1
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Thế kỷ XXI, xu thế toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế đang diễn ra hết sức
mạnh mẽ. Cùng với đó là sự phát triển không ngừng với những tác động đa chiều
của nền kinh tế thị trường. Trong những năm qua sự tác động tích cực của nền kinh
tế thị trường đã thúc đẩy nền kinh tế nước ta phát triển mạnh mẽ. Song bên cạnh đó,
những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường cũng dẫn đến những ảnh hưởng to
lớn đối với xã hội Việt Nam, trong đó có lĩnh vực giáo dục. Khoảng cách giàu
nghèo ngày càng được đào sâu, một bộ phận không nhỏ người dân có đời sống khó
khăn cả về vật chất lẫn tinh thần, đặc biệt là người dân ở vùng sâu, vùng xa. Đại hội
XI của Đảng đã chỉ rõ “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực
quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là điều kiện để phát
huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế
nhanh và bền vững”. Theo đó, trong sự phát triển và đổi mới giáo dục thì công tác
giáo dục hướng nghiệp, hỗ trợ cho học sinh khó khăn được đến trường đang là một
vấn đề được Đảng và Nhà nước ta quan tâm, chú trọng đổi mới.
Hoạt động giáo dục hướng nghiệp, hỗ trợ học sinh có hoàn cảnh khó
khănđược tham gia học tập tại các cơ sở giáo dục trên cả nước nói chung và ở
huyện Tương Dương nói riêng hiện đã và đang nhận được sự quan tâm, giúp đỡ
của các cấp, các nghành và nhiều tổ chức xã hội. Trong những năm qua đã có
nhiều chính sách thu hút hỗ trợ các huyện nghèo của Chính phủ như: Chương
trình 135, Nghị quyết 30A, Nghị định 116, Nghị định 81… Thế nhưng thực tế các
em học sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo ở vùng sâu vùng xa vẫn gặp rất nhiều khó
khăn hoặc ít được theo học thêm lên ở bậc THPT hay các cơ sở đào tạo chuyên
nghiệp sau khi các em tốt nghiệp THCS. Một trong những nguyên nhân dẫn đến
thực trạng trên là phần lớn học sinh ở vùng sâu, vùng xa đều có hoàn cảnh gia
đình khó khăn, đời sống kinh tế, tinh thần nghèo nàn, lạc hậu; điều kiện cơ sở vật
chất, phương tiện di chuyển, đi lại, đường sá xa xôi cũng là yếu tố tác động gây
nên những khó khăn cho học sinh ở những vùng dân cư này. Đối với Trung tâm
GDNN - GDTX Tương Dương, trong những năm qua cùng với sợ hỗ trợ của
chính quyền địa phương các cấp, hoạt động giáo dục nói chung và giúp đỡ học
sinh có hoàn cảnh khó khăn vào học tại Trung tâm GDNN-GDTX đã có nhiều
chuyển biến tích cực, bước đầu đạt được những hiệu quả đáng khích lệ, qua đó
giúp đỡ và tạo điều kiện cho nhiều học sinh nghèo khó khăn, yên tâm xác định
đến Trung tâm học tập và rèn luyện. Qua đó tăng tỷ lệ người dân học hết bậc
THPT, nâng cao dân trí, làm giảm các tệ nạn xã hội, các hủ tục lạc hậu như tảo
hôn, hôn nhân cận huyết thống…do nhận thức không đầy đủ, thiếu hiểu biết về
luật pháp.
2
Tuy vậy, để nâng cao hơn nữa hiệu quả và sự đa dạng của các biện pháp hỗ
trợ học sinh có hoàn cảnh khó khăn đến theo học tại Trung tâm, thì cần có nhiều
giải pháp mang tính lâu dài, bền vững nhằm giúp đỡ nhiều hơn, chất lượng hơn.
Do đó, nghiên cứu các giải pháp nhằm giúp đỡ học sinh có hoàn cảnh khó khăn
đến học tại Trung tâm GDNN-GDTX Tương Dương là vấn đề cấp thiết cần được
quan tâm nghiên cứu và đưa ra các giải pháp cụ thể.
Cùng với thực trạng vừa nêu và mong muốn đề xuất, áp dụng được các giải
pháp hiệu quả nhằm hỗ trợ học sinh có hoàn cảnh khó khăn đến học tại Trung tâm
GDNN - GDTX Tương Dương, trong năm học này chúng tôi đã lựa chọn đề tài
“Một số biện pháp nâng cao hiệu quả công tác tuyển sinh những học sinh có
hoàn cảnh khó khăn vào học tại trung tâm GDNN-GDTX Tương Dương” để
làm sáng kiến kinh nghiệm.
2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đề tài nghiên cứu các giải pháp nhằm thực hiện hiệu quả những biện pháp tư
vấn, tuyển sinh những học sinh có hoàn cảnh khó khăn đến học tập tại Trung tâm
GDNN- GDTX Tương Dương.Từ đó nhằm thu hút học sinh, giữ sĩ số học sinh,
nâng cao chất lượng học tập cho học sinh.
Phạm vi ứng dụng: Những giải pháp của đề tài đưa ra có thể áp dụng tại
Trung tâm GDNN-GDTX Tương Dương, từ đó nhân rộng và áp dụng trong điều
kiện, hoàn cảnh cụ thể tại các Trung tâm GDNN-GDTX ở các huyện trong cả tỉnh,
đặc biệt là các Trung tâm GDNN – GDTX ở các huyện miền núi có nhiều học sinh
dân tộc thiểu số, thuộc hộ nghèo và cận nghèo sống, học tập xa gia đình.
3. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến tình trạng của những học sinh có hoàn cảnh
khó khăn không tham gia học tại các cơ sở giáo dục nói chung và Trung tâm
GDNN - GDTX Tương Dương nói riêng mà tham gia thị trường lao động khi chưa
đủ tuổi.
Đề tài đề xuất một số biện pháp nhằm tổ chức các hoạt động tư vấn, tuyển
sinh những học sinh có hoàn cảnh khó khăn tham gia học tập tại trung tâm GDNN-
GDTX Tương Dương, từ đó định hướng cho các em lựa chọn nghề nghiệp trong
tương lai, góp phần thực hiện thành công mục tiêu của nghành giáo dục.
Với kết quả nghiên cứu, đề tài mong muốn chia sẻ kinh nghiệm và sáng kiến
của chúng tôi đối với đồng nghiệp trong và ngoài đơn vị và cách thức tổ chức các
biện pháp tư vấn, tuyển sinh những học sinh có hoàn cảnh khó khăn có cơ hội tham
gia học tập rèn luyện tại Trung tâm GDNN-GDTX huyện Tương Dương.
Đồng thời, với mong muốn các biện pháp tư vấn, tuyển sinh những học sinh
có hoàn cảnh khó khăn ngày càng được quan tâm tại Trung tâm GDNN-GDTX
Tương Dương và được nhân rộng ở nhiều đơn vị khác, từ đó giúp các học sinh có
3
hoàn cảnh khó khăn có cơ hội tham gia học tập, rèn luyện phát triển để trở thành
công dân có ích cho xã hội.
4. Tính mới của đề tài
Đối với các huyện miền núi nói chung và huyện Tương Dương nói riêng, học
sinh tốt nghiệp THCS thuộc diện hộ nghèo, cận nghèo, hộ có hoàn cảnh đặc biệt
khó khăn, khi tham gia học tại các trường THPT chi phí gia đình chu cấp cho các
em để trang trải thuê phòng trọ, ăn ở, các khoản đóng góp học tập là không đủ,
mặc dù các em đã được hưởng chế độ hỗ trợ học tập theo nghị định 81. Bên cạnh
khó khăn về kinh tế đối tượng học sinh này lại có học lực yếu luôn có tư tưởng
không muốn học tiếp, chỉ muốn đi làm kiếm thêm thu nhập càng nhanh càng tốt.
Tổ chức tư vấn làm thay đổi tư tưởng từ già làng, trưởng bản, người có uy tín trong
bản làng, phụ huynh và học sinh, tìm kiếm các giải pháp mang tính đặc thù của
Trung tâm để hỗ trợ về cả vật chất lẫn tinh thần để những học sinh có hoàn cảnh
khó khăn tham gia học tập tại Trung tâm GDNN-GDTX huyện Tương Dương là
những nội dung trọng tâm mà đề tài đề cập tới.
Trong bối cảnh hiện nay các Trung tâm GDNN-GDTX ở các huyện miền núi
đang gặp nhiều khó khăn vì số lượng người học đến với Trung tâm GDNN -
GDTX ngày càng giảm sút. Nhiều lý do khách quan như nhận thức của người dân
về GDTX chưa đúng, nhu cầu của người học giảm, hệ thống các trường nghề đa
dạng phong phú, có nhiều hình thức hỗ trợ thu hút người học… Trước tình hình đó
Trung tâm GDNN-GDTX Tương Dương đã tìm cho mình một hướng đi mới đó là
tìm các biện pháp tư vấn, tuyển sinh những học sinh có hoàn cảnh khó khăn đến
học tập và rèn luyện tại Trung tâm, đó cũng là lần đầu mà các trung tâm khác chưa
làm được. Qua 2 năm tổ chức các biện pháp tư vấn, tuyển sinh những học sinh có
hoàn cảnh khó khăn, Trung tâm đã đạt được kết quả đáng khích lệ. Đồng thời đề
tài cũng dựa trên việc rút kinh nghiệm và áp dụng các giải pháp trong 2 năm (Từ
năm học 2022-2023 đến năm học 2023-2024) tại Trung tâm GDNN - GDTX
Tương Dương.
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
1. Cơ sở lý thuyết
1.1. Vai trò của Giáo dục và Đào tạo đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu
số và miền núi.
Chủ trương, đường lối của Đảng về công tác dân tộc nói chung và về phát
triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số, miền núi nói riêng từ thời kỳ đổi mới đến nay
được thể hiện rõ qua văn kiện các kỳ Đại hội và chỉ thị, nghị quyết chuyên đề của
Đảng; mang tính toàn diện, đồng thời được sửa đổi, bổ sung cụ thể trong từng
nhiệm kỳ, từng giai đoạn, phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội. Nội dung cơ
bản thống nhất trong Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy, Ban Chấp hành Trung ương
khoá IX là: “Các dân tộc trong đại gia đình Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tương
trợ, giúp nhau cùng phát triển, cùng nhau thực hiện thắng lợi sự nghiệp công
4
nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội
chủ nghĩa. Kiên quyết đấu tranh với mọi âm mưu chia rẽ dân tộc. Phát triển toàn
diện chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội và an ninh - quốc phòng trên địa bàn vùng
dân tộc và miền núi; gắn tăng trưởng kinh tế với giải quyết các vấn đề xã hội, thực
hiện tốt chính sách dân tộc; quan tâm bồi dưỡng nguồn nhân lực; chăm lo xây
dựng đội ngũ cán bộ dân tộc thiểu số; giữ gìn và phát huy những giá trị, bản sắc
văn hoá truyền thống các dân tộc thiểu số trong sự nghiệp phát triển chung của
cộng đồng dân tộc Việt Nam thống nhất.
Trải qua mỗi kỳ Đại hội, trên cơ sở những thành tựu lý luận và thực tiễn đã
đạt được, các văn kiện của Đảng về giáo dục và đào tạo (GD-ĐT) ngày càng chú
trọng hơn tới tính vùng miền trong đề xuất chủ trương, bám sát thực tiễn phát triển
giáo dục nhằm đề ra các quyết sách phù hợp, bảo đảm hiệu quả, khả thi trong quá
trình triển khai.
Nghị quyết số 29-NQ/TWngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương
(khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã khẳng định: “Ưu
tiên đầu tư phát triển giáo dục và đào tạo đối với các vùng đặc biệt khó khăn, vùng
dân tộc thiểu số, biên giới, hải đảo, vùng sâu, vùng xa và các đối tượng chính
sách...”.
Văn kiện Đại hội XIII của Đảng thêm một bước cụ thể hoá sâu sắc hơn: “Đảm
bảo các dân tộc bình đẳng, tôn trọng, giúp nhau cùng phát triển. Huy động phân
bổ, sử dụng, quản lý hiệu quả các nguồn lực để đầu tư phát triển, tạo sự chuyển
biến căn bản về kinh tế, văn hoá, xã hội ở vùng có đông đồng bào dân tộc thiểu số.
Chú trọng tính đặc thù của từng vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong hoạch định
và tổ chức thực hiện chính sách dân tộc... Nghiêm trị mọi âm mưu, hành động chia
rẽ, phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc”. Đối với phát triển giáo dục vùng dân
tộc thiểu số và miền núi, Văn kiện Đại hội XIII nhấn mạnh: “Quan tâm thích đáng
đến phát triển giáo dục ở miền núi, vùng cao, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu
số”; “có chính sách đầu tư đặc thù cho vùng khó khăn, vùng đồng bào dân tộc
thiểu số”.
Các bộ, ngành Trung ương đã tham mưu Chính phủ ban hành nhiều văn bản
cụ thể hóa chủ trương của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước về công tác
GD-ĐT đối với đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) trên nhiều phương diện khác
nhau. Đồng thời, thường xuyên rà soát, điều chỉnh, sửa đổi các chính sách cho phù
hợp với điều kiện thực tiễn. Cụ thể như: chính sách đối với nhà giáo và cán bộ
quản lý giáo dục vùng DTTS và miền núi; chính sách đối với học sinh, sinh viên;
chính sách đầu tư, hỗ trợ về cơ sở vật chất; chính sách phát triển hệ thống trường
chuyên biệt; chính sách cử tuyển và phát triển nguồn nhân lực; chính sách về dạy
tiếng, chữ DTTS; chính sách về công tác phổ cập giáo dục, xóa mù chữ và xây
dựng xã hội học tập…
5
1.2. Những biểu hiện tâm lý nổi bật của những học sinh có hoàn cảnh khó
khăn
1.2.1. Các em dễ bị tổn thương và luôn có sự mặc cảm, tự ti
Trong tương tác với người lớn, và bạn bè, thiếu niên có xu hướng cường điệu
hoá các tác động của người lớn, bạn bè trong ứng xử hằng ngày. Các em thường
suy diễn, thổi phồng, cường điệu hoá quá mức tầm quan trọng của các tác động đó,
đặc biệt là các tác động liên quan đến danh dự và lòng tự trọng của các em. Vì vậy,
chỉ cần một sự tác động của người lớn hoặc bạn bè làm tổn thương chút ít đến các
em thì trẻ thiếu niên coi đó là sự xúc phạm lớn, sự tổn thất tâm hồn nghiêm trọng,
từ đó dẫn đến các phản ứng tiêu cực với cường độ mạnh.
Một trong những biểu hiện tâm lý của những học sinh có hoàn cảnh khó khăn
khi ở vị thành niên đó là sự mặc cảm và tự ti. Đặc biệt đối với những học sinh là
người DTTS được các em thể hiện ra rất rõ ràng. Những học sinh có hoàn cảnh
khó khăn có thể do điều kiện kinh tế, học lực yếu hay vì những khiếm khuyết của
bản thân, các em luôn có sự mặc cảm với những người xung quanh, các em luôn
tìm cách tránh xa mọi người, sợ bị người khác nhìn thấy khuyết điểm của mình, sợ
bị nhận xét đánh giá, bàn tán về những khuyết điểm khó khăn đó. Vì vậy các em
không muốn tham gia các hoạt động tập thể, tránh những nơi đông người, nhiều
em rơi vào bế tắc, tự thu mình, tự kỷ, chán nản, học tập giảm sút và nhiều em đã
quyết định bỏ học tìm kiếm việc làm kiếm thêm thu nhập với mong muốn thay đổi
bản thân để chứng minh năng lực bản thân với mọi người.
1.2.2. Hoài nghi, thiếu tin tưởng
Trong quan hệ với người lớn, ở tuổi thiếu niên thường xuất hiện nhiều mâu
thuẫn. Trước hết là mâu thuẫn trong nhận thức và nhu cầu của đối tương HS
THCS. Do sự phát triển mạnh về thể chất và tâm lý nên trong quan hệ với người
lớn, thiếu niên có nhu cầu thoát ly khỏi sự giám sát của người lớn, muốn độc lập.
Vì vậy khi các em đã dần dần không còn muốn giao tiếp với bạn bè, người
trong làng, trong bản, không muốn sống loanh quanh luẩn quẩn ở xó nhà, ở bản,
bắt đầu hình thành suy nghĩ phải thay đổi cuộc sống, môi trường sống, điều kiện
sống. Các em bắt đầu tìm hiểu làm quen những bạn, người lớn ở những nơi khác
không ai biết đến hoàn cảnh khó khăn của bản thân mình. Khi các em biết, tiếp xúc
với các người lớn như cô chú, anh chị đi làm ăn xa về nhìn thấy có thu nhập, mua
sắm được điện thoại, xe máy, quần áo thời trang…rồi được nghe kể về các mối
quan hệ bên ngoài, được đi đây đi đó các em cảm thấy ngưỡng mộ, đã tin tưởng
những người nay mà bắt đầu hoài nghi, thiếu tin tưởng vào những gì mà thầy cô tư
vấn, giảng dạy, khuyên bảo. Bởi những người đó không học hành những vẫn đi
làm được và có thu nhập từ đó các em bắt đầu hình thành suy nghĩ bỏ học để đi
làm kiếm tiền mặc dù chưa đủ tuổi.