1
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TỈNH HƯNG YÊN
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN
TỔ SINH – CÔNG NGHỆ
---------*****---------
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
MÔN SINH HỌC
RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TỰ NGHIÊN CỨU
TÀI LIỆU BẰNG CÁCH TỔ CHỨC CHO
HỌC SINH VIẾT TIỂU LUẬN TRONG DẠY
HỌC PHẦN CƠ SỞ VẬT CHẤT VÀ CƠ CHẾ
DI TRUYỀN Ở LỚP 10 CHUYÊN SINH
Người thực hiện: Nguyễn Thị Năm
Giáo viên tổ Sinh - Công nghệ
Trường THPT Chuyên Hưng Yên
HƯNG YÊN – 2013
2
MỤC LỤC
Contents
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... 5
CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG BÀI VIẾT ............................................................... 8
PHẦN I : MỞ ĐẦU .................................................................................................. 8
1. Lí do chọn đề tài.............................................................................................. 8
2. Mục đích nghiên cứu. ................................................................................... 10
3. Giả thuyết khoa học. ..................................................................................... 10
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu. ............................................................ 11
5. Nhiệm vụ nghiên cứu. ................................................................................... 11
6. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................. 11
7. Dự kiến đóng góp mới củađề tài. .................................................................. 12
8. Cấu trúc của đề tài. ....................................................................................... 12
PHẦN II: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................... 12
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ......................... 12
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu .................................................................. 12
1.1.1. Quốc tế ................................................................................................. 12
1.1.2. Trong nước. .......................................................................................... 15
1.2. Cơ sở lí luận .................................................................................................. 17
1.2.1. Khái niệm học ....................................................................................... 17
1.2.2. Khái niệm dạy. ...................................................................................... 19
1.2.3. Chu trình dạy học theo quan điểm hiện đại............................................ 20
1.2.4. Khái niệm và các mức độ tự học. .......................................................... 21
1.2.4.1. Khái niệm tự học. .............................................................................. 21
1.2.4.2. Các mức độ tự học ............................................................................. 22
1.2.5. Kĩ năng tự nghiên cứu tài liệu. .............................................................. 23
1.2.5.1. Khái niệm kĩ năng.............................................................................. 23
1.2.5.2. Khái niệm tài liệu. ............................................................................. 25
1.2.5.3. Khái niệm tự nghiên cứu .................................................................... 26
3
1.2.5.4. Kĩ năng tự nghiên cứu tài liệu ................................................................ 26
1.2.6. Tiểu luận ................................................................................................. 30
1.2.6.1. Khái niệm tiểu luận. ............................................................................. 30
1.2.6.2. Yêu cầu của một TL .............................................................................. 32
1.2.6.3. So sánh dạy học dựa trên các bài TL và dạy học dựa trên dự án............ 33
1.2.6.4. Mối quan hệ giữa việc hình thành kĩ năng viết TL với việc hình thành kĩ
năng tự nghiên cứu tài liệu ở học sinh chuyên Sinh. .......................................... 34
1.2.6.5. Vai trò của việc hình thành kĩ năng tự nghiên cứu tài liệu bằng cách tổ
chức cho học sinh làm các bài TL trong dạy học Sinh học ở các lớp chuyên Sinh.
........................................................................................................................... 34
1.3. Cơ sở thực tiễn của đề tài ............................................................................ 37
1.3.1. Yêu cầu thực tiễn nâng cao kĩ năng nghiên cứu tài liệu của HS chuyên
Sinh. .................................................................................................................. 38
1.3.2. Thực trạng kĩ năng tự nghiên cứu tài liệu của HS 10 chuyên Sinh và việc
rèn HS kĩ năng này của GV . .............................................................................. 38
1.3.2.1. Nhận thức của GV và HS chuyên Sinh về sự cần thiết của kĩ năng tự
nghiên cứu tài liệu. ............................................................................................. 38
1.3.2.2. Nhận thức của GV và HS về các tác dụng của kĩ năng tự nghiên cứu tài
liệu đối với HS. .................................................................................................. 39
1.3.2.3. Các loại tài liệu mà HS sử dụng và được GV yêu cầu sử dụng để học tập
bộ môn Sinh học. ............................................................................................... 42
1.3.2.4. Thực trạng kĩ năng tự nghiên cứu tài liệu của HS .................................. 45
1.3.2.5. Thực trạng vận dụng các phương pháp dạy và học của GV Sinh học với
HS các lớp chuyên Sinh ..................................................................................... 55
1.3.3. Thực trạng vận dụng phương pháp tổ chức HS làm báo cáo TL để rèn kĩ
năng tự nghiên cứu tài liệu của GV chuyên Sinh. ............................................... 60
1.3.3.1. Theo kết quả điều tra trên GV chuyên Sinh. .......................................... 60
1.3.3.2. Theo kết quả dự giờ thăm lớp và đọc giáo án của GV chuyên Sinh tại
Chuyên Hưng Yên. ............................................................................................ 62
1.3.4. Thực trạng kĩ năng viết báo cáo TL của HS chuyên Sinh nói chung và 10
Sinh THPT chuyên Hưng Yên nói riêng. ............................................................ 63
1.3.5. Nguyên nhân của thực trạng. .................................................................... 65
CHƯƠNG II: BIỆN PHÁP RÈN KĨ NĂNG TỰ NGHIÊN CỨU TÀI LIỆU
BẰNG CÁCH TỔ CHỨC CHO HỌC SINH VIẾT TIỂU LUẬN TRONG DẠY
4
HỌC PHẦN CƠ SỞ VẬT CHẤT VÀ CƠ CHẾ DI TRUYỀN Ở LỚP 10
CHUYÊN SINH ...................................................................................................... 67
2.1. Cơ sở khoa học và biện pháp đưa kiến thức về CSVC - CCDT vào lớp 10
chuyên Sinh.......................................................................................................... 67
2.1.1. Cấu trúc nội dung chương trình Sinh học 10 chuyên sâu – phần Sinh học
tế bào. …………………………………………………………………………..67
2.1.2. Cấu trúc nội dung phần CSVC - CCDT theo chương trình Sinh học 10 và
12 chuyên sâu. ................................................................................................... 68
2.1.3. Cơ sở khoa học của việc dạy phần CSVC - CCDT ở lớp 10 chuyên Sinh.
69
2.1.3.1. Xuất phát từ quan điểm xây dựng chương trình Sinh học THPT và THPT
chuyên sâu. ........................................................................................................ 69
2.1.3.2. Xuất phát từ yêu cầu bồi dưỡng HS giỏi môn Sinh học của chương trình
nâng cao và chuyên sâu. ..................................................................................... 72
2.1.3.3. Xuất phát từ năng lực nhận thức của HS 10 chuyên Sinh. ...................... 74
2.1.3.4. Xuất phát từ đặc điểm tâm lý học sinh ................................................... 75
2.1.3.5. Xuất phát từ thời lượng dành cho môn Sinh học ở các lớp chuyên Sinh . 76
2.1.3.6. Xuất phát từ kết quả điều tra ý kiến các GV chuyên về khả năng dạy kiến
thức CSVC - CCDT ở lớp 10 chuyên Sinh. ........................................................ 77
2.1.3.7. Xuất phát từ ý kiến chuyên gia ............................................................. 78
2.1.4. Biện pháp đưa phần CSVC - CCDT vào dạy ở lớp 10 chuyên Sinh ........ 79
2.1.4.1. Đối với phần CSVC - CCDT ở cấp độ phân tử ...................................... 79
2.1.4.2. Đối với phần CSVC - CCDT ở cấp độ tế bào......................................... 80
2.2. Cơ sở khoa học của việc lựa chọn phần CSVC - CCDT để rèn luyện kĩ
năng tự nghiên cứu tài liệu bằng cách tổ chức cho HS làm báo cáo TL. .......... 81
2.3. Biện pháp rèn kĩ năng tự nghiên cứu tài liệu bằng cách tổ chức cho HS làm
báo cáo TL khi dạy phần CSVC - CCDT ở lớp 10 chuyên Sinh. ..................... 82
2.3.1. Giai đoạn 1: Rèn các kĩ năng tự nghiên cứu tài liệu cơ bản ....................... 83
2.3.1.1. Rèn kĩ năng xác định vấn đề cần nghiên cứu ......................................... 83
2.3.1.2. Rèn kĩ năng lựa chọn tài liệu ................................................................. 88
2.1.3.3. Rèn kĩ năng xác định mục đích đọc tài liệu ............................................ 89
2.3.1.4. Rèn kĩ năng ghi chép thông tin .............................................................. 90
2.3.1.5. Rèn kĩ năng đặt câu hỏi ......................................................................... 93
5
2.3.1.6. Rèn kĩ năng diễn đạt lại thông tin đã thu được theo ý hiểu của bản thân
người học ........................................................................................................... 94
2.3.1.7.Rèn cho HS kĩ năng tư duy đa chiều ...................................................... 96
2.3.2. Giai đoạn 2: Tổ chức cho HS làm báo cáo TL khi dạy phần CSVC -
CCDT. …………………………………………………………………………..99
2.3.3. Kiểm tra - Đánh giá ................................................................................ 106
CHƯƠNG III: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................. 110
3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................ 111
3.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 111
3.3. Phương pháp thực nghiệm ......................................................................... 111
3.3.1. Đối tượng thực nghiệm .............................................................................. 111
3.3.2. Cách bố trí thực nghiệm ............................................................................. 111
3.3.3. Bài dạy thực nghiệm. ................................................................................. 112
3.3.4. Cách tiến hành thực nghiệm ....................................................................... 112
3.3.3.1. Bước một ................................................................................................ 112
3.3.3.2. Bước hai ................................................................................................. 113
3.3.3.3. Bước ba .................................................................................................. 113
3.4. Kết quả thực nghiệm .................................................................................. 117
3.4.1. Về mặt định tính ........................................................................................ 117
3.4.2. Về mặt định lượng ..................................................................................... 125
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................... 131
1. Kết luận ............................................................................................................. 131
2. Kiến nghị ........................................................................................................... 132
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 133
PHẦN PHỤ LỤC .................................................................................................. 136
