Suy giảm dòng chảy kiệt và những tác động đến việc khai thác sử dụng nguồn nước và môi trường vùng hạ du lưu vực sông Mã

KHOA HC CÔNG NGH<br /> <br /> <br /> SUY GI"M DÒNG CH"Y KIT VÀ NHDNG TÁC )NG<br /> )-N VIC KHAI THÁC SE DNG NGU*N N7C VÀ<br /> MÔI TR7FNG VÙNG H DU L7U V;C SÔNG MÃ<br /> LOng NgPc<br /> NgPc Chung1<br /> TÓM T‚T<br /> T‚T<br /> Vùng h du sông Mã có vai trò quan trPng .>i vAi s< phát triEn kinh tI - xã hJi ca tgnh Thanh Hóa nói<br /> riêng và vùng Bsc Trung bJ nói chung. Trong nhFng n9m gLn .ây tình hình thGi tiIt ngày càng diQn biIn<br /> cc lit hOn. VWn .! suy gi6m dòng ch6y mùa kit  h du lu v<br /> lng cTng nh chWt lng. Do .ó cLn phân tích làm rõ các nguyên nhân .E có gi6i pháp ng9n chRn và gi6m<br /> thiEu s< suy thoái này, .Rc bit trong .i!u kin biIn ._i khí h/u hin nay. Nghiên c?u .ã chg ra nhFng tác<br /> .Jng do: ©nh hng ca các h- ch?a thng ngu-n; vic phát triEn quá nóng ca thy .in, khai thác cát<br /> tràn lan trên dòng chính diQn ra quá m?c làm xói l, thay ._i lòng dƒn, gây ra nhFng tác .Jng bWt li .>i vAi<br /> chI .J dòng ch6y h du, .Rc bit vào mùa kit. Thông qua nghiên c?u, .ánh giá m?c .J 6nh hng ca s<<br /> suy gi6m dòng ch6y kit, làm cO s cho vic .! xuWt gi6i pháp nhBm khai thác, sC dDng hiu qu6 b!n vFng<br /> ngu-n nAc vùng h du sông Mã.<br /> TU khóa: BiIn ._i khí h/u, h thWp mng sông lAn, có<br /> ngu-n tài nguyên nAc khá phong phú vAi t_ng<br /> lng bình quân n9m kho6ng 18 t% m3 góp phLn<br /> quan trPng trong quá trình phát triEn kinh tI - xã hJi<br /> ca lu vc .J nh hin<br /> V! nguyên tsc, h- ch?a to .i!u kin .E .i!u hòa<br /> nay thì vic bù .sp dòng ch6y kit trong tOng lai<br /> dòng ch6y, trF nAc trong mùa lT và b_ sung nAc<br /> cTng không c6i thin .áng kE .c m các công trình h- ch?a thy li và thy<br /> Mùa kit, ti C}m Thu% tU tháng XI tAi tháng V<br /> .in cha có quy trình v/n hành hoRc có nhng cha<br /> lng dòng ch6y chiIm 25% t_ng lng n9m. Ba<br /> hp lý. Tình trng cn kit ngu-n nAc  vùng h du<br /> tháng có dòng ch6y kit nhWt là tháng II, III, IV.<br /> sông Mã nhFng n9m gLn .ây là ví dD rõ nhWt v! vWn<br /> Tháng III có dòng ch6y tháng kit nhWt .t trung<br /> .! này.<br /> bình 102m3/s, mô s> trung bình tháng 5,8 l/s/km2.<br /> + Tình trng khai thác cát: Tgnh Thanh Hóa .ã<br /> Dòng ch6y 30 ngày liên tDc nhu nhWt trung bình .t<br /> ban hành quyIt .'nh s> 2182/2012/QN-UBND v!<br /> 91,1 m3/s, mô s> 5,36 l/s/km2. Dòng ch6y nhu nhWt<br /> quy hoch khai thác và sC dDng tài nguyên cát sui<br /> có mô s> 2,0 l/s/km2.<br /> lòng sông. Tuy nhiên, hin nay tình trng khai thác<br /> Trên sông Chu ti CCa Nt, dòng ch6y mùa kit<br /> cát sui diQn ra tràn lan không theo quy hoch.<br /> tU tháng XII tAi tháng VI vAi ba tháng kit nhWt là II,<br /> <br /> <br /> N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - Th¸ng 1/2016 55<br />  KHOA HC CÔNG NGH<br /> <br /> <br /> III, IV, tháng kit nhWt là tháng III vAi lu lng tri!u trung bình ti Hoàng Tân ca sông Mã là 3,0 m<br /> trung bình 40 m3/s, mô s> trung bình 6,48 l/s/km2, lAn nhWt .t tAi 3,39 m; ti trm Giàng trên dòng<br /> dòng ch6y tháng IV trung bình .t 42 m3/s, xu thI chính sông Mã biên .J tri!u trung bình lAn nhWt x6y<br /> kit dLn v! tháng IV là khá rõ. Dòng ch6y nhu nhWt ra vào tháng I .t 2,18 m.<br /> ti CCa Nt là 18,4 m3/s vAi mô s> là 2,98 l/s/km2, - DiQn biIn tri!u mùa kit: Vào mùa kit, do<br /> dòng ch6y tháng III tháng kit nhWt vAi tLn suWt 75% lng nAc sông tU thng ngu-n v! nhu, tri!u<br /> .t 32 m3/s. truy!n sâu vào nJi .'a. Tháng III có lng dòng ch6y<br /> Các nhân t> 6nh hng tAi dòng ch6y kit: N9m nhu nhWt biên .J tri!u trung bình .t 2,28 m ti<br /> 1999 .ã x6y ra kit tháng nhu nhWt trên dòng chính Hoàng Tân; 2,14 m ti Giàng; 1,84 m ti Lch Sung;<br /> sông Mã do lng ma mùa ma n9m 1998 thWp hOn 1,78 m ti C< Thôn; 1,54 m ti T? Thôn.<br /> trung bình nhi!u n9m; Trên sông Chu ti CCa Nt Chênh lch tri!u lAn nhWt trong tháng III .t<br /> dòng ch6y các tháng I, II, III n9m 1999 .t giá tr' nhu 2,53 m ti Hoàng Tân (III/1967); 2,40 m ti Giàng<br /> nhWt trong thGi kw quan trsc tU 1960 ÷ ÷2010 nguyên trên sông Mã và .t 2,26 m n9m 1969 ti Lch Sung;<br /> nhân do lng ma mùa ma n9m 1998 kIt thúc sAm 2,31 m n9m 1970 ti C< Thôn trên sông Lèn; 1,77 m<br /> và thiIu hDt so vAi trung bình nhi!u n9m. n9m 1971 ti T? Thôn trên sông Hot.<br /> Trên sông Chu, do có ./p Bái Thng nên dòng Mng Lèn 18,5 km, sông Lch TrGng và kênh De xâm<br /> trung bình là 15,53 giG. Ti Lch sung biên .J tri!u nh/p mRn trên toàn tuyIn sông. NJ mRn ti vùng cCa<br /> trung bình lAn nhWt .t 2,12 m, lAn nhWt .t tAi 2,58 sông xWp xg 26-28‰ gLn vAi .J mRn ca nAc biEn,<br /> m; ti C< Thôn trên sông Lèn, biên .J tri!u lAn nhWt càng tiIn v! thng lu .J mRn càng gi6m nhu. Ti<br /> trung bình x6y ra vào tháng I là 1,91 m. Giàng cách cCa biEn 27 km .J mRn max là 0,016‰,<br /> Ti Hoàng Tân cCa sông Mã, thGi gian tri!u lên min 0,008‰. Ti T? Thôn cách cCa biEn 23,6 km, .J<br /> trung bình là 8,53 giG, tri!u rút là 15 giG. Biên .J mRn max là 0,1‰, min 0,013‰.<br /> <br /> 56 N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - Th¸ng 1/2016<br />  KHOA HC CÔNG NGH<br /> <br /> <br /> 3.3. D<<br /> D< báo v! s< thay ._i các yIu t> KTTV .In VAi s< chuyEn biIn mnh m v! cO cWu sC dDng<br /> n9m 2030 .Wt cTng nh các loi hình dùng nAc; nhu cLu nAc<br /> S< biIn .Jng ca nhit .J, lng ma: Qua phân ca khu vc Cáy và các sông su>i nhu nJi vùng v! cO<br /> B2 so vAi thGi kw 1980-1999. b6n .ã .áp ?ng yêu cLu ca vùng ?ng vAi k'ch b6n<br /> B6ng 1. D< báo s< thay ._i các yIu t> KTTV bình thGng và k'ch b6n phát triEn.<br /> N9m Vùng Nam sông Chu: N>i vAi tiEu vùng hng li<br /> TT M?c .J gia<br /> gia t9ng/ suy gi6m<br /> gi6m N9m 2020<br /> 2030 h th>ng Bái Thng: Sau khi h- CCa Nt .i vào v/n<br /> M?c gia t9ng lng ma 5 hành, .>i vAi k'ch b6n bình thGng và k'ch b6n phát<br /> 1 2,30 3,40<br /> ngày max triEn ngu-n nAc .6m b6o cWp nAc . cho khu vi vAi tiEu vùng hng li h- sông M không .!u, t/p trung ch yIu vào<br /> TH(P MC N+;C MÙA KIT &N VIC KHAI THÁC SP DNG NGU"N<br /> các tháng mùa lT. Tuy nhiên hin h- CCa Nt .i vào<br /> N+;C VÙNG H DU SÔNG MÃ<br /> hot .Jng .áp ?ng yêu cLu dùng nAc ca vùng.<br /> 5.1. DiQn<br /> DiQn biIn mi vAi vùng Bsc Sông Mã: Trong giai .on hin<br /> Nh .ã trình bày  trên, hin tng h thWp mi vào sông<br /> nAc  h du sông Mã .ang gây ra nhi!u khó kh9n<br /> Lèn phD thuJc vào sông Mã và không có s< .i!u tiIt<br /> cho vic khai thác và sC dDng ngu-n nAc. Qua tài<br /> ca các h- ch?a, nên trong mùa kit gRp rWt nhi!u<br /> liu .o .c mng và hl tr ngu-n tAi cho vùng hng li<br /> nh/p mRn s .c gi6i quyIt cO b6n cho vùng này, ca h th>ng sông M