Quan điểm tu thân của Nho giáo và sự kế thừa, vận dụng của Hồ Chí Minh trong việc giáo dục rèn luyện đạo đức cách mạng

QUAN §IÓM TU TH¢N CñA NHO GI¸O<br /> Vµ Sù KÕ THõA, VËN DôNG CñA Hå CHÝ MINH<br /> TRONG VIÖC GI¸O DôC RÌN LUYÖN §¹O §øC C¸CH M¹NG<br /> <br /> <br /> Lª Kinh Nam(*)<br /> <br /> <br /> <br /> N ho gi¸o ra ®êi tõ thêi cæ ®¹i ë<br /> Trung Quèc, lµ mét häc thuyÕt lín<br /> víi hÖ thèng nh÷ng quan niÖm vÒ thÕ<br /> 1. Quan ®iÓm cña Nho gi¸o vÒ “tu th©n” (*)<br /> <br /> Trong s¸ch §¹i häc, Nho gi¸o coi<br /> viÖc tu th©n lµ nhiÖm vô hµng ®Çu kÓ tõ<br /> giíi, x· héi vµ con ng−êi, ®Æc biÖt Nho<br /> nhµ vua cho ®Õn d©n th−êng: “Tõ thiªn<br /> gi¸o nhÊn m¹nh vÒ mÆt ®¹o ®øc, ®Ò cao<br /> tö ®Õn thø d©n ai còng ph¶i lÊy viÖc tu<br /> vai trß cña ®¹o ®øc trong sù ph¸t triÓn<br /> th©n lµm gèc” (Chu Hy, 1998, tr.18).<br /> lÞch sö x· héi. Nho gi¸o du nhËp vµo<br /> ThÕ nµo lµ tu th©n? §iÒu nµy Kinh,<br /> ViÖt Nam tõ rÊt sím. Tr−íc ®©y, Nho<br /> TruyÖn cña Nho gi¸o kh«ng cã s½n<br /> gi¸o ®−îc c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt<br /> nh÷ng phÇn gi¶ng gi¶i cô thÓ, rµnh<br /> Nam sö dông trong viÖc cñng cè chÝnh<br /> m¹ch. Khæng Tö vµ c¸c häc trß cña «ng<br /> quyÒn phong kiÕn, ®µo t¹o con ng−êi, nã<br /> chØ cã nh÷ng c©u nãi rêi r¹c, tuú theo<br /> trë thµnh yÕu tè nßng cèt cña hÖ t−<br /> tõng tr−êng hîp cô thÓ mµ nªu lªn<br /> t−ëng phong kiÕn ViÖt Nam vµ ®· ®Ó l¹i<br /> nh÷ng ý nghÜa kh¸c nhau vÒ tu th©n.<br /> nhiÒu dÊu Ên s©u s¾c trong ®êi sèng v¨n<br /> Tuy ch−a ®−a ra ®−îc mét ®Þnh nghÜa<br /> hãa tinh thÇn cña d©n téc ta. Ngµy nay,<br /> kh¸i qu¸t vµ cã tÝnh kinh ®iÓn nµo vÒ tu<br /> tuy c¬ së kinh tÕ-x· héi cña Nho gi¸o<br /> th©n nh−ng trong Tø th−, néi dung c¬<br /> kh«ng cßn n÷a, nh−ng nh÷ng yÕu tè<br /> b¶n cña tu th©n ®· ®−îc c¸c nhµ kinh<br /> trong t− t−ëng Nho gi¸o vÉn tån t¹i vµ<br /> ®iÓn Nho gi¸o Khæng Tö vµ M¹nh Tö<br /> tiÕp tôc ¶nh h−ëng, t¸c ®éng ®Õn nhiÒu<br /> nãi ®Õn. Trong chÝn ®iÒu kiÖn ®Ó lµm<br /> mÆt cña ®êi sèng x· héi theo c¶ h−íng<br /> viÖc quèc gia, thiªn h¹, Khæng Tö ®Æt tu<br /> tÝch cùc vµ tiªu cùc. Hå ChÝ Minh ®· kÕ<br /> th©n lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn. §ã lµ: “Tu<br /> thõa mét sè luËn ®iÓm trong t− t−ëng<br /> th©n, t«n ng−êi hiÒn, th©n ng−êi th©n,<br /> ®¹o ®øc Nho gi¸o, trong ®ã, ®Æc biÖt lµ<br /> kÝnh c¸c ®¹i thÇn, thÓ tÊt c«ng lao bÒ<br /> quan ®iÓm tu th©n, nh−ng n©ng nã lªn<br /> t«i, th−¬ng d©n nh− con, thu hót c¸c<br /> tÇng cao míi t¹o nªn b¶n chÊt cña tu<br /> nhµ c«ng nghiÖp, ®èi ®·i mÒm máng víi<br /> th©n trong viÖc rÌn luyÖn ®¹o ®øc c¸ch<br /> c¸c ng−êi ph−¬ng xa vµ −u ¸i ch− hÇu”<br /> m¹ng cho c¸n bé, ®¶ng viªn. Trong ®iÒu<br /> (Chu Hy, 1998, tr.132).<br /> kiÖn hiÖn nay, chóng ta cÇn cã sù ch¾t<br /> läc, kÕ thõa, ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tÝch<br /> cùc cña nã sao cho phï hîp. (*)<br /> ThS., Tr−êng §¹i häc Bµ RÞa - Vòng Tµu.<br /> Quan ®iÓm tu th©n cña Nho gi¸o… 29<br /> <br /> Theo «ng, “ng−êi qu©n tö kh«ng thÓ nghÜ vµ hµnh ®éng, xem ®ã lµ c¸i lý tÊt<br /> kh«ng tu th©n mµ muèn tu th©n kh«ng yÕu cña ®øc dòng. Theo «ng, nÕu tù xÐt<br /> thÓ kh«ng kÝnh thê cha mÑ” (Chu Hy, lÊy m×nh thÊy m×nh ngay th¼ng kh«ng<br /> 1998, tr.132). Khæng Tö kh¼ng ®Þnh cã ®iÒu g× tµ khóc th× kh«ng cã g× ph¶i<br /> r»ng, nh©n, trÝ, dòng lµ ba ®iÒu ®¹t ®øc sî h·i.<br /> cña ng−êi qu©n tö trong thiªn h¹, lµ Kh¸i niÖm “tu th©n” ®−îc M¹nh Tö<br /> nh÷ng néi dung quan träng cña tu th©n hoµn thiÖn h¬n, b»ng c¸ch thªm c¸c néi<br /> vµ tù söa m×nh, lµ nh÷ng ®iÒu thiÕt yÕu dung míi. ¤ng ®· ®−a ra thuyÕt “tø<br /> ®èi víi ng−êi qu©n tö trong viÖc trÞ ®oan” vµ yªu cÇu sù tu d−ìng cña con<br /> ng−êi, trÞ n−íc: “Ham häc lµ gÇn tíi chç ng−êi ph¶i lµm theo nh÷ng chuÈn mùc<br /> trÝ, biÕt g¾ng søc lµ gÇn tíi chç nh©n, ®ã. M¹nh Tö nãi: “Lßng th−¬ng xãt lµ<br /> biÕt sØ nhôc lµ gÇn tíi chç dòng. BiÕt ba mèi ®Çu cña ®øc nh©n, lßng hæ thÑn lµ<br /> ®iÒu Êy lµ gÇn biÕt c¸ch söa m×nh. BiÕt mèi ®Çu cña ®øc nghÜa, lßng khiªm<br /> c¸ch söa m×nh th× biÕt c¸ch trÞ ng−êi. nh−îng lµ mèi ®Çu cña ®øc lÔ, lßng ph¶i<br /> BiÕt c¸ch trÞ ng−êi th× biÕt c¸ch trÞ thiªn quÊy lµ mèi ®Çu cña ®øc trÝ. Ng−êi ta tù<br /> h¹ quèc gia vËy” (Chu Hy, 1998, tr.131). nhiªn cã ®ñ bèn mèi Êy n¬i lßng, còng<br /> MÆt kh¸c, khi nãi vÒ ®¹o cña ng−êi nh− th©n thÓ m×nh cã ®ñ hai tay vµ<br /> qu©n tö, Khæng Tö cho r»ng: ng−êi ch©n vËy. §· cã ®ñ bèn mèi th−¬ng xãt,<br /> qu©n tö “nªn lÊy lßng kÝnh träng mµ hæ thÑn, khiªm nh−êng vµ ph¶i quÊy Êy<br /> söa m×nh” (Chu Hy, 1998, tr.559). Söa n¬i lßng, thÕ mµ l¹i nãi r»ng m×nh<br /> m×nh lµ tõ trong suy nghÜ tíi hµnh ®éng ch¼ng cã thÓ lµm theo nh÷ng ®øc nh©n,<br /> ®Òu ph¶i tu©n theo lÔ kÝnh, tÝch cùc lµm nghÜa, lÔ, trÝ, ®ã lµ m×nh tù h¹i m×nh<br /> viÖc thiÖn, kh«ng lµm ®iÒu cµn quÊy, v× vËy” (Chu Hy, 1998, tr.841).<br /> “Ng−êi qu©n tö tù söa m×nh, nhê ®ã Theo M¹nh Tö, “tø ®oan” (bao gåm<br /> ng−êi ta ®−îc yªn trÞ, nhê ®ã tr¨m hä bèn ®Çu mèi: tr¾c Èn, tu è, tõ nh−îng,<br /> ®−îc yªn trÞ” (Chu Hy, 1998, tr.559). Tu thÞ phi) lµ nh÷ng c¸i bÈm sinh, vèn cã<br /> th©n lµ ph¶i biÕt chÕ ngù b¶n th©n vµ cña con ng−êi, lµ c¬ së h×nh thµnh nªn<br /> lµm theo lÔ (kh¾c kû, phôc lÔ), nhÊt nh©n, nghÜa, lÔ vµ trÝ. V× vËy, con ng−êi<br /> nhÊt mäi c¸i ph¶i tu©n theo lÔ: “S¾c chi cÇn thiÕt ph¶i th−êng xuyªn tu d−ìng<br /> ch¼ng hîp lÔ th× m×nh ®õng nh×n, tiÕng bèn ®øc tÝnh Êy vµ cã nh÷ng ®øc tÝnh Êy<br /> chi ch¼ng hîp lÔ th× m×nh ®õng nghe, lêi míi thÓ hiÖn ®−îc b¶n tÝnh con ng−êi lµ<br /> chi ch¼ng hîp lÔ th× m×nh ®õng nãi, viÖc thiÖn vµ lµ tiªu chuÈn ®Ó ph©n biÖt con<br /> chi ch¼ng hîp lÔ th× m×nh ®õng lµm” ng−êi kh¸c víi loµi vËt kh¸c.<br /> (Chu Hy, 1998, tr.417).<br /> Qua sù ph©n tÝch trªn, cã thÓ hiÓu<br /> Mét trong nh÷ng häc trß xuÊt s¾c r»ng: Tu lµ söa, th©n lµ th©n m×nh. Tu<br /> cña Khæng Tö lµ T¨ng Tö rÊt coi träng th©n lµ tu söa b¶n th©n m×nh cho ®−îc<br /> viÖc tu th©n, söa m×nh vµ coi ®ã lµ mét ngay chÝnh, hîp víi ®¹o ®øc. Nho gi¸o<br /> viÖc lµm hµng ngµy: “Hµng ngµy ta xÐt coi tu th©n lµ mét qu¸ tr×nh tù trau dåi,<br /> m×nh vÒ ba ®iÒu nµy: lµm viÖc g× cho ai, tu d−ìng b¶n th©n theo mét hÖ thèng<br /> ta cã hÕt lßng hay ch¨ng? KÕt giao víi nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc c¬ b¶n, ®ã lµ:<br /> b»ng h÷u, ta cã tÝn thËt hay ch¨ng? §¹o nh©n, lÔ, nghÜa, trÝ, trung, tÝn, hiÕu, ®Ô,<br /> lý do thÇy truyÒn d¹y, ta cã häc tËp hay thµnh, kÝnh… nh»m hoµn thiÖn con<br /> ch¨ng?” (Chu Hy, 1998, tr.188). ¤ng ng−êi vÒ mÆt ®¹o ®øc. Nã ®Æt ra yªu cÇu<br /> lu«n ®Ò cao sù ngay th¼ng trong suy rÊt cao, ®ßi hái kh¾t khe sù nç lùc, phÊn<br /> 30 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2014<br /> <br /> <br /> ®Êu cña mçi ng−êi, sù thµnh thËt nhËn 2. Hå ChÝ Minh kÕ thõa, vËn dông quan ®iÓm “tu<br /> lçi vµ s÷a lçi cña hä. Thùc hiÖn tèt th©n” cña Nho gi¸o trong viÖc gi¸o dôc rÌn luyÖn<br /> nh÷ng ®iÒu ®ã lµ ®· hoµn thµnh viÖc tu ®¹o ®øc c¸ch m¹ng cho c¸n bé, ®¶ng viªn<br /> th©n vµ ®¹t tíi mÉu ng−êi lý t−ëng nhÊt<br /> Ngay tõ nh÷ng thËp niªn ®Çu cña<br /> mµ Nho gi¸o ®−a ra lµ bËc th¸nh nh©n,<br /> thÕ kû XX, Hå ChÝ Minh trong qu¸ tr×nh<br /> lµ ng−êi qu©n tö.<br /> t×m ®−êng cøu d©n, cøu n−íc ®· n¾m<br /> Tuy tu th©n lµ nhiÖm vô cña mäi b¾t, khai th¸c ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ, tinh<br /> ng−êi, nh−ng Nho gi¸o l¹i ®Æc biÖt quan hoa ®¹o ®øc mang ®Ëm tÝnh nh©n v¨n,<br /> t©m ®Õn viÖc häc tËp, tu d−ìng ®¹o ®øc nh©n b¶n s©u s¾c trong t− t−ëng cña<br /> cña nh÷ng ng−êi ®−îc gäi lµ qu©n tö. nh©n lo¹i, nhÊt lµ cña Khæng Tö vµ<br /> Bëi v× chØ cã ng−êi qu©n tö míi cã thÓ M¹nh Tö; ®ång thêi kÕ thõa cã chän läc<br /> häc ®¹o, lµm “to¶ ®øc s¸ng trong thiªn s¸ng t¹o vµo cuéc ®Êu tranh chèng thùc<br /> h¹” vµ ra cÇm quyÒn, trÞ thiªn h¹ ®−îc. d©n x©m l−îc, nh»m ®ßi quyÒn tù do,<br /> ChÝnh v× thÕ trong néi dung tu th©n, b×nh ®¼ng cho c¸c d©n téc thuéc ®Þa.<br /> Nho gi¸o ®ßi hái ng−êi qu©n tö ph¶i kiªn Ng−êi ®· cho r»ng nh÷ng gi¸ trÞ t−<br /> tr×, nç lùc, phÊn ®Êu cao trong viÖc häc t−ëng Êy nh− lµ tiÒn ®Ò “lý do lÞch sö<br /> ®¹o vµ söa m×nh ®Ó trë thµnh nh÷ng cho phÐp chñ nghÜa céng s¶n th©m nhËp<br /> ng−êi cã Ých vµ gióp Ých cho x· héi. dÔ dµng h¬n lµ ch©u ¢u” (Ph¹m §×nh<br /> §¹t, 2009, tr.35).<br /> VÊn ®Ò ®Æt ra lµ, ng−êi qu©n tö,<br /> §èi víi nh÷ng ph¹m trï mang tÝnh<br /> theo Nho gi¸o, ®· lµ mÉu ng−êi hoµn<br /> nguyªn t¾c, chuÈn mùc ®¹o ®øc cña Nho<br /> thiÖn vÒ mÆt ®¹o ®øc mµ sao cßn ph¶i tu<br /> gia tõ l©u ®· th©m nhËp vµo ®êi sèng<br /> th©n? Qua sù nh×n nhËn vµ t×m hiÓu<br /> ®¹o ®øc con ng−êi ViÖt Nam nh− nh©n,<br /> thùc tiÔn x· héi ®−¬ng thêi, cã thÓ thÊy<br /> nghÜa, lÔ, trÝ, dòng còng ®−îc Ng−êi kÕ<br /> r»ng, ng−êi qu©n tö cã thÓ ®¶m ®−¬ng<br /> thõa, ph¸t triÓn, n©ng lªn tÇm cao míi<br /> nh÷ng chøc vÞ cao trong x· héi, cho nªn<br /> b»ng viÖc bæ sung vµo nh÷ng néi dung<br /> bÞ ¶nh h−ëng bëi nh÷ng nguy c¬: Tr−íc<br /> míi. Hå ChÝ Minh nãi: Nh©n lµ “thËt<br /> hÕt, lµ lîi léc dô dç. TiÕp ®Õn, do thÕ lùc<br /> thµ th−¬ng yªu, hÕt lßng gióp ®ì ®ång<br /> c−êng quyÒn ¸p chÕ. Cuèi cïng, lµ sù<br /> chÝ vµ ®ång bµo”. NghÜa lµ “ngay th¼ng,<br /> thay ®æi hoµn c¶nh sèng cña b¶n th©n.<br /> kh«ng cã t− t©m, kh«ng lµm viÖc bËy,<br /> Lîi léc dô dç, c−êng quyÒn uy hiÕp, kh«ng cã viÖc g× ph¶i giÊu §¶ng”. TrÝ lµ<br /> hoµn c¶nh x« ®Èy ®· khiÕn nhiÒu ng−êi “v× kh«ng cã viÖc t− tói nã lµm mï<br /> sa ng·, biÕn chÊt, ®iÒu nµy kh«ng ngo¹i qu¸ng, cho nªn ®Çu ãc trong s¹ch, s¸ng<br /> trõ ng−êi qu©n tö. H¬n n÷a, ng−êi qu©n suèt. DÔ hiÓu lý luËn. DÔ t×m ph−¬ng<br /> tö ph¶i phÊn ®Êu hoµn thiÖn m×nh vÒ h−íng. BiÕt xem ng−êi. BiÕt xÐt viÖc”.<br /> mäi mÆt míi thùc hiÖn ®−îc vai trß cña Nh−ng muèn thùc hiÖn ®−îc nh©n,<br /> m×nh. Hä ph¶i cã hµnh vi ®óng mùc vµ nghÜa, lÔ, trÝ yªu cÇu ph¶i cã dòng. Bëi<br /> lµ ng−êi mang danh v× ®¹o, v× nghÜa, mäi dòng lµ “dòng c¶m, gan gãc, gÆp viÖc<br /> t− duy hµnh ®éng cña hä ®Òu ¶nh h−ëng ph¶i cã gan lµm. ThÊy khuyÕt ®iÓm cã<br /> tíi lý t−ëng. Ng−êi qu©n tö cÇn ph¶i x¸c gan söa ch÷a. Cùc khæ khã kh¨n, cã gan<br /> lËp ®−îc c¸c chuÈn mùc cho t− duy vµ chÞu ®ùng. Cã gan chèng l¹i nh÷ng vinh<br /> hµnh ®éng cña m×nh. §ã lµ nh÷ng lý do hoa, phó quý, kh«ng chÝnh ®¸ng. NÕu<br /> mµ Nho gi¸o ®Ò cao yªu cÇu tu th©n cña cÇn, th× cã gan hy sinh c¶ tÝnh m¹ng cho<br /> ng−êi qu©n tö, ng−êi cÇm quyÒn. §¶ng, cho tæ quèc, kh«ng bao giê rôt rÌ,<br /> Quan ®iÓm tu th©n cña Nho gi¸o… 31<br /> <br /> nhót nh¸t” (Hå ChÝ Minh Toµn tËp, cha con ph¶i gi÷ ®¹o “hiÕu”, vî chång<br /> 2004, TËp 5, tr.251-252). Hå ChÝ Minh ph¶i lÊy “nghÜa” lµm träng, anh em ph¶i<br /> ®· vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng quan ®iÓm gi÷ ch÷ “®Ô”.<br /> tÝch cùc ®ã ®Ó kh¼ng ®Þnh, trong bÊt kú Ngoµi quan hÖ gia ®×nh, gia téc,<br /> hoµn c¶nh nµo, ng−êi c¸n bé còng ph¶i nh÷ng ng−êi cÇm quyÒn cßn cã c¸c mèi<br /> th−êng xuyªn tu d−ìng, rÌn luyÖn ®¹o quan hÖ x· héi kh¸c nh− quan hÖ víi bÒ<br /> ®øc vµ xem ®¹o ®øc lµ c¸i gèc cña ng−êi trªn (cao nhÊt lµ vua) vµ víi d©n. Trong<br /> c¸n bé c¸ch m¹ng. quan hÖ víi bÒ trªn, Nho gi¸o lu«n yªu<br /> Tõ thùc tiÔn ®Êu tranh c¸ch m¹ng, cÇu ng−êi qu©n tö cÇm quyÒn ph¶i gi÷<br /> giµnh ®éc lËp, d©n téc, d©n chñ còng ®−îc “®øc trung” vµ “®øc kÝnh”, nh−ng<br /> nh− trong qu¸ tr×nh x©y dùng CNXH ë “®øc trung” vµ “®øc kÝnh” ph¶i phï hîp<br /> n−íc ta hiÖn nay cho thÊy, ng−êi c¸n bé víi ®¹o “trung dung”, kh«ng th¸i qu¸ vµ<br /> tr−íc hÕt ph¶i cã ®¹o ®øc vµ tu d−ìng còng kh«ng bÊt cËp, ph¶i “chÝnh danh”.<br /> ®¹o ®øc, kh«ng tu d−ìng ®¹o ®øc th× Còng nh− c¸n bé muèn ®−îc mäi ng−êi<br /> kh«ng thÓ l·nh ®¹o ®−îc nh©n d©n. Nh− t«n träng th× “danh” ph¶i ®i víi “phËn”,<br /> Hå ChÝ Minh ®· tõng nãi: “Còng nh− “danh” ph¶i ®i liÒn víi “thùc”; phÈm<br /> s«ng th× cã nguån míi cã n−íc, kh«ng cã chÊt ph¶i ®i ®«i víi n¨ng lùc.<br /> nguån th× s«ng c¹n. C©y ph¶i cã gèc, Theo Khæng Tö: “Danh kh«ng chÝnh<br /> kh«ng cã gèc th× c©y hÐo. Ng−êi c¸ch th× lêi nãi ch¼ng thuËn, lêi nãi kh«ng<br /> m¹ng ph¶i cã ®¹o ®øc, kh«ng cã ®¹o ®øc thuËn th× viÖc ch¼ng nªn, viÖc kh«ng<br /> th× tµi giái mÊy còng kh«ng l·nh ®¹o nªn th× lÔ nh¹c ch¼ng h−ng v−îng, lÔ<br /> ®−îc nh©n d©n” (Hå ChÝ Minh Toµn tËp, nh¹c kh«ng h−ng v−îng th× h×nh ph¹t<br /> 2004, TËp 5, tr.253). ch¼ng tróng, h×nh ph¹t kh«ng tróng ¾t<br /> Theo Hå ChÝ Minh, ng−êi “cã tµi mµ d©n kh«ng biÕt xö trÝ ra sao” (Chu Hy,<br /> kh«ng cã ®øc lµ v« dông”. Nh− vËy, ®¹o 1998, tr.498-499). Ngµy nay, phÈm chÊt,<br /> ®øc vµ sù tu d−ìng ®¹o ®øc lµ nÒn t¶ng, n¨ng lùc mµ kh«ng phï hîp víi chøc vô,<br /> lµ c¸i gèc cña ng−êi c¸n bé. Tu th©n tr¸ch nhiÖm cña m×nh th× kh«ng thÓ<br /> còng chÝnh lµ tu d−ìng ®¹o ®øc c¸ nh©n. lµm g−¬ng tr−íc nh©n d©n, kh«ng cã vai<br /> Trong Nho gi¸o, ng−êi qu©n tö ph¶i trß g× víi nh©n d©n vµ do vËy mµ, nhiÖm<br /> “chÝnh t©m”, muèn trÞ ®−îc thiªn h¹ th× vô cña hä kh«ng thÓ thµnh c«ng ®−îc vµ<br /> ng−êi qu©n tö ph¶i cã “®øc nh©n”, ph¶i trªn thùc tÕ hä kh«ng cßn lßng tin cña<br /> chÝnh trùc, cã nghÜa khÝ. Còng nh− c¸n d©n. Trong c¬ quan §¶ng, chÝnh quyÒn<br /> bé muèn l·nh ®¹o ®−îc nh©n d©n th× vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi kh¸c còng<br /> ph¶i cã t×nh yªu th−¬ng con ng−êi, ph¶i vËy, “chÝnh danh” ®ßi hái cÊp d−íi ph¶i<br /> g−¬ng mÉu, nh− Hå ChÝ Minh nãi: “Tù phôc tïng cÊp trªn, kh«ng ®−îc v©y bÌ,<br /> m×nh ph¶i chÝnh tr−íc míi gióp ®−îc kÐo c¸nh lµm mÊt ®oµn kÕt néi bé.<br /> ng−êi kh¸c chÝnh, m×nh kh«ng chÝnh mµ Trong quan ®iÓm tu th©n cña Nho<br /> muèn gióp ng−êi kh¸c chÝnh lµ v« lý” gi¸o, tu th©n th× ph¶i “kh¾c kû”, cã<br /> (Hå ChÝ Minh Toµn tËp, 2004, TËp 5, nghÜa lµ tiÕt chÕ, h¹n chÕ ham muèn,<br /> tr.664). Sù tu th©n cña con ng−êi, theo dôc väng, “phôc lÔ” lµ lµm cho ®óng lÔ<br /> Nho gi¸o, lµ tõ gia ®×nh cho ®Õn x· héi (lÔ lµ nh÷ng quy ®Þnh mµ mäi ng−êi cho<br /> vµ ph¶i theo nh÷ng chuÈn mùc nhÊt lµ ®óng vµ nghe theo ®Ó gi÷ ®óng vÞ trÝ<br /> ®Þnh, mµ chñ yÕu lµ “tam c−¬ng”, “ngò tõng ng−êi trong t−¬ng quan gi÷a mäi<br /> th−êng”. Trong quan hÖ gia ®×nh, th× ng−êi; tuú theo “phËn vÞ” mµ mçi ng−êi<br /> 32 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2014<br /> <br /> <br /> ®−îc phÐp lµm g×, nãi g×,..) (TrÇn §×nh vµng cµng luyÖn cµng trong” (Hå ChÝ<br /> H−îu, 2001, tr.220). “Kh¾c kû, phôc lÔ” Minh Toµn tËp, 2004, TËp 7, tr.293).<br /> cã nghÜa lµ ph¶i ®−a b¶n th©n m×nh vµo Thùc chÊt viÖc tu th©n trong Nho gi¸o<br /> khu«n phÐp thùc hiÖn nh÷ng quy ®Þnh lµ “söa m×nh” cho ngay chÝnh. §èi víi<br /> theo lÔ. Theo ®ã, ng−êi c¸n bé còng ph¶i c¸n bé ta ngµy nay ®ã chÝnh lµ c«ng t¸c<br /> tù rÌn luyÖn m×nh, g−¬ng mÉu thùc hiÖn “tù phª b×nh”, tù kiÓm ®iÓm c«ng viÖc<br /> mäi chñ tr−¬ng, ®−êng lèi cña §¶ng, cña m×nh, ®Ó tu d−ìng, rÌn luyÖn ®¹o<br /> ph¸p luËt cña Nhµ n−íc vµ cã nh− vËy ®øc c¸ nh©n cho phï hîp víi phÈm chÊt<br /> míi thµnh ng−êi cã ®¹o ®øc c¸ch m¹ng. ®¹o ®øc c¸ch m¹ng.<br /> Theo Ng−êi, trong mäi phong trµo, Hå ChÝ Minh nãi: “§¹o ®øc c¸ch<br /> mäi nhiÖm vô, ®¶ng viªn ®Òu ph¶i tiªn m¹ng lµ kh«ng ph¶i ®¹o ®øc thñ cùu.<br /> phong, g−¬ng mÉu lµm tr−íc, tiÕn tr−íc Nã lµ ®¹o ®øc míi, ®¹o ®øc vÜ ®¹i, nã<br /> ®Ó quÇn chóng noi theo. Sù g−¬ng mÉu kh«ng ph¶i v× danh väng cña c¸ nh©n,<br /> cña ®éi ngò c¸n bé, ®¶ng viªn cã vai trß mµ v× lîi Ých cña §¶ng, cña d©n téc vµ<br /> rÊt to lín ®Ó biÕn ®−êng lèi, chñ tr−¬ng cña loµi ng−êi” (Hå ChÝ Minh Toµn tËp,<br /> cña §¶ng thµnh hiÖn thùc. Ng−êi nhÊn 2004, TËp 12, tr.288). §¹o ®øc c¸ch<br /> m¹nh: “Ng−êi ®¶ng viªn - dï c«ng t¸c to m¹ng cña c¸n bé, ®¶ng viªn, theo Hå<br /> hay nhá, ®Þa vÞ cao hay thÊp - ë ®©u ChÝ Minh, “lµ bÊt kú khã kh¨n ®Õn møc<br /> còng ph¶i lµm g−¬ng mÉu cho quÇn nµo còng kiªn quyÕt lµm ®óng chÝnh<br /> chóng… Muèn cho quÇn chóng nghe lêi s¸ch vµ nghÞ quyÕt cña §¶ng, lµm<br /> m×nh, lµm theo m×nh, th× ng−êi ®¶ng g−¬ng mÉu cho quÇn chóng. Mäi ®¶ng<br /> viªn, tõ viÖc lµm, lêi nãi ®Õn c¸ch ¨n ë viªn ph¶i n©ng cao tinh thÇn tr¸ch<br /> ®Òu ph¶i g−¬ng mÉu” (Hå ChÝ Minh nhiÖm tr−íc nh©n d©n, tr−íc §¶ng; ph¶i<br /> Toµn tËp, 2004, TËp 6, tr.189). ng¨n ngõa vµ kiªn quyÕt chèng l¹i chñ<br /> Trong suèt qu¸ tr×nh l·nh ®¹o c¸ch nghÜa c¸ nh©n” (Hå ChÝ Minh Toµn tËp,<br /> m¹ng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lu«n yªu 2004, TËp 9, tr.288).<br /> cÇu ph¶i nªu g−¬ng, tr−íc hÕt vÒ ®¹o Theo quan ®iÓm Hå ChÝ Minh, lµ<br /> ®øc cho tÊt c¶ c¸n bé, ®¶ng viªn. Bëi c¸n bé, c«ng chøc nhµ n−íc th× dï Ýt, dï<br /> theo Ng−êi: “Mét tr¨m bµi diÔn thuyÕt nhiÒu ®Òu cã quyÒn hµnh. CÊp cao th×<br /> hay kh«ng b»ng mét tÊm g−¬ng sèng” quyÒn to, cÊp thÊp th× quyÒn nhá. Cã<br /> vµ “QuÇn chóng chØ quý mÕn nh÷ng quyÒn mµ thiÕu l−¬ng t©m, kh«ng chÞu<br /> ng−êi cã t− c¸ch, ®¹o ®øc. Muèn h−íng tu d−ìng rÌn luyÖn th× dÔ trë nªn hñ<br /> dÉn nh©n d©n, m×nh ph¶i lµm mùc b¹i, dÔ biÕn thµnh s©u mät, dÔ “dÜ c«ng<br /> th−íc cho ng−êi ta b¾t ch−íc” (Hå ChÝ vi t−”. V× vËy, tham nhòng theo Hå ChÝ<br /> Minh Toµn tËp, 2004, TËp 4, tr.84). Minh lµ c¨n bÖnh cña nh÷ng ng−êi cã<br /> Theo Hå ChÝ Minh, ng−êi c¸ch quyÒn lùc, l¹m dông quyÒn lùc céng víi<br /> m¹ng th× ph¶i cã ®¹o ®øc c¸ch m¹ng, lßng tham ®Ó nhòng nhiÔu d©n. Muèn<br /> nh−ng ®¹o ®øc c¸ch m¹ng kh«ng ph¶i chèng tham nhòng, ph¶i chèng c¶ xa xØ,<br /> tù nhiªn mµ cã mµ ph¶i tù trau dåi, tù v× xa xØ mµ sinh ra tham nhòng. Mµ<br /> rÌn luyÖn bÒn bØ hµng ngµy: “§¹o ®øc chèng tham nhòng tr−íc hÕt lµ chèng<br /> c¸ch m¹ng kh«ng ph¶i trªn trêi sa tham quyÒn. Chèng suy tho¸i vÒ ®¹o<br /> xuèng, nã do ®Êu tranh, rÌn luyÖn bÒn ®øc, ®Æc biÖt ph¶i tËp trung chèng chñ<br /> bØ hµng ngµy mµ ph¸t triÓn vµ cñng cè. nghÜa c¸ nh©n. Bëi v× chñ nghÜa c¸ nh©n<br /> Còng nh− ngäc cµng mµi cµng s¸ng, lµ mét lo¹i giÆc, ®ång minh víi c¸c lo¹i<br /> Quan ®iÓm tu th©n cña Nho gi¸o… 33<br /> <br /> giÆc kh¸c. Muèn chèng c¸c lo¹i giÆc chóng nh©n d©n mµ trong ®ã cã c¶ bé<br /> kh¸c, tr−íc hÕt ph¶i chèng giÆc trong phËn c¸n bé, ®¶ng viªn ®· suy tho¸i vÒ<br /> lßng, tøc chñ nghÜa c¸ nh©n. Chñ nghÜa ®¹o ®øc, lèi sèng.<br /> c¸ nh©n lµ mét trë lùc nguy hiÓm trªn<br /> ChÝnh v× lÏ ®ã, ®ßi hái c¸n bé ph¶i<br /> con ®−êng x©y dùng CNXH, lµ ®èi lËp<br /> lu«n gi÷ g×n lèi sèng trong s¸ng, “lµ<br /> víi CNXH. V× vËy, th¾ng lîi cña CNXH<br /> ng−êi giµu cã kh«ng thÓ quyÕn rò,<br /> kh«ng thÓ t¸ch rêi th¾ng lîi cña cuéc<br /> nghÌo khæ kh«ng thÓ chuyÓn lay, uy lùc<br /> ®Êu tranh trõ bá chñ nghÜa c¸ nh©n.<br /> kh«ng thÓ thuyÕt phôc”. Lµ ng−êi “cÇn,<br /> Nh− vËy, trong qu¸ tr×nh ra ®i t×m kiÖm, liªm, chÝnh. ChÝ c«ng v« t−” vµ<br /> ®−êng cøu n−íc, cøu d©n vµ l·nh ®¹o “trung víi n−íc, hiÕu víi d©n”, hÕt lßng<br /> c¸ch m¹ng, Hå ChÝ Minh ®· lµm giµu trÝ hÕt søc phôc vô nh©n d©n. Muèn vËy<br /> tuÖ cña m×nh b»ng viÖc võa tiÕp thu, c¸n bé, ®¶ng viªn cÇn ph¶i g−¬ng mÉu<br /> võa g¹n läc vèn tri thøc nh©n lo¹i c¶ trong viÖc “tu th©n” ®Ó n©ng cao ®¹o ®øc<br /> §«ng vµ T©y; ®Æc biÖt nh÷ng gi¸ trÞ c¸ch m¹ng, ®Ó kh«ng bÞ tha hãa tr−íc<br /> mang tÝnh nh©n v¨n, nh©n b¶n s©u s¾c mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr−êng lµm xãi<br /> trong häc thuyÕt Nho gia nãi chung vµ mßn ®¹o ®øc, gãp phÇn x©y dùng mét x·<br /> trong quan ®iÓm tu th©n nãi riªng. §¹i héi - x· héi chñ nghÜa phån vinh, h¹nh<br /> t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p ®· tõng viÕt: “Hå phóc
<br /> ChÝ Minh ®· tiÕp thu Khæng gi¸o,<br /> nh−ng tiÕp thu mét c¸ch cã phª ph¸n,<br /> chän lÊy c¸i tinh hoa, lo¹i bá nh÷ng yÕu Tµi liÖu tham kh¶o<br /> tè thñ cùu, tiªu cùc, biÕn ®¹o ®øc thñ<br /> cùu Êy thµnh ®¹o ®øc c¸ch m¹ng” (Vâ 1. Ph¹m §×nh §¹t (2009), Häc thuyÕt<br /> Nguyªn Gi¸p, 1993, tr.29). tÝnh thiÖn cña M¹nh Tö víi viÖc gi¸o<br /> dôc ®¹o ®øc ë n−íc ta hiÖn nay, Nxb.<br /> Trong hoµn c¶nh x· héi ViÖt Nam,<br /> ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.<br /> chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña t− t−ëng<br /> ®¹o ®øc Nho gi¸o, viÖc sö dông nh÷ng 2. TrÇn §×nh H−îu (2001), C¸c bµi<br /> luËn ®iÓm cña Nho gi¸o ®Ó ®−a vµo gi¶ng vÒ t− t−ëng ph−¬ng §«ng,<br /> nh÷ng néi dung ®¹o ®øc míi lµ c¸ch Nxb. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> thøc s¸ng t¹o cña Hå ChÝ Minh. Nh÷ng<br /> chuÈn mùc ®¹o ®øc mµ Ng−êi ®−a ra 3. Chu Hy (1998), Tø th− tËp chó, DÞch<br /> lu«n lµ nh÷ng phÈm chÊt c¬ b¶n cÇn cã vµ chó gi¶i NguyÔn §øc L©n, Nxb.<br /> ®èi víi c¸n bé, ®¶ng viªn. V¨n hãa Th«ng tin, Hµ Néi.<br /> <br /> HiÖn nay chóng ta ®ang tÝch cùc ®Èy 4. §µo Duy Qu¸t (2004), VÒ vÊn ®Ò gi¸o<br /> m¹nh sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn dôc ®¹o ®øc c¸ch m¹ng trong c¸n bé<br /> ®¹i hãa ®Êt n−íc vµ héi nhËp kinh tÕ ®¶ng viªn hiÖn nay thùc tr¹ng vµ<br /> quèc tÕ. Kinh tÕ thÞ tr−êng, ngoµi nh÷ng gi¶i ph¸p, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia,<br /> t¸c ®éng tÝch cùc cßn cã mÆt tr¸i cña nã, Hµ Néi.<br /> ¶nh h−ëng tíi nh©n c¸ch, ®¹o ®øc, lèi<br /> 5. Hå ChÝ Minh, Toµn tËp (2004), Nxb.<br /> sèng con ng−êi; cã thÓ lµm cho con ng−êi<br /> ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.<br /> ph¸t triÓn mét c¸ch phiÕn diÖn, ch¹y<br /> theo lèi sèng thùc dông v× lîi bá nghÜa. 6. Vâ Nguyªn Gi¸p (1993), T− t−ëng<br /> Nh÷ng mÆt tiªu cùc ®ã còng ®· ¶nh Hå ChÝ Minh - qu¸ tr×nh h×nh thµnh<br /> h−ëng kh«ng nhá ®Õn bé phËn quÇn vµ ph¸t triÓn, Nxb. Sù thËt, Hµ Néi.<br />