SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƢỜNG THPT CÁT NGẠN
___________________________________
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài:
TẠO HỨNG THÚ VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
THÔNG QUA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG
DẠY HỌC CHỦ ĐỀ "TRÁI ĐẤT VÀ BẦU TRỜI" - CHUYÊN ĐỀ
VẬT LÝ 10
LĨNH VỰC: VẬT LÝ
Tác giả: Phạm Thị Trâm
Tổ bộ môn: Tự Nhiên
Số điện thoại: 0965883428
Năm học 2023- 2024
1
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của ngành khoa học kỹ thuật và sự bùng
nổ thông tin trên nhiều lĩnh vực thì giáo dục ngày càng đóng một vai trò vô cùng
quan trọng. Nhiệm vụ của giáo dục hiện đại là đào tạo ra những người lao động tự
chủ, năng động, sáng tạo, có năng lực giải quyết những vấn đề thực tế.
Tuy nhiên giáo dục của Việt Nam hiện nay vẫn đang loay hoay thay đổi theo
những phương pháp mới giúp phát triển năng lực học sinh, học sinh vẫn chưa thể
phát huy năng lực và tính sáng tạo để giải quyết vấn đề. Vì thế khi gặp phải một
vấn đề nào đó chưa có đáp án, học sinh thiếu kỹ năng để đưa ra giải pháp.
Vật lý là một môn học tự nhiên không chỉ cung cấp cho người học sự hiểu
biết các hiện tượng tự nhiên, kỹ thuật mà còn là môn học giúp người học phát triển
năng lực tư duy thông qua những suy luận có tính logic.Việc tiếp cận và học Vật lý
của học sinh nói chung, học sinh dân tộc thiểu số ở Kỳ Sơn nói riêng còn nhiều
hạn chế. Việc tiếp cận với những con số, tính toán hay liên kết giữa những công
thức với nhau đối với các em còn rất khó khăn. Các em chưa được tiếp xúc với
thực hành thí nghiệm nhiều; tư duy, sự sáng tạo chưa linh hoạt bị động; việc tiếp
thu và suy luận trong logic Vật lý; tư duy phản biện các vấn đề Vật lý còn hạn
chế... dẫn đến tinh thần ham học hỏi; hứng thú trong môn Vật lý của các em còn ít.
Do vậy, tôi cho rằng tạo một sân chơi sinh hoạt khoa học về thiên văn sẽ giúp học
sinh dân tộc tìm được niềm vui trong Vật lý; học mà không bị nhàm chán, không
bắt các em nhớ kiến thức một cách máy móc. Đồng thời thu hút tài năng và sự sáng
tạo của học sinh, phát triển được khả năng hoạt động tích cực và tương tác của học
sinh, góp phần bồi dưỡng cho các em động cơ học tập tích cực, kích thích hứng thú
trong quá trình nhận thức.
Trong đó, chủ đề " Trái Đất và bầu trời" - chuyên đề Vật lý 10 là một trong
những nội dung hàm chứa tương đối nhiều kiến thức với một hệ thống phong phú
các kiến thức liên quan đến thực tiễn. Điều đó có thể gây trở ngại rất lớn cho người
học khi phải tiếp cận với nội dung của bài cũng như áp dụng kiến thức vào thực tế
cuộc sống. Nếu không có một tư duy sáng tạo linh hoạt, một phương pháp tổ chức
dạy học gây hứng thú thì việc tiếp nhận lý thuyết cũng như giải quyết các mục tiêu
giáo dục đặt ra trong thời đại công nghệ 4.0 sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Từ những
suy nghĩ đó, tôi mong muốn được tìm hiểu đề tài “ Tạo hứng thú và phát triển
năng lực học sinh thông qua Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học chủ đề
“Trái Đất và bầu trời” (chuyên đề Vật lý 10)”
2. Mục đích của đề tài
Đề xuất một số biện pháp tổ chức dạy học hoạt động trải nghiệm qua dạy bài
" Trái Đất và bầu trời"- chuyên đề Vật lý 10 đề tạo hứng thú và phát triển năng lực
2
của học sinh vùng cao.
3. Tính mới và kết quả đạt đƣợc của đề tài
Đây là đề tài lần đầu tiên được áp dụng thực hiện tại trường T T ỳ Sơn.
Đề tài khai thác, trang bị cho học sinh những phương pháp, kỹ năng có tính hệ
thống trong việc học thông qua các hoạt động trải nghiệm; là cơ hội giúp các em
phát triển tư duy, phát huy được năng lực sáng tạo của mình từ đó sẽ tạo động lực
cho các em tham gia vào các lĩnh vực về cuộc sống. Tên đề tài có thể là không mới
hoặc đã có những tác giả khai thác nhưng tôi xin khẳng định những vấn đề nêu ra ở
đây hoàn toàn là những kinh nghiệm đã đúc kết lại trong quá trình giảng dạy và đã
được kiểm định qua thực tế. Đề tài góp phần nâng cao tính hứng thú, hấp dẫn và
hiệu quả cho các giờ học. Đồng thời phát huy tối đa khả năng tính tích cực, chủ
động độc lập sáng tạo, tự giác trong quá trình học tập của học sinh.
Đề tài đã xây dựng hệ thống một số chủ đề dạy học theo hoạt động trải
nghiệm chủ đề “Trái đất và bầu trời”, phục vụ giảng dạy một số bài học trong sách
chuyên đề Vật lý 10, nhằm phát triển năng lực cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi
mới phương pháp học – phương pháp dạy của học sinh và giáo viên đối với
Chương trình giáo dục phổ thông mới.
Tổ chức dạy học một số hoạt động trải nghiệm của chủ đề “Trái đất và bầu
trời” – chuyên đề Vật lý 10 ở trường T T ỳ Sơn phù hợp với điều kiện dạy học
của nhà trường và thu được những kết quả thiết thực nhằm nâng cao chất lượng
dạy học bộ môn Vật lý và các môn học hoạt động trải nghiệm, đưa giáo dục hoạt
động trải nghiệm vào trường học, góp phần vào phong trào thi đua đổi mới sáng
tạo trong dạy học đáp ứng với yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới.
Đề tài là cơ sở để mở rộng triển khai vận dụng phương pháp dạy học hoạt
động trải nghiệm vào các nội dung kiến thức khác của chương trình Vật lý 10,
cũng như tiền đề để tổ chức dạy học tích cực chương trình Vật lý 11,12 mới vào
năm học 2024-2025, góp phần nâng cao hiệu quả và triển khai thành công chương
trình giáo dục phổ thông 2018.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Nghiên cứu ở bộ môn Vật lý cấp trung học phổ thông
- Hoạt động dạy và tổ chức hoạt động trải nghiệm khi dạy học vật lí lớp
10- chuyên đề Vật lý 10
- Chủ đề “Trái Đất và bầu trời” - chuyên đề Vật lý 10 và tiến hành thực
nghiệm ở trường THPT Kỳ Sơn .
- Thời gian thực hiện: Từ năm học 2022- 2023 đến nay.
3
PHẦN II: NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận.
1.1.1 Khái niệm về hoạt động trải nghiệm.
oạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục trong đó dưới sự hướng dẫn và
tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh được tham gia trực tiếp vào các
hoạt động thực tiễn khác nhau của đời sống gia đình, nhà trường cũng như ngoài
xã hội với tư cách là chủ thể của hoạt động, qua đó phát triển năng lực thực tiễn,
phẩm chất nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân mình.
oạt động trải nghiệm trong dạy học là nhiệm vụ học tập gắn với thực tiễn
được tổ chức theo các hình thức đa dạng, linh hoạt trong đó học sinh được trải
nghiệm như đề xuất ý tưởng, thiết kế, tổ chức, đánh giá kết quả thực hiện, qua đó
vừa lĩnh hội được nội dung bài học, vừa hình thành các kĩ năng sống, kĩ năng tư
duy, vận dụng kiến thức, kinh nghiệm để giải quyết một cách linh hoạt, chủ động,
sáng tạo những vấn đề nhận thức và thực tiễn.
1.1.2 Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm.
- oạt động trải nghiệm là nhiệm vụ học tập gắn với thực tiễn mà học sinh
cần phải dùng đến vốn kinh nghiệm, khả năng phân tích, khái quát hóa thành kiến
thức của bản thân để vận dụng giải quyết vấn đề trong bối cảnh thực tiễn.
- oạt động trải nghiệm được thực hiện dưới nhiều hình thức, có nội dung
đa dạng và mang tính tích hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh
vực học tập như: vật lí, hóa học, sinh học, địa lí,… Bên cạnh đó, oạt động trải
nghiệm còn mang đến những nội dung cần thiết cho người học bao gồm: giáo dục
kĩ năng sống, giáo dục lao động, giáo dục môi trường và biến đổi khí hậu, giáo dục
sử dụng năng lượng tiết kiệm,…..
- oạt động trải nghiệm đòi hỏi sự phối hợp, liên kết nhiều lực lượng giáo
dục trong và ngoài nhà trường. Các hoạt động có thể tổ chức tại nhiều địa điểm
khác nhau ở trong hoặc ngoài nhà trường như: lớp học, thư viện, phòng đa năng,
phòng truyền thống, sân trường, công viên, các làng nghề, cơ sở sản xuất, ….hoặc
ở các địa điểm khác ngoài nhà trường có liên quan đến chủ đề hoạt động.
- oạt động trải nghiệm được tổ chức dưới nhiều hình thức như: hoạt động
câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, các
hội thi, hoạt động giao lưu, hoạt động cộng đồng, tổ chức các ngày hội,….
- oạt động trải nghiệm giúp lĩnh hội những kinh nghiệm mà các hình thức
học tập khác không thực hiện được.
1.1.3 Phân loại hoạt động trải nghiệm.
Theo dự thảo, trong chương trình hoạt động trải nghiệm được phân chia theo
sơ đồ 4-4-4.
4
Cụ thể sẽ có 4 nhóm nội dung hoạt động trải nghiệm (gồm nhóm nội dung
hoạt động phát triển cá nhân; nhóm hoạt động lao động; nhóm hoạt động xã hội và
phục vụ cộng đồng; nhóm hoạt động giáo dục hướng nghiệp) nhằm thực hiện 3
mục tiêu cơ bản của hoạt động trải nghiệm (năng lực thích ứng với cuộc sống;
năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động; năng lực đinh hướng nghề nghiệp). Trong
khi thực hiện 3 mục tiêu năng lực này thì hoạt động trải nghiệm sáng tạo phải thực
hiện luôn tất cả các mục tiêu về phẩm chất và năng lực của chương trình, tức là
phẩm chất và năng lực cốt lõi.
Bốn nhóm nội dung này sẽ được triển khai thực hiện thông qua 4 loại hình
hoạt động trải nghiệm trong nhà trường. Những loại hình này chúng ta khá quen
thuộc đó là: thứ nhất là sinh hoạt dưới cờ, thứ 2 là sinh hoạt lớp, thứ 3 là hoạt động
giáo dục theo chủ đề và thứ 4 là hoạt động những câu lạc bộ, sân khấu hóa hoạt
động.
Với các loại hình hoạt động đó sẽ có 4 nhóm tổ chức hoạt động gồm:
- Thứ nhất là những hình thức nhóm mang tính cống hiến (gồm các hoạt động tình
nguyện, nhân đạo, vì cộng đồng…)
- Thứ hai là hoạt động có tính khám phá như những chuyến đi thực địa, tham quan,
dã ngoại,…
- Thứ ba là hoạt động mang tính thể nghiệm, người học được trải nghiệm và thể
nghiệm mình luôn qua các hoạt động giao lưu, đóng kịch, sân khấu hóa,…
- Thứ tư là những hoạt động có tính nghiên cứu và phân hóa, như những dự án,
hoạt động nghiên cứu khoa học rồi các hoạt động câu lạc bộ có tính định hướng,…
1.1.4 Hoạt động trải nghiệm với việc phát triển năng lực
“Năng lực là sự làm chủ những kiến thức, kĩ năng, thái độ và vận hành
chúng một cách hợp lí vào thực hiện các nhiệm vụ hoặc giải quyết hiệu quả vấn đề
đặt ra của cuộc sống”. Năng lực gồm ba thành tố cơ bản là kiến thức, kĩ năng và
thái độ.
oạt động trải nghiệm có vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực
học sinh. Trong hoạt động trải nghiệm, học sinh được hoạt động thực hành trải
nghiệm những kiến thức, kĩ năng đã học trong các môn học; đồng thời qua đó tiếp
tục tìm tòi, mở rộng kiến thức và khả năng ứng dụng của kiến thức vào thực tiễn.
Từ việc tham gia hoạt động trải nghiệm, học sinh sẽ vận dụng kiến thức được học
ở trường qua đó học sinh được mở rộng, tìm tòi, sáng tạo hơn trong kiến thức. hi
đặt ra một yêu cầu trải nghiệm, học sinh phải hoạt động, phải hoàn thành một sản
phẩm và sản phẩm đó chính là kết quả hoạt động trải nghiệm. Sản phẩm đó không
theo khuôn mẫu nào, đó chính là sự sáng tạo của học sinh khi giải quyết vấn đề
được đặt ra. Với nội dung và hình thức nêu trên, hoạt động trải nghiệm có vai trò
quyết định đối với việc hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh.