1
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT NGUYỄN DUY TRINH
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC CỦA HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC BÀI:
CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT 1914 - 1918 VÀ CHIẾN
TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI 1939 - 1945
MÔN: LỊCH SỬ
T¸c gi¶: NguyÔn ThÞ H»ng Soa
Tæ: X· héi
Sè §T: 0982 698 797
N¨m häc: 2020 - 2021
2
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học - công
nghệ và xu thế toàn cầu hóa đã đặt ra những thời cơ và thách thức to lớn cho đất
nước ta. Việt Nam cũng trên đà phát triển và xem giáo dục là công cụ mạnh nhất
để theo kịp với các nước phát triển trên thế giới. Trong những năm gần đây, nghị
quyết của đại hội Đảng và nhiều văn kiện khác của nhà nước, của bộ Giáo dục -
Đào tạo đều nhấn mạnh việc đổi mới phương pháp. Đó là một nhiệm vụ quan trọng
của tất cả các cấp học và bậc học ở nước ta, nhằm đào tạo những con người tích
cực, tự giác, năng động sáng tạo, có năng lực giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức
vào cuộc sống.
Năm học 2020 - 2021 là năm thứ hai mươi thực hiện chủ trương của nghành
giáo dục Đào tạo là: phải thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy từ phương
pháp dạy học "cũ - thụ động" thầy đọc trò chép sang phương pháp dạy học tích cực
- chủ động, sáng tạo theo hướng" phát huy trí lực của học sinh, lấy học sinh làm
trung tâm". Cũng như các thầy cô giáo khác bản thân tôi là giáo viên dạy bộ môn
lịch sử, tôi cũng đã luôn trăn trở, tìm tòi, từng bước thực hiện đổi mới phương
pháp giảng dạy theo yêu cầu của nghành giáo dục. Hiện nay Bộ giáo dục và đào
tạo đã ban hành chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển phẩm
chất và năng lực học sinh.
Việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực có ý nghĩa to lớn trong việc thực
hiện mục tiêu giáo dục của bộ môn Lịch Sử. Đó là "bồi dưỡng học sinh lòng yêu
quê hương, đất nước gắn liền với chủ nghĩa xã hội, lòng tự hào dân tộc. . . có
những phẩm chất cần thiết của người công dân:thái độ tích cực trong việc thực
hiện nghĩa vụ, trách nhiệm đối với đất nước - cộng đồng;yêu lao động, sống nhân
ái, có kỉ luật, tôn trọng và làm theo luật pháp, đoàn kết dân tộc và quốc tế. Để thực
hiện chức năng vai trò đó đòi hỏi phải có phương pháp dạy học phù hợp. Các đồng
chí lãnh đạo Đảng và nhà nước ta từng căn dặn và nhắc nhở chúng ta về phương
hướng và yêu cầu cơ bản của việc giảng dạy lịch sử “dạy sử cũng như bất cứ cái gì
đòi hỏi người thầy phải khêu gợi cái thông minh chứ không phải là bắt cái trí nhớ
phải làm việc, bắt nó ghi chép rồi tả lại”. Vì vậy tôi đã tìm hiểu các phương pháp
dạy học mới, các kĩ thuật dạy học tích cực phù hợp, kết hợp linh hoạt trong các tiết
dạy nhằm phát triển năng lực học sinh.
Giải pháp "đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực
học sinh thông qua dạy học bài chiến tranh thế giới thứ nhất và chiến tranh thế giới
thứ 2 chương trình lịch sử lớp 11" được xây dựng với mong muốn góp một phần
nhỏ bé để nâng cao chất lượng dạy học môn lịch sử, phát triển một số phẩm chất
và năng lực cho học sinh THPT.
3
2. ĐỐI TƯỢNG PHẠM VI, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu là phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng
lực.
- Khách thể nghiên cứu là học sinh lớp 11.
2.2. Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu
- Phạm vi đề tài.
Căn cứ vào mục đích và nhiệm vụ, đề tài tập trung đi sâu vào tìm hiểu một số
phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh THPT
thông qua bài học chiến tranh thế giới thứ nhất và chiến tranh thế giới thứ 2,
chương trình lịch sử 11. Đồng thời tiến hành điều tra học sinh của trường để từ đó
đề xuất những biện pháp sư phạm hướng dẫn hoạt động học cho học sinh Trường
THPT Nguyễn Duy Trinh từ đó phát huy hiệu quả bài học Lịch sử.
- Thời gian nghiên cứu: từ tháng 8 năm học 2020 đến tháng 3 năm 2021.
2.3. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành được nhiệm vụ của đề tài, tôi đã sử dụng các phương pháp sau:
Nghiên cứu các tài liệu về lý luận dạy học, tâm lý học, sách giáo khoa lịch sử
11, chuẩn kiến thức kỹ năng lịch sử 11, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo
khác. Đặc biệt nghiên cứu về sự đổi mới phương pháp giảng dạy của nghành liên
quan đến đề tài. Trên cơ sở đó để phân tích, tổng hợp và rút ra những vấn đề cần
thiết của đề tài.
Trong quá trình nghiên cứu, bản thân trực tiếp trao đổi, làm việc với học sinh ,
đồng nghiệp, bản thân sử dụng các phương pháp như: điều tra, khảo sát, quan sát
sản phẩm, trao đổi. . . để nắm bắt tình hình, năng lực nhận thức thực tế của học
sinh trường tôi trực tiếp giảng dạy.
Học hỏi phương pháp hay từ đồng nghiệp, đúc kết kinh nghiệm từ thực tiễn
giảng dạy, từ thực tế việc học bộ môn lịch sử của học sinh. Từ đó phát huy hiệu
quả của việc giảng dạy bộ môn lịch sử trong nhà trường, góp phần hình thành năng
lực cần thiết cho học sinh.
4
PHẦN II: NỘI DUNG CỦA ĐỀ TÀI
1. CƠ SỞ LÝ LUẬN NHẰM ĐỔI MỚI MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THÔNG QUA BÀI
DẠY CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT VÀ CHIẾN TRANH THẾ GIỚI
THỨ 2.
1.1. Dạy học lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
1.1.1. Năng lực cần đạt của học sinh trong môn lịch sử
Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có
và qúa trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến
thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí. . . thực
hiện thành công một hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những
điều kiện cụ thể.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã xác định mục tiêu hình thành và phát
triển cho học sinh các năng lực cốt lõi gồm các năng lực chung và các năng lực đặc
thù.
Chương trình môn lịch sử góp phần phát triển các năng lực chung sau:
- Năng lực tự chủ và tự học được thể hiện qua năng lực tư duy độc lập, tư duy phê
phán, biết nhìn nhận, tiếp cận cùng một sự kiện, quá trình, nhân vật lịch sử từ
nhiều góc độ khác nhau, tự tổ chức, quản lý các hoạt động học tập. Khả năng tự
học thể hiện khi học sinh biết tự đặt câu hỏi, biết tự tìm nguồn thông tin, biết trả lời
câu hỏi môn lịch sử;học sinh biết tự tìm nguồn thông tin, tri thức bổ sung.
- Năng lực giao tiếp và hợp tác:thông qua môn học giúp học sinh phát triển năng
lực đối thoại liên văn hóa, tôn trọng sự khác biệt, hướng tới sự hòa giải và hợp tác
trên cơ sở nắm được những đặc trưng của lịch sử, văn hóa của dân tộc Việt Nam.
Đồng thời có thái độ tích cực trong việc góp phần chung tay giải quyết các vấn đề
của xã hội và nhân loại như ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ hòa bình và phát
triển bền vững. . .
- Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo thể hiện ở việc học sinh biết thực hiện các
thao tác tư duy phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp trong giải quyết vấn đề theo
nguyên tắc của tư duy phê phán, biết suy luận khoa học, có khả năng phát hiện và
giải quyết vấn đề mới đặc biệt là những vấn đề về mối quan hệ giữa quá khứ với
hiện đại, giữa Việt Nam với thế giới.
Ngoài ra môn lịch sử còn góp phần tăng cường năng lực tin học cho học sinh.
Chương trình môn lịch sử góp phần hình thành cho học sinh những thành phần
năng lực đặc thù sau:
- Tìm hiểu lịch sử:học sinh nhận diện được các loại hình tư liệu lịch sử;hiểu được
nội dung, khai thác và sử dụng được tư liệu lịch sử trong qúa trình học tập. Tái
5
hiện và trình bày được sự kiện lịch sử trong quá trình học tập từ đơn giản đến phức
tạp; xác định được các sự kiện lịch sử trong không gian và thời gian cụ thể.
- Nhận thức và tư duy lịch sử: Học sinh giải thích được nguồn gốc, sự vận động
của các sự kiện lịch sử từ đơn giản đến phức tạp;chỉ ra được qúa trình phát triển
của lịch sử; so sánh được sự tương đồng và khác biệt của các sự kiện lịch sử, lí giải
được các mối quan hệ nhân quả trong tiến trình lịch sử. Đưa ra được ý kiến nhận
xét, đánh giá của cá nhân về các sự kiện, nhân vật, quá trình lịch sử;hiểu được sự
tiếp nối và thay đổi của lịch sử; biết suy nghĩ theo những chiều hướng khác nhau
khi xem xét, đánh giá về một sự kiện lịch sử.
- Vận dụng kiến thức kĩ năng đã học:Học sinh bước đầu có thể rút ra được bài học
lịch sử và vận dụng kiến thức lịch sử để giải những vấn đề thực tiễn của cuộc sống;
tự tìm hiểu những vấn đề lịch sử, có ý thức và năng lực tự học lịch sử suốt đời.
1.1.2. Khái niệm về phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực
học sinh trong dạy học lịch sử.
Phương pháp dạy học và giáo dục được hiểu là cách thức, con đường hoạt động
chung giữa người dạy và người học, trong những điều kiện dạy học, giáo dục xác
định. Có thể phân loại phương pháp dạy học theo ba bình diện gồm quan điểm dạy
học, phương pháp dạy học, kĩ thuật dạy học.
Quan điểm dạy học (PPDH theo nghĩa rộng) là những định hướng tổng thể cho
các hành động, thường dựa trên lý thuyết học tập hoặc cơ sở lí luận hoặc dạy học
chuyên nghành. Ví dụ: dạy học lấy người học làm trung tâm, dạy học giải quyết
vấn đề, dạy học khám phá, dạy học hợp tác, dạy học có ứng dụng công nghệ thông
tin. . .
Phương pháp dạy học (PPDH theo nghĩa hẹp) là cách thức hoạt động của giáo
viên và học sinh, trong điều kiện dạy học xác định, nhằm đạt được mục tiêu dạy
học. Ví dụ:thuyết trình, đàm thoại, trực quan, thực hành, thảo luận, đóng vai. . .
Kĩ thuật dạy học là những cách thức hành động của giáo viên và học sinh trong
các tình huống nhỏ nhằm thực hiện và điều chỉnh quá trình dạy học. Ví dụ: Công
não, phòng tranh, mảnh ghép, sơ đồ tư duy, khăn trải bàn, KWL, KWLH. . .
Mỗi phương pháp dạy học, kĩ thuật dạy học đều có ưu điểm và hạn chế nhất
định. Điều quan trọng là trên cơ sở khả năng học sinh, giáo viên; tính chất của hoạt
động cụ thể trong kế hoạch dạy học; điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường giáo
viên lựa chọn phương pháp dạy học, kĩ thuật dạy học phù hợp để đạt mục tiêu dạy
học đã đề ra.
Dạy học phát triển năng lực thể hiện sự quan tâm tới việc người học làm được
gì chứ không đơn thuần là chỉ biết được gì; quan tâm người dạy sẽ dạy như thế nào
để hình thành năng lực của người học chứ không dừng lại ở việc cung cấp kiến
thức cho người học. Xu hướng dạy học hiện nay là xu hướng hiện đại về phương
