1
1. PHẦN MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
Sinh thời thời chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy:
“ Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam "
Lời dạy của Người luôn là bài học sâu sắc trong mọi thời đại, mọi ngành,
mọi giới, đặc biệt đối với những người đang thầm lặng hiến dâng trong sự
nghiệp "Trồng người". Do đó, làm tốt công tác giáo dục lịch sử cho học sinh
là góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong thời kỳ đổi mới, có ý
nghĩa vô cùng quan trọng đối với mỗi nhà trường. Bởi "Lịch sử là thầy dạy của
cuộc sống", "Muốn đào tạo con người phù hợp với thời đại, chúng ta cần phải
không ngừng cải tiến chất lượng dạy học lịch sử " (Hội đồng quốc tế khoa học
Lịch sử - 1980).
Thế kỉ XXI là thế kỉ của sự phát triển như vũ bão của khoa học, công nghệ
thông tin. Để sánh vai với cường quốc năm châu, tiến tới hoàn thành sự nghiệp
Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa đất nước. Xây dựng Việt Nam thành quốc gia
giàu mạnh, dân chủ, văn minh thì hơn lúc nào hết, ưu tiên cho giáo dục và đào
tạo phải được coi là “Quốc sách hàng đầu", như chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng
định:“Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu ". Qua đó đào tạo ra những con người
Việt Nam xã hội chủ nghĩa đáp ứng yêu cầu của thời đại, với kiến thức toàn diện
không chỉ về khoa học tự nhiên mà cả về khoa học xã hội, nhất là hiểu biết về
lịch sử dân tộc. Từ đó, tạo nên lòng tự hào dân tộc sâu sắc và ý thức vươn lên
xứng tầm với lịch sử dựng nước và giữ nước của cha ông.
Để làm tốt nhiệm vụ "chiến lược phát triển con người", “Nâng cao dân
trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài” theo chủ trương của Đảng và Nhà
nước, Ngành giáo dục của chúng ta đang cố gắng hướng đến sự phát triển tối đa
những năng lực tiềm tàng trong mỗi học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả dạy
và học của nhà trường. Ở các trường Trung học phổ thông hiện nay, đồng thời
với nhiệm vụ phổ cập giáo dục, nâng cao chất lượng đại trà, việc chăm lo bồi
dưỡng học sinh giỏi luôn thực sự được quan tâm, nhất là với những nhà giáo tâm
huyết với nghề. Trong các nhiệm vụ đó, bồi dưỡng học sinh giỏi có vai trò quan
trọng, không chỉ giúp các em tích lũy nhiều kiến thức sâu rộng, nâng cao tính
tích cực học tập, tăng thêm sự yêu thích đối với bộ môn…. Mà còn góp phần
khẳng định khả năng của bản thân và thương hiệu giáo dục của nhà trường.
Thực tế hiện nay ở các trường Trung học phổ thông, công tác bồi dưỡng
học sinh giỏi, trong đó có việc bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử đã được chú
trọng, song vẫn còn những bất cập nhất định như: Cách tuyển chọn, phương
pháp giảng dạy thiếu phù hợp, chưa tìm ra được hướng đi cụ thể cho công tác
này, phần lớn chỉ làm theo kinh nghiệm…Từ những bất cập trên dẫn đến hiệu
quả bồi dưỡng không đạt như mong muốn.
Mặt khác, do quan niệm sai lệch về vị trí, chức năng của môn lịch sử
trong đời sống xã hội. Không ít học sinh và phụ huynh có thái độ xem thường bộ
môn Lịch sử, coi đó là môn học phụ, môn học thuộc lòng, không cần làm bài
tập, không cần đầu tư phí công vô ích. Dẫn đến hậu quả học sinh không nắm
2
đựơc những sự kiện lịch sử cơ bản, nhớ sai, nhầm lẫn kiến thức lịch sử là hiện
tượng khá phổ biến trong thực tế.
Là một giáo viên giảng dạy môn Lịch sử ở trường THPT, học sinh của
trường phần lớn là con em nông dân, đời sống kinh tế còn khó khăn, học sinh ít
được tiếp cận với các vấn đề lịch sử, văn hóa chuyên sâu từ các kênh thông tin.
Băn khoăn trước thực trạng đó, tôi luôn tìm tòi, nghiên cứu để nâng cao kiến
thức và phương pháp giảng dạy của bộ môn để gây hứng thú học tập môn lịch sử
cho học sinh, nhất là công tác bồi dưỡng học sinh giỏi sao cho đạt hiệu quả.
Xuất phát từ những lý do cơ bản trên, tôi đã lựa chọn đề tài nghiên
cứu “Một số biện pháp nâng cao hiệu qủa công tác bồi dưỡng học sinh giỏi
môn Lịch sử cho học sinh lớp 11 Trường THPT Lam Kinh” làm đề tài nghiên
cứu sáng kiến kinh nghiệm của mình. Rất mong được đồng nghiệp chia sẻ, góp
ý để sáng kiến của tôi thực sự đem lại thành công và hiệu quả cho công tác
giảng dạy của bản thân và đồng nghiệp.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
- Đối với người dạy: Nhằm giúp cho giáo viên giảng dạy môn Lịch sử ở
trường THPT một số sáng kiến riêng trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi cho học
sinh lớp 11.
- Đối với người học: Đây là một số biện pháp quan trọng giúp các em lĩnh
hội kiến thức lịch sử hiệu quả hơn. Từ đó xác định đúng đắn được phương pháp
học tập bộ môn lịch sử và ôn luyện đội tuyển đạt kết quả cao.
1. 3. Đối tượng nghiên cứu:
- Học sinh lớp 11 hệ THPT.
- Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử của giáo viên giảng dạy
lịch sử.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
Khi thực hiện sáng kiến kinh nghiệm này, cá nhân tôi đã thực hiện các
phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp tham khảo: Tham khảo các nguồn: Kinh nghiệm thực
tiễn của đồng nghiệp, sách, báo, tạp chí, các bài tham luận trên Internet.
- Phương pháp khảo sát thực tế: Quan sát, khảo sát thực tế việc ôn luyện
và kết quả các đội tuyển học sinh giỏi ở nhiều trường THPT trong nhiều năm để
thu thập thông tin và xác định phương pháp áp dụng thích hợp trong bồi dưỡng
họ sinh giỏi môn lịch sử.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp:
+ Phân tích và tổng hợp tư liệu về các vấn đề có liên quan đến đề tài.
+ Tham chiếu kết quả của bộ môn trong trường và trên địa bàn huyện Thọ
Xuân.
- Phương pháp thử nghiệm: Thử áp dụng các giải pháp sáng kiến của cá
nhân để nâng cao hiệu quả bồi dưỡng học sinh giỏi lịch sử ở các năm học.
Các phương pháp trên được kết hợp đồng thời trong quá trình nghiên cứu,
góp phần tạo nên hiệu quả của đề tài.
3
2. PHẦN NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm:
Dân tộc Việt Nam có lịch sử từ lâu đời, với quá trình hàng nghìn năm
dựng nước và giữ nước. Nhân dân ta không chỉ có truyền thống dân tộc anh
hùng mà còn có kinh nghiệm phong phú, quý báu về việc giáo dục lịch sử cho
thế hệ trẻ, về việc rút bài học quá khứ cho cuộc đấu tranh và lao động trong hiện
tại. Kiến thức lịch sử góp phần xây dựng đường lối, chủ trương, chính sách, trở
thành vũ khí sắc bén trong công cuộc dựng nước và giữ nước. Ngày nay, “cùng
với quá trình Quốc tế hóa ngày càng mở rộng thì trở về nguồn cũng là một trong
những xu thế chung của các dân tộc trên thế giới. Với chúng ta, đó chính là sự
tìm tòi, phát hiện ngày càng sâu sắc hơn những đặc điểm của xã hội Việt Nam,
những phẩm chất cao quý, những giá trị truyền thống và những bài học lịch sử
giúp chúng ta lựa chọn và tiến hành bước đi thích hợp, hướng mục tiêu dân
giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh” (theo nguyên Tổng Bí thư Đỗ
Mười) .
Chất lượng bộ môn Lịch sử được đánh giá không phải bằng việc ghi nhớ
nhiều sự kiện mà cần hiểu đúng lịch sử. Như cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã
từng viết: “Lịch sử đâu phải là một chuỗi sự kiện để người viết sử ghi lại, rồi
người giảng sử đọc lại, người học sử học thuộc lòng”. Điều quan trọng là qua
học tập, “chúng ta thấy được cái gì qua các thời đại lịch sử và từ đó chúng ta
rút ra được kết luận gì, bài học gì. C. Mác- một nhà sáng lập ra chủ nghĩa Mác
– Lênin đã vũ trang cho chúng ta một phương pháp luận đúng đắn để nghiên
cứu lịch sử, để rút ra những kết luận có ý nghĩa quan trọng thiết thực”. Đây
chính là cơ sở để những người quan tâm đến sử học và những thầy cô giáo giảng
dạy môn Lịch sử cần nhận thức đúng, sâu sắc, ý nghĩa, vị trí đúng của bộ môn
Lịch sử ở trường Trung học phổ thông và tìm ra những phương pháp để nâng
cao chất lượng bộ môn, thu hút được nhiều học sinh thích học lịch sử và học giỏi
lịch sử.
Mục tiêu của bộ môn Lịch sử ở trường Trung học phổ thông là:
*Về kiến thức: Cung cấp kiến thức lịch sử ở chương trình Trung học cơ
sở học sinh được tìm hiểu sâu những sự kiện cơ bản trong quá trình phát triển
của lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc… Tiếp tục bồi dưỡng học sinh giỏi bộ
môn Lịch sử về kiến thức và kĩ năng, tạo hứng thú say mê học tập, tìm hiểu Lịch
sử cho học sinh.
* Về tư tưởng: Giáo dục lòng yêu quê hương đất nước, có ý thức xây
dựng và bảo vệ quê hương, đất nước, tự hào về những thành tựu văn hóa, văn
minh mà tổ tiên ta và loài người đã đạt được. Trân trọng, ghi nhớ, biết ơn công
lao của tổ tiên và các anh hùng dân tộc đã ra sức xây dựng và bảo vệ đất nước
để có được cuộc sống hiện nay.
* Về kĩ năng: Hình thành kĩ năng tư duy lịch sử và tư duy logic, nâng cao
năng lực xem xét, đánh giá sự kiện, hiện tượng trong mối quan hệ không gian,
thời gian và nhân vật lịch sử. Rèn luyện kĩ năng học tập bộ môn một cách độc
lập, thông minh như làm việc sách giáo khoa, sưu tầm và sử dụng các loại tư
4
liệu lịch sử, làm bài tập, thực hành... Phát triển khả năng phân tích, đánh giá, so
sánh, khái quát, tổng hợp ... Vận dụng các kiến thức vào thực tiễn của cuộc
sống. Biết đặt vấn đề và giải quyết vấn đề trong quá trình học tập và cuộc sống
hàng ngày.
Trong các mục tiêu đó thì bồi dưỡng học sinh giỏi là một nhiệm vụ rất
quan trọng giúp cho ngành giáo dục phát hiện nhân tài, lựa chọn những hạt
giống tốt cho tương lai của đất nước trong sự nghiệp trồng người.
Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi được xác định là một trong những
nhiệm vụ trọng tâm, góp phần khẳng định chất lượng giáo dục và vị thế, uy tín
của giáo viên và nhà trường. Đồng thời còn có ý nghĩa thiết thực trong việc bồi
dưỡng tài năng tương lai cho quê hương, đất nước.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
Trong hệ thống các môn học ở trường Trung học phổ thông, môn lịch sử
có vai trò quan trọng trong việc giáo dục lòng yêu quê hương đất nước, lòng tự
hào dân tộc… là hành trang quan trọng cho học sinh bước vào sự nghiệp, tương
lai. Phát huy ưu thế đó, tại trường THPT Lam Kinh và trên địa bàn huyện Thọ
Xuân, trong nhiều năm qua công tác bồi dưỡng học sinh giỏi nói chung và môn
Lịch sử nói riêng luôn được sự quan tâm của Ban giám hiệu, các đoàn thể trong
nhà trường và sự quan tâm của đa số các quý bậc phụ huynh. Đội ngũ các Thầy,
cô giáo cùng bộ môn ở các trường trong huyện đều nhiệt tình tích cực, trao đổi
phương pháp, kinh nghiệm chuyên môn, thông qua hội thảo, chuyên đề, thao
giảng, sử dụng công nghệ thông tin…góp phần nâng cao chất lượng bồi dưỡng
học sinh giỏi cấp tỉnh môn Lịch sử. Học sinh cũng thêm yêu thích và quyết tâm
học tập môn Lịch sử, tham gia ôn luyện, dự thi học sinh giỏi cấp tỉnh. Do đó
chất lượng của công tác bồi dưỡng học sinh giỏi được nâng cao hơn.
Tuy nhiên trong thực tiễn giảng dạy đã cho thấy công tác bồi dưỡng học
sinh giỏi còn nhiều bất cập, hạn chế. Biểu hiện ở quan niệm xã hội về vị trí môn
Lịch sử là môn phụ nên việc quan tâm, đầu tư cho con em học tập bộ môn chưa
nhiều; học sinh chưa giành thời gian thường xuyên cho việc học môn tập bộ
môn Lịch sử và ôn luyện học sinh giỏi còn rất hạn chế. Khối lượng kiến thức ôn
luyện học sinh giỏi còn dàn trải khá nặng, gồm ba phần với hơn 20 chương kiến
thức (Lịch sử thế giới, lịch sử Việt Nam, lịch sử địa phương). Do đó, một số
giáo viên còn bị động trong khai thác kiến thức, chưa mạnh dạn để học sinh tự
tìm hiểu một phần kiến thức. Thực trạng dạy học môn Lịch sử ở trường Trung
học phổ thông hiện nay như trên, nên giáo viên khó phát hiện và lựa chọn được
đối tượng học sinh có năng khiếu để bồi dưỡng.
Mặt khác, phần lớn giáo viên đã nhận thức được tầm quan trọng của công
tác dạy bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử. Tuy nhiên do khối lượng kiến thức
ôn luyện học sinh giỏi tỉnh lớp 11 là quá nhiều, dàn trải, nhiều giáo viên lại chưa
xác định được các biện pháp ôn luyện hiệu quả nên chưa thực sự đầu tư cho
công tác bồi dưỡng học sinh giỏi. Do đó hiệu quả công tác bồi dưỡng học sinh
giỏi môn lịch sử chưa cao.
5
Qua phân tích thực trạng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử
hiện nay, cá nhân tôi nhận thấy việc nghiên cứu và những giải pháp của đề tài là
hiệu quả, thiết thực, phù hợp với yêu cầu và nhiệm vụ của ngành, của đồng
nghiệp tâm huyết với bộ môn Lịch sử.
Qua 5 năm học (2014 - 2015 đến năm học 2018 - 2019) đảm nhận việc
dạy bồi dưỡng cho đội tuyển học sinh giỏi môn lịch sử của ở Trung học phổ
thông Lam Kinh, tôi đã đúc kết được những kinh nghiệm ôn luyện học sinh giỏi
môn Lịch sử cho học sinh lớp 11.
2.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn
Lịch sử cho học sinh lớp 11.
2.3.1 Trước hết giáo viên giảng dạy cần xác định đúng các yêu cầu cho một
học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 11.
Nhiều người thường nghĩ Lịch sử là môn học thuộc lòng nhưng thật ra
muốn học giỏi thì phải đọc và hiểu sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử theo kiểu
“Mưa dầm thấm lâu”. Nhưng quan trọng nhất, người học giỏi lịch sử phải biết
hệ thống hóa các nội dung Lịch sử bằng những sơ đồ nhánh, biểu đồ thống kê tư
duy theo từng sự kiện, mốc thời gian, ghi nhớ có sự liên kết. Từ đó, ta mới có
thể dễ dàng ghi nhớ nội dung và dữ liệu của môn học. Bởi môn lịch sử là một
môn khoa học biện chứng.
Là học sinh giỏi lịch sử không phải chỉ cần tính siêng học bài mà là phải
có khả năng lập luận, thông minh, trí nhớ tốt. Đặc biệt là phải có niềm đam mê,
yêu thích sử học. Học sinh giỏi lịch sử không những phải hoàn thành các bài tập
của giáo viên giao mà còn phải chuẩn bị bài trước ở nhà (theo những câu gợi mở
của giáo viên). Sau khi thảo luận nhóm và được giáo viên giảng giải thêm, học
sinh mới hiểu sâu được kiến thức.
Ngoài việc học tập ở lớp, học sinh phải tham khảo thêm nhiều sách vở do
giáo viên gợi ý hoặc tự tìm tòi. Học sinh phải có sổ tay để ghi chép những nội
dung quan trọng. Đây là tư liệu cần thiết, giúp học sinh dễ dàng tra cứu, không
mất nhiều thời gian truy tìm, khi cần thiết.
Học sinh không những nắm được những kiến thức của giáo viên mà còn
phải biết độc lập suy nghĩ, tìm tòi, biết khái quát nội dung chương trình hay thắc
mắc những gì mình còn nhận thức mơ hồ.
Nhưng nắm vững lý thuyết chưa đủ mà học sinh còn phải rèn luyện kỹ
năng phân tích đề; kỹ năng viết bài và trình bày bài làm. Nhìn một bài làm hay,
thì chữ đẹp bao giờ cũng dễ gây thiện cảm cho người đọc, nhất là đối với các
môn khoa học Xã hội. Đây là một công việc khó khăn, học sinh cần phải được
luyện tập lâu dài, thông qua các bài viết (có sự sửa chữa của giáo viên kịp thời).
Ngoài ra, học sinh giỏi môn Lịch sử phải biết sử dụng triệt để các thao tác
phân tích, tổng hợp để đánh giá, nhận định về một sự kiện hay vấn đề lịch sử,
biết chọn ra những chi tiết, sự kiện lịch sử nào để chứng minh, giải thích theo
yêu cầu của đề bài. Hơn nữa, học sinh ấy phải biết trình bày một bài làm lịch sử
có hệ thống, lô gic,…đảm bảo tính khoa học.
