S GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGH AN
=== ===
THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG PHIẾU ĐÁNH GIÁ THEO TIÊU CHÍ (RUBRIC)
ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC TÌM HIỂU THẾ GIỚI TỰ NHIÊN
DƯỚI GÓC ĐỘ VẬT LÍ CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC
NỘI DUNG THỰC HÀNH, THÍ NGHIM MÔN VẬT LÍ 10 THPT
Lĩnh vực: Vật lí
Năm học 2023 - 2024
MỤC LỤC
Phần 1. ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2
3. Giả thuyết khoa học......................................................................................... 2
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 2
5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 2
6. Tính mới của đề tài .......................................................................................... 3
Phần 2. NỘI DUNG ........................................................................................... 4
1. CƠ S LÍ LUẬN ........................................................................................... 4
1.1. Phẩm chất và năng lực trong CT GDPT 2018 môn Vật lí ........................... 4
1.1.1. Phẩm chất và năng lực trong CT GDPT 2018 .......................................... 4
1.1.2. Phẩm chất và năng lực trong CT GDPT 2018 môn vật lí ......................... 4
1.2. Vai trò của hoạt động thực hành, thí nghiệm đối với sự phát triển NL tìm hiểu
thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí ..................................................................... 5
1.2.1. Biểu hiện của NL vật lí “Tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí” . 5
1.2.2. Vai trò của hoạt động thực hành, thí nghiệm đối với sự phát triển NL tìm hiểu
thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí ..................................................................... 6
1.3. Kiểm tra đánh giá và yêu cầu đổi mới kiểm tra đánh giá theo chương trình giáo
dục phổ thông 2018 môn Vật lí ........................................................................... 6
1.3.1. Các xu hướng hiện đại về kiểm tra, đánh giá nhằm phát triển NL học sinh.. 6
1.3.2. Hình thức, phương pháp và công cụ KTĐG kết quả học theo hướng phát triển
PC, NL ................................................................................................................. 8
1.4. Phiếu đánh giá theo tiêu chí trong dạy học phát triển năng lực ................... 8
1.4.1. Khái niệm .................................................................................................. 8
1.4.2. Mục đích sử dụng ...................................................................................... 9
1.4.3. Cách xây dựng và sử dụng phiếu đánh giá theo tiêu chí .......................... 9
2. CƠ S THỰC TIỄN VÀ THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
............................................................................................................................. 11
2.1. Thực trạng vấn đề nghiên cứu ...................................................................... 11
2.1.1. Thực trạng ................................................................................................. 12
2.1.2. Nguyên nhân của thực trạng ..................................................................... 14
3. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ..................................................... 14
3.1. Lựa chọn nội dung thực hành để thực hiện các giải pháp thiết kế và sử dụng
rubric nhằm đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí. ...... 14
3.1.1. Phân tích các nội dung thực hành chương trình vật lí 10 THPT .............. 14
3.1.2. Lựa chọn nội dung thực hành để thực hiện các giải pháp thiết kế và sử dụng
rubric nhằm đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí. ...... 15
3.2. Đề xuất các giải pháp thiết kế và sử dụng rubric vào dạy học nội dung thực hành thí
nghiệm “Đo gia tốc rơi tự do”, “Xác định động lượng của vật trước và sau va chạm”
nhằm đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí. .................... 15
3.3. Xây dựng và sử dụng các rubric đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên
dưới góc độ vật lí dùng trong dạy học nội dung thực hành, thí nghiệm “Đo gia tốc
rơi tự do”, “Xác định động lượng của vật trước và sau va chạm”. ..................... 16
3.3.1. Xây dựng và sử dụng các rubric đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên
dưới góc độ vật lí dùng trong dạy học nội dung thực hành, thí nghiệm “Đo gia tốc
rơi tự do”. ............................................................................................................ 16
3.3.2. Xây dựng và sử dụng các rubric đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên
dưới góc độ vật lí dùng trong dạy học nội dung thực hành, thí nghiệm “Xác định
động lượng của vật trước và sau va chạm”. ........................................................ 26
4. KHẢO NGHIM ĐÁNH GIÁ TÍNH CẦN THIẾT VÀ KHẢ THI CỦA CÁC
GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT ..................................................................................... 38
4.1. Mục đích khảo nghiệm. ................................................................................ 38
4.2. Nội dung và phương pháp khảo nghiệm. ..................................................... 38
4.2.1. Nội dung khảo nghiệm. ............................................................................. 38
4.2.2. Phương pháp khảo nghiệm và thang đánh giá .......................................... 39
4.3. Đối tượng khảo nghiệm. ............................................................................... 40
Phần 3. KẾT LUẬN .......................................................................................... 47
3.1. Kết luận ........................................................................................................ 47
3.2. Kiến nghị và đề xuất..................................................................................... 48
TÀI LIU THAM KHẢO ................................................................................ 49
CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI
TT
Viết tắt
Viết đầy đủ
1
ĐG
Đánh giá
2
GDPT
Giáo dục phổ thông
3
GV
Giáo viên
4
HĐGD
Hoạt động giáo dục
5
HS
Học sinh
6
KTDH
Kĩ thuật dạy học
7
KTĐG
Kiểm tra đánh giá
8
NL
Năng lực
9
PC
Phẩm chất
10
PP
Phương pháp
11
PPDH
Phương pháp dạy học
12
PTDH
Phương tiện dạy học
13
TN
Thí nghiệm
14
YCCĐ
Yêu cầu cần đạt
1
Phần 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Chương trình GDPT 2018 đảm bảo phát triển PC và NL người học thông qua
nội dung giáo dục với những kiến thức, kĩ năng cơ bản, thiết thực, hiện đại; chú
trọng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết vấn đề trong học
tập và đời sống. Thông qua các PP, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ
động và tiềm năng của mỗi HS. Sử dụng PP đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục
và PP giáo dục để đạt được mục tiêu đó. Vì vậy kiểm tra, đánh giá theo NL là điều
kiện tiên quyết trong dạy học phát triển PC, NL học sinh.
KTĐG là quá trình thu thập thông tin kết quả học tập của người học bằng nhiều
hình thức, PP và công cụ khác nhau. KTĐG không chỉ là kênh thông tin về mức độ
đáp ứng YCCĐ làm cơ sở để xếp loại, khích lệ, khen thưởng HS mà nó còn tác động
trở lại quá trình dạy học. Thông tin phản hồi từ kết quả ĐG giúp GV và các cấp quản
lí điều chỉnh quá trình dạy học nhằm bảo đảm sự tiến bộ của từng HS, nâng cao chất
lượng giáo dục.
Ở Việt Nam, ĐG thường xuyên (ĐG quá trình) và ĐG tổng kết là hai hình thức
ĐG cơ bản. Các công cụ được sử dụng trong ĐG quá trình theo định hướng phát
triển NL khá đa dạng, phong phú như: phiếu hỏi, bảng kiểm, thang đánh giá, phiếu
đánh giá theo tiêu chí, … Trong đó phiếu đánh giá theo tiêu chí (rubric) là công cụ
hiệu quả trong ĐG quá trình. Ưu điểm nổi bật của rubric là xây dựng được bảng mô
tả cụ thể các tiêu chí đánh giá và các mức độ đạt được của từng tiêu chí đó đáp ứng
YCCĐ của chương trình GDPT 2018.
Rubric bắt đầu được đưa vào KTĐG từ chương trình tập huấn về đổi mới dạy
học và KTĐG định hướng phát triển năng lực HS năm 2014 theo chương trình GDPT
2006. Mặc dù đã được tập huấn cho GV nhưng hình thức tập huấn trực tiếp bậc thang
cùng với việc triển khai đổi mới KTĐG chưa chặt chẽ nên công cụ này còn chưa
được chú ý. Năm học 2021-2022, Bộ GD triển khai chương trình ETEP - bằng hình
thức online tập huấn toàn diện đến từng GV. Đây là chương trình tập huấn GV đáp
ứng mục tiêu chương trình GDPT 2018. Sau mỗi modun GV cần hoàn thành các bài
kiểm tra, thiết kế giáo án do các chuyên gia nhận xét, góp ý và ĐG. Trong đó modun
3 trình bày về KTĐG theo hướng phát triển năng lực, GV cần thiết kế giáo án sử
dụng rubric vào ĐG quá trình. Từ đó các công cụ ĐG quá trình, điển hình là rubric
được phổ biến, tuy nhiên ví dụ minh họa trong modun 3 rất ít và chỉ sử dụng rubric
ở một số hoạt động nhỏ trong các kế hoạch bài dạy.
Nhược điểm của rubric là việc xây dựng các tiêu chí đáp ứng YCCĐ, mô tả
chi tiết các mức độ cho phù hợp với từng thành phần NL cho từng tiêu chí đòi hỏi
GV cần đầu tư nhiều tâm sức và thời gian; Mỗi bài học có nhiều tiêu chí ĐG, mỗi
tiêu chí lại phù hợp với một cách ĐG khác nhau (ĐG cá nhân, ĐG đồng đẳng hoặc
giáo viên ĐG) gây khó khăn cho việc lựa chọn rubric phù hợp; Quá trình ĐG mất
nhiều thời gian của tiết học,… Vì vậy việc sử dụng rubric trong thực tế dạy học khó