñaõ heát tuoåi roài Khoâng xöông voùc, chæ huyeàn hoà boùng daùng …Keû ña tình khoâng caàn ñuû thòt da 31
Khi cheát roài toâi seõ yeâu ma (Ña tình) Coù theå noùi tình yeâu trong thô Xuaân Dieäu chính laø moät bieåu hieän taäp trung nhaát cuûa khaùt voïng soáng nôi oâng. Neáu noùi veà loøng ham soáng cuûa thô oâng maø khoâng noùi ñeán tình yeâu thì cuõng nhö chöa noùi gì caû. Neáu noùi veà tình yeâu trong thô oâng maø khoâng hieåu raèng ñoù laø bieåu hieän cuûa moät khaùt voïng soáng thì cuõng chöa hieåu Xuaân Dieäu. 3.2.3.Vôùi Xuaân Dieäu caùi ñeïp cuûa theá giôùi, cuûa con ngöôøi, cuûa tình yeâu phaûi laø caùi töôi nguyeân, môùi meû , ñaàu tieân. Chính quan nieäm naøy ñaõ taïo neân caùi nhìn raát treû trung trong thô oâng. Ñoïc thô Xuaân Dieäu ngöôøi ñoïc ngaïc nhieân sao maø oâng hay noùi ñeán “Tình thöù nhaát“, “Xuaân ñaàu“, “Ñeâm thöù nhaát“ roài nhöõng “thanh taân“, “trinh baïch “, “ trai tô “, “ môùi nuï “, “ ban sô “... nhieàu ñeán nhö theá? Ñoù khoâng chæ caùch noùi maø bieåu hieän cuûa moät quan nieäm: nhöõng gì môùi meû, nguyeân veïn môùi ñeïp. Vôùi oâng, veû ñeïp cuûa caùi thanh taân, trinh baïch, ban sô coù theå laøm lu môø caû trôøi ñaát. Haõy nghe oâng ca ngôïi veû ñeïp cuûa “tình thöù nhaát“: Hoa thöù nhaát coù moät muøi trinh baïch Xuaân ñaàu muøa trong saïch veû ban sô Höông môùi thaám beàn ghi nhö thieát thaïch Söông nguyeân tieâu trôøi ñaát cuõng chung môø Tình thöù nhaát. Vôùi oâng trôøi ñaát coù ñeïp laø caùi ñeïp ôû caùi son seû, treû trung: Son seû trôøi nhö möôøi saùu tuoåi Maù hoàng phôn phôùt, maét long lanh Raïo röïc. Xuaân Dieäu say söa, ngaây ngaát vôùi nhöõng veû ñeïp ban ñaàu: Sao buoåi ñaàu xuaân eâm aùi theá Nuï cöôøi xuaân Say ngöôøi nhö röôïu toái taân hoân (Huyeàn dieäu.) Ta muoán oâm 32
Caû söï soáng môùi baét ñaàu môn môûn (Voäi vaøng) Möôøi chín tuoåi maët trôøi ñang oùng aû AÙnh saùng ca, lanh laûnh tieáng ñôøi ngaân; Boâng haïnh cöôøi; möôøi chín tuoåi thanh taân Gaùnh nheï nhoõm treân thaân hình maêng moïc (Ñeïp) Traêng gioù ban ñaàu deã ngaån ngô (Troø chuyeän vôùi Thô thô.) Ñieàu ñaùng noùi laø coù nhöõng caùi khoâng phaûi laø “ñaàu tieân“ ,“thöù nhaát“ nhöng khi caàn ca ngôïi oâng ñöa veà ngoâi thöù nhaát caû: “Ñeâm thöù baûy cuõng laø ñeâm thöù nhaát“ (Ñeâm thöù nhaát). Ai cuõng bieát Xuaân Dieäu töï nhaän mình laø keû “daïi khôø“, “ngu ngô“, “khoâng bieát gì“, “chæ bieát yeâu nhieàu“ maø thoâi. Thaäm chí oâng coøn taâm söï: “Moãi laàn ñöa tay leân neùn ngöïc, Laïi nghe tình nhieàu hôn soá ngoùn tay“ (Thôû than). OÂng xem mình laø ngöôøi “Gaëp keû naøo ñaâu anh cuõng meâ“. Vaäy maø luùc naøo oâng cuõng xöng xöng “Anh chæ coù tình yeâu thöù nhaát“ (Tình thöù nhaát). Vì sao vaäy? Vì tình thöù nhaát môùi ñeïp. Xuaân Dieäu höôùng loøng mình ra vôùi con ngöôøi, caûnh vaät thì cuõng seõ laáy caùi ban ñaàu, caùi töôi nguyeân ñeå ca ngôïi. OÂng khoe “Thô ta hô hôù chöa choàng“ (Muøa thi). OÂng baâng khuaâng vì “Söông trinh rôi kín töø nguoàn yeâu thöông“ (Chieàu). OÂng ao öôùc: “Haùi moät muøa hoa laù thuûa maêng tô” (Giuïc giaõ). OÂng tieác cho söï giaø coãi nhaït phai “Ta tieác theo sau nhöõng ñoùa hoàng, Nhöõng naøng con gaùi sôùm phai boâng“ (Ngaån ngô). OÂng quyeát treû maõi khoâng giaø: “Hoïa coù ta coøn quyeát treû trai“ (Troø chuyeän vôùi Thô thô). Xuaân Dieäu vieát nhieàu veà muøa xuaân vaø muøa thu. Vì sao? Bôûi nhö oâng noùi: “Vôùi loøng toâi chæ coù hai muøa Xuaân vaø Thu, hai muøa ñaëc bieät yù nhò, hai muøa coù bình minh... Xuaân vôùi Thu laø hai bình minh trong moät naêm, söï thay ñoåi heä troïng nhaát cuûa taâm hoàn. Vaø bôûi vaäy Thu cuõng laø moät muøa xuaân. Ñaàu Xuaân laø bình minh aám cuûa loøng toâi, ñaàu Thu laø bình minh maùt cuûa loøng toâi“ (Thu, Tröôøng ca). Nhö vaäy, theo Xuaân Dieäu muøa thu cuõng laø söï baét ñaàu, vì ñoù laø nôi baét ñaàu bình minh maát cuûa loøng ngöôøi. Maø Xuaân hay Thu, vôùi Xuaân Dieäu phaûi laø khi baét ñaàu môùi ñeïp. “Ñaây muøa thu tôùi“ laø moät daãn chöùng. 33
Xuaân Dieäu cuõng laø ngöôøi vieát nhieàu veà tuoåi treû, vì trong quan nieäm cuûa oâng tuoåi treû cuõng laø nôi baét ñaàu cuûa ñôøi ngöôøi, vaø cuõng chính laø veû ñeïp cuûa cuoäc ñôøi. OÂng ca ngôïi tuoåi treû khoâng tieác lôøi: Phoá ñeïp, ngöôøi xinh laø ñôøi baùnh maät; Maët töôi, moâi ñaäm laø gaõ trai taân Roän tuoåi treû döôùi aùnh ñeøn ngaây ngaát, Reo aùi tình trong nhòp maùu phaân vaân. (Ñeâm thöù nhaát.) OÂng xao xuyeán, xuùc ñoäng vì tuoåi treû. OÂng ñöa tuoåi thanh nieân ra laøm ñoái töôïng tröõ tình cuûa loøng mình. Caùi ñeïp thanh khieát cuûa tuoåi treû laøm oâng ngaây ngaát: Em thanh thôi nhö buoåi saùng ñaàu ngaøy (Ñeïp.) Coù theå noùi trong caùi nhìn cuûa Xuaân Dieäu caùi ñeïp laø caùi treû trung, töôi môùi, veïn nguyeân. Ñoù cuõng chính laø lí do ñoïc thô oâng ta thaáy hoàn thô oâng raát treû. Ñoù cuõng laø lí do taïi sao tuoåi treû laïi say meâ Xuaân Dieäu ñeán nhö theá! 3.2.4. Quan nieäm theá giôùi ñoåi thay. - Theá giôùi nhöng con ngöôøi toàn taïi theo Xuaân Dieäu ñoù laø moät theá giôùi ñaày bieán dôøi, ñoåi thay. Trong thô Xuaân Dieäu vaãn coøn boùng daùng cuûa caùch nhìn vónh haèng nhö trong thô coå. Ñaây ñoù trong thô oâng, ngöôøi ñoïc vaãn nhaän ra nhöõng “ham muoán voâ bieân vaø tuyeät ñích”, nhöõng hình boùng cuûa muoân ñôøi “Traêng vuù moäng ñaõ muoân ñôøi thi só”, nhöõng khaùt voïng cuûa ngaøn naêm: “Hoâm nay toâi ñaõ cheát trong ngöôøi, Xöa heïn ngaøn naêm yeâu meán toâi”... Nhöng coù leõ nhieàu hôn, caùi nhìn cuûa Xuaân Dieäu laø moät caùi nhìn nghieâng veà quan nieäm theá giôùi ñoåi thay. Trong quan nieäm cuûa oâng hình nhö khoâng coù gì laø vónh cöûu maø taát caû ñieàu coù theå bieán dôøi, töø thieân nhieân cho ñeán loøng ngöôøi; töø coû hoa cho ñeán tình yeâu. Trong baøi thô Ñi thuyeàn oâng ví cuoäc ñôøi naøy cuõng gioáng nhö con thuyeàn ñang troâi, moïi vaät ñoåi thay ñeán khoâng ngôø: Thuyeàn qua, maø nöôùc cuõng troâi, Laïi theâm maây baïc treân trôøi cuõng bay; Toâi ñi treân chieác thuyeàn naøy Gioøng mô tô töôûng cuõng thay khaùc roài. 34