S c g m Vi t Namắ ố ệ
Xu t hi n Vi t Nam đã hàng ngàn năm nay, g m đ c ng i ta đã tìm th y trong nhi u di chấ ệ ở ệ ố ượ ườ ấ ề ỉ
văn hoá nh Hoà Bình, B c S n, H Long cho đ n h u kỳ đ đá m i Phùng Nguyên, Đ ng Đ u,ư ắ ơ ạ ế ậ ồ ớ ồ ậ
Gò Mun... Nhi u n m qua, Vi t Nam đ c th gi i bi t đ n nh m t đ t n c có m t n n vănề ǎ ệ ượ ế ớ ế ế ư ộ ấ ướ ộ ề
hoá đ c đáo, đa d ng và không th không nh c t i g m v i nh ng đóng góp v ph ng di nộ ạ ể ắ ớ ố ớ ữ ề ươ ệ
lo i hình ngh thu t dân gian đ c s c. Tr c kia trên th gi i nói đ n g m là ng i ta nghĩ ngayạ ệ ậ ặ ắ ướ ế ớ ế ố ườ
đ n g m Trung Qu c. Nh ng b ng nh ng phát hi n v g m trên m nh đ t Vi t Nam t tr cế ố ố ư ằ ữ ệ ề ố ả ấ ệ ừ ướ
t i nay, ng i Vi t Nam có th t hào r ng g m Vi t Nam cũng không thua gì g m Trung Qu cớ ườ ệ ể ự ằ ố ệ ố ố
v giá tr niên đ i và giá tr ngh thu t. G m men ng c Vi t Nam đ c so sánh v i g m Longề ị ạ ị ệ ậ ố ọ ệ ượ ớ ố
Tuy n th i T ng Trung Qu c. G m hoa nâu v i dáng to, d y và thô, có l p men tr ng ngàề ờ ố ở ố ố ớ ầ ớ ắ
ho c vàng nh t. ặ ạ
G m r t g n gũi v i con ng i, t xa x a ng i ta đã coi đó là th đ dùng hàng ngày l i đ ngố ấ ầ ớ ườ ừ ư ườ ứ ồ ạ ồ
th i là th đ có giá tr hay dùng đ trang trí... Chúng ta có th b t g p g m b t kỳ đâu tờ ứ ồ ị ể ể ắ ặ ố ở ấ ừ
ch n cung đình l ng l y đ n m i ngôi nhà dân dã. Có l r t ít th v t d ng nào l i chi m đ cố ộ ẫ ế ỗ ẽ ấ ứ ậ ụ ạ ế ượ
v trí quan tr ng nh g m, ng i ta dùng g m làm v t d ng trong gia đình. Nh ng chum, v i,ị ọ ư ố ườ ố ậ ụ ữ ạ
ch u, bình... đ i v i ng i dân th ng thì h dùng đ ch a n c, tr ng cây, mu i d a cà. Cònậ ố ớ ườ ườ ọ ể ứ ướ ồ ố ư
đ i v i vua chúa hay hàng quan l i trong tri u thì g m làm công phu h n r t nhi u và ngoàiố ớ ạ ề ố ơ ấ ề
nh ng tác d ng v n có, g m đây d i bàn tay tài hoa c a ng i th bi n thành nh ng th đữ ụ ố ố ở ướ ủ ườ ợ ế ữ ứ ồ
trang trí quí giá. V i bàn tay kh i óc, con m t ngh thu t tinh t c ng v i s n l c, ng i thớ ố ắ ệ ậ ế ộ ớ ự ỗ ự ườ ợ
t o nên nh ng tác ph m ngh thu t b ng g m th hi n đ c nh ng tinh hoa văn hoá dân t c tạ ữ ẩ ệ ậ ằ ố ể ệ ượ ữ ộ ừ
bao đ i truy n l i và h n th th i vào g m cái h n riêng s ng đ ng. Và đó chính là giá tr đíchờ ề ạ ơ ể ổ ố ồ ố ộ ị
th c khi chúng ta th ng lãm m t tác ph m g m. ự ưở ộ ẩ ố
54 dân t c anh em qu n t v i nhau t o thành m t dân t c Vi t Nam v ng ch c, đó là n i t pộ ầ ụ ớ ạ ộ ộ ệ ữ ắ ơ ậ
trung c a nhi u vùng mi n văn hoá khác nhau vô cùng s ng đ ng. G m Vi t Nam nói chungủ ề ề ố ộ ố ệ
cũng v y, tuy nhiên v i m i trung tâm làm g m thì nh ng s n ph m g m l i mang nh ng giá trậ ớ ỗ ố ữ ả ẩ ố ạ ữ ị
khác nhau đ c tr ng cho văn hoá c a m i vùng đ t s n sinh ra g m. Ngh g m Vi t Nam tr iặ ư ủ ỗ ấ ả ố ề ố ở ệ ả
kh p trên m i mi n đ t n c, nh ng cái tên nh : Bát Tràng (Hà N i); Th Hà, Phù Lãng (B cắ ọ ề ấ ướ ữ ư ộ ổ ắ
Ninh); H ng Canh (Vĩnh Phú); Qu Quy n (Hà Nam Ninh); Chum Thanh (Thanh Hoá)... t đóươ ế ề ừ
hình thành nên nh ng trung tâm g m s phát tri n h ng th nh.. Đi u đáng nói là cùng v i th iữ ố ứ ể ư ị ề ớ ờ
gian ngh g m nh ng trung tâm này không h b mai m t mà ngày càng phát tri n h ng th nhề ố ở ữ ề ị ộ ể ư ị
h n. M t đ c đi m rõ nét c a ngh g m là đ u phát tri n d c tri n sông, b i l ngoài vi c ti nơ ộ ặ ể ủ ề ố ề ể ọ ề ở ẽ ệ ệ
đ ng chuyên ch , đ t sét d c các tri n sông là lo i nguyên li u quý đ s n xu t g m. ườ ở ấ ọ ề ạ ệ ể ả ấ ố
G m B Bát (Thanh Hoá)ố ồ
N i đây chuyên ch tác nh ng s n ph m g m mang nét đ c tr ng là s c tr ng. Có th coi Bơ ế ữ ả ẩ ố ặ ư ắ ắ ể ồ
Bát là m t trong nh ng cái nôi c a ngh g m, ch a rõ là ngh làm g m đ n m nh đ t này th cộ ữ ủ ề ố ư ề ố ế ả ấ ự
s t bao gi , ch bi t r ng ngay t khi làm ngh này nh ng ngh nhân n i đây đã bi t d ngự ừ ờ ỉ ế ằ ừ ề ữ ệ ơ ế ự
nên b u lò, thân lò và thi t l p c h th ng ng khói cho m i lò g m c a mình đ r i sau đó vàầ ế ậ ả ệ ố ố ỗ ố ủ ể ồ
cho đ n t n ngày nay nh ng ngh nhân làm g m v n ti p t c duy trì và sáng t o trên nh ngế ậ ữ ệ ố ẫ ế ụ ạ ữ
ki u lò nh th . ể ư ế
G m Bát Tràng (Hà N i)ố ộ
Bát Tràng là m t làng c n m bên sông H ng n i ti ng v i nh ng s n ph m g m t bao đ iộ ổ ằ ồ ổ ế ớ ữ ả ẩ ố ừ ờ
nay. T ng truy n, s dĩ làng có ngh này là vì g n 6 th k tr c có m t ngh nhân t làng Bươ ề ở ề ầ ế ỷ ướ ộ ệ ừ ồ
Bát (Thanh Hoá) đã đ n n i đây hành ngh , d ng nghi p r i truy n l i ngh g m bàn xoay choế ơ ề ự ệ ồ ề ạ ề ố
dân làng ( g i là g m bàn xoay vì các ngh nhân vùng này ph i n n, chu t g m trên m t cáiọ ố ệ ả ặ ố ố ộ
mâm luôn đ c đ p cho quay tròn). Câu chuy n đó đã có t 500 năm nay. Ghi chép trong nh ngượ ạ ệ ừ ữ
th t ch c t th k 15 đã cho th y g m Bát Tràng vào th i này đã đ c x p vào hàng nh ngư ị ổ ừ ế ỷ ấ ố ờ ượ ế ữ
s n v t quý cùng v i l a là, g m vóc, châu ng c. ả ậ ớ ụ ấ ọ
Không ch có nh ng s n ph m g m có giá tr , đa hình, đa s c, Bát Tràng ta còn có th tìmỉ ữ ả ẩ ố ị ắ ở ể
th y g m m c, g m thô mang m t v đ p tao nhã và vô cùng gi n d . G m Bát Tràng đ p cấ ố ộ ố ộ ẻ ẹ ả ị ố ẹ ả
c t, dáng, nét và men. T ng truy n r ng, ban đ u các ngh nhân n i đây làm đ g m tr ngố ươ ề ằ ầ ệ ơ ồ ố ắ
sau này m i chuy n sang làm đ đàn. G m là lo i g m x ng đ , mi ng loe, m ng và th p,ớ ể ồ ố ạ ố ươ ỏ ệ ỏ ấ
ng i th ph i làm x ng g m b ng đ t đ r i m i lót m t l t đ t tr ng m ng ra ngoài, quyườ ợ ả ươ ố ằ ấ ỏ ồ ớ ộ ượ ấ ắ ỏ
trình này làm cho x ng và da g m m ng, do v y m i g i là đ đàn. Ngoài bát đĩa, m chén vàươ ố ỏ ậ ớ ọ ồ ấ
nh ng đ thông d ng trong đ i s ng hàng ngày, ngh nhân Bát Tràng còn làm ra nh ng s nữ ồ ụ ờ ố ệ ữ ả
ph m có giá tr nh : đ c bình, l , đ nh, đèn th , con gi ng... v i hai lo i men truy n th ng làẩ ị ư ộ ư ỉ ờ ố ớ ạ ề ố
men ng c, men r n. ọ ạ
G m Th Hà, Phù Lãng (B c Ninh)ố ổ ắ
N m ven sông C u, làng g m Phù Lãng chuyên làm g m dùng cho sinh ho t hàng ngày nh :ằ ầ ố ố ạ ư
m, vò, l , v i, chum. N i ti ng nh t là s n ph m chum đ i, có l do thói quen, n p s ng c aấ ọ ạ ổ ế ấ ả ẩ ạ ẽ ế ố ủ
nh ng ng i dân n i đây và nh ng vùng lân c n mà vùng này ch chuyên làm nh ng v t d ngữ ườ ơ ữ ậ ỉ ữ ậ ụ
nh v y. Sau này c hai làng Th Hà và Phù Lãng m i làm thêm g m đ ph c v cho các côngư ậ ả ổ ớ ố ể ụ ụ
trình ki n trúc v i nh ng g ch lá, g ch th t, g ch l c, g ch vuông v a ph ng v a đ u v a th mế ớ ữ ạ ạ ấ ạ ụ ạ ừ ẳ ừ ề ừ ấ
n c mà không h r c r . ướ ề ự ỡ
G m Đ ng Nai (còn g i là g m Biên Hoà)ố ồ ọ ố
Khác v i g m c a Bát Tràng, Th Hà, Phù Lãng... g m Đ ng Nai có đ c đi m riêng vô cùng đ cớ ố ủ ổ ố ồ ặ ể ộ
đáo là men g c c a g m n i đây có đ các màu: xanh, đ , tím, vàng trên n n màu r c r . Chố ủ ố ơ ủ ỏ ề ự ỡ ỉ
m i phát tri n th c s vào đ u th k 20, nh ng g m Đ ng Nai v n có nhi u giá tr đóng gópớ ể ự ự ầ ế ỷ ư ố ồ ẫ ề ị
cho ngh g m nói chung c a Vi t Nam. Thiên nhiên n i đây th t hào phóng khi ban cho m nhề ố ủ ệ ơ ậ ả
đ t này m t th đ t đ đ làm cho đ g m Đ ng Nai x p và nh h n g m Bát Tràng, đó là thấ ộ ứ ấ ủ ể ồ ố ồ ố ẹ ơ ố ế
m nh riêng ch n i đây m i có. "Sinh sau đ mu n", g m Đ ng Nai có đi u ki n thu th p và laiạ ỉ ơ ớ ẻ ộ ố ồ ề ệ ậ
t p nhi u lo i hình hoa văn trang trí khác nhau chính vì th đã hình thành nên nhi u phong cáchạ ề ạ ế ề
khác nhau, đúc k t t tinh hoa v n hi n t bao đ i c a m i mi n đ t n c. Tuy nhiên v n cóế ừ ǎ ế ừ ờ ủ ọ ề ấ ướ ẫ
m t đi m n i b t đ nh n bi t g m Đ ng Nai đó là th men tr ng v i chi ti t hoa văn r c r ,ộ ể ổ ậ ể ậ ế ố ồ ứ ắ ớ ế ự ỡ
dùng men xanh làm n n, cho dù m i m t lò g m đây đ u có m t s n ph m riêng theo sề ỗ ộ ố ở ề ộ ả ẩ ở
tr ng c a m i ngh nhân đ ng th i là ch lò g m. Đó là thói quen, là n p làm vi c đã có tườ ủ ỗ ệ ồ ờ ủ ố ế ệ ừ
bao đ i nay c a nh ng ng i chuyên làm g m. ờ ủ ữ ườ ố
G m đ t Vi t th t không h v i câu: "Nh t dáng nhì men". Giá tr c a dáng, men g m Vi t cònố ấ ệ ậ ổ ớ ấ ị ủ ố ệ
đ c tôn lên b i nh ng đ ng nét trang trí đ c đáo tinh x o. N u có d p nào đó đ t chân lênượ ở ữ ườ ộ ả ế ị ặ
m t làng g m b t kỳ c a đ t n c, b n s không kh i b thu hút b i nh ng s n ph m g m đ pộ ố ấ ủ ấ ướ ạ ẽ ỏ ị ở ữ ả ẩ ố ẹ
nh nhàng, huy n bí và có s c cu n hút. Hi n nay, trong khi g m Trung Qu c, Hàn Qu c vàẹ ề ứ ố ệ ố ố ố
c a m t s n c khác đang xâm nh p vào th tr ng trong n c và c nh tranh v i g m Vi tủ ộ ố ướ ậ ị ườ ướ ạ ớ ố ệ
Nam trên th tr ng n c ngoài, nh ng g m Vi t v n gi đ c nét riêng đ c s c c a mình, v nị ườ ướ ư ố ệ ẫ ữ ượ ặ ắ ủ ẫ
có đ c ch đ ng riêng. Bên c nh m t s làng g m đang d n b th ng m i hoá, v n còn r tượ ỗ ứ ạ ộ ố ố ầ ị ươ ạ ẫ ấ
nhi u trung tâm làm g m luôn v t qua khó kh n, s n xu t và phát tri n hàng ngày hàng gi ,ề ố ượ ǎ ả ấ ể ờ
g i tình c m c a ng i th , g i h n c a đ t vào t ng s n ph m g m và đem g m đ n v i m iử ả ủ ườ ợ ử ồ ủ ấ ừ ả ẩ ố ố ế ớ ọ
mi n đ t n c và đ n v i b n bè trên kh p th gi i, . ề ấ ướ ế ớ ạ ắ ế ớ