SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƢỜNG THPT QUỲNH LƢU 2
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI:
LỰA CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG
BÀI TẬP VỀ THÍ NGHIỆM ĐỂ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG
BỒI DƢỠNG HỌC SINH GIỎI HÓA 12 - THPT
LĨNH VỰC: HÓA HỌC
Nhóm tác giả:
1. Vũ Ngọc Tuấn - Điện thoại: 0983645567
2. Nguyễn Văn Kim - Điện thoại: 0987556860
3. Trần Văn Hòa - Điện thoại: 0972900966
Tổ: Tự nhiên
Năm học:2021-2022
1
PHẦN I. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nhân tài có vai trò rất quan trọng trong sự phát triển kinh tế – xã hội. Khi
yếu tố này dồi dào thì đất nước phát triển mạnh mẽ và phồn thịnh. Khi yếu tố này
kém đi thì quyền lực đất nước bị suy thoái. Những người giỏi có học thức là một
sức mạnh đặc biệt quan trọng đối với đất nước. Vì vậy, để thực hiện thắng lợi công
cuộc công nghiệp hoá - hiện đại hoá, đạt được mục tiêu “dân giàu, nước mạnh”, và
đưa nước ta “sánh ngang với các cường quốc năm châu trên thế giới”, bên cạnh
nâng cao dân trí, Đảng và Nhà nước ta luôn chú trọng đến bồi dưỡng và phát triển
nhân tài. Trong đó, việc phát hiện và bồi dưỡng những học sinh có năng khiếu về
các môn học ngay ở bậc phổ thông là bước khởi đầu quan trọng để xây dựng
nguồn nhân tài tương lai cho đất nước. Nhiệm vụ này phải được thực hiện thường
xuyên trong quá trình dạy học, qua các kỳ thi chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi các
cấp.
Trong giảng dạy cũng như trong bồi dưỡng HSG, bài tập về thí nghiệm có vị
trí hết sức quan trọng. Nó không những góp phần giúp học sinh hiểu rõ về lý
thuyết hóa học, về các thao tác cũng như kĩ năng thực hành hóa học, mà nó còn
làm cho học sinh phát triển năng lực tư duy. Cố thủ tướng Phạm Văn Đồng đã nói:
“Giáo dục ở nhà trường điều chủ yếu không phải là rèn trí nhớ mà là rèn trí thông
minh”. Tuy nhiên, hiện nay chưa có nhiều công trình nghiên cứu về loại bài tập
này dùng bồi dưỡng HSG một cách có hệ thống.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi xây dựng đề tài: “Lựa chọn, xây
dựng và sử dụng hệ thống bài tập về thí nghiệm để nâng cao chất lượng bồi
dưỡng HSG hóa 12 THPT”.
2. Mục đích nghiên cứu
Lựa chọn, xây dựng và hệ thống hóa bài tập về thí nghiệm, qua đó sử dụng
các bài tập đó để bồi dưỡng HSG hóa 12 THPT.
3. Nhiệm vụ của đề tài
- Nghiên cứu cơ sở lý luận có liên quan đến đề tài.
- Nghiên cứu chương trình hoá học phổ thông
- Phân tích các đề thi HSG cấp tỉnh lớp 12.
- Nghiên cứu cấu trúc đề thi HSG hóa 12 cấp tỉnh Nghệ An.
- Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng các dạng bài tập về thí nghiệm hoá học
để bồi dưỡng HSG.
- Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá hiệu quả của hệ thống các dạng bài
tập.
2
4. Giả thuyết khoa học
Nếu tuyển chọn, xây dựng cũng như sử dụng hệ thống bài tập về thí nghiệm
có chất lượng thì sẽ nâng cao được chất lượng và hiệu quả trong quá trình bồi
dưỡng HSG hoá 12 ở bậc phổ thông.
5. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
Khách thể nghiên cứu: Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 12 ở trường
THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An.
Đối tượng nghiên cứu: Các dạng bài tập về thí nghiệm để bồi dưỡng HSG
hoá học 12.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận
- Nghiên cứu cơ sở lý luận có liên quan đến đề tài.
- Nghiên cứu các tài liệu về thí nghiệm hóa học.
- Nghiên cứu các tài liệu về PPDH hoá học, các chuyên đề đổi mới PPDH,
các đề tài nhằm phát triển tư duy của học sinh.
- Nghiên cứu cấu trúc, nội dung chương trình sách giáo khoa hoá học, tài liệu
chuyên hoá và hướng dẫn nội dung thi chọn HSG tỉnh của sở giáo dục Nghệ An.
6.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
- Tìm hiểu quá trình dạy và bồi dưỡng HSG hoá học ở khối 12, từ đó đề xuất
vấn đề cần nghiên cứu.
- Trao đổi, tổng kết kinh nghiệm về vấn đề bồi dưỡng HSG với các giáo viên
có kinh nghiệm trong lĩnh vực này ở các trường phổ thông.
6.3. Thực nghiệm sƣ phạm
- Mục đích: Nhằm xác định tính đúng đắn của giả thuyết khoa học, tính hiệu
quả của các nội dung đã đề xuất.
- Phương pháp xử lý thông tin: Dùng phương pháp thống kê toán học trong
khoa học giáo dục.
7. Những đóng góp của đề tài
Về mặt lý luận:
Đề tài đã góp phần tuyển chọn, xây dựng được hệ thống các dạng bài tập về
thí nghiệm hóa học tương đối phù hợp với yêu cầu và mục đích bồi dưỡng HSG
hoá học lớp 12 ở trường phổ thông trong giai đoạn hiện nay.
Về mặt thực tiễn:
- Tuyển chọn cũng như xây dựng được hệ thống bài tập về thí nghiệm hóa
học dùng để bồi dưỡng HSG hoá học lớp 12.
- Giúp cho học sinh và giáo viên có thêm tư liệu bổ ích trong học tập và
trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi.
3
PHẦN II: NỘI DUNG
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1. Bài tập hoá học
1.1. Khái niệm bài tập hoá học
Hiện nay, bài tập hóa học được hiểu theo quan niệm của các nhà lý luận dạy
học Liên Xô (cũ), đó là những bài toán, những câu hỏi hay đồng thời cả bài toán và
câu hỏi thuộc về hóa học mà trong khi hoàn thành chúng, học sinh nắm được một
tri thức hay kĩ năng nhất định.
1.2. Phân loại bài tập hóa học
Có nhiều cách phân loại bài tập hóa học khác nhau dựa trên các cơ sở khác
nhau. Sau đây là một số cách phân loại:
- Dựa vào khối lượng kiến thức có thể chia thành bài tập cơ bản và bài tập
tổng hợp.
- Dựa vào tính chất bài tập có thể chia thành bài tập định tính và bài tập định
lượng.
- Dựa vào tính chất hoạt động của học sinh khi giải bài tập có thể chia thành
bài tập lý thuyết và bài tập thực nghiệm.
- Dựa vào hình thức người ta có thể chia bài tập hoá học thành hai nhóm lớn:
bài tập tự luận (trắc nghiệm tự luận) và bài tập trắc nghiệm (trắc nghiệm khách
quan).
- Dựa vào nội dung có thể chia thành: Bài tập về thí nghiệm, bài tập về cấu
tạo nguyên tử, bài tập về liên kết hóa học, bài tập về halogen, bài tập nhận biết các
chất, bài tập điều chế các chất…
1.3. Tác dụng của bài tập hoá học
Bài tập hoá học là một trong những nguồn để hình thành kiến thức và kỹ
năng mới cho học sinh. Bài tập hoá học giúp họ đào sâu, mở rộng kiến thức một
cách sinh động, phong phú và hấp dẫn. Thông qua bài tập, học sinh phải tích cực
suy nghĩ để tìm ra cách giải, từ đó hình thành được kỹ năng giải từng loại bài tập.
Thông qua giải bài tập hoá học, học sinh hình thành, rèn luyện và củng cố
các kiến thức, kỹ năng. Bài tập là phương tiện hiệu nghiệm để học sinh vận dụng
kiến thức vào thực tiễn, biến kiến thức của nhân loại thành của chính mình.
Bài tập hoá học là phương tiện hữu hiệu để rèn luyện và phát huy tư duy
của học sinh. Khi giải bài tập hoá học, học sinh phải thực hiện các thao tác tư duy
để tái hiện kiến thức cũ, tìm ra mối liên hệ bản chất giữa các sự vật, hiện tượng;
phải phán đoán, suy luận để tìm ra lời giải.
Bài tập hoá học là phương tiện để phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động, tính
4
thông minh, sáng tạo của học sinh. Học sinh tự tìm kiếm lời giải, tìm ra được các
cách giải khác nhau và cách giải nhanh nhất cho từng bài tập cụ thể.
Bài tập hoá học là công cụ hữu hiệu để kiểm tra, đánh giá kiến thức, kỹ
năng của học sinh. Việc giải bài tập của học sinh giúp giáo viên phát hiện được
trình độ học sinh, thấy được những khó khăn, sai lầm học sinh thường mắc phải;
đồng thời có biện pháp giúp họ khắc phục những khó khăn, sai lầm đó.
Bài tập hoá học còn có tác dụng mở mang vốn hiểu biết thực tiễn cho học
sinh; giáo dục đạo đức, tư tưởng, giáo dục kỹ thuật tổng hợp, rèn luyện tác phong
người lao động mới: làm việc kiên trì, khoa học, đặc biệt là tính cẩn thận, trung
thực, tiết kiệm, độc lập, sáng tạo trong các bài tập thực nghiệm.
Trong quá trình dạy học hóa học ở trường phổ thông không thể thiếu bài tập,
nó là một trong những phương tiện hiệu nghiệm cơ bản nhất để dạy học sinh tập vận
dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống, sản xuất và tập nghiên cứu khoa
học, là một biện pháp hết sức quan trọng để nâng cao chất lượng dạy – học, nó giữ
một vai trò lớn lao trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo. Nó cung cấp cho học sinh
kiến thức, con đường giành lấy kiến thức và cả hứng thú say mê nhận thức.
1.4. Quan hệ giữa bài tập hóa học và việc phát triển tƣ duy cho HS
Để giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, mà đỉnh cao là tư duy sáng tạo,
thì cần phải tập luyện cho học sinh hoạt động tư duy sáng tạo, mà đặc trưng cơ bản
nhất là tạo ra những phẩm chất tư duy mang tính mới mẻ. Trong học tập hóa học,
một trong những hoạt động chủ yếu để phát triển tư duy cho học sinh là hoạt động
giải bài tập. Vì vậy, giáo viên cần phải tạo điều kiện để thông qua hoạt động này
các năng lực trí tuệ được phát triển, học sinh sẽ có những sản phẩm tư duy mới, thể
hiện ở:
- Năng lực phát hiện vấn đề mới.
- Tìm ra hướng đi mới.
- Tạo ra kết quả mới.
Để làm được điều đó, trước hết người giáo viên cần chú ý hoạt động giải bài
tập hóa học, để tìm ra đáp số không phải chỉ là mục đích mà chính là phương tiện
hiệu nghiệm để phát triền tư duy cho học sinh. Bài tập hóa học phải đa dạng,
phong phú về thể loại và được sử dụng trong tất cả các khâu của quá trình dạy học
như nghiên cứu tài liệu mới, ôn tập, luyện tập, kiểm tra … Thông qua hoạt động
giải bài tập hóa học, các thao tác tư duy như so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát
hóa, trừu tượng hóa, … thường xuyên được rèn luyện và phát triển, các năng lực:
quan sát, trí nhớ, óc tưởng tượng, suy nghĩ độc lập, … không ngừng được nâng
cao, biết phê phán, nhận xét; tạo hứng thú và lòng say mê học tập, … để rồi cuối
cùng tư duy của học sinh được rèn luyện và phát triển thường xuyên, đúng hướng,
thấy được giá trị lao động, nâng khả năng hiểu biết thế giới của học sinh lên một
tầm cao mới, góp phần cho quá trình hình thành nhân cách của học sinh.