Quan hệ đối ngoại của Xiêm với các nước phương Tây dưới thời Rama III (1824 - 1851)

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 26, 2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> QUAN HỆ ĐỐI NGOẠI  CỦA XIÊM  VỚI CÁC NƯỚC<br /> PHƯƠNG TÂY DƯỚI THỜI RAMA III (1824 ­ 1851)<br /> Đặng Văn Chương<br /> Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> <br /> Khi nghiên cứu về quan hệ đối ngoại của Xiêm với các nước phương Tây thế <br /> kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, người ta thường chú ý đến những thành công nỗi bật trong  <br /> chính sách đối ngoại khôn khéo của Xiêm dưới thời vua Mongkut (Rama IV) và vua  <br /> Chulalongkon (Rama V) mà hầu như  không đề  cập đến thời Rama III trước đó, vì <br /> một số  nhà sử  học phương Tây cho rằng Rama III là một con người cứng nhắc và <br /> thiếu cởi mở. Vương quốc Xiêm dưới thời Mongkut (1851­1868) và Chulalongkon <br /> (1868­1910) đã đạt được những thành tựu to lớn trong việc thiết lập quan hệ ngoại  <br /> giao, hợp tác với các nước phương Tây, dần dần đi theo quỹ  đạo của các nước  <br /> phương Tây và từng bước hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên, khi nhìn lại mối quan <br /> hệ  của vương quốc Xiêm với các nước phương Tây dưới thời Rama III (1824 – <br /> 1851), Xiêm cũng đã đạt được những kết quả  rất quan trọng trong việc giữ gìn nền  <br /> hòa bình và đã kiên quyết bảo vệ  quyền lợi chính đáng của họ  trước những đòi hỏi <br /> ngang ngược của các nước đế  quốc, thực dân phương Tây mà nhiều nước chung <br /> quanh ở khu vực Đông Nam Á lúc bấy giờ đã không thể thực hiện được. Chính thành  <br /> công đó mở đường cho thắng lợi ngoại giao của Xiêm trong các giai đoạn tiếp theo.<br /> I. Nền tảng chính trỊ, kinh tế ­ quân sự  của đường lối đối ngoại của Xiêm  <br /> dưới thời Rama III (1824 ­ 1851)<br /> Trước những áp lực và thách thức ngày càng gia tăng đối với Xiêm từ  các thế <br /> lực thực dân và tư bản phương Tây thì Rama II qua đời (7­1824) không để lại di chúc  <br /> về  người kế  vị. Trước tình hình đó, buộc triều đình Xiêm (sau mấy lần thảo luận) <br /> phải chọn hoàng tử Chet­xa­bô­đin, là con trai trưởng của Rama II nhưng không phải  <br /> là con của Chính cung hoàng hậu lên ngôi vua lúc 37 tuổi ­ tức là Rama III (1824­<br /> 1851), thay vì theo luật là phải chọn hoàng tử  Mongkút là con của Chính cung hoàng  <br /> hậu. Điều đó được giải thích là, lúc bấy giờ, nước Xiêm cần có một ông vua cứng  <br /> rắn, quyết đoán, kiên quyết nhưng linh hoạt trong ứng xử với các thế lực phương Tây  <br /> đầy tham vọng đang toan tính can thiệp, xâm lược nước Xiêm. Hoàng tử Chet­xa­bô­<br /> đin được triều đình lựa chọn vì ông ta lớn hơn hoàng tử Môngkút 17 tuổi, "lại rất giỏi  <br /> việc nước, đã từng giữ nhiều chức vụ quan trọng, đã từng thay vua cha điều hành đất  <br /> nước" [8, tr.127], còn hoàng tử Môngkút vẫn tiếp tục tu hành ở trong chùa.<br /> 89<br />  Chính sách đối ngoại có mối quan hệ  mật thiết với đường lối đối nội và nó <br /> cũng phản ánh sức mạnh, vị  thế  và khuynh hướng của quốc gia trong mối quan hệ <br /> với các nước khác. Do vậy, trong phạm vi bài viết này, chúng tôi cũng đề  cập đến  <br /> những nét khái quát về  chính trị  ­ tổ  chức nhà nước, kinh tế, quân sự  và vị  thế  của <br /> Xiêm dưới thời Rama III. Đó chính là cơ  sở, là tiền đề  cần thiết để  Xiêm thực hiện  <br /> đường lối đối ngoại ''mềm dẻo'' nhưng cũng rất ''kiên quyết'' trong việc bảo vệ nền  <br /> hòa bình, độc lập và quyền lợi của vương quốc Xiêm đối với các nước lớn phương  <br /> Tây mà trực tiếp là Anh và Mỹ.<br /> 1. Về chính trị ­ tổ chức bộ máy Nhà nước:<br /> Ngay từ khi vương triều Chakri thành lập, quá trình xác lập và tập trung hóa cao <br /> độ  nhà nước phong kiến trung  ương tập quyền đã được các vua đầu triều đặc biệt <br /> chú ý. Dưới thời Rama I (1782­1809) và Rama II (1809­1824), việc xây dựng, củng cố <br /> tổ chức hành chính, tăng cường sức mạnh quyền lực của nhà vua đã được đẩy mạnh.  <br /> Hệ thống các quan hệ họ hàng huyết thống được củng cố, hình thành nên một nhóm <br /> các gia đình hoàng tộc và quý tộc hùng mạnh, nắm trong tay các quyền lực chủ  yếu  <br /> của nhà nước phong kiến. Đó là hệ  thống các Bộ  do các hoàng tử, hoàng thân cầm <br /> đầu. Rama I đã đưa 11 hoàng thân và công chúa đứng đầu các bộ ngành trong bộ máy <br /> nhà nước Xiêm [1, tr.55]. <br /> Dưới thời Rama III, quá trình tập trung hóa cao độ  nhà nước phong kiến trung  <br /> ương tập quyền càng được đẩy mạnh hơn. Sau khi đăng quang (1­8­1824), vua Rama  <br /> III đã cho tổ chức lễ tuyên thệ “thề trung thành với nhà vua” cho các hoàng tử và quan <br /> chức cao cấp. "Một vị quan chức cao cấp nhất của triều đình (Brahman) đọc lời tuyên  <br /> thệ thề trung thành với nhà vua và lời nguyền rủa những ai không trung thành với nhà <br /> vua" [9, tr.5]. Sau khi đọc lời tuyên thệ, các hoàng tử  và quý tộc uống "nước trung  <br /> thành" (the water of allegiance). <br /> Việc làm đầu tiên sau khi đăng quang, Rama III bổ nhiệm các quan chức vào bộ <br /> máy Nhà nước trung  ương.  Ở  Xiêm, có hai tầng lớp quan chức chính: quan chức  <br /> hoàng gia (gồm các hoàng tử) và quan chức quý tộc. Chỉ có các hoàng tử mới được bổ <br /> nhiệm đứng đầu các bộ. Quan chức quý tộc cũng được phong chức tước. Số  quan  <br /> chức quý tộc chiếm một phần lớn trong công việc hành chính của chính phủ. Họ  đã <br /> thực sự người thực thi các chính sách, chủ trương của Nhà nước.<br />  Hoàng tử Krom Mun Sakdiphonlasep (chú và cũng là người bạn thân của Rama  <br /> III) được chọn giữ chức vụ Upparat (phó vương), quyền lực chỉ sau nhà vua. Nhà vua  <br /> phong chức Hoàng thái hậu cho mẹ  của mình và bổ  nhiệm 8 hoàng tử  (trong đó 2  <br /> người chú, 3 em trai) vào các chức quan cao trong triều đình.<br /> Đến năm 1830, để hoàn thiện các bộ, ngành, Rama III đặc biệt quan tâm đến ba <br /> bộ  quan trọng nhất: Bộ  Nội vụ  (Mahatthai), Bộ  Chiến tranh (Kralahom) và Bộ  Tài  <br /> chính (Phraklang) phụ  trách cả  ngoại thương. Ông cử  Chao Phraya Bodinthondecha  <br /> <br /> 90<br /> (thường gọi tắt là Phìa Bođin), một viên tướng có tài và là người chỉ huy quân sự nổi <br /> tiếng vào chức Bộ  trưởng Bộ  Nội vụ. (Bođin giữ  chức vụ  này cho đến lúc chết, <br /> 1849). Rama III cử Chao Phraya PhraKhlang (thường gọi tắt là PhraKhlang), người đã  <br /> có công lao vận động các phe phái dưới thời Rama II để   ủng hộ  ông lên ngôi vua, <br /> nắm giữ  chức Bộ  trưởng Bộ  Tài chính và ông còn giao cho PhraKhlang kiêm luôn <br /> chức Bộ  trưởng Bộ  Chiến tranh. PhraKhlang giữ  hai chức vụ  này cho đến hết thời  <br /> Rama III [3, tr.70­71]. <br /> Càng về  sau, ông càng có khuynh hướng tập trung quyền lực vào tay mình và <br /> hoàng gia. Vào năm 1832, phó vương mất, triều đình Xiêm xôn xao chưa biết ai sẽ <br /> được chọn là người kế  vị. Song Rama III không chọn ai cả  với lý do không một  <br /> người nào có đủ  khả  năng [2, tr.134]. Thế là mọi quyền hành càng tập trung vào tay <br /> nhà vua. Cùng năm đó, ông đã thăng chức cho 7 hoàng tử: 3 người chú, 3 anh trai và 1 <br /> người anh họ. <br /> Như  vậy dưới thời Rama III nền quân chủ  chuyên chế  Xiêm đạt đến đỉnh cao <br /> và Xiêm thực sự  trở thành một quốc gia hùng mạnh trong khu vực Đông Nam Á lục <br /> địa lúc bấy giờ. Đây là cơ  sở cho chính sách đối ngoại “mềm dẻo” nhưng rất “cứng  <br /> rắn” của  Xiêm trước áp lực của các nước phương Tây đầy tham vọng, đang lăm le <br /> xâm chiếm các nước Đông Nam Á trong đó có Xiêm. <br /> 2. Về kinh tế và quân sự:<br /> Dưới hai triều vua đầu tiên (Rama I, Rama II) của vương triều Chakri, Xiêm đã <br /> khắc phục hậu quả chiến tranh xâm lược của Miến Điện (Mianma), từng bước phát  <br /> triển kinh tế, tăng cường sức mạnh quân sự, củng cố  và nâng cao vị  thế  của họ  đối  <br /> với các nước chung quanh mà trước hết là đối với Miến Điện, các tiểu quốc Lào, <br /> Campuchia và các tiểu quốc Hồi giáo ở bán đảo Malaixia...<br /> Xiêm  từng bước   đẩy  mạnh sản xuất nông nghiệp,  nhất là  sản xuất lúa  và <br /> đường, không chỉ đủ cung cấp cho nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu và số lượng  <br /> xuất khẩu ngày càng tăng. Đây là thành tựu vượt bậc so với các nước khác trong <br /> vùng. Ngay sau khi giành lại độc lập (1767), Taksin và các vua đầu tiên của vương  <br /> triều Chakri đã rất quan tâm đến vấn đề ngoại thương. Cũng như các triều vua trước, <br /> Rama III càng đẩy mạnh việc buôn bán với Trung Quốc, một bạn hàng truyền thống <br /> của Xiêm, luôn chiếm một vị  trí lớn nhất trong ngoại thương của Xiêm, kế  đến là  <br /> khu vực các nước Đông Nam á như  các tiểu quốc  ở  bán đảo Mã Lai, quần đảo <br /> Inđônêxia, Singapo, Campuchia, Việt Nam (Hà Tiên, Gia Định, Hội An)... Nhờ  vậy,  <br /> trong khoảng 20 năm cuối của thế  kỷ  XVIII và nửa đầu thế  kỷ  XIX, ngoại thương  <br /> của Xiêm phát triển hết sức mạnh mẽ (nhất là dưới thời Rama III), mang lại nguồn <br /> thu nhập lớn cho Nhà nước. Vào nửa đầu thế kỷ XIX, tổng giá trị buôn bán hằng năm  <br /> trong   xuất   khẩu   của   Xiêm   có   năm   lên   tới   5.500.000   bạt,   còn   nhập   khẩu   là  <br /> 4.300.000bạt [5, tr. 122]. Giá trị xuất khẩu năm 1850 là 5.585.000 bạt, vượt xa giá trị <br /> <br /> 91<br /> nhập khẩu 1.200.000 bạt [7, tr.43]. Từ thu nhập của Nhà nước dưới thời Rama II là  <br /> 5.169.000 bạt tăng lên 14.000.000 bạt (khoảng 8,5 triệu US lúc bấy giờ) vào cuối thời  <br /> Rama III [4, tr.16]. <br /> Cùng với việc phát triển nhanh chóng về ngoại thương, Rama III tiến hành cải <br /> cách việc thu thuế. Trước đây thu thuế bằng thóc nay thu thuế bằng tiền, thêm vào đó <br /> nhà nước cho đấu thầu việc thu thuế  (nhiều người Hoa thắng thầu trong việc thu  <br /> thuế), nên nguồn thu của nhà nước đã tăng lên đáng kể. Việc thu thuế bằng tiền thay  <br /> thế cho thuế bằng hiện vật, chứng tỏ sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa. Từ đó,  <br /> Xiêm càng có điều kiện thuận lợi để đầu tư cho quốc phòng , tăng cường đối phó với <br /> sự  đe doạ  xâm lược ngày càng tăng từ  chủ  nghĩa thực dân phương Tây đối với các  <br /> nước  ở  khu vực Đông Nam Á, mà Rama III đã  sớm nhận thức được. Chống lại sự <br /> xâm lược của phương Tây chứ  không bài xích phương Tây, Rama III đã mạnh dạn <br /> thuê các chuyên gia quân sự châu Âu huấn luyện cho quân đội Xiêm theo mô hình và  <br /> chiến thuật quân sự  của phương Tây. Họ  còn giúp Xiêm chế  tạo các loại tàu chiến <br /> mới. Nhờ đó, đến cuối năm 1830 Xiêm có một lực lượng bộ binh 10.000 người và lực <br /> lượng pháo binh đã được huấn luyện theo kỹ  thuật tác chiến của châu Âu. Về  hải  <br /> quân, Xiêm có 4 chiến hạm, 12 hải phòng hạm và khoảng 500 chiến thuyền cải tiến  <br /> [4, tr.16]. Bờ biển và cửa sông Mê Nam của Xiêm đều được bảo vệ bởi các công sự,  <br /> đồn bốt được xây dựng theo kiểu mới nhất lúc bấy giờ.<br /> Như vậy, ngay từ khi vương triều Chakri được thành lập, các vị vua đầu tiên từ <br /> Rama I đến Rama III đã đặc biệt quan tâm đến việc phát triển kinh tế, mở rộng ngoại  <br /> thương, nỗ  lực xây dựng an ninh quốc phòng. Dưới thời Rama III, nhằm xây dựng  <br /> quân đội hiện đại, hùng mạnh, nhà vua chú trọng đến việc tổ  chức huấn luyện quân <br /> sự, trang bị vũ khí và kỹ thuật phương Tây cho quân đội. Đây thực sự là một nét mới  <br /> của quân đội Xiêm so với các nước khác trong khu vực. Ông xem đó như là một trong <br /> những mục tiêu quân sự quan trọng cần đạt tới. Đó không những là cơ sở quan trọng <br /> để Xiêm bảo tồn nền độc lập của mình mà còn là điều kiện thuận lợi để Xiêm có thể <br /> mở rộng bành trướng lãnh thổ và uy thế của mình đối với các nước chung quanh, đặc  <br /> biệt là ở Lào và Campuchia cũng như việc tranh giành ảnh hưởng một cách quyết liệt  <br /> với Miến Điện về một số công quốc ở phía Bắc, như Chiềng Mai, Keng Tung...<br /> II. Quan hệ với các nước phương Tây:<br /> Xiêm có một vị  trí chiến lược quan trọng trên con đường giao thương từ  châu <br /> Âu sang châu Á. Xiêm như  nơi trung chuyển giũa các nước Tây Âu với các nước <br /> Đông Nam Á và Đông Bắc Á. Ngay từ thế kỷ XVI, nhiều phái bộ truyền giáo, thương  <br /> nhân châu Âu  đã đến Xiêm  và từ  đó họ  đi đến các nước khác trong vùng và ngược  <br /> lại. Các nước như: Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, sau đó là Hà Lan rồi Anh, Pháp, Đức... <br /> đã từng có mặt ở Xiêm để tranh giành quyền lợi và có những lúc đã xung đột quyền  <br /> lợi với nhau. Trong quan hệ  với các nước phương Tây từ  thế  kỷ  XVI cho đến khi  <br /> <br /> 92<br /> Ayuthaya (thủ  đô của Xiêm) bị  sụp đổ  1767, Xiêm đã khá thành công,  có nhiều kinh <br /> nghiệm trong việc dựa vào nước này để chống lại nước khác nhằm bảo vệ quyền lợi <br /> của mình. Xiêm đã từng biết cách dựa vào Hà Lan để chống lại thế lực ngày càng lớn  <br /> của Tây Ban Nha, nhưng khi thế  lực của Hà Lan ngày càng chi phối   mạnh mẽ   ở <br /> Xiêm thì họ lại  tìm cách dựa vào Anh để chống lại Hà Lan... Và cũng như vậy, họ đã  <br /> biết cách liên kết với Nga để  đi đến tiếp xúc với Pháp, Anh, Đức, Bỉ  vào thế  kỷ <br /> XIX... <br /> 1. Quan hệ Xiêm ­ Anh, từ bất hợp tác đến hợp tác:<br /> Quan hệ đối ngoại của Xiêm dưới thời Rama III với các nước phương Tây đáng  <br /> chú ý hơn cả là quan hệ với nước Anh. Người Anh đã đến Xiêm lần đầu tiên vào năm  <br /> 1512, một năm sau khi người Bồ  Đào Nha đặt chân đến Malacca, sau khi đã thành  <br /> công trong các cuộc phát kiến địa lý đầy mạo hiểm và gian truân. Sau đó, công ty  <br /> Đông Ấn của Anh đã thiết lập quan hệ thương mại và ngày càng có ảnh hưởng to lớn  <br /> tại Xiêm. Sau một thời gian bị  ngưng vì các cuộc cách mạng tư  sản và chiến tranh  <br /> Napoléon nổ ra ở châu Âu vào cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX, nước Anh lại đẩy  <br /> mạnh việc xâm chiếm khu vực Đông Nam Á (sau 1815). Sau khi chiếm được Singapo  <br /> (1819), Anh lại tập trung sự chú ý vào bán đảo Mã Lai (Malaixia) và thị trường Xiêm. <br /> Năm 1822, một chiến hạm chở  đại sứ  Anh Jôn Krâu­phéc­đơ  lên đường và nhanh <br /> chóng thả  neo  ở  sông Mê­nam (Xiêm). Trong quá trình đàm phán, phía Xiêm đề  nghị <br /> Anh bán vũ khí cho mình, còn phía Anh yêu cầu được hoàn toàn tự  do buôn bán và  <br /> quyền tối huệ quốc. Kết quả là ngày 10/6/1822 hai bên đã đi đến kí hiệp ước, theo đó  <br /> tàu của Anh được phép đi sâu vào sông Mê­nam nhưng với điều kiện là phải tháo dỡ <br /> đại bác cùng các vũ khí khác lên bờ  và phía Xiêm được phép kiểm tra tàu Anh. Về <br /> phần mình cơ quan hải quan của Xiêm sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc buôn bán <br /> của người Anh và đảm bảo không tăng thuế trong tương lai.<br /> Tuy nhiên, hai năm sau tình hình trở  nên phức tạp hơn khi thực dân Anh phát <br /> động chiến tranh xâm lược Miến Điện (3­1824). Ngay sau khi lên cầm quyền (8­<br /> 1824), Rama III đã điều ngay 3 đạo quân tới biên giới Miến ­ Xiêm và một đạo quân  <br /> khác tới Li­go để chờ  cơ  hội mở rộng lãnh thổ  trong trường hợp Anh bị sa lầy trong  <br /> cuộc chiến tranh với Miến Điện. <br /> Trước tình hình đó, Anh đề  nghị  Xiêm tấn công Miến Điện từ  phía đông bắc,  <br /> nơi quân Anh chưa thể vươn tới được, để  phân tán lực lượng của quân Miến Điện, <br /> tạo điều kiện cho lực lượng Anh tấn công từ  phía biển lên; đồng thời, gây sức ép  <br /> buộc Xiêm phải từ  bỏ  tham vọng  ở các tiểu quốc trên bán đảo Mã Lai, nơi có vị  trí <br /> thương mại quan trọng đối với cả Xiêm lẫn Anh. Biết được ý đồ  " một mũi tên bắn  <br /> trúng hai đích" của Anh nên lúc đầu Xiêm không tham gia. Đến năm 1825, Anh cử <br /> một phái bộ  do đại uý Hăng­ri Bơ­ni (Henry Burney) cầm đầu đến Xiêm xin tiếp <br /> viện. Vua Rama III đồng ý giúp Anh đánh Miến Điện, nhưng không phối hợp với  <br /> <br /> 93<br /> quân Anh mà độc lập tác chiến, bằng cách cho quân tiến đánh Mo­ta­ma, nơi trước  <br /> đây Miến Điện thường tập trung quân trước khi tấn công Xiêm và một số  nơi khác. <br /> Trước sự tấn công mạnh mẽ của quân Anh và Xiêm, vua Miến Điện, Bagyido, (tiếng <br /> Thái gọi là Chặc­cai­nung) phải đầu hàng và phải ký với Anh hiệp ước gồm 10 điểm.  <br /> Theo hiệp  ước, Miến Điện phải nhường các địa phương ven biển và các đảo cho  <br /> Anh, đồng thời phải nộp phạt 10 triệu ru­pi. Trong hiệp  ước này còn ghi rõ "vua  <br /> Xiêm là đồng minh rất trung thực của nước Anh sẽ được hưởng nhiều quyền lợi" [8, <br /> tr.134]. <br /> Nhờ chủ động và tham chiến một cách khôn khéo, Xiêm vừa góp phần tiêu diệt <br /> Miến Điện, kẻ thù lâu đời của mình vừa không bị rơi vào mưu đồ của Anh, ngược lại  <br /> được chia phần "thắng lợi" và trở  thành đồng minh với Anh trong cuộc chiến chống  <br /> lại Miến Điện. Điều đó mang lại cho Xiêm một vị thế mới trong quan hệ với Anh. <br /> Nhớ đó, ngày 20 ­ 6 ­1826, Xiêm đã kí với Anh một hiệp  ước mới trong tư thế <br /> hoàn toàn bình đẳng với Anh. Nội dung chủ yếu của hiệp  ước là hai bên thỏa thuận  <br /> phân chia ảnh hưởng trên bán đảo Mã Lai. Cụ thể là:<br /> 1. Anh thừa nhận quyền bảo hộ của Xiêm đối với Patani, Trengganu, Kedah và <br /> Kelantan. Ngược lại, Xiêm đồng ý không cản trở  việc buôn bán của người Anh  ở <br /> những tiểu quốc này và không can thiệp vào công việc nội bộ của họ, các tiểu quốc  <br /> này tiếp tục gửi cây vàng, cây bạc đến triều cống Xiêm như trước đây.<br /> 2. Người Anh được phép buôn bán  ở  Kedah mà sẽ  không phải trả  thêm thuế <br /> quan. Anh không được tìm cách giúp đỡ  Sultan Ahmad Tajuddin (người đã bị  Xiêm  <br /> trục xuất) để trở lại ngôi vua. Anh phải buộc ông ta rời khỏi vùng Penang, nơi người <br /> Anh đang kiểm soát.<br /> 3. Xiêm đồng ý không can thiệp vào Perak và Anh cũng đồng ý không can thiệp  <br /> vào chính quyền của Perak và Selangor.<br /> 4. Thương nhân Anh được tự do mua, bán hàng hóa tại Bangkok và chỉ trả thuế <br /> hải quan.<br /> 5. Xiêm thừa nhận quyền kiểm soát của Anh  ở  Penang và các tỉnh phía tây [6, <br /> tr.188].<br /> Hai bên khẳng định một nền hòa bình vững chắc Xiêm ­ Anh, tự  do buôn bán <br /> với nhau. Ngoài ra, hiệp ước này còn quy định: nhà nước Xiêm từ bỏ  độc quyền của  <br /> mình trong thương mại, thay toàn bộ  các loại thuế  đánh vào tàu Anh bằng một thuế <br /> duy nhất là 750 bạt đối với mỗi mét chiều dài và rộng của tàu, khoản thuế  mà cả <br /> Xiêm và Anh đều chấp thuận.<br /> Như vậy, Xiêm không hề bị thua thiệt trong bất cứ một điều khoản nào cả đối  <br /> với Anh. Chính vì vậy, sau này khi Anh thắng lợi trong cuộc chiến tranh thuốc phiện <br /> ở  Trung Quốc vào những năm 40 của thế  kỷ  XIX, Anh đòi Xiêm xét lại, ký lại các  <br /> điều khoản của hiệp  ước này theo chiều hướng có lợi hơn đối với Anh. Nhưng Anh  <br /> <br /> 94<br /> không đạt được điều này dưới thời Rama III mà chỉ  đạt được vào năm đầu tiên của  <br /> Rama IV trị vì (1851).<br /> 2. Quan hệ Xiêm ­ Mỹ, khởi đầu tốt đẹp nhưng đầy thách thức:<br /> Trên cơ  sở  đạt được một hiệp  ước bình đẳng với nước Anh hùng mạnh, đầy  <br /> tham vọng, Rama III đã chủ động thiết lập quan hệ với Mỹ, một thế lực mà Xiêm cho <br /> là “dễ chịu“ hơn so với các thế lực phương Tây khác lúc bấy giờ. Về phía chính phủ <br /> Mỹ cho rằng "Thái Lan không thành kiến với người Âu” như Trung Hoa và tất nhiên <br /> Mỹ cũng rất quan tâm đến vị  trí chiến lược và tầm quan trọng của thị  trường Xiêm.  <br /> Chính phủ Mỹ đã cử phái bộ đầu tiên do Edmund Roberts cầm đầu đến Bangkok, mở <br /> đầu cho quá trình thiết lập mối quan hệ giữa 2 nước Xiêm ­ Mỹ. Phái đoàn đã được  <br /> chính vua Rama III tiếp đón trọng thể. Xuất phát từ nhận thức về vị thế và tầm quan  <br /> trọng của Mỹ lúc bấy giờ, Rama III đã nhanh chóng ký hiệp định thương mại với Mỹ <br /> (20­3­1833) với những điều khoản tương tự  như  hiệp  ước với Anh. Ngoài ra người <br /> Mỹ được phép truyền bá đạo Tin Lành (Protestant) ở Xiêm.<br /> Hiệp định thương mại chưa mang lại nhiều lợi lộc cho Xiêm nhưng họ  đã thu <br /> được nhiều thành tựu khoa học, kỹ thuật trong một số lĩnh vực như in ấn, y tế, đóng <br /> tàu và kể  cả  việc học tiếng Anh miễn phí từ  các nhà truyền đạo của Mỹ. Nhóm <br /> truyền giáo đạo Tin Lành đầu tiên đến Băng Cốc vào ngày 23­8­1828, gồm có, một  <br /> bác sĩ người Đức thuộc Hội truyền giáo Hà Lan tên là Khan­kút­stáp, mục sư  người  <br /> Anh thuộc Hội truyền giáo London. Hai người này trước đây đã truyền đạo ở  Trung <br /> Hoa rồi đến truyền đạo cho người Hoa ở Băng Cốc. Họ nhận thấy ở Xiêm không có <br /> sự kỳ thị về tôn giáo và các tôn giáo đều được tự do hoạt động, nên họ  viết báo cáo <br /> gửi về Hội truyền giáo ở Mỹ. Từ đó nhiều nhóm truyền đạo Mỹ lần lượt sang Xiêm.  <br /> Nhóm American board of commissioner for foreign mission đến Băng Cốc vào các năm  <br /> 1831, 1843, 1835, 1840. Nhóm   American Baptist mission đến Xiêm vào năm 1833.  <br /> Nhóm Presbyterien đến Băng Cốc vào các năm 1840, 1847 [8, tr.139]. Trong các nhóm  <br /> truyền đạo nói trên có nhiều bác sĩ cấp phát thuốc và chữa bệnh miễn phí và giúp cho <br /> Xiêm cách tiêm chủng đậu mùa. Ngày 18­7­1835, nhà truyền đạo Wyliam đã mang <br /> theo máy in. Nhờ  đó, tháng 6 năm  1835, thầy giảng Robinson đã chế  tạo ra máy in  <br /> chữ  Thái đầu tiên  ở  Băng Cốc. Năm 1849, chính phủ  Xiêm lần đầu tiên đã in thông <br /> báo cấm buôn bán thuốc phiện. Năm 1833, thông qua các nhà truyền giáo Xiêm đã chế <br /> tạo tàu thủy chạy bằng máy trên sông Chao­phray­a...[8, tr.140].<br /> Sau đó, Rama III còn chủ động đề nghị ký một hiệp ước tương tự như trên với <br /> Pháp nhưng không thành. Bảy năm sau, năm 1840 Xiêm chủ  động ký với Mỹ  một <br /> hiệp ước khác nhằm đẩy mạnh trao đổi thương mại giữa hai nước. Từ 1826 – 1840,  <br /> Rama III đã sáu lần tiếp sứ thần phương Tây đã giúp ông nhận thức được rằng là một <br /> nước nhỏ, đứng trước các đối thủ  lớn như  vậy, phải biết cách để  sinh tồn. Từ  đó,  <br /> Rama III thận trọng và dè dặt hơn trong quan hệ đối ngoại với Mỹ.<br /> <br /> 95<br />  Sau hiệp  ước 1833 và 1840 giữa Mỹ  và Xiêm, cũng như  Anh, Mỹ  không thoả <br /> mãn tham vọng của mình. Mỹ muốn lấn tới hơn nữa. Các hiệp ước Mỹ ký với Trung <br /> Quốc năm 1844 đem lại cho họ  những món lợi khổng lồ, điều đó thôi thúc Mỹ  tiếp  <br /> tục tìm kiếm thị  trường và đỏi hỏi  ở  nước Xiêm nhiều hơn nữa. Năm 1850, tổng  <br /> thống Mỹ Taylor đã cử Josep Barestier đến Băng Cốc yêu cầu Xiêm xét lại hiệp ước  <br /> đã ký năm 1833. Triều đình Xiêm một mặt tỏ ra nhu mì,  tiếp thu những ý kiến phía  <br /> Mỹ  đưa ra, song mặt khác soạn thảo một công hàm gửi tới Josep Barestier với nội  <br /> dung từ chối những yêu cầu của Mỹ. Trước sự từ chối của Xiêm, Mỹ đe doạ  sẽ tấn  <br /> công Xiêm, Mỹ  tuyên bố  rằng: Mỹ  sẽ  cấm thương nhân Xiêm tới Mỹ  buôn bán, kế <br /> tiếp Mỹ phát động phong trào bài trừ  hàng hóa của Xiêm. Mỹ đóng cửa không thông <br /> thương buôn bán với Xiêm, mục đích của Mỹ là cô lập Xiêm về kinh tế, buộc Xiêm <br /> chấp nhận các điều khoản của Mỹ.<br /> Đứng trước tình hình đó, những nhà ngoại giao Xiêm vẫn tỏ ra bình tĩnh. Vì họ <br /> cho rằng Mỹ không thể độc chiếm thị trường Xiêm. Vì nếu Mỹ độc chiếm Xiêm, sẽ <br /> gặp phải sự  kháng cự  quyết liệt của cường quốc Anh, Hà Lan và một số  nước tư <br /> bản khác vì những nước này đã ký với Xiêm nhiều hiệp ước thương mại. Kết quả là  <br /> đúng như người Xiêm dự đoán, Mỹ chỉ nói như vậy nhưng sau đó họ lại tiếp tục đặt  <br /> quan hệ với Xiêm.<br /> Như  vậy, Xiêm đã khôn khéo tìm cách thiết lập quan hệ  bang giao và thương <br /> mại với một số nước lớn phương Tây trong bối cảnh chung chủ nghĩa thực dân đang  <br /> mở  rộng chiến tranh xâm chiếm thuộc địa khắp các châu lục Á, Phi, Mỹ La tinh nửa  <br /> đầu thế kỷ XIX. Đó là một thành công to lớn của Xiêm và nhờ  đó họ  đã giảm được  <br /> áp lực về  sự đe dọa đối với nền độc lập của mình từ  phía các nước thực dân và tư <br /> bản phương Tây, tạo điều kiện thuận lợi cho họ tiếp tục khống chế các nước chung <br /> quanh. <br /> III. Một vài  nhận xét:<br /> 1. Xuất phát từ nhận thức đúng đắn về bối cảnh quốc tế và tình hình khu vực  <br /> cũng như nhanh chóng phát triển thực lực của đất nước, Xiêm dưới thời Rama III biết <br /> cách "lựa chiều" nhằm cân bằng quyền lực giữa các nước lớn, để  tồn tại và phát  <br /> triển. <br /> 2. Trong quan hệ  với Anh, Rama III  đã đi từng nước cờ  khôn khéo  để  đưa <br /> vương quốc Xiêm, nước mà Anh muốn lợi dụng và xâm chiếm, trở  thành đồng minh <br /> với Anh, cùng hưởng lợi trong cuộc chiến tranh Anh ­ Miến và đã thực sự bình đẳng <br /> với Anh trong hiệp ước thương mại Anh ­ Xiêm 1826.<br /> 3. Tuy là một ông vua độc tài chuyên chế nhưng Rama III khá mềm dẻo, linh  <br /> hoạt trong quan hệ  với các cường quốc phương Tây. Rama III không dành cho các  <br /> cường quốc đó nhiều quyền lợi (như người kế nhiệm Mongkut và Chulalongkon) mà <br /> chỉ dành cho họ những quyền lợi vừa đủ để chính phủ các nước đó không thể gây ra  <br /> <br /> 96<br /> cuộc chiến tranh xâm lược đối với Xiêm. Ngược lại, ông đã tranh thủ tiếp nhận được <br /> một số thành tựu về khoa học và kỹ  thuật tiên tiến của phương Tây. Có thể  đó là lý  <br /> do mà một số  học giả  phương Tây cho rằng Rama III “là người bảo thủ  và cứng  <br /> rắn”. <br /> 4. Nhờ  những thành tựu to lớn trong lĩnh vực đối nội và đối ngoại mà Xiêm <br /> đạt được dưới thời Rama III đã tạo điều kiện thuận lợi cho vương quốc Xiêm thực <br /> hiện cải cách, đổi mới trong thời Mongkút và Chulalongkon, đồng thời giúp Xiêm tiếp  <br /> tục giữ  vững độc lập, phát triển đất nước theo con đường hiện đại của các nước  <br /> phương Tây.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 5. Akin Rabibhadawa.  The organization of Thai Society in the early Bangkok period,  <br /> 1782­1873, Amarin Printing & Publishing Public Compagny limited, Bangkok (1996)<br /> 6. B.J. Terwiel.  A history of modern Thailand 1767 ­ 1942, University of Queensland <br /> Press, London (1983)<br /> 7. Đặng Văn Chương. Quan hệ  Xiêm ­ Việt từ  1782 đến 1847 (Luận án tiến sĩ), Hà <br /> Nội (2003)<br /> 8. Đào Minh Hồng. Chính sách đối ngoại của Thái Lan (Xiêm) nửa cuối thế kỷ XIX ­  <br /> đầu thế kỷ XX (luận án tiến sĩ lịch sử), Thành phố Hồ Chí Minh (1999).<br /> 9. Lê Văn Quang. Lịch sử vương quốc Thái Lan, Nxb Tp Hồ Chí Minh (1995).<br /> 10. Nigel Kelly.  History of Malaya & South ­ East Asia, Heinemann Asia, Singapore <br /> (1995).<br /> 11. Nguyễn Khắc Viện. Thái Lan ­ Một số nét về chính trị, kinh tế xã hội, văn hóa và  <br /> lịch sử, Hà Nội  (1988).<br /> 12. Viện Đông Á. (Bản dịch viết tay), Lịch sử nền thống trị Thái Lan, tập 2<br /> 13. W. Vella. Siam under Rama III. Locust Valley, New York (1957)<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Vua Xiêm nói chung đã rất khôn khéo trong việc thiết lập quan hệ  với các nước lớn  <br /> trên thế  giới từ  Trung Quốc láng giềng cho đến cường quốc phương Tây thời cận đại. Họ  <br /> biết cách “lựa chiều” nhằm cân bằng quyền lực giữa các nước lớn để  tồn tại và phát triển.  <br /> Rama III rất khôn khéo trong quan hệ với Anh, nồng nhiệt trong quan hệ với Mỹ. Nhưng ông  <br /> chỉ dành cho các nước phương Tây những quyền lợi vừa đủ để chính phủ các nước đó không  <br /> thể gây ra cuộc chiến tranh xâm lược đối với Xiêm, để bảo vệ nền độc lập và phát triển đất  <br /> nước.<br /> <br /> <br /> <br /> RELATIONSHIP OF SIAM WITH WESTERN COUNTRIES<br /> 97<br />  UNDER RAMA III (1824 ­ 1851)<br /> Dang Van Chuong<br /> College of  Pedagogy, Hue University<br /> SUMMARY<br /> <br /> The kings of Siam in general were very clever in their building the relationship with  <br /> powerful nations in the world from China, its neighbor, to the distant western countries in their  <br /> contemporary   time.   They   knew   how   to   ‘wait   for   the   cat   to   jump’   among   those   powerful  <br /> countries for their nation’s existence and development. King Rama III behaved quite cleverly in  <br /> the relation with Great Britain and showed his warm attitude towards the USA. He, however,  <br /> gave the western countries the benefits only to such a degree sufficient enough to prevent them  <br /> from invading Siam so that Siam could maintain its independence and development.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 98<br />