CHUYÊN Đ 17
QU N LÝ TÀI CHÍNH CÔNG, D CH V CÔNG VÀ CÔNG S N
CH NG I: QU N LÝ TÀI CHÍNH CÔNGƯƠ
I- T NG QUAN V TÀI CHÍNH CÔNG VÀ QU N LÝ TÀI CHÍNH
CÔNG
1. B n ch t c a tài chính công
D a theo m t s tiêu chí nh t đnh, h th ng tài chính qu c dân đc phân ượ
lo i thành tài chính công và tài chính t . Tài chính công là m t thu t ng m i ư
xu t hi n Vi t Nam, do đó, ít nhi u còn ch a đc th ng nh t v quan ni m. ư ượ
Nhi u quan ni m cho r ng thu t ng tài chính công đc hi u là s h p ượ
thành b i ý nghĩa và ph m vi c a hai thu t ng “tài chính” và “công”.
V thu t ng tàichính: Theo quan ni m ph bi n, tài chính có bi u hi n ế
bên ngoài là các hi n t ng thu, chi b ng ti n; có n i dung v t ch t là các ngu n ượ
tài chính, các qu ti n t ; có n i dung kinh t bên trong là các quan h kinh t - ế ế
quan h phân ph i d i hình th c giá tr (g i t t là quan h tài chính) n y sinh ướ
trong quá trình t o l p ho c s d ng các qu ti n t .
V thu t ng công hay công công: xét v ý nghĩa, thu t ng công có th
hi u trên các khía c nh:
V quan h s h u (đi v i tài s n, các ngu n tài chính, các qu ti n t ) là
s h u công c ng; V m c tiêu ho t đng: là vì l i ích công c ng; V ch th
ti n hành ho t đng: là các ch th thu c khu v c công; V pháp lu t đi uế
ch nh: là các lu t công.
Nh ng lu n gi i trên đây cho phép rút ra nh n xét các đc tr ng c a tài ư
chính công là:
V m t s h u: các ngu n tài chính, các qu ti n t trong tài chính công
thu c s h u công c ng, s h u toàn dân mà Nhà n c là đi di n, th ng g i là ướ ườ
s h u nhà n c. ướ
V m t m c đích: các ngu n tài chính, các qu ti n t trong tài chính công
đc s d ng vì l i ích chung toàn xã h i, c a toàn qu c và c a c c ng đng.ượ
V m t ch th : các ho t đng thu, chi b ng ti n trong tài chính công do
ch th thu c khu v c công ti n hành. ế
V m t pháp lu t: các quan h tài chính ch u s đi u ch nh b i các “lu t
công”, d a trên các quy ph m pháp lu t m nh l nh- quy n uy. Các quan h tài
chính công là quan h kinh t n y sinh g n li n v i công vi c t o l p và s d ng ế
các qu ti n t công mà m t bên c a quan h là ch th thu c khu v c công.
Trong th c ti n đi s ng xã h i, ho t đng tài chính th hi n ra nh là các ư
hi n t ng thu, chi b ng ti n- s vân đng c a ngu n tài chính- g n li n v i ượ
vi c t o l p ho c s d ng qu ti n t nh t đnh. Trên ph m vi toàn b n n kinh
t , g n li n v i s ho t đng c a các ch th trong lĩnh v c kinh t xã h i khácế ế
nhau có các qu ti n t khác nhau đc hình thành và s d ng. Ví d nh : Qu ượ ư
ti n t c a h gia đình, qu ti n t c a các doanh nghi p; qu ti n t c a các t
ch c b o hi m tín d ng, các qu ti n t công.
G n v i ch th là Nhà n c, các qu ti n t công đc t o l p và s ướ ượ
d ng g n li n v i quy n l c kinh t và chính tr c a Nhà n c và th c hi n các ế ướ
ch c năng kinh t xã h i c a Nhà n c. Quá trình hình thành và s d ng các qu ế ướ
ti n t công chính là quá trình Nhà n c tham gia phân ph i các ngu n tài chính ư
thông qua ho t đng thu, chi b ng ti n c a tài chính công. Các ho t đng thu, chi
b ng ti n đó là m t bi u hi n bên ngoài c a tài chính công. Tuy v y, c n nh n
rõ r ng, quá trình di n ra các ho t đng thu, chi b ng ti n c a nhà n c ti n ư ế
hành trên c s các lu t l do Nhà n c quy đnh đã làm n y sinh các quan hơ ướ
kinh t gi a Nhà n c v i ch th khác trong xã h i. Đó chính là các quan hế ướ
kinh t n y sinh trong quá trình nhà n c tham gia phân ph i và s d ng nh ngế ướ
ngu n tài chính đ t o l p ho c s d ng các qu công. Các quan h kinh t đó ế
chính là m t b n ch t bên trong c a tài chính công, bi u hi n n i dung kinh t xã ế
h i c a tài chính công.
T nh ng phân tích trên đây có th có khái ni m t ng quát v tài chính
công nh sau:ư
Tài chính công là t ng th các ho t đng thu, chi b ng ti n do Nhà n c ướ
ti n hành, nó ph n ánh các quan h kinh t n y sinh trong quá trình t o l p và sế ế
d ng các qu ti n t công nh m ph c v th c hi n các ch c năng c a Nhà n c ướ
và đáp ng các nhu c u, l i ích c a toàn xã h i.
Nh v y, tài chính công là m t ph m trù kinh t g n v i thu nh p và chiư ế
tiêu c a Nhà n c. Tài chính công v a là ngu n l c đ Nhà n c th c hi n các ướ ướ
ch c năng v n có c a mình, v a là công c đ Nhà n c chi ph i, đi u ch nh các ướ
ho t đng khác c a xã h i. Tài chính công là công c quan tr ng c a Nhà n c ướ
đ th c hi n nh ng nhi m v phát tri n kinh t , chính tr , xã h i c a đt n c. ế ướ
C c u tài chính bao g m:ơ
- Ngân sách nhà n c (trung ng và đa ph ng).ướ ươ ươ
- Tài chính các c quan hành chính nhà n c.ơ ướ
- Tài chính các đn v s nghi p nhà n c.ơ ướ
- Các qu tài chính ngoài ngân sách nhà n c. ướ
2. Các ch c năng c a tài chính công
Ch c năng c a tài chính công là các thu c tính khách quan v n có, là kh
năng bên trong th hi n tác d ng c a xã h i c a tài chính.
Tài chính nói chung có hai ch c năng c b n là ch c năng phân ph i và ơ
ch c năng giám đc. Tài chính công là m t b ph n c u thành quan tr ng c a tài
chính, có nét đc thù là g n v i thu nh p và chi tiêu c a Chính ph . Do đó, các
ch c năng c a tài chính công cũng xu t phát t hai ch c năng c a tài chính, đng
th i có m r ng thêm căn c vào nét đc thù c a tài chính công. Có th nêu lên
ba ch c năng c a tài chính công là t o l p v n, phân ph i l i và phân b , giám
đc và đi u ch nh.
2.1. Ch c năng t o l p v n
Trong n n kinh t th tr ng, v n ti n t là đi u ki n và ti n đ cho m i ế ườ
ho t đng kinh t -xã h i. Th c ra, ch c năng t o l p v n là m t khâu t t y u ế ế
c a quá trình phân ph i, nên khi nói v ch c năng c a tài chính nói chung, ng i ườ
ta th ng không tách riêng ra thành m t ch c năng. Tuy nhiên, đi v i tài chínhườ
công, v n đ t o l p v n có s khác bi t v i t o l p c a các khâu tài chính khác,
nó gi vai trò quan tr ng và có ý nghĩa quy t đnh đi v i toàn b quá trình phân ế
ph i, vì v y, có th tách ra thành m tch c năng riêng bi t.
Ch th c a quá trình t o l p v n là Nhà n c. Đi t ng c a quá trình này ướ ượ
là các ngu n tài chính trong xã h i do Nhà n c tham gia đi u ti t. Đc thù c a ướ ế
ch c năng t o l p v n c a tài chính công là quá trình này g n v i quy n l c
chính tr c a Nhà n c. Nhà n c s d ng quy n l c chính tr c a mình đ hình ướ ướ
thành các qu ti n t c a mình thông qua vi c thu các kho n có tính b t bu c t
các ch th kinh t xã h i. ế
2.2. Ch c năng phân ph i l i và phân b
Ch th phân ph i và phân b là nhà n c v i t cách là ng i n m gi ướ ư ườ
quy n l c chính tr . Đi t ng phân ph i và phân b là các ngu n tài chính công ượ
t p trung trong ngân sách Nhà n c và các qu ti n t khác c a Nhà n c, cũng ướ ướ
nh thu nh p c a các pháp nhân và th nhân trong xã h i mà nhà n c tham giaư ướ
đi u ti t. ế
Thông qua ch c năng phân ph i, tài chính công th c hi n s phân chia ngu n
l c tài chính công gi a các ch th thu c Nhà n c, các ch th tham gia vào các ướ
quan h kinh t v i Nhà n c trong vi c th c hi n các ch c năng v n có c a ế ướ
Nhà n c, ch c năng phân ph i c a tài chính công nh m m c tiêu công b ng xãướ
h i. Tài chính công, đc bi t ngân sách nhà n c, đc s d ng làm công c đ ướ ượ
đi u ch nh thu nh p c a các ch th trong xã h i thông qua thu và chi tiêu công. ế
Cùng v i phân ph i, tài chính công còn th c hi n ch c năng phân b . Thông
qua ch c năng này, các ngu n nhân l c tài chính công đc phân b m t cách có ượ
ch đích theo ý chí c a Nhà n c nh m th c hi n s can thi p c a Nhà n c ướ ướ
vào các ho t đng kinh t -xã h i. Trong đi u ki n chuy n t c ch qu n lý t p ế ơ ế
trung quan liêu bao c p sang c ch th tr ng có s đi u ti t c a Nhà n c, ơ ế ườ ế ướ
ch c năng phân b c a tài chính công đc v n d ng có s l a ch n, cân nh c, ượ
tính toán, có tr ng tâm, tr ng đi m, nh m đt hi u qu phân b cao.
2.3. Ch c năng giám đc và đi u ch nh.
V i t cách là m t công c qu n lý trong tay Nhà n c, Nhà n c v n d ng ư ướ ướ
ch c năng giám đc và đi u ch nh c a tài chính công đ ki m tra b ng ti n đi
v i quá trình v n đng c a các ngu n tài chính công và đi u ch nh quá trình đó
theo các m c tiêu mà Nhà n c đ ra. Ch th c a quá trình giám đc và đi u ướ
ch nh là Nhà n c. Đi t ng c a s giám sát đc và đi u ch nh là quá trình v n ướ ượ
đng c a các ngu n tài chính công tròn s hình thành v a s d ng các qu ti n
t .
Giám đc b ng đng ti n là vai trò khách quan c a tài chính nói chung. Tài
chính công cũng th c hi n s giám đc b ng đng ti n đi v i m i s v n đng
c các ngu n tài chính công, thông qua đó bi u hi n các ho t đng c a các ch
th thu c Nhà n c. Còn ch c năng đi u ch nh c a tài chính công đc th c ướ ượ
hi n trên c s các k t qu c a giám đc, là s tác đng có ý chí c a Nhà n c ơ ế ướ
nh m đi u ch nh các b t h p lý trong quá trình hình thành và s d ng các qu
ti n t thu c tài chính công.
3. Qu n lý tài chính công
3.1. Khái ni m qu n lý tài chính công.
Qu n lý nói chung đc quan ni m nh m t quy trình mà ch th qu n lý ượ ư
ti n hành thông qua vi c s d ng các công c và ph ng pháp thích h p nh mế ươ
tác đng và đi u khi n đi t ng qu n lý ho t đng và phát tri n phù h p v i ượ
quy lu t khách quan và đt đc các m c tiêu đã đnh. ượ
Trong ho t đng qu n lý, các n i dung v ch th qu n lý, đi t ng lqu n ượ
lý, công c và ph ng pháp qu n lý, m c tiêu qu n lý là nh ng y u t trung tâm ươ ế
đòi h i ph i xác đnh đúng đn.
Qu n lý tài chính công là m t n i dung c a qu n lý tài chính và m t m t xã
h i nói chung, do đó trong qu n lý tài chính công, các v n đ k trên cũng là các
v n đ c n đc nh n th c đy đ. ượ
Trong ho t đng tài chính công ch th qu n lý tài chính công là nhà n c ướ
ho c các c quan đc nhà n c giao nhi m v th c hi n các ho t đng t o l p ơ ượ ướ
và s d ng các qu ti n t công. Ch th tr c ti p qu n lý tài chính là b máy tài ế
chính trong h th ng c quan nhà n c. ơ ướ
Đi t ng c a qu n lý tài chính công là các ho t đng tài chính công. Nói c ượ
th h n đó là các ho t d ng thu chi b ng ti n c a Nhà n c; ho t đng t o l p ơ ướ
và s d ng các qu ti n t c ng đi m ra trong b ph n c u thành c a tài chính
công, đó cũng là n i dung ch y u c a qu n lý tài chính công. ế
Trong qu n lý tài chính công, các ch th qu n lý có th s d ng nhi u
ph ng pháp qu n lý và nhi u công c qu n lý khác nhau.ươ
Ph ng pháp t ch c đc s d ng đ th c hi n ý đ c a ch th qu n lýươ ượ
trong vi c b trí, s p x p các m t ho t đng tài chính công theo nh n khuôn m u ế
đã đnh và thi t l p b máy qu n lý phù h p v i các m t ho t đng đó. ế
Ph ng pháp hành chính đc s d ng khi các ch th qu n lý tài chính côngươ ượ
mu n các đòi h i c a mình ph i đc các khách th qu n lý tuân th m t cách ượ
vô đi u ki n. Đó là khi các ch th qu n lý ra các m nh l nh hành chính.
Ph ng pháp kinh t đc s d ng thông qua vi c dùng l i ích v t ch t đươ ế ượ
kích thích tính tích c c c a các khách th qu n lý, t c là tác đng t i các t ch c
và cá nhân đang t ch c các ho t đng tài chính công.
Các công c qu n lý tài chính công bao g m:
H th ng pháp lu t thu c lĩnh v c tài chính công đc s d ng đ qu n lý và ượ
đi u hành các ho t đng tài chính công đc xem nh m t lo i công c qu n lý ượ ư
có vai trò đc bi t quan tr ng.
Trong qu n lý tài chính công, các công c pháp lu t đc s d ng đ th ượ
hi n d i d ng c th là chính sách, c ch qu n lý tài chính, m c l c ngân ướ ơ ế
sách nhà n c (NSNN)ướ
Cùng v i pháp lu t, hàng lo t các công c ph bi n khác đc s d ng ế ượ
trong qu n lý tài chính công nh : Các chính sách kinh t tài chính; ki m tra, ư ế
thanh tra giám sát; các tiêu chí đánh giá hi u qu ho t đng tài chính công…
M i công c k trên có đc đi m khác nhau và đc s d ng theo các cách ượ
khác nhau nh ng đu nh m m t m c đích là thúc đy nâng cao hi u qu ho tư
đng tài chính công nh m đt t i m c tiêu đã đnh.
T nh ng phân tích k trên, có th có khái ni m t ng quát v qu n lý tài
chính công nh sau:ư
Qu n lý tài chính công là ho t đng c a các ch th qu n lý tài chính công
thông qua vi cc s d ng có ch đnh các ph ng pháp qu n lý và công c qu n ươ
lý đ tcs đng và đi u khi n ho t đng c a tài chính công nh m đt đc các ượ
m c tiêu đã đnh.
Th c ch t c a qu n lý tài chính công là quá trình l p ké ha ch, t ch css, ư
đièu hành và ki m soát ho t đng thu chi c a Nhà n c nh m ph c v cho vi c ướ
th c hi n cácch c năng nhi m v c a Nhà n c có hi u qu nh t. ướ
3.2. Nguyên t c qu n lý tài chính công.
Ho t d ng qu n lý tài chính ông đc th c hi n theo nh ng nguyên t c c ượ ơ
b n sau:.
- Nguyên t c t p trung dân ch : T p trung dân ch là nguyên t c hàng đu
trong qu n lý tài chính công. Đi u này đc th hi n qu n lý ngân sách nhà ượ
n c, qu n lý qu tài chính nhà n c và qu n lý tài chính đi v i các c quanướ ướ ơ
hành chính và đn v s nghi p. T p trung dân ch đm b o cho các ngu n l cơ
c a xã h i, c a n n kinh t đc s d ng t p trung và phân ph i h p lý. Các ế ượ
kho n thu-chi trong qu n lý tài chính công ph i đc bàn b c th c s công khai ượ
nh m đáp ng các m c tiêu vì l i ích c ng đng.
-Nguyên t c hi u qu : Nguyên t c, hi u qu là nguyên t c quan tr ng trong
qu n lý tài chính công. Hi u qu trong qu n lý tài chính công đc th hi n trên ượ
t t c các lĩnh v c chính tr , kinh t và xã h i. Khi th c hi n các n i dung chi tiêu ế
công c ng, Nhà n c luôn h ng t i vi c th c hi n các nhi m v và m c tiêu ướ ướ
trên c s l i ích c a toàn th c ng đông. Ngoài ra, hi u qu kinh t cũng làơ ế
th c đo quan tr ng đ Nhà n c cân nh c khi ban hành các chính sách và cácướ ướ