1
Sáng kiến kinh nghiệm
Một số biện pháp nâng cao chất
lượng dạy học giải toán điển hình
cho học sinh lớp 4
2
MỤC LỤC
Trang
PHẦN A: MỞ ĐẦU 2
I. Lí do chọn đề tài 2
II. Mục đích nghiên cứu 3
III. Nhiệm vụ nghiên cứu 3
IV. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu 3
V. Phương pháp nghiên cứu 3
P
H
Ầ
N
B
N
Ộ
I
DUNG
4
Chương I 4
TỔNG QUAN VỀ DẠY HỌC GIẢI TOÁN Ở LỚP 4 NÓI
CHUNG VÀ DẠY HỌC GIẢI TOÁN ĐIỂN HÌNH NÓI RIÊNG
I. Cơ sở lí luận 4
II. Điều tra thực trạng về vấn đề dạy và học giải toán điển hình lớp
4 ở trường tiểu học Như Quỳnh B
8
Chương II 15
CHUẨN BỊ CHO VIỆC DẠY HỌC GIẢI TOÁN ĐIỂN
HÌNH CHO HỌC SINH LỚP 4
I. Những điều cần biết về toán điển hình 15
II. Đường lối chung để dạy học sinh giải một bài toán điển hình 19
Chương III 20
M
Ộ
T
S
Ố
BI
Ệ
N
PHÁP
RÈN
K
Ĩ
NĂNG
GI
Ả
I
TOÁN
ĐIỂN HÌNH CHO HỌC SINH LỚP 4
I. Trang bị kiến thức về ý nghĩa của các phép tính, rèn kỹ năng tính
toán
20
II. Rèn kĩ năng nhận dạng các dạng toán 21
III. Rèn kĩ năng trình bày bài giải 23
IV. Rèn kĩ năng giải bài toán mới 30
V. Rèn kĩ năng đặt đề toán 38
VI. Dạy nâng cao dành cho học sinh khá giỏi 40
Chương IV 48
T
H
Ự
C
NGHI
Ệ
M
SƯ
PH
Ạ
M
I. Mục đích thực nghiệm 48
II. Nội dung thực nghiệm 48
III. Kết quả thực nghiệm 58
PHẦN C: KẾT LUẬN 61
Tài liệu tham khảo 63
3
PHẦN A: MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc hiện nay, giáo dục và đào
tạo luôn được Đảng và Nhà nước ta coi là quốc sách hàng đầu. Đất nước ta có
theo kịp được sự phát triển của khoa học kĩ thuật cũng như sự phát triển mạnh
mẽ của nền kinh tế tri thức hiện nay hay không đòi hỏi ngành giáo dục phải đào
tạo ra những con người đáp ứng được nhu cầu của xã hội.
Ngày nay, dù làm việc ở bất kì lĩnh vực nào: dù làm công tác nghiên cứu
khoa học, là cán bộ quản lí, người kinh doanh hay là người lao động…thì đều
cần có tri thức. Trước sự đòi hỏi của thực tiễn cũng như trong các yếu tố của sự
phát triển nhanh, bền vững của đất nước thì nguồn lực con người là yếu tố cơ
bản nhất. Đầu tư vào con người cũng chính là đầu tư theo chiều sâu. Chính vì
vậy, nhiệm vụ đào tạo con người càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Điều đó
cũng cho thấy tầm quan trọng của bậc Tiểu học- bậc học đặt nền móng cho quá
trình hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Vì vậy mục tiêu của giáo dục
Tiểu học đặc biệt nhấn mạnh đến việc hình thành và phát triển cho học sinh
những tri thức, kĩ năng cần thiết cho cuộc sống. Đây là những tri thức, kĩ năng
vừa đáp ứng nhu cầu học tập của người lao động trong thời đại khoa học công
nghệ vừa đáp ứng nhu cầu thiết thực cho cuộc sống. Vì vậy, môn Toán cùng các
môn học khác đã góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục Tiểu học. Dạy học Toán
ở bậc Tiểu học nhằm giúp học sinh:
- Có những kiến thức cơ bản ban đầu về số học: các số tự nhiên, phân số, số
thập phân; các đại lượng thông dụng; một số yếu tố hình học và thống kê đơn giản.
- Hình thành các kĩ năng tính, đo lường, giải bài toán có nhiều ứng dụng
thiết thực trong đời sống.
- Góp phần bước đầu phát triển năng lực tư duy, khả năng suy luận hợp lí
và diễn đạt đúng (nói và viết), cách phát hiện và giải quyết các vấn đề đơn giản,
gần gũi trong cuộc sống; kích thích trí tưởng tượng; gây hứng thú học tập toán;
góp phần hình thành bước đầu phương pháp tự học và làm việc có kế hoạch,
khoa học, chủ động, linh hoạt, sáng tạo.
Chương trình môn Toán ở Tiểu học gồm 5 mạch kiến thức: số học, đo
lường, hình học thống kê, giải toán. Trong đó, số học là nội dung trọng tâm, các
nội dung khácđược tích hợp với nội dung số học. Mạch kiến thức giải toán được
sắp xếp xen kẽ với các mạch kiến thức cơ bản khác của môn Toán. Giải toán ở
bậc Tiểu học, học sinh vừa thực hiện nhiệm vụ củng cố các bài toán gắn liền với
tình huống thực tiễn. Học sinh giải được các bài toán có lời văn là một yêu cầu
cơ bản của dạy học toán.
Giải toán có lời văn ở Tiểu học được chia thành: bài toán đơn và bài toán
hợp. Trong bài toán hợp có các bài toán điển hình (bài toán có phương pháp giải
thống nhất) mà nhiều bài toán điển hình được đưa vào giảng dạy ở lớp 4. Tuy đã
có sự chuẩn bị ở các lớp dưới theo nguyên tắc đồng tâm song khi làm bài, học
4
sinh thường mắc sai lầm do không nắm được bản chất của dạng bài, không biết
phân loại các dạng bài và không có thủ thuật tương ứng khi giải từng dạng bài.
Vậy làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy học giải toán điển hình ở lớp 4? Xuất
phát từ những lí do trên, tôi đã nghiên cưú đề tài: “Một số biện pháp nâng cao
chất lượng dạy học giải toán điển hình cho học sinh lớp 4”
” với mục đích là để nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm. Mặt
khác, góp một phần nhỏ bé của mình vào việc dạy học giải toán nói riêng và dạy
học môn Toán nói chung.
II- MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
- Phân loại các dạng toán điển hình.
- Tìm hiểu thực trạng dạy học giải toán điển hình.Từ đó đề xuất một số ý
kiến nâng cao chất lượng dạy học toán điển hình.
III- NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
- Tìm hiểu nội dung chương trình môn Toán lớp 4.
- Tìm hiểu mạch kiến thức giải toán có lời văn ở lớp 4.
- Điều tra thực trạng dạy và học giải toán điển hình ở lớp 4.
- Đề ra biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học giải toán điển hình nói
riêng và dạy học môn Toán nói chung.
IV- PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
- Toán điển hình lớp 4.
- Đối tượng nghiên cứu: học sinh lớp 4 trường Tiểu học Như Quỳnh B – Văn
Lâm – Hưng Yên.
V- PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Phương pháp nghiên cứu lí luận: đọc các tài liệu, giáo trình có liên quan
đến vấn đề giải toán điển hình.
- Phương pháp điều tra: dự giờ, khảo sát, tiếp xúc, trao đổi với đồng
nghiệp, với học sinh.
- Phương pháp thực nghiệm: tổ chức dạy học giải toán điển hình ở lớp 4.
5
PHẦN B: NỘI DUNG
CHƯƠNG I
TỔNG QUAN VỀ DẠY HỌC GIẢI TOÁN Ở LỚP 4 NÓI CHUNG
VÀ DẠY HỌC GIẢI TOÁN ĐIỂN HÌNH NÓI RIÊNG
I- CƠ SỞ LÍ LUẬN
1. Cơ sở toán học
Giải toán mang tính chất tổng hợp, nó liên quan đến cả 4 chủ đề: số học,
hình học, đo đại lượng, thống kê. Khi giải một bài toán, học sinh phải chuyển từ
bài toán có lời văn với các thuật ngữ toán học sang phép tính có danh số kèm
theo. Giải toán là chiếc cầu nối giữa toán học trừu tượng với thực tế đời sống,
xây dựng mối liên tưởng cần thiết giữa nội dung thực tế và bản chất toán học.
Khi học giải toán, yêu cầu tối thiểu mà học sinh lớp 4 phải đạt được: Đó là
các kiến thức, kĩ năng cơ bản của quá trình học toán ở lớp 1, 2, 3. Học sinh giải
các bài toán bằng một phép tính liên quan đến ý nghĩa của các phép tính cộng,
trừ, nhân, chia; giải các bài toán chủ yếu có không quá ba bước tính. Trong
chương trình lớp 4, nội dung giải toán chiếm một số lượng lớn. Trong đó việc
giải các bài toán điển hình là một trong những khó khăn lớn trong quá trình dạy
của giáo viên và quá trình học của học sinh. Học sinh phải hiểu được các thuật
ngữ toán học để đưa ra cách giải cho phù hợp với từng dạng bài.
Ví dụ: Tổng hai số chẵn liên tiếp là 74. Tìm hai số đó.
Với bài toán này, học sinh phải hiểu được các thuật ngữ “hai số chẵn liên
tiếp”, “tổng” (“ hai số chẵn liên tiếp” cho biết hiệu hai số là 2 vì hai số chẵn liên
tiếp hơn (kém) nhau 2 đơn vị; “tổng”- hai số cộng lại bằng 74). Xác định được
yêu cầu của bài toán: tìm hai số đó. Từ đó xác định được dạng bài “Tìm hai số
khi biết tổng và tie số của hai số đó”. Học sinh áp dụng những kiến thức đã được
học mang tính quy tắc để giải bài toán.
Tuy nhiên, giải toán điển hình cũng nằm trong nội dung giải toán. Muốn
có cách giải đúng, cách giải hay, học sinh phải thực hiện theo 4 bước của quy
trình giải toán có lời văn:
- Tìm hiểu nội dung bài toán.
- Tìm cách giải bài toán.
- Thực hiện cách giải bài toán.
- Kiểm tra cách giải bài toán.
2. Cơ sở tâm lí học
Khi học sinh được học Toán, các thao tác tư duy được phát triển, góp phần
xây dựng một số phẩm chất của người lao động như tính cẩn thận, chính xác,
kiên trì, óc sáng tạo.
So với học sinh lớp 1, 2, 3, tri giác của học sinh lớp 4 ở mức độ cao hơn.
Song do đặc điểm tâm lí lứa tuổi, học sinh dễ lẫn các đối tượng na ná giống