1
PHẦN ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
Đổi mới phương pháp dạy học là một trong những nhiệm vụ quan trọng của
đổi mới giáo dục được Đảng, Nhà nước và ngành giáo dục quan tâm hàng đầu,
nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong thời đại mới. Định hướng quan trọng
trong đổi mới phương pháp dạy học là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo,
phát triển năng lực cộng tác làm việc của người học.
Trong quá trình chuẩn bị thực hiện đề tài sáng kiến, chúng tôi có tìm hiểu
các đề tài SKKN đã làm của các giáo viên, chúng tôi thấy đã có nhiều đề tài đề cập
đến vấn đề đổi mới phương pháp cho học sinh như dạy học chủ đề, dạy học dự án
hay dạy học stem, dạy học trải nghiệm… Trong các công trình nghiên cứu, sách,
bài viết sưu tìm được về vấn đề dạy học theo hướng dạy học gắn với việc tổ chức
trải nghiệm thực tế chúng tôi thấy các đề tài đã được công nhận cơ bản triển khai
theo hướng cho học sinh trải nghiệm thực tế trước sau đó về triển khai các phương
án dạy học, còn lại chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về việc áp dụng
kiến thức đã học để liên hệ ở địa phương nhằm giáo dục tình yêu quê hương , đồng
thời hình thành tư duy phát triển nền nông nghiệp hàng hóa thông qua sản xuất ở
địa phương . Đó là cơ sở để chúng tôi triển khai đề tài theo hướng này. Kết quả
nghiên cứu của đề tài sẽ có những đóng góp về lý luận và thực tiễn đối với dạy học
gắn liền với thực tiễn cho học sinh, góp phần làm tăng khả năng nắm bắt kiến thức
và hứng thú học tập cho học sinh.
2. Lí do chọn đề tài
Dạy học gắn liền với thực tiễn để nhằm phát triển các phẩm chất và năng lực
cho học sinh đang là vấn đề được Đảng, Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo hết
sức quan tâm.
Tại Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt
Nam (khóa XI) đã thông qua Nghị quyết về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và
đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Quốc hội đã ban
hành Nghị quyết số 88/2014/QH13 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo
dục phổ thông, góp phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Mục tiêu
đổi mới được Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chương
trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện
về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định
hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức
sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức,
trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh.”
Quan điểm của chương trình Giáo dục phổ thông mới cũng đã nhấn
mạnh đến việc dạy học gắn với thực tiễn để phát huy tối đa các phẩm chất năng lực
của người học nhằm đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước cũng như tiến
2
bộ của thời đại: “Chương trình giáo dục phổ thông bảo đảm phát triển phẩm chất
và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức cơ bản,
thiết thực, hiện đại; hài hòa đức, trí, thể, mỹ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến
thức để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống; tích hợp cao ở các lớp học
dưới, phân hóa dần ở các lớp học trên; thông qua các phương pháp, hình thức tổ
chức giáo dục phát huy tính chủ động và tiềm năng của mỗi học sinh, các phương
pháp kiểm tra, đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục và phương pháp giáo dục
để đạt được mục tiêu đó”. Trong mục tiêu của Chương trình giáo dục Phổ thông
2018 cũng đã nhắc đến là “...giúp học sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận
dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời, có định
hướng, lựa chọn nghề nghiệp phù hợp,.....có những đóng góp tích cực vào sự phát
triển của đất nước và nhân loại”
Trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018 cũng đã đề cập đến vấn đề
hoạt động trải nghiệm, hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp. Giáo dục và dạy
học thông qua hoạt động trải nghiệm trong thực tiễn ngày càng phổ biến và có tác
động tích cực đến việc giáo dục cho học sinh các phẩm chất và năng lực cần thiết.
Dạy học chỉ truyền thụ kiến thức một chiều từ sách giáo khoa sẽ làm cho học sinh
nhàm chán và không mang lại hiệu quả như mong muốn. Hiện nay, xu hướng dạy
học giáo dục hướng học sinh đến các hoạt động trải nghiệm thực tiễn gắn kiến thức
đã học vào trong thực tiễn, giúp học sinh chủ động hơn trong việc tiếp nhận tri
thức và biết vận dụng những tri thức đó để giải quyết các vấn đề thực tế mang lại
hiệu quả cao trong hoạt động dạy học và giáo dục. Mặt khác, việc cho học sinh
được trải nghiệm về những vấn đề được học thể hiện trên thực tế sẽ mang lại cho
các em cảm giác hứng thú, thoải mái, từ đó các em sẽ có sự đam mê hơn với bài
học và môn học.
Điều kiện tự nhiên của địa phương nơi học sinh sinh sống có nhiều thế mạnh
để phát trển các sản phẩm nông nghiệp theo hướng hàng hóa, nhưng việc khai thác
thế mạnh đó chưa thực sự được quan tâm. Thông qua hoạt động trải nghiệm này
nhằm hình thành cho học sinh có được nhận thức về tiềm năng kinh tế của địa
phương mình là rất lớn và có thể phát huy hiệu quả cao để đẩy mạnh phát triển
kinh tế địa phương nói chung và gia đình của các em nói riêng.
Bước đầu hình thành cho học sinh tư duy phát triển nền nông nghiệp theo
hướng hàng hóa từ đó học sinh có thể đưa ra được những giải pháp nhằm phát huy
được những thế mạnh của địa phương trong phát triển ngành nông nghiệp theo
hướng hàng hóa.
Ngoài ra đề tài muốn góp phần định hướng nghề nghiệp, giúp học sinh nhìn
nhận được tiềm năng phát triển kinh tế trên chính quê hương mình từ đó học sinh
có những lựa chọn nghề nghiệp đúng đắn đồng thời góp phần cung cấp nhân lực tại
chỗ cho địa phương...
Chính những lí do trên, nên chúng tôi mạnh dạn đưa ra sáng kiến: “Hình
thành tƣ duy phát triển nền nông nghiệp hàng hóa ở địa phƣơng cho học sinh
3
thông qua dạy học trải nghiệm chủ đề: Địa lí Nông nghiệp lớp 10” để nhằm
góp phần chia sẻ với các đồng nghiệp đồng thời mong muốn giáo dục học sinh tình
yêu quê hương đất nước, thông qua đó chúng tôi cũng mong muốn định hướng
nghề nghiệp trên chính quê hương mình.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là nhằm gắn liền giữa kiến thức lí thuyết với
thực tiễn sản xuất nông nghiệp ở địa phương, nâng cao chất lượng dạy học làm
tăng hứng thú học tập cho học sinh, từ đó phát huy tính tích cực sáng tạo của học
sinh trong học tập cũng như thực tiễn cuộc sống.
Đồng thời nhằm giúp học sinh hiểu rõ được khả năng phát triển nền nông
nghiệp hàng hóa ở địa phương từ đó giáo dục tình yêu quê hương, có mong muốn
cống hiến nguồn nhân lực cho địa phương.
Ngoài ra đề tài cũng mong muốn rèn luyện các kĩ năng cần thiết cho học
sinh: làm việc hợp tác nhóm, phân tích trao đổi vấn đề, khảo sát thực tiễn, công
nghệ thông tin..
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nhiệm vụ chính của đề tài là trình bày các vấn đề cốt lõi về dạy học chủ đề
nói chung và xây dựng chủ đề Địa lí Nông nghiệp lớp 10 thông qua dạy học trải
nghiệm nói riêng. Đồng thời trình bày một số vấn đề hoạt động trải nghiệm trong
giáo học tập và giáo dục. Ngoài ra hướng dẫn học sinh các biện pháp tiến hành
hoạt động trải nghiệm cũng như hướng dẫn học sinh thực hiện các giải pháp để đưa
một sản phẩm của địa phương thành sản phẩm hàng hóa trong thời đại 4.0.
5. Phạm vi nghiên cứu
- Kiến thức: Vận dụng kiến thức chủ đề Địa lí nông nghiệp lớp 10 đề giúp
học sinh tư duy về phát triển nền nông nghiệp ở địa phương theo hướng hàng hóa.
- Học sinh: Áp dụng cho một số lớp học sinh khối 10 tại đơn vị chúng tôi công tác
năm học 2020 – 2021.
6. Đối tƣợng nghiên cứu
Hình thành tư duy cho học sinh về phát triển nền nông nghiệp ở địa phương,
từ đó đưa ra được những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả theo hướng sản xuất
hàng hóa.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
Đề tài chúng tôi sử dụng các phương pháp như: phân tích, tổng hợp, tư duy
lãnh thổ, thống kê để làm rõ các vấn đề lí luận, khảo sát đối chiếu của đề tài.
Chúng tôi còn sử dụng phương pháp nghiên cứu thực tiễn, thực địa để giải
quyết vấn đề trải nghiệm thực tiễn.
4
PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1. Cơ sở lí luận
1.1 Một số vấn đề chung của dạy học theo chủ đề
1.1.1. Khái niệm về dạy học theo chủ đề
Chủ đề dạy học là một kịch bản sư phạm được biên soạn bởi giáo viên với
mục tiêu tổ chức cho học sinh chiếm lĩnh được tri thức, kiến thức hình thành được
năng lực, được thiết kế dựa trên 1 chuỗi hoạt động của người học đảm bảo có sự
tương tác giữa người học với nhau và với giáo viên.
Dạy học theo chủ đề còn là hình thức tìm tòi khái niệm, tư tưởng, đơn vị
kiến thức, nội dung bài học có sự giao thoa, tương đồng lẫn nhau, dựa trên cơ sở
các mối liên hệ về lí luận thực tiễn đề cập đến trong các môn học. Thay cho việc
dạy học đang được thực hiện theo từng bài/tiết trong sách giáo khoa, các tổ/ nhóm
chuyên môn đã căn cứ vào chương trình sách giáo khoa hiện hành, lựa chọn những
nội dung để xây dựng thành các chủ đề dạy học phù hợp với việc sử dụng phương
pháp dạy học tích cực trong điều kiện thực tế của nhà trường.
Dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và
hiện đại, ở đó giáo viên không chỉ dạy học bằng cách truyền thụ kiến thức mà chủ
yếu là hướng dẫn cho học sinh tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào
giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn.
1.1.2. Các loại chủ đề dạy học
- Chủ đề đơn môn: Là các chủ đề được xây dựng bằng cách cấu trúc lại nội
dung kiến thức theo môn học trên cơ sở nghiên cứu chương trình sách giáo khoa
hiện hành đảm bảo yêu cầu về chuẩn kiến thức, kĩ năng và thái độ.
- Chủ đề liên môn: Bao gồm các nội dung dạy học gần giống nhau có liên
quan chặt chẽ với nhau, trong các môn học của chương trình hiện hành, biên soạn
thành chủ đề liên môn.
- Chủ đề tích hợp, liên môn: là chủ đề có nội dung liên quan đến các vấn đề
thời sự của địa phương, của đất nước...
Như vậy, chủ đề Địa lí nông nghiệp lớp 10 thuộc loại chủ đề đơn môn.
1.1.3. So sánh dạy học theo từng bài, tiết và dạy học theo chủ đề.
Dạy học theo cách tiếp cận
truyền thống hiện nay
Dạy học theo chủ đề
Dạy theo từng bài riêng lẻ cố định.
Dạy theo một chủ đề thống nhất được
tổ chức lại theo hướng tích hợp từ một
phần trong chương trình học.
5
Kiến thức thu được rời rạc, hoặc chỉ có
mối liên hệ tuyến tính (một chiều theo
thiết kế chương trình học).
Kiến thức thu được là các khái niệm
trong một mối liên hệ mạng lưới với
nhau
Trình độ nhận thức sau quá trình học
tập thường theo trình tự và thường
dừng lại ở trình độ biết, hiểu và vận
dụng (giải bài tập).
Trình độ nhận thức có thể đạt được ở
mức độ cao: Phân tích, tổng hợp, đánh
giá.
Kết thúc một chương học, học sinh
không có một tổng thể kiến thức mới
mà có kiến thức từng phần riêng biệt
hoặc có hệ thống kiến thức liên hệ
tuyến tính theo trật tự các bài học.
Kết thúc một chủ đề học sinh có một
tổng thể kiến thức mới, tinh giản, chặt
chẽ và khác với nội dung trong sách
giáo khoa.
Kiến thức còn xa rời thực tiễn mà
người học đang sống do sự chậm cập
nhật của nội dung sách giáo khoa.
Kiến thức gần gũi với thức tiễn mà học
sinh đang sống hơn do yêu cầu cập
nhật thông tin khi thực hiện chủ đề.
Kiến thức thu được sau khi học thường
là hạn hẹp trong chương trình, nội
dung học.
Hiểu biết có được sau khi kết thúc chủ
đề thường vượt ra ngoài khuôn khổ nội
dung cần học do quá trình tìm kiếm, xử
lý thông tin ngoài nguồn tài liệu chính
thức của học sinh.
Không thể hướng tới nhiều mục tiêu
nhân văn quan trọng như: rèn luyện
các kĩ năng sống và làm việc: giao
tiếp, hợp tác, quản lý, điều hành, ra
quyết định…
Có thề hướng tới, bồi dưỡng các kĩ
năng làm việc với thông tin, giao tiếp,
ngôn ngữ, hợp tác.
1.1.4.Các bước xây dựng chủ đề
- Xác định chủ đề.
- Xác định mục tiêu cần đạt của chủ đề
- Xây dựng bảng mô tả
- Biên soạn câu hỏi/ bài tập
- Xây dựng kế hoạch thực hiện chủ đề
- Tổ chức thực hiện
1.1.5. Quy trình xây dựng chủ đề dạy học
A. Xác định tên chủ đề, thời lƣợng thực hiện: ( Tổ nhóm thực hiện)