Sổ tay bệnh động vật - Chương 10

Chia sẻ: Summer Flora | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

130
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

CHƯƠNG 10 BỆNH NHIỄM KHUẨN DO GIAO PHỐI VÀ BỆNH NHIỄM KHUẨN BẨM SINH 1. Bệnh nhiễm khuẩn do giao phối 1.1 Bệnh do Campylobacteria ở bò Tên khác Bệnh phẩy khuẩn (Vibriosis), bệnh phẩy khuẩn đƯờng sinh dục (Genital vibriosis) Định nghĩa Bệnh nhiễm vi khuẩn Campylobacter fetus do giao phối ở bò gây vô sinh tạm thời và đôi khi sẩy thai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sổ tay bệnh động vật - Chương 10

CH¦¥NG 10 BÖNH NHIÔM KHUÈN DO GIAO PhèI Vµ BÖNH NHIÔM KHUÈN BÈM SINH 1. BÖnh nhiÔm khuÈn do giao phèi 1.1 BÖnh do Campylobacteria ë bß Tªn kh¸c BÖnh phÈy khuÈn (Vibriosis), bÖnh phÈy khuÈn ®−êng sinh dôc (Genital vibriosis) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm vi khuÈn Campylobacter fetus do giao phèi ë bß g©y v« sinh t¹m thêi vµ ®«i khi sÈy thai. Ph©n bè ®Þa lý Kh¾p thÕ giíi. TriÖu chøng l©m sµng C¶ gia sóc gièng ®ùc vµ c¸i ®Òu cã thÓ m¾c bÖnh nh−ng triÖu chøng v« sinh t¹m thêi vµ ®«i khi sÈy thai chØ cã ë gia sóc c¸i. Nh÷ng triÖu chøng nµy lµ do viªm líp lãt ©m ®¹o vµ tö cung ë gia sóc c¸i cã chöa dÉn tíi thai chÕt sím vµ ®«i khi lµm chËm ®éng dôc trë l¹i. Tuy nhiªn, mét sè con m¾c bÖnh cã thÓ cã chöa nh−ng sau ®ã sÈy thai, th−êng vµo kho¶ng th¸ng thø n¨m hay thø s¸u, nh−ng ®«i khi sím h¬n. Do ®ã, bÖnh cã thÓ bÞ bá qua, nÕu kh«ng cã sæ s¸ch ghi chÐp t×nh h×nh sinh s¶n cña ®µn: Bß c¸i gièng cuèi cïng còng lo¹i bá ®−îc mÇm bÖnh, th−êng trong vßng s¸u th¸ng do giao phèi l©y bÖnh råi khái hoµn toµn. Nh÷ng con bß khái bÖnh nµy cã miÔn dÞch ®èi víi lÇn m¾c bÖnh sau vµ sinh s¶n b×nh th−êng. BÖnh ë bß ®ùc chØ h¹n chÕ ë líp lãt bao quy ®Çu vµ bÒ mÆt d−¬ng vËt nh−ng kh«ng cã triÖu chøng l©m sµng. C¸ch l©y lan BÖnh l©y lan do giao phèi hay thô tinh nh©n t¹o, nÕu dïng tinh cña bß ®ùc m¾c bÖnh. §iÒu trÞ §iÒu trÞ rÊt Ýt kÕt qu¶ ë bß c¸i sinh s¶n, nh−ng do cuèi cïng th× vi khuÈn còng bÞ lo¹i bá nªn th«ng th−êng kh«ng ®Æt ra ®iÒu trÞ. Tuy nhiªn, bß ®ùc mang mÇm bÖnh suèt ®êi nªn cÇn thiÕt ph¶i ®iÒu trÞ ®Ó lo¹i hÕt vi khuÈn ra khái c¬ thÓ. Mét sè lo¹i kh¸ng sinh cã hiÖu qu¶ nh− streptomycin dïng ®Ó tiªm vµ pha thµnh dung dÞch 50% röa d−¬ng vËt vµ líp lãt bao quy ®Çu. Tuy nhiªn, sau khi ®−îc ch÷a khái, bß ®ùc vÉn mÉn c¶m vµ cã thÓ t¸i nhiÔm. Phßng chèng Trong ®µn ®· m¾c bÖnh ch¨n nu«i qu¶ng canh, gia sóc sinh s¶n tù do, hiÖn t−îng v« sinh vµ sÈy thai r¶i r¸c th−êng chØ x¶y ra ë bß c¸i sinh s¶n ch−a thµnh thôc vµ th−êng kh«ng ph¸t hiÖn ra. Bß c¸i lín tuæi h¬n th−êng ®· nhiÔm mÇm bÖnh tõ tr−íc vµ sinh s¶n b×nh th−êng. Tuy nhiªn, trong hÖ thèng ch¨n nu«i bß s÷a th©m canh, tæn thÊt do bÖnh lµ ®¸ng kÓ nªn cÇn cã mét sè biÖn ph¸p khèng chÕ. Thô tinh nh©n t¹o dïng tinh lÊy tõ bß ®ùc biÕt ch¾c kh«ng nhiÔm mÇm bÖnh sÏ lµm cho ®µn kh«ng cã bÖnh, bëi v× bÊt k× bß c¸i m¾c bÖnh nµo cuèi cïng ®Òu khái, ch¾c ch¾n lµ vµo cuèi hai kú chõa. NÕu kh«ng thô tinh nh©n t¹o ®−îc, tÊt c¶ bß ph¶i ®−îc xÐt nghiÖm vµ qu¶n lý bß nhiÔm bÖnh vµ kh«ng nhiÔm bÖnh thµnh 2 nhãm t¸ch riªng. Ph¶i kiÓm tra mäi tr−êng hîp míi bæ xung, nÕu kh«ng nhiÔm bÖnh th× cho nhËp vµo nhãm kh«ng cã bÖnh. Qua mét thêi gian cã thÓ lËp thµnh mét ®µn s¹ch bÖnh. BiÖn ph¸p nµy ®ßi hái mét tr×nh ®é qu¶n lý cao vµ gi¸m s¸t thó y 220
cÈn thËn ®Ó ®¶m b¶o c¸ch ly ®óng, lÊy mÉu bß ®ùc vµ bß c¸i sinh s¶n ®Ó kiÓm tra ë phßng thÝ nghiÖm. V¾cxin v« ho¹t t−¬ng ®èi khã kiÕm vµ chÊt l−îng thay ®æi, nh÷ng v¾c-xin cã uy tÝn cã thÓ t¹o miÔn dÞch kho¶ng hai n¨m. NhËn xÐt HiÖn t−îng v« sinh vµ thØnh tho¶ng sÈy thai ë bß c¸i t¬ lµm gièng cã thÓ dÔ bÞ bá qua ë bß ch¨n nu«i qu¶ng canh n¬i gia sóc sinh s¶n tù do. Tuy nhiªn, bÖnh nµy rÊt quan träng nÕu yªu cÇu sinh s¶n theo mïa vô. ë nh÷ng ®µn bß s÷a cã sæ s¸ch ghi chÐp tèt, mäi tr−êng hîp v« sinh hay thØnh tho¶ng sÈy thai ph¶i ®−îc ph¸t hiÖn vµ khuyÕn c¸o chñ gia sóc lµ ®µn bß cña hä cã thÓ m¾c bÖnh, nh−ng viÖc ®iÒu tra tiÕp theo vµ phßng chèng ph¶i cã gi¸m s¸t cña chuyªn m«n thó y. ë nhiÒu n−íc nhê thô tinh nh©n t¹o ph¸t triÓn, bÖnh nµy kh«ng cßn lµ mét vÊn ®Ò lín nh− ®· tõng lµ tr−íc ®©y. 1.2. BÖnh Tiªm la (Dourine) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm khuÈn qua giao phèi ë c¸c ®éng vËt hä ngùa do nguyªn sinh ®éng vËt Trypanosoma equiperdum g©y nªn. Ph©n bè ®Þa lý BÖnh nµy ®· ®−îc thanh to¸n ë B¾c Mü vµ hÇu hÕt T©y ¢u nh−ng cßn dai d¼ng ë nhiÒu n¬i cña Ch©u Mü Latin, ch©u Phi vµ ch©u ¸. HiÖn ch−a biÕt bÖnh cã xÈy ra ë ViÖt Nam kh«ng, nh−ng cã b¸o c¸o ë Trung Quèc. TriÖu chøng l©m sµng Ngùa ®ùc vµ c¸i ®Òu m¾c bÖnh, tuy nhiªn ngùa ®ùc cã xu h−íng m¾c bÖnh nÆng h¬n. Tiªm la th−êng lµ mét bÖnh m¹n tÝnh, diÔn biÕn chËm ch¹p vµ ©m Ø. TriÖu chøng ®Çu tiªn lµ ch¶y dÞch tõ ©m ®¹o hoÆc bao quy ®Çu, th−êng kÌm theo sèt nhÑ. Bé phËn sinh dôc bªn ngoµi s−ng vµ phï, ®«i khi s−ng lan réng xuèng mÆt d−íi bông. Nh÷ng vÕt loÐt th−êng ph¸t triÓn ë bé phËn sinh dôc bÞ s−ng. KÝ sinh trïng g©y bÖnh tho¹t ®Çu tiªn nhiÔm vµo bé phËn sinh dôc, nh−ng cã thÓ lan vµo hÖ tuÇn hoµn vµ g©y triÖu chøng ë nh÷ng n¬i kh¸c cña c¬ thÓ. Nh÷ng m¶ng thuû thòng trßn, ®−êng kÝnh tíi 10cm ph¸t triÓn ë d−íi da ë mäi n¬i trªn c¬ thÓ, nh−ng phæ biÕn nhÊt lµ ë hai bªn c¬ thÓ. Ký sinh trïng cã thÓ x©m nhËp vµo hÖ thÇn kinh trung −¬ng vµ g©y nªn rèi lo¹n vËn ®éng vµ b¹i liÖt. BÖnh tiªm la th−êng lµ bÖnh g©y suy yÕu m¹n tÝnh, ngùa gÇy yÕu trong mét thêi gian dµi tíi 1 n¨m tr−íc khi chÕt, mÆc dï mét sè cã thÓ chÕt sau mét c¬n bÖnh cÊp tÝnh trong vµi tuÇn. M¾c bÖnh nh−ng kh«ng cã triÖu chøng l©m sµng còng cã thÓ xÈy ra ®ã lµ con vËt mang trïng suèt ®êi. C¸ch l©y lan BÖnh truyÒn qua giao phèi x¶y ra kÞch liÖt nhÊt khi ®−a con vËt nhiÔm bÖnh vµo nhãm ngùa gièng kh«ng cã bÖnh. V× b¶n chÊt bÖnh ©m Ø nªn mét con ®ùc nhiÔm bÖnh cã thÓ truyÒn cho nhiÒu ngùa c¸i tr−íc khi bÖnh trë nªn thÊy ®−îc. §iÒu trÞ §iÒu trÞ th−êng kh«ng cã hiÖu qu¶. Th−êng chän tiªm Quinapyramine sulphate mÆc dï cã b¸o c¸o ®iÒu trÞ thµnh c«ng b»ng diminazene aceturate. Mel.Cy, thuèc chèng Trypanosoma kh¸ míi cã thÓ cã hiÖu lùc. Phßng chèng Cã thÓ khèng chÕ bÖnh tiªm la b»ng c¸ch ng¨n c¸ch nh÷ng con lµm gièng víi con kh«ng cã bÖnh. HiÖn cã xÐt nghiÖm m¸u (vÝ dô ph¶n øng cè ®Þnh bæ thÓ) ®Ó ph¸t hiÖn bÖnh vµ ph¶i kiÓm tra tr−íc hÕt ®èi víi bÊt cø con nµo nhËp vµo ®µn ngùa lµm gièng. Tuy nhiªn, c¸c xÐt nghiÖm nµy kh«ng thÓ ph©n biÖt bÖnh tiªm la víi bÖnh tiªn mao trïng, mét bÖnh phæ biÕn ë ViÖt Nam. 221
Cã thÓ thanh to¸n ®−îc bÖnh tiªm la b»ng xÐt nghiÖm tÊt c¶ ngùa vµ lo¹i th¶i, giÕt mæ hay thiÕn nh÷ng con d−¬ng tÝnh. BiÖn ph¸p nµy ®ßi hái kinh phÝ vµ tr×nh ®é tæ chøc cao nh−ng viÖc thanh to¸n lµ kh¶ thi vµ ®· thµnh c«ng ë B¾c Mü vµ hÇu hÕt c¸c n−íc T©y ¢u. NhËn xÐt ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, ngùa vµ lõa sinh s¶n tù do, bÖnh giang mai cã thÓ lµ dÞch ®Þa ph−¬ng ë møc ®é thÊp, cã thÓ kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc. Tuy nhiªn, nÕn nghi ngê th× x¸c chÈn còng khã vµ nh÷ng cè g¾ng ph©n lËp ký sinh trïng tõ con èm th−êng kh«ng thµnh c«ng. HiÖn t¹i nÕu thùc hiÖn ®−îc th× ph−¬ng ph¸p cè ®Þnh bæ thÓ lµ ph−¬ng ph¸p tin cËy nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh bÖnh. 1.3 BÖnh viªm bäc mñ ©m ®¹o - ©m hé truyÒn nhiÔm (Infectious pustular vulvo - vaginitis, IPV). Tªn kh¸c Ph¸t ban do giao phèi (Coital exanthema) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm khuÈn do giao phèi cña bß vµ tr©u do herpesvirus cã quan hÖ gÇn gòi víi vi-rót g©y bÖnh viªm khÝ qu¶n-mòi truyÒn nhiÔm ë bß (Infectious bovine rhinotracheitis). Ph©n bè ®Þa lý Kh¾p thÕ giíi TriÖu chøng l©m sµng ë bß m¾c bÖnh, ©m ®¹o ®au, ®á, s−ng vµ cã nh÷ng bäc mñ nhá, cã thÓ liªn kÕt lµm ch¶y dÞch mÇu h¬i vµng. Nh÷ng tæn th−¬ng t−¬ng tù ph¸t triÓn ë bao quy ®Çu vµ ®Çu d−¬ng vËt bß ®ùc m¾c bÖnh nªn nh÷ng con bß nµy ng¹i giao phèi. TriÖu chøng l©m sµng kÐo dµi mét vµi ngµy, trong thêi gian ®ã con vËt sèt vµ bá ¨n. Con vËt khái bÖnh hoµn toµn trong vßng kho¶ng hai tuÇn nh−ng vÉn mang mÇm bÖnh vµ cã thÓ t¸i ph¸t nÕu bÞ stress. ë mét sè bß ®ùc, hiÖn t−îng dÝnh ë bé ph©n sinh dôc ngoµi g©y nªn kh«ng thÓ giao phèi vÜnh viÔn. C¸ch l©y lan Th−êng do giao phèi nh−ng ®«i khi do thô tinh nh©n t¹o nÕu tinh dÞch nhiÔm vi- rót. §iÒu trÞ Kh«ng cã ®iÒu trÞ ®Æc hiÖu, nh−ng cã thÓ ®iÒu trÞ triÖu chøng cho nh÷ng con m¾c bÖnh. Phßng chèng Kh«ng ®−îc dïng bß m¾c bÖnh ®Ó sinh s¶n cho tíi khi con vËt khái h¼n NhËn xÐt NhiÔm vi-rót nµy cã vÎ ë kh¾p n¬i nh−ng bÖnh rÊt Ýt ®−îc b¸o c¸o, cã thÓ do nh÷ng con m¾c bÖnh cã triÖu chøng l©m sµng th−êng khái nhanh chãng hoµn toµn. 1.4 BÖnh do trïng roi ©m ®¹o (Trichomonosis) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm nguyªn sinh ®éng vËt do giao phèi do Trichomonas foetus. Ph©n bè ®Þa lý ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi TriÖu chøng l©m sµng NhiÔm T. foetus ë bß chØ giíi h¹n ë ®−êng sinh dôc. Bß ®ùc nhiÔm mÇm bÖnh chØ bÞ viªm nhÑ ë bÒ mÆt d−¬ng vËt vµ bao quy ®Çu nh−ng mang mÇm bÖnh vÜnh viÔn. Ng−îc l¹i, bß c¸i nhiÔm bÖnh cã thÓ cã nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng. Mét thêi gian ng¾n sau khi giao phèi nhiÔm mÇm bÖnh, ©m ®¹o h¬i ®á, nh−ng t¸c h¹i chÝnh ph¸t triÓn gÇn hai th¸ng sau. Vi sinh vËt x©m nhËp vµo hÇu hÕt ®−êng sinh dôc lµm ®−êng sinh dôc viªm nÆng g©y sÈy thai sím (2-4 th¸ng) vµ ®«i khi tÝch mñ trong tö cung (chøng tö cung ho¸ mñ-pyometra). Th−êng kh«ng ph¸t hiÖn ra sÈy thai vµ ®Æc ®iÓm chñ yÕu thÊy lµ v« sinh vµ ®éng dôc trë l¹i 222
sau kho¶ng 4-5 th¸ng. Th«ng th−êng trong vßng s¸u th¸ng kÓ tõ khi nhiÔm mÇm bÖnh, tö cung kh«ng cßn Trichomonas n÷a vµ trë l¹i b×nh th−êng, mÆc dï bß c¸i khái bÖnh vÉn mÉn c¶m khi bÞ t¸i nhiÔm. Tuy nhiªn, tr−êng hîp tõ cung tÝch mñ cã thÓ kÐo dµi l©u h¬n nhiÒu vµ kh«ng con nµo ®éng dôc trë l¹i. C¸ch l©y lan MÇm bÖnh th−êng nhiÔm do giao phèi, nh−ng còng cã thÓ do thô tinh nh©n t¹o dïng tinh dÞch cña bß ®· nhiÔm mÇm bÖnh, hoÆc do dông cô dÉn tinh hay tay ng−êi ch¨n nu«i nhiÔm mÇm bÖnh . §iÒu trÞ Kh«ng cÇn ®iÒu trÞ bß c¸i v× th«ng th−êng thÕ nµo chóng còng khái bÖnh. §· thö nhiÒu c¸ch ®iÒu trÞ kh¸c nhau cho bß ®ùc m¾c bÖnh cho kÕt qu¶ kh¸c nhau. §iÒu trÞ bªn ngoµi b»ng thôt röa bao quy ®Çu vµ d−¬ng vËt b©y giê kh«ng cßn −a dïng mµ phÇn lín thay b»ng cho uèng hay tiªm thuèc chèng diÖt trïng roi ®Æc hiÖu. Mét sè thuèc cã thÓ g©y nªn t¸c dông phô nªn viÖc ®iÒu trÞ ph¶i tiÕn hµnh d−íi gi¸m s¸t cña thó y chuyªn m«n. Phßng chèng ë ®µn bß kh«ng cã bÖnh, cã thÓ phßng bÖnh b»ng c¸ch chØ dïng bß kh«ng bÖnh cho sinh s¶n hay dïng thô tinh nh©n t¹o b»ng tinh dÞch cña bß biÕt ch¾c ch¾n lµ kh«ng cã bÖnh. NÕu ®µn bß nhiÔm mÇm bÖnh, ®iÓm then chèt khèng chÕ bÖnh lµ x¸c ®Þnh con nhiÔm bÖnh b»ng xÐt nghiÖm dÞch ©m ®¹o vµ chÊt n¹o bao quy ®Çu cña bß gièng. Kh«ng dïng bß c¸i nhiÔm mÇm bÖnh ®Ó sinh s¶n trong vµi th¸ng ®Ó lo¹i bá mÇm bÖnh, bß ®ùc cã thÓ ®iÒu trÞ hay lo¹i th¶i. Tuy nhiªn, biÖn ph¸p nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ë ®µn nu«i nhèt hoÆc ®µn qu¶n lý chÆt chÏ. Trong ch¨n th¶ qu¶ng canh, biÖn ph¸p cã thÓ chÊp nhËn lµ chØ sö dông bß ®ùc kh«ng cã bÖnh d−íi bèn tuæi ®Ó sinh s¶n, v× bß ®ùc lín h¬n cã nhiÒu kh¶ n¨ng nhiÔm mÇm bÖnh h¬n vµ g©y ra nhiÔm mÇm bÖnh dai d¼ng trong ®µn. NhËn xÐt Nh÷ng biÖn ph¸p nªu lªn ë trªn thùc tÕ ®· thanh to¸n bÖnh trïng roi ©m ®¹o ë bß trong ch¨n nu«i tËp trung. Tuy nhiªn, bÊt cø khi nµo. trong ®µn bß cã lÞch sö v« sinh vµ thØnh tho¶ng sÈy thai ®Òu ph¶i nghi lµ bÖnh trïng roi ©m ®¹o. §iÒu tra bÖnh nµy vµ triÓn khai ch−¬ng tr×nh khèng chÕ bÖnh lµ ngoµi kh¶ n¨ng cña ng−êi ch¨n nu«i vµ ng−êi ch¨n nu«i nªn cÇn cã sù gióp ®ì cña chuyªn m«n thó y. 2. BÖnh nhiÔm trïng bÈm sinh 2.1 BÖnh dÞch nhÇy (Mucosal disease) Tªn kh¸c BÖnh Øa ch¶y do vi-rót ë bß (Bovine virus diarrhoea). §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm pestivirus cña bß non tõ bß mÑ trong thêi gian mang thai. Ph©n bè ®Þa lý Kh¾p thÕ giíi TriÖu chøng l©m sµng BÖnh dÞch nhÇy ph¸t triÓn ë bª, th−êng gi÷a 6 th¸ng - 2 n¨m tuæi. Vi- rót g©y bµo mßn bÒ mÆt niªm m¹c toµn bé ®−êng tiªu ho¸ g©y ra bÖnh c¶nh l©m sµng gièng nh− víi bÖnh dÞch t¶ tr©u bß, tøc lµ sèt, ñ rò, thë nhanh, tæn th−¬ng ë miÖng vµ mâm bß, Øa ch¶y ph©n thèi kh¾m cã nh÷ng m¶nh mµng ruét, dÞch nhÇy vµ m¸u. Tæn th−¬ng ë miÖng vµ mâm bao gåm c¸c vÕt loÐt n«ng ë m«i, lîi, vßm miÖng, l−ìi vµ mâm, tæn th−¬ng nµy lan réng, hîp l¹i víi nhau vµ ®ãng v¶y, cã líp ho¹i tö. C¸c triÖu chøng kh¸c cã thÓ xÈy ra nh− ch¶y n−íc mòi, ch¶y nhiÒu n−íc m¾t vµ quÌ do da kÏ ngãn ch©n vµ gê mãng bÞ bµo mßn vµ viªm. Bß m¾c bÖnh rÊt ñ rò, mÊt n−íc vµ th−êng chÕt kho¶ng 1 tuÇn , mét sèÝt sèng dai d¼ng tíi hµng tuÇn vµ thËm chÝ hµng th¸ng tr−íc khi chÕt. C¸ch l©y lan DÞch tÔ häc cña bÖnh nµy phøc t¹p vµ ch−a biÕt ®−îc ®Çy ®ñ, nh−ng cã b»ng chøng lµ nhiÔm vi-rót nµy lan réng ë bß. NhiÔm bÖnh ngoµi thêi k× chöa g©y bÖnh cÊp tÝnh 223
nh−ng nhÑ vµ th−êng kh«ng râ gåm sèt nhÑ vµ Øa ch¶y nªn gäi lµ “BÖnh Øa ch¶y do vi-rót ë bß”. Con vËt m¾c bÖnh khái trong mét vµi ngµy, sinh kh¸ng thÓ chèng l¹i vi-rót vµ th¶i hÕt mÇm bÖnh. NhiÔm mÇm bÖnh lÇn ®Çu ë bß mÑ ®ang chöa cã thÓ g©y ra truyÒn vi-rót qua nhau thai tíi bµo thai vµ hËu qu¶ phô thuéc vµo giai ®o¹n mang thai nh− sau: Chöa d−íi 125 ngµy Bß mÑ ®Î ra bª nhiÔm mÇm bÖnh suèt ®êi, hÖ thèng miÔn dÞch cña bª kh«ng ph©n biÖt ®−îc vi-rót lµ vi sinh vËt l¹ nªn kh«ng sinh ra kh¸ng thÓ chèng l¹i vi-rót. Kho¶ng mét nöa sè bª nµy ph¸t bÖnh DÞch nhÇy vµo hai n¨m tuæi khi nhiÔm c¸c chñng vi-rót cã ®éc lùc quan hÖ gÇn gòi víi vi-rót mµ hÖ thèng miÔn dÞch cña bª kh«ng nhËn ra lµ vi sinh vËt l¹. KÕt qu¶ lµ sù nhiÔm sau nµy lµm bïng ph¸t vµ g©y nªn bÖnh dÞch nhÇy. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ bª cã kh¸ng thÓ ©m tÝnh nµy ®Òu ph¸t bÖnh dÞch nhÇy, mét sè chØ chËm lín, trong khi mét sè kh¸c b×nh th−êng vÒ l©m sµng nh−ng ®Î ra bÐ nhiÔm mÇm bÖnh suèt ®êi. Chöa tõ 125 - 180 ngµy NhiÔm bÖnh ë giai ®o¹n nµy g©y dÞ d¹ng cho n·o vµ m¾t trong bµo thai vµ ®Î ra bª ®i ®øng kh«ng b×nh th−êng vµ mï ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Chöa trªn 180 ngµy Vµo giai ®o¹n nµy hÖ thèng miÔn dÞch cña bµo thai ®· ph¸t triÓn ®Çy ®ñ ®Ó sinh kh¸ng thÓ chèng l¹i vi-rót vµ lo¹i bá mÇm bÖnh. Nh÷ng bª nh− vËy b×nh th−êng vÒ mÆt l©m sµng khi ®Î ra vµ cã kh¸ng thÓ chèng l¹i vi-rót. Ngoµi nh÷ng ®iÒu nªu trªn, nhiÔm mÇm bÖnh trong bÊt cø giai ®o¹n mang thai nµo ®Òu cã thÓ dÉn tíi sÈy thai. Vi-rót kh«ng sèng sãt ®−îc bªn ngoµi c¬ thÓ bß vµ con vËt nhiÔm mÇm bÖnh bÈm sinh dai d¼ng lµ nguån nhiÔm bÖnh chñ yÕu. §iÒu trÞ Kh«ng cã ®iÒu trÞ bÖnh DÞch nhÇy Phßng chèng Trong mét ®µn bß nhiÔm bÖnh, cã thÓ xÈy ra ba lo¹i: Bß cã kh¸ng thÓ d−¬ng tÝnh Nh÷ng con vËt nµy kh«ng cßn nhiÔm mÇm bÖnh n÷a nh−ng ®· sinh kh¸ng thÓ chèng l¹i vi-rót. Bß kh«ng nhiÔm bÖnh Bß ch−a bao giê nhiÔm bÖnh vµ kh«ng cã kh¸ng thÓ. Bß nhiÔm mÇm bÖnh nh−ng hh¸ng thÓ ©m tÝnh Bß nhiÔm mÇm bÖnh dai d¨ng do bÈm sinh vµ kh«ng cã kh¸ng thÓ. Lo¹i cuèi cïng nµy lµ nguån l©y bÖnh chñ yÕu vµ trong ch−¬ng tr×nh khèng chÕ bÖnh, cã lÏ lo¹i th¶i con nhiÔm mÇm bÖnh khái ®µn nÕu sè l−îng kh«ng nhiÒu lµ thÝch hîp. Nh÷ng bß nµy cã thÓ ph¸t hiÖn b»ng c¸c xÐt nghiÖm m¸u c¶ ®µn ®Ó ph¸t hiÖn sù cã mÆt hay kh«ng cã mÆt cña mÇm bÖnh hoÆc kh¸ng thÓ. MÆt kh¸c nh÷ng biÖn ph¸p khèng chÕ bÖnh ph¶i tËp trung vµo bß c¸i sinh s¶n v× chóng lµ ®éng vËt duy nhÊt cã nguy c¬ l©y nhiÔm. HiÖn cã v¾c-xin sèng vµ v« ho¹t, bß c¸i sinh s¶n ph¶i tiªm phßng tèi thiÓu ba tuÇn tr−íc khi phèi gièng ®Ó ®¶m b¶o chóng ®· ®−îc miÔn dÞch tr−íc khi b¾t ®Çu cã chöa. V¾c-xin sèng cã hiÖu lùc h¬n nh−ng nÕu dïng cho bß chöa cã nguy c¬ vi-rót v¾c-xin sÏ qua nhau thai vµo bµo thai vµ g©y nªn bÖnh dÞch nhÇy. V¾c-xin v« ho¹t an toµn nh−ng ph¶i tiªm hai lÇn c¸ch nhau kho¶ng hai tuÇn míi cã t¸c dông. NhËn xÐt BÖnh dÞch nhÇy chØ lµ mét biÓu hiÖn cña nhiÔm mÇm bÖnh phøc hîp. May m¾n lµ mÆc dï bÖnh nµy cã ë kh¾p n¬i nh−ng chØ cã mét tû lÖ nhá bß nhiÔm bÖnh lÇn ®Çu trong nõa ®Çu thêi gian mang thai vµ chØ kho¶ng mét nõa sè bª nhiÔm bÖnh bÈm sinh lµ ph¸t triÓn bÖnh DÞch nhÇy. Do ®ã bÖnh biÓu hiÖn lµ mét bÖnh xÈy ra r¶i r¸c nh−ng g©y chÕt, nhiÒu chñ tr¹i chÞu tæn thÊt cßn h¬n lµ triÓn khai ch−¬ng tr×nh khèng chÕ bÖnh phøc t¹p vµ tèn kÐm ®ßi hái gi¸m s¸t cña thó y. 224
H×nh 10.1 BÖnh Øa ch¶y do vi-rót ë bß: vÕt mßn ë lîi vµ bÖnh tÝch ho¹i tö mµu tr¾ng h¬i vµng ë mÆt l−ìi. H×nh 10.2 BÖnh Øa ch¶y do Vi-rót ë bß: ch¶y n−íc mòi cã dÞch nhÇy. 2.2 BÖnh viªm khÝ qu¶n - mòi truyÒn nhiÔm ë bß (Infectious bovine rhinotracheitis- IBR) Tªn kh¸c BÖnh mòi ®á (Red nose); bÖnh nhiÔm herpesvirus – 1 cña bß (Borvine herpesvirus - 1 infection) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm herpesvirus cña bß vµ tr©u nhµ g©y nªn bÖnh vÒ h« hÊp vµ sinh dôc. Ph©n bè ®Þa lý BÖnh xÈy ra ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt thÊy ë B¾c Mü, ch©u ¢u, óc vµ Nam Phi. 225
TriÖu chøng l©m sµng Mäi løa tuæi ®Òu mÉn c¶m, nh−ng bÖnh th−êng thÊy ë bß 6 th¸ng tuæi hoÆc h¬n. BÖnh g©y viªm ë ®−êng h« hÊp trªn tõ niªm m¹c mòi ®Õn èng phæi (khÝ qu¶n). Tr−êng hîp bÖnh nhÑ cã sèt nhÑ, viªm ë niªm m¹c mòi (viªm mòi) vµ bÒ mÆt m¾t (viªm kÕt m¹c); chóng th−êng khái trong vßng vµi ngµy. Tr−êng hîp nÆng h¬n, viªm lan xuèng khÝ qu¶n, sèt cao h¬n vµ ch¶y nhiÒu n−íc m¾t vµ n−íc mòi ®Æc, chóng phæ biÕn bÞ nhiÔm khuÈn kÕ ph¸t g©y nªn viªm phæi. NhiÔm mÇm bÖnh ë bß c¸i chöa cã thÓ g©y sÈy thai, th−êng vµo kho¶ng th¸ng chöa thø 6. Thai s¶y th−êng thÊy ®· chÕt ®−îc vµi ngµy vµ cã biÓu hiÖn tù ph©n huû (tù ph©n gi¶i). NÕu nhiÔm mÇm bÖnh vµo cuèi kú chöa, thai cã thÓ sèng sãt, ®Î ra cßn sèng nh−ng bÞ bÖnh toµn th©n nÆng liªn quan tíi n·o, ®−êng h« hÊp, tiªu ho¸, gan vµ thËn. Sèbª nµy th−êng chÕt ngay sau khi ®Î. C¸ch l©y lan Nguån nhiÔm bÖnh duy nhÊt lµ thai, nhau vµ dÞch sÈy thai cña c¸c con èm cã triÖu chøng l©m sµng. Nh÷ng con m¾c bÖnh vÒ h« hÊp th¶i vi-rót tõ m¾t vµ mòi, bÖnh l©y lan sang bß tiÕp xóc qua bät kh«ng khÝ. Bß ®ùc nhiÔm bÖnh th¶i vi-rót vµo tinh dÞch truyÒn bÖnh qua giao phèi cho bß c¸i sinh s¶n. Mét mÆt quan träng cña bÖnh IBR lµ bß khái bÖnh tiÕp tôc chøa vi-rót vµ cã thÓ m¨c bÖnh trë l¹i sau nµy. Do ®ã tÊt c¶ bß khái bÖnh ph¶i coi lµ mét nguån cã thÓ g©y nhiÔm. §iÒu trÞ Do nguy c¬ béi nhiÔm vi khuÈn nªn c¸c ca bÖnh ph¶i ®iÒu trÞ b»ng c¸c khang sinh cã kh¸ng phæ réng. BÖnh cã thÓ phßng ®−îc kh«ng? HÇu hÕt bß khái bÖnh IBR vµ ®iÒu trÞ b»ng kh¸ng sinh ph¶i ®¶m b¶o sù tæn thÊt do bÖnh ®−êng h« hÊp ë møc tèi thiÓu. Tuy nhiªn nh÷ng tæn thÊt lín nhÊt lµ do sÈy thai vµ bª ®Î ra m¾c bÖnh. CÇn xem xÐt viÖc tiªm phßng cho bß phèi gièng cã thÓ tiªm b¾p hay giá mòi v¾c-xin sèng, viÖc phßng bÖnh b»ng giá mòi an toµn cho bß ®ang cã chöa. NhËn xÐt IBR kh«ng cã thÓ thµnh mét vÊn ®Ó ®¸ng kÓ cho tr©u bß ch¨n nu«i qu¶ng canh nh−ng l¹i lµ mét bÖnh quan träng khi nu«i nhèt. BÖnh h« hÊp quan träng ë bß thÞt do tèn nhiÒu thøc ¨n cßn tæn thÊt do sÈy thai vµ bª s¬ sinh m¾c bÖnh cßn ®¸ng kÓ h¬n ë c¸c tr¹i bß s÷a. NÕu yªu cÇu cã mét ch−¬ng tr×nh phßng bÖnh th× t×m sù h−íng dÉn cña thó y vÒ dïng v¾c-xin, ®iÒu trÞ, ch¨m sãc nh÷ng ca m¾c bÖnh vµ qu¶n lý bß míi nhËp ®µn. Vi-rót nµy phæ biÕn trªn kh¾p thÕ giíi ë loµi nhai l¹i nu«i vµ hoang d·, bÖnh IBR v× vËy cã thÓ xÈy ra ë bß ch¨n nu«i tËp trung. BÖnh nµy còng xÈy ra ë tr©u nhµ. H×nh 10.3 BÖnh viªm mòi – khÝ qu¶n nhiÔm trïng ë bß: sèt, thë nhanh kÌm theo ch¶y n−íc mòi. 226
H×nh 10.4 BÖnh viªm mòi – khÝ qu¶n nhiÔm trïng ë bß: s−ng (phï) mi m¸t vµ ch¶y n−íc m¾t. 227