LUẬN VĂN:
Sự tác động của con người Việt Nam
vào nền kinh tế tri thức
Lời nói đầu
Lịch sử phát triển của loài người là lịch sử phát triển của nền văn minh, văn
hoá gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển con người . vấn đề con người
trước hết là vấn đề thực tiễn, giữ vị trí trung tâm của mọi toạ độ, của sự tồn tại
khách quan trên hành tinh của chúng ta. Vấn đề con người cũng là vấn đề lý luận
cốt lõi của các vấn đề lý luận xã hội nhân văn, kinh tế, quản lý. Và trong một
chừng mực nhất định cả với kỹ thuật và công nghệ
Con người là giá trị sản sinh ra mọi giá trị. Con người là thước đo của mọi
bậc thang giá trị. Những biến đổi trong bậc thang giá trị đang làm cho con người
nói chung tích cực hơn , trên cơ sở đó phát huy các tiềm năng của mình và từ đó sẽ
sáng tạo hơn. đó là những tiền đề quan trọng để bồi dưỡng và phát huy tốt nguồn
lực con người. Yêu cầu của thời đại công nghiệp hoá , hiện đại hoá trong đó có
kinh tế tri thức đang đòi hỏi phải có thước đo giá trị thích hợp với thời cuộc mới,
phát huy hơn nữa các mặt tích cực của con người và hạn chế tối đa các ảnh hưởng
tiêu cực của cơ chế thị trường không để sự phát triển đi vào xu hướng không lành
mạnh .
Thời kỳ đổi mới đất nước một lần nữa đặt ra bao nhiêu vấn đề mới trong
việc nghiên cứu con người để động viên mạnh mẽ hơn hiệu quả hơn các tiềm năng
con người vào tiến trình đưa Việt Nam trở thành một nước phát triển cũng như mở
ra những khả năng mới để con người được hưởng tự do , hạnh phúc trong một xã
hội văn minh.
Để góp phần vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước ngày càng giàu
đẹp chúng ta không ngừng nâng cao hiểu biết , tìm tòi và sáng tạo. chính vì vậy
em đã chọn đề tài "sự tác động của con người Việt Nam vào nền kinh tế tri thức"
làm đề tài nghiên cứu của minh. Nội dung gồm có bốn phần:
Phần i: Con người Việt Nam và nguồn lực trí tuệ.
Phần II: Tri thức và nền kinh tế tri thức.
Phần III: Mối quan hệ giữa con người Việt Nam và nền kinh tế tri thức.
Phần IV: Giải pháp thúc đẩy mối quan hệ giữa con người Việt Nam và nền
kinh tế tri thức.
Phần I: Con người Việt Nam và nguồn lực trí tuệ
I)Con người Việt Nam và nguồn lực trí tuệ.
1. Con người Việt Nam.
a. Sự khác biệt của con người Việt Nam và con người nói chung.
Xuất phát từ luận điểm của Mác: "Bản chất con người không phải là một
cái gì cố hữu của cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực của nó, bản chất con
người là tổng hoà các mối quan hệ xã hội".
Qua quá trình dựng nước, giữ nước và phát triển, những mặt , những yếu tố
cấu thành nên bản chất xã hội của con người trong xã hội mới dần được hình thành
và dần được hoàn thiện. Con người Việt Nam mang những đặc trưng cơ bản sau:
Con người Việt Nam có ý thức và trình độ, năng lực làm chủ, đồng thời có
đầy đủ điều kiện để thực hiện năng lực làm chủ của mình. Điều này có được vì:
Con người Việt Nam mang bản chất của con người xã hội chủ nghĩa- con người đã
được giải phóng khỏi áp bức, bóc lột và bất công, các quan hệ công bằng xã hội
ngày càng được bảo đảm. Đồng thời chế độ xã hội chủ nghĩa là chế độ được thiết
lập trên cơ sở bảo đảm sự thống nhất hài hoà lợi ích cá nhân - tập thể - xã hội.
Con người Việt Nam là con người lao động mới, có tri thức sâu sắc về công
việc của mình, có sức khoẻ và lao động giỏi, biết cống hiến cho xã hội bằng khả
năng cao nhất của mình và biết tự đánh giá chất lượng lao động của mình. Do đó,
biết hưởng thụ thành quả lao động của mình tuỳ theo năng suất, chất lượng, hiệu
quả lao động do mình tiến hành.
Con người Việt Nam là con người sống có văn hoá và tình nghĩa. Đời sống
cá nhân của họ phong phú, có điều kiện và khả năng phất triển tự do, toàn diện cả
về thể chất và tinh thần. Có tri thức ngày càng đầy đủ về địa vị, cá nhân của mình
trong xã hội, về tự do, kỷ luật và trách nhiệm công dân.
Con người Việt Nam giàu lòng yêu nước, yêu sự nghiệp cách mạng do
chính mình tham gia, có tình thương yêu giai cấp và đồng loại , có tình thần quốc
tế chân chính.
Khái quát những tư tưởng cơ bản nói trên, Đảng cộng sản Việt Nam cho
rằng con người xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là con người biết: gắn bó lý tưởng,
độc lập dân tôc và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường
xây dựng và bảo vệ tổ quốc; CNH-HDH đất nươc; giữ gìn và phát huy các giá trị
văn hoá truyền thống của dân tộc, có năng lực tiếp thu các tinh hoa văn hoá của
nhân loại; cách phát huy tiềm năng của dân tộc và con người Việt Nam, có ý thức
cộng đồng và phát huy tính tích cực của cá nhân, làm chủ tri thức khoa học và
công nghệ hiện đại, có tư duy sáng tạo, có kỹ năng thực hành giỏi, có tác phong
công nghiệp , có tính tổ chức và kỷ luật; có sức khoẻ,là những người thừa kế xây
dựng chủ nghĩa xã hội vừa "hồng" vừa "chuyên" như lời căn dặn của Bác Hồ".
b. Vai trò của con người Việt Nam trong phát triển kinh tế .
Từ xưa đến nay, khi đề cập tới vị trí của con người trong lịch sử phát triển
kinh tế xã hội không một ai có thể phủ nhận đó là yếu tố quan trọng nhất, quyết
định nhất. Thực tế đã chứng minh trong quá khứ cũng như trong hiện tại nhiều
quốc gia trên thế đã cất cánh từ một nước nghèo nàn, chỉ sau một thời gian dài đã
trở thành một cường quốc văn minh mặc dù họ bị hạn chế rất nhiều về nguồn tiềm
năng thiên nhiên, vốn, công nghệ hơn nữa lại nằm trong vị trí địa kinh tế lý bất lợi
và khí hậu khắc nghiệt của trái đất, có phải chăng do không còn cách nào khác! Và
vì sự tồn tại của chính mình mà họ đã phải chiến đâú với ngoại xâm, với thiên
nhiên mà vươn tới đỉnh cao để rồi có đủ sức mạnh chế ngự thiên nhiên bắt thiên
nhiên phải phục vụ cho cuộc sống của chính con người. Bài học đã thấy rõ, ai cũng
có thể nhận thấy là quốc gia nào quan tâm và đặt đúng vị trí con người, có một
chiến lực quản lý nguồn nhân lực đúng đắn trong chiến lược phát triển kinh tế xã
hội thì nước đó sẽ thành công. Một trong những nước đi tiên phong trong công
việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là Nhật Bản. Người Nhật đã thấy được
tầm quan trọng của con người và không ngừng phát huy nhân tố con người phục
vụ cho sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội.
Với nước ta, vai trò của con người còn quan trọng hơn rất nhiều. Từ
một nước thuộc địa, nghèo nàn và lạc hậu bằng bàn tay trí óc của con người, con
người Việt Nam đã đưa đất nước mình ra khỏi nghèo đói, đưa đất nước vươn lên
trở thành một cường quốc độc lập về kinh tế, chính trị xã hội.
Ngày nay trên con đường tiến tới chủ nghĩa xã hội đòi hỏi phải có nền kinh
tế vững mạnh với sự phát triển của khoa học kỹ thuật hiện đại. Đại hội VIII của
Đảng đã xác định:"Phải đẩy mạnh CNH-HDH đất nước theo định hướng xã hội
chủ nghĩa trở thành một nước công nghiệp vào năm 2020". Có thực hiện được mục
tiêu đó hay không là do con người. Việc xây dựng thành công CNH-HDH làm tiền
đề cho kinh tế tri thức ra đời và phát triển, là thước đo cho quá trình tiến lên chủ
nghĩa xã hội mà nền kinh tế tri thức đòi hỏi chất xám, trí tuệ con người.
Như vậy, con người là giá trị sản sinh ra mọi giá trị, là thước đo của mọi
bậc thang giá trị . Nếu không có con người xã hội sẽ không tồn tại. Nếu con người
không nâng cao học vấn, không ngừng phát huy tính sáng tạo thì đất nước đó sẽ
trì trệ, thụt lùi, nhanh chóng xa rời với sự phát triển của toàn nhân loại. Nhận thấy
được tầm quan trọng của nguồn lực con người Đảng ta đã nhận định: Trong số các
nguồn lực ổn định và phát triển kinh tế xã hội trong giai đoạn cách mạng hiện nay
lấy việc "phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh
và bền vững".
c. Nhận thức, thái độ của con người Việt Nam trong đổi mới và mở cửa.
*Những mặt tích cực trong nhận thức, thái độ.
- Người Việt Nam có phản ứng tích cực, nhận thức nhanh nhạy đối với thời
kỳ mở cửa.
Những năm 1986-1990 khi công cuộc đổi mới, mở cửa bắt đầu gây xáo
động tâm lý xã hội mạnh mẽ, sâu sắc. Nhưng tình hình đã nhanh chóng ổn định và
ngày càng tiến triển theo chiều hướng tích cực. Họ thấy rằng mở cửa là xu thế tất
yếu của thời đại; vừa là cơ hội vừa là thách thức đối với dân tộc cũng như đối với
mỗi cá nhân, có mở cửa , cọ xát với nền văn hoá thế giới tinh thần văn hoá Việt
Nam mới được thử thách, tự khẳng định và phát triển. Điều này cho thấy sự nhất
trí cao đối với chủ trương, chính sách đổi mới mở cửa của Đảng và nhà nước.
- Người Việt Nam có nhận thức tỉnh táo, đúng đắn về mặt trái của mở cửa
và có ý thức đề phòng cảnh giác.
Họ nhận thấy rằng: mở cửa sẽ dẫn đến sự phân hoá giàu nghèo gìữa các khu
vực, giữa các nhóm xã hội, mở cửa sẽ dẫn đến nhiều tệ nạn xã hội, dễ mắc vào âm
mưu "diễn biến hoà bình của các thế lực thù địch";mở cửa sẽ du nhập văn hoá, lối
sống phương Tây làm hại truyền thống dân tộc, dễ bị hoà mất độc lập, tự chủ.Đây
là nhận thức nhạy bén, tỉnh táo và đúng mức.
- Con người Việt Nam có ý chí vượt qua xáo động tâm lý, vượt qua những
trở ngại tích cực chủ động thích nghi với đổi mới, mở cửa để vươn lên trong cuộc
sống.
Đổi mới mở cửa cũng là cơ hội và cũng là đòi hỏi, thử thách mỗi cá nhân
phải tự vươn lên, tự khẳng định mình để tồn tại để phát triển. Quá trình đó giúp
con người có ý thức về cá nhân, nhân cách của mình rõ hơn. Biểu hiện tự nhận
thấy rằng mình phải đào tạolại để thích nghi với đổi mới mở cửa. Nhận thấy phải
thay đổi về cách nghĩ, nếp sống của mình; phải tăng cường củng cố ngoại ngữ;
phải bảo vệ tinh hoa truyền thống.
- Con người Việt Nam có khả năng tiếp thu những nhân tố thuận lợi của đổi
mới mở cửa nói chung, trở thành nhân tố thuận lợi của đổi mới. Mở cửa nói chung
trở thành chủ thể hoạt động cải thiện cuộc sống của chính mình và tạo nên những
chuyển biến cho đất nước.
Trong nhiều cuộc trao đổi, các ý kiến cho thấy trong khi đổi mới và phát
triển thị trường hội nhập với thế giới càng phải khẳng định, giữ gìn phát huy
những giá trị tinh hoa truyền thống yêu nước, thương người, cần cù, chịu học gắn
liền với lợi ích và trách nhiệm của cá nhân với gia đình, với làng, với nước.
* Những hạn chế:
Bên cạnh những mặt tích cực còn bộc lộ những hạn chế khá rõ nét:
- Nhanh thích nghi nhưng còn ở trình độ thấp.
Từ trình độ khoa học công nghệ dẫn đến quản trị kinh doanh, trình độ học
ngoại ngữ, tin học, tay nghề kỹ thuật... đều mới ở mức độ cố gắng thích nghi đối
phó với tình hình thực tế "cái gì cũng biêt" nhưng chưa sâu, chưa thạo.
- Làm ăn còn chưa coi trọng chữ tín, chưa lo làm ăn lâu bền để tiến tới làm
ăn lớn.
Có nhiều hiện tượng làm ăn từng vụ việc, "đánh quả", ăn xổi, quảng cáo
liều chào hàng tốt bán hàng xấu, ít coi trọng lời hứa, có biểu hiện của tính thực
dụng.
Ngay những người có nghề nghiệp, chức vụ đàng hoàng cũng ít yên tâm
gắn bó với nghề, công việc chính yếu. Họ thường chạy theo hoặc bị lôi cuốn vào
những hoạt động tản mạn trước mắt... và do đó nhìn về lâu dài không có lợi cho sự
phát triển của cá nhân và xã hội.
-Thiếu ý thức và thói quen chấp hành nội quy kỷ luật, pháp luật
ý thức và hành vi chấp hành quy định, thể chế pháp luật của từng cá nhân
còn thấp. Từng người ít khi có tính tự giác, tự động chấp hành các quy định và
thường "đua theo nhóm" làm theo số đông. Do đó vi phạm một số hành vi trái
pháp luật: chặt cây, xây nhà trái phép, lấy của công, lấn chiếm đất công, đổ rác
bừa bãi, họp chợ trên đường. Thậm chí chỉ do"đói ăn vụng,túng làm liều" mà có
những người có chức có quyền, giàu có cũng rất"liều".
- Sùng ngoại, dễ bắt chước nước ngoài, pha trộn lai tạp.
Hạn chế này dễ đi đến xa rời tinh hoa bản sắc dân tộc. Về khoa học công
nghệ, sản xuất kinh doanh... ta phải học theo cách làm ăn tiên tiến là đúng nhưng
những giá trị văn hoá, đạo đức, lối sống ta có nhiều cái tốt phải giữ gìn và nâng
cao.
- Nhiều người sùng bái lối sống tiêu dùng xa hoa lãng phí.
Nước ta còn rất nghèo, dân ta còn nhiều người túng thiếu, gần 50% trẻ em
suy dinh dưỡng nhưng bộ phận đua đòi , tiêu xài quá lãng phí coi đó là sự biểu
hiện giá trị nhân cách. Điều đặc biệt là có những người nghèo túng nhưng có dịp là
cố chạy đua nhau tổ chức cưới xin, ma chay, giỗ tết... linh đình tốn kém. Mức sống
thấp, lối sống không phù hợp làm sao phát triển nhanh được!
-Dễ mắc vào các tệ nạn xã hội do sống thiếu bản lĩnh cá nhân.
Hạn chế này dễ đua đòi theo nhóm, lại sống trong môi trường khêu gợi dục
vọng, kích thích nhu cầu đồng tiền có sức mạnh ghê gớm... Mấy năm đổi mới, mở
cửa, nạn buôn lậu, hối lộ mại dâm, ma tuý AIDS, mê tín... có chiều hướng gia
tăng.
2) Nguồn lực trí tuệ
a) Vai trò của nguồn lực trí tuệ
Nguồn lực trí tuệ được hiểu là nguồn tài nguyên quý giá của con người,
được phát triển dựa trên trí tuệ, chất xám của con người trong quá trình hoạt động
tạo ra công nghệ mới và cao.
Xã hội loài người tồn tại và phát triển dựa vào hai nguồn: tài nguyên thiên
nhiên và con người. Cái quý nhất trong tài nguyên con người là trí tuệ. Theo quan
niệm cổ điển, mọi nguồn tài nguyên thiên nhiên đều có hạn và đều có thể bị khai
thác đến cạn kiệt. Song sự hiểu biết của con người đã và đang, sẽ không bao giờ
chịu dừng lại, nghĩa là nguồn tài nguyên trí tuệ không có giới hạn. Tính vô tận của
nguồn tiềm năng trí tuệ là nền tảng để con người nhận thức tính vô tận của thế giới
vật chất, tiếp tục nghiên cứu những nguồn tài nguyên thiên còn vô tận nhưng chưa
được khai thác và sử dụng, phát hiện ra những tính năng mới của những dạng tài
nguyên mới đang sử dụng hoặc sáng tạo ra những nguồn tài nguyên mới vốn có
sẵn trong tự nhiên, nhằm phục vụ cho sự phát triển của xã hội trong điều kiện mới.
Ngày nay thuật ngữ"trí tuệ" đã thâm nhập mạnh mẽ vào cuộc sống của
chúng ta, đặc biệt là giới nghiên cứu. Con người đã làm nên lịch sử của mình bằng
trí tuệ và lao động được định hướng bởi trí tuệ đó. Cơ sở vật chất của trí tuệ là bộ
óc con người - một dạng vât chất phát triển cao nhất, đó là dạng "vật chất được tổ
chức theo một cách thức đặc biệt. Trí tuệ chính là bộ óc biết tư duy và đang tư
duy cuả con người" (V.I. Lênin) . ý thức và tư duy là sản phẩm riêng của bộ óc
con người. í thức và những giai đoạn phát triển cao của nó là tư duy, đó là sự phản
ánh thế giới khách quan không chỉ bằng tri thức - khách quan của quá trình tác
động của thế giới bên ngoài lên bộ óc con người, mà còn bằng xúc cảm- sự phản
ứng của thế giới nội tâm của con người trước sự tác động ấy. Tuy tri thức là
phương thức tồn tại của ý thức nhưng nếu không có xúc cảm thì con người không
thể tiếp cận với chân lý và do vậy không thể nhận thức và cấu tạo thế giới. Mặt
khác có tri thức, có xúc cảm nghĩa là có con người hoàn thiện nhưng không có
môi trường xã hội thích hợp thì con người cũng không thể phát huy được sức
mạnh trí tuệ của mình.
Trí tuệ con người có sức mạnh áp đảo so với "trí tuệ nhân tạo". Chính vì
trí tuệ đó được đặt trong cơ thể con người - một tổ chức vật chất sinh học cao
nhất, hơn nữa lại được tồn tại và phát triển trong môi trường xã hội loài người. Tư
duy máy móc, "trí tuệ nhân tạo" dù rộng lớn đến đâu, dù dưới hình thức hoàn hảo
nhất cũng chỉ là một mảng cực nhỏ, một sự phản ánh rất tinh tế thế giới nội tâm
của con người, chỉ là kết quả của quá trình phát triển khoa học kỹ thuật, của hoạt
động trí tuệ của con người, khả năng trí tuệ của con người bao giờ cũng là nguồn
"trí tuệ " cho máy móc; mọi máy móc dù hoàn thiện dù thông minh đến đâu cũng
chỉ làm kẻ trung gian cho hoạt động của con người. Con người đang cố gắng sáng
tạo ra những máy móc "bắt chước" hoặc "phỏng" theo những đặc tính trí tuệ của
mình để tiếp cận với nền kinh tế .
Sự phát triển và hoàn thiện không ngừng của trí tuệ con người đã được thể
hiện bằng việc truyền đạt, tàng trữ những tri thức lý luận và kinh nghiệm từ thế hệ
này sang thế hệ khác và đã được ghi nhận một cách rất cụ thể, trước hết ở sự biến
đổi của công cụ sản xuất. Hay nói cách khác sức mạnh trí tuệ của con người
không ngừng được vật thể hoá trong công cụa sản xuất, trong lực lượng sản xuất
nói chung. Tính vô tận của trí tuệ con người được biểu hiện ở sự biến đổi không
ngừng ở tính đa dạng, phong phú vô cùng tận của công cụ sản xuất trong qúa trình
phát triển của xã hội.
Ngày nay cùng với sự phát triển của khoa học, kỹ thuật và công nghệ -
những sản phẩm đã được vật thể hoá của trí tuệ con người, thành lực lượng sản
xuất trực tiếp đã chuyển đối tượng khai thác vào chính bản thân con người. Tiềm
năng sức lao động - con người với trí tuệ và lao động được định hướng bởi trí tuệ
đó và trở thành nguồn lực chủ yếu thúc đẩy sự phát triển xã hội. Nếu như xưa kia
nguồn tài nguyên thiên nhiên quyết định các chính sách phát triển của đất nước thì
ngược lại ngày nay, các chính sách (thể hiện tập trung trí tuệ của con người ) lại
sản sinh ra các nguồn tài nguyên theo các nghĩa: nếu biết khai thác và quan trọng
hơn cả là nguồn tiềm năng trí tuệ thì đất nước dù nghèo tài nguyên thiên nhiên
cũng hoàn toàn có thể trở nên giàu mạnh.
Nước ta có nguồn tài nguyên sức lao động rất dồi dào trong đó nguồn tài
nguyên"chất xám" không thua kém gì nhiều so với nhiều nước đang phát triển.
Tuy nhiên nước ta chưa biết tận dụng nguồn tài nguyên quý giá đó.
Vấn đề đặt ra hơn lúc nào hết những người lao động có tri thức là tài sản
quý hiếm của mỗi quốc gia. Ngày nay trong cuộc cạnh tranh, thách đố, thi tài đọ
sức giữa các dân tộc, quốc gia ngày càng gay gắt thì việc khai thác và sử dụng
đúng đắn,kịp thời, có hiệu quả đội ngũ lao động trí tuệ là điều kiện tiên quyết bảo
đảm sự chiến thắng. Bởi vì kinh tế tri thức ngày càng không chỉ là sức mạnh, là
quyền lực hay sự thay đổi như những thập kỷ trước đây mà tri thức còn là sự giàu
có, thịnh vượng của mỗi quốc gia, dân tộc.
b) Đặc điểm cơ bản của nguồn lực trí tuệ.
Nguồn lực trí tuệ Việt Nam được hình thành và phát triển trước hết dựa
trên cơ sở các điều kiện địa lý môi trường sinh thái, chính trị, xã hội, lịch sử của
dân tộc Việt Nam nên nó mang đậm những sắc thái riêng biệt bao gồm cả những
yếu tố tích cực lẫn những mặt hạn chế lịch sử. Do sự vận động và phát triển trong
bối cảnh hợp tác kinh tế không ngừng mở rộng, cộng với những tác động mạnh
mẽ của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ thế giới, nguồn lực trí tuệ nước ta
đã được bổ sung thêm nhiều giá trị trí tuệ mới và được nâng lên một bước cả về
số lượng và chất lượng. Song, so với yêu cầu của công cuộc đổi mới, so với mặt
bằng trí tuệ chung của thế giới thì nguồn lực trí tuệ nước ta còn nhiều điểm hạn
chế.
- Xét về mặt sinh học, trí tuệ nước ta là một quá trình hoạt động sinh lý -
thần kinh diễn ra trong bộ não con người. Bộ não càng phát triển, hoàn thiện thì
càng tạo ra những điều kiện sinh học thuận lợi cho sự phát triển của trí tuệ . khi
tiến hành sự phát triển của cơ thể con người, các nhà khoa học rút ra kết luận:
người Việt Nam có chiều cao và trọng lượng cơ thể thuộc loại trung bình thấp trên
thế giới. ở tuổi trưởng thành trọng lượng cơ thể của con người Việt Nam chỉ bằng
70% trọng lượng cơ thể người châu Âu. Nhưng nếu tính trọng lượng tương đối của
não thì não người Việt Nam chiếm 2.5 đến 2.6 trọng lượng toàn thân, còn não
người châu Âu chỉ chiếm 2.0 đến 2.1%. Như vậy, xét về mặt sinh học sự phát triển
của bộ não người Việt Nam không có những khác biệt lớn so với não của người
châu Âu. Do vậy, như các dân tộc khác trên thế giới, người Việt Nam tuy cơ thể
nhỏ bé nhưng cũng có các tố chất thông minh, sáng tạo, có khả năng trí tuệ phong
phú đa dạng, đủ sức vươn tới đỉnh cao của khoa học, của trí tuệ nhân loại. Trí tuệ
của con người Việt Nam biểu hiện qua lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước,
qua những thành tích mà học sinh Việt Nam đạt được trong các kỳ thi học sinh
giỏi quốc tế... là những minh chứng cho nhận định này, đồng thời là căn cứ khoa
học để bác bỏ mọi quan điểm phân biệt chủng tộc, màu da, coi thường dân tộc Việt
Nam của những kẻ xâm lược cũng như những biểu hiện tự ti dân tộc.
- Nguồn lực trí tuệ Việt Nam sớm được hình thành và phát triển phong
phú, đa dạng .
nằm trong khu vực Đông Nam á, là khu vực phát sinh của loài người, đồng
thời là nơi sản sinh và tồn tại một trong những nền văn hoá cổ nhất của nhân loại
nên nền vaưn hoá Việt Nam được hình thành và phát triển rất sớm so với nhiều
nền văn hoá trên thế giới. Ngay từ thời Hùng Vương, tổ tiên chúng ta đã phát triển
rực rỡ độc đáo và đã có những cống hiến quý báu vào nền văn hoá của nhân loại.
Cùng với sự phát triển của văn hoá, người Việt Nam sớm nhận thức được
tầm quan trọng của việc khai mở dân trí để phát triển đất nước, do đó nền giáo dục
Việt Nam cũng sớm được hình thành và phát triển.
Sự hình thành và phát triển của văn hóa và giáo dục là cơ sở để khẳng định
nguồn lực trí tuệ Việt Nam sớm hình thành và phát triển trong tiến trình phát triển
của văn minh nhân loại.
Nguồn lực trí tuệ Việt Nam được hình thành trước hết từ chính cuộc sống
của người Việt Nam cổ đại và phát triển theo tiến trình lịch sử dân tộc Việt Nam
(kể từ khi hình thành nhà nước đầu tiên đến nay đã 4000 năm). Lịch sử lâu dài đó
cùng với vị trí địa lý, điều kiện môi trường sinh thái phong phú, cơ cấu dân tộc đa
dạng và cơ sở kinh tế , kết cấu xã hội đã tạo nên bản sắc văn hoá Việt Nam. Bản
thân Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc với những đặc trưng kinh tế , văn hoá
khác nhau. Sự giao lưu kinh tế - văn hoá giữa các dân tộc diễn ra từ rất sớm và tạo
nên một sự đa dạng, phong phú trong tư duy của người Việt.
Xét về trình độ phát triển kinh tế - xã hội, hiện nay Việt Nam là nước đang
phát triển. Nguồn lực trí tuệ hội đủ các yếu tố trí tuệ của cả văn minh nông
nghiệp, văn minh công nghiệp, văn minh trí tuệ. Tuy nhiên, mức độ và liều lượng
giữa chúng không đồng đều và phân bố ở các lĩnh vực có khác nhau. Tính hỗn hợp
và đan xen của các yếu tố trí tuệ của nền văn minh khác nhau vừa tạo nên sự đa
dậng, phong phú của nguồn lực trí tuệ Việt Nam, vừa đặt ra những thách thức mới
trong việc giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc cũng như trong việc định hướng cho sự
phát triển lành mạnh về trí tuệ của mỗi cá nhân cũng như nguồn lực trí tuệ của cả
dân tộc.
- Nguồn lực trí tuệ Việt Nam mang đậm triết lý nhân sinh và dân tộc phát
huy đầy đủ nhất trong các cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm.
Xét về cấu trúc, nguồn lực trí tuệ Việt Nam bao gồm tập hợp các giá trị
biểu hiện những khả năng, những năng lực sáng tạo về tinh thần của con người
nhằm thoả mãn những nhu cầu phản ánh cuộc sống đa dạng, phong phú của mình.
Đó là những giá trị mới sáng tạo gắn liền với tư tưởng tư duy , tư tưởng, lý luận;
trong đó, lý luận là sự kết tinh cao nhất, tinh tuý nhất của mọi sự sáng tạo về trí tuệ
của con người.
Dân tộc Việt Nam vốn có truyền thống coi trọng đạo lý, lấy nhân nghĩa
trung hiếu làm chuẩn mực cho các hành vi ứng xử của mình. Điều đó được thể
hiện trong những câu chuyện cổ, ca dao, tục ngữ được lưu truyền từ đời này qua
đời khác. Đó là triết lý về cội nguồn, về tình làng nghĩa xóm, là tinh thần nhân ái,
cố hết, chung lưng đấu cật để bảo vệ và xây dựng cộng đồng, là triết lý đối nhân
xử thế, sống hoà bình và hữu nghị với các nước láng giềng. Hạt nhân của triết lý
ấy là con người yêu nước- sợi chỉ đỏ xuyên suốt quá trình phát triển của lịch sử và
trở thành thuyết lý về những vấn đề nhân sinh và xã hội của con người Việt Nam.
Triết lý nhân sinh với hạt nhân là con người yêu nước kết hợp với trí tuệ
sáng tạo của con người Việt đã được nêu cao và phát huy mạnh mẽ trong suốt
chiều dài lịch sử của dân tộc. Song, nó được phát huy cao độ và đầy đủ nhất ở tư
duy quân sự tài giỏi trong các cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Cuộc đấu
tranh chênh lệch rất lớn về lực lượng quân đội và trang bị vũ khí cũng như tiềm
lực kinh tế tưởng chừng không thể nào thắng nổi. Trong hoàn cảnh đó muốn chiến
thắng được kẻ thù thì ngoài lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần chiến đấu gan dạ,
anh dũng không sợ hy sinh, gian khổ... còn rất cần có trí thông minh sáng suốt. Và
lịch sử đấu tranh hào hùng của dân tộc đã chứng minh rằng: thắng lợi vĩ đại của
cách mạng Việt Nam chính là thắng lợi của trí tuệ và tinh thần Việt Nam.
Là một trong những cái nôi của nền văn minh nhân loại, tuy chưa để lại cho
nhân loại những phát minh lớn song dân tộc Việt Nam đã có nhiều cống hiến cho
loài người những giá trị trí tuệ cao: trong lĩnh vực quân sự là lý luận và kinh
nghiệm thực tiễn về chiến lược chiến tranh nhân dân, chiến tranh du kích...;trong
lĩnh vực văn hoá, đó là những giá trị văn hoá mang đậm bản sắc dân tộc và ngày
nay, đó là di sản tư tưởng văn hoá sáng tạo của Hồ Chí Minh-người anh hùng dân
tộc, nhà văn hoá lớn của thế giới, là những kinh nghiệm và lý luận về con đường
đổi mới của cách mạng Việt Nam.
- Nguồn lực trí tuệ Việt Nam được hình thành và phát triển trên cơ sở một
phương thức sản xuất nông nghiệp còn lạc hâụ, lại bị chiến tranh liên miên nên
còn thiếu hụt nhiều giá trị cao nhất của trí tuệ loài người.
Xét về phương diện lịch sử, Việt Nam chưa có truyền thống khoa học, nhất
là tư duy khoa học và tư duy lý luận. Nền kinh tế tiểu nông có đặc trưng làlàm cho
con người phụ thuộc rất nhiều vào thiên nhiên. Để có thể sống hoà hợp với thiên
nhiên con người đã phải đúc rút kinh nghiệm. Chính lối sống đó đã tạo ra con
người Việt Nam cách tư duy tổng hợp, biện chứng. Do vậy, nó cho phép con
người rút ra được nhiều kinh nghiệm quý báu trong đời sống và phát triển lao động
sản xuất. Song hạn chế của nó là thiếu sự phân tích, mổ xẻ một cách khoa học các
bộ phận cấu thành các sự vật hiện tượng. Vì vậy, thiếu những điều kiện cần thiết
cho việc hình thành những ngành khoa học chuyên sâu, đặc biệt là khoa học kỹ
thuật. Mặt khác, thói quen giải quyết công việc bằng kinh nghiệm chủ quan lâu
ngày trở thành "chủ nghĩa kinh nghiệm"đè nặng lên tư duy con người Việt Nam.
Đó là lực cản lớn cho tính năng động sáng tạo của trí tuệ; nó không kích thích
được tính độc lập, sáng tạo của cá nhân dẫn đến tam lý ngại khó, ngại khổ trong
học tập, trong nghiên cứu khoa học, trong quá trình trau dồi trí tuệ ... gây ảnh
hưởng lớn đến việc hình thành và phát triển trí tuệ khoa học của từng cá nhân và
của cả cộng đồng.
Hơn nữa trong 27 thế kỷ tồn tại và phát triển của mình, dân tộc Việt Nam
đã phải mất 12 thế kỷ đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Hoàn cảnh đất nước có
chiến tranh đã làm gián đoạn và gây cản trở lớn đến việc tiếp cận với những thành
tựu khoa học mới của nhân loại. Đồng thời nó không cho phép tập trung sức
người, sức của vào việc bồi dưỡng chăm lo phát triển nhân tài và phát triển nguồn
lực trí tuệ của đất nước nhất là trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật và công nghệ.
Tất cả những điều đó là nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự lạc hậu về trí tuệ
của nhiều cá nhân và là nguy cơ dẫn đến sự thấp kém về trình độ trí tuệ của dân
tộc so với mặt bằng và đỉnh cao trí tuệ của nhân loại. Vì vậy, trong nhiều trường
hợp chúng ta không đủ năng lực trí tuệ để xử lý các tình huống phù hợp với quy
luật khách quan dẫn đến những sai lầm, trì trệ, kém phát triển.
Hiện nay, nước ta đang trong thời kỳ đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá,
hiện đại hoá nhưng nền kinh tế vẫn còn phổ biến là sản xuất nhỏ, thủ công lạc
hậu. Dưới sự lãnh đạo của Đảng ta gần 15 năm qua đã bổ sung thêm nhiều giá trị
trí tuệ mới của nhân loại vào nguồn lực trí tuệ Việt Nam, khoa học công nghệ
cũng có những bước phát triển quan trọng. Song, đổi mới là một quá trình cải biến
xã hội sâu sắc và triệt để. Do đó, nó đòi hỏi một mặt phải tiếp tục phát huy truyền
thống tốt đẹp của dân tộc, phát huy cao độ nguồn lực trí tuệ của toàn dân; mặt
khác phải bổ sung những giá trị trí tuệ của nhân loại làm phong phú thêm nguồn
lực trí tuệ Việt Nam, không ngừng nâng cao trình độ trí tuệ của thời đại. Đó là
một trong những động lực để đất nước tránh được nguy cơ tụt hậu, lạc hậu ngày
càng xa so với nhiều nước trên thế giới.
ii.Nền kinh tế tri thức
1. Khái niệm nền kinh tế tri thức.
Thật kỳ diệu biết bao cho chúng ta- những người được sống những ngày
mở đầu thiên niên kỷ mới, thế kỷ mới. Nửa sau thế kỷ XX là thời kỳ phát triển rực
rỡ nhất trong lịch sử loài người với thành tựu nổi bật nhất là cách mạng thông tin
đã mở ra một thời đại mới- thời đại thông tin, bắt đầu từ máy từ máy tính điện tử
(cuối những năm 40 của thế kỷ này), rồi vi điện tử (những năm 70 của thế kỷ này)
và cuối cùng là kỹ thuật số và mạng (thậpkỷ cuối cùng của thế kỷ XX).Đến
đâyloài người tạo một sản phẩm quan trọng là nền kinh t ế tri thức, có khi còn gọi
là nền kinh tế mạng.Theo nhiều nhà khoa học dự báo, đó là cơ sở hạ tầng mới của
xã hội thông tin, xã hội học tập. Và như vậy vấn đề con người và nguồn lực người
sẽ có nhiều điều mới mẻ, cần nghiên cứu và xử lý.
Kinh tế tri thức được xây dựng trên cơ sở sản xuất, phân phối, sử dụng tri
thức và thông tin. Tóm lại, đó là kinh tế dựa vào tri thức và bây giờ đã quen gọi
là kinh tế tri thức. Nói đến tri thức là nói đến học, nên có người gọi là "Kinh tế
tri thức ", có người còn gọi"Kinh tế thông tin", "Kinh tế số hoá",v..v.. Cho dù ý
kiến còn khác nhau nhưng chắc chắn đây là một nền kinh tế mới xuất hiện từ 5-10
năm nay, trước đây chưa hề có, đó là nền kinh tế dựa vào công nghệ cao: "Các
ngành sản xuất và dịch vụ khoa học mới do công nghệ cao tạo ra như các dịch vụ
khoa học - công nghệ, các dịch tin học, các ngành công nghiệp công nghệ cao...
được gọi là ngành kinh tế tri thức. Các ngành trruyền thống như công nghiệp,
nông nghiệp, nếu được cải tạo bằng công nghệ cao mà giá trị do tri thức mới,
công nghệ đem lại chiếm trên 2/3 tổng giá trị thì những ngành ấy cũng là ngành
kinh tế tri thức. Nền kinh tế gồm chủ yếu các ngành kinh tế tri thức gọi nền kinh
tế tri thức". Một số người đề nghị cứ gọi là "nền kinh tế mới" cho chắc chắn. Nền
kinh tế này dựa trên bốn trụ: công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ
vật liệu mới và công nghệ năng lượng, trong đó công nghệ thông tin giữ vai trò đi
đầu và nền tảng.
Như vậy, bên cạnh các nền kinh tế mà lâu nay chúng ta thường gọi, như
kinh tế hoang sơ (tự nhiên), kinh tế nông nghiệp, kinh tế công nghiệp, đã xuất
hiện nền kinh tế mới mà trước đây dự báo gọi là kinh tế hậu công nghiệp thì nay
đã có tên gọi chính thức ngày càng được nhiều người hưởng ứng là kinh tế tri
thức. Người ta đã bắt đầu tiến hành nghiên cứu so sánh kinh tế sức người (kinh tế
nông nghiệp), kinh tế tài nguyên (kinh tế công nghiệp) và kinh tế tri thức. ở đây
chúng ta có thể tham khảo ý kiến của một nhà kinh tế học Trung Quốc qua Bảng 4
để hiểu hơn nội hàm của khái niệm mới của nền kinh tế mới, nhất là kinh tế tri
thức gắn liền với thời kỳ phát triển cao cuả kinh tế công nghiệp, kinh tế thị trường
và một đặc điểm của thời đại ngày nay là nền kinh tế toàn cầu (toàn cầu hoá, hội
nhập và mở cửa). Vì vậy có người còn gọi kinh tế tri thức là kinh tế mạng thông
tin toàn câu.
2. Đặc điểm của nền kinh tế tri thức.
Thứ nhất đặc điểm lớn nhất làm khác biệt kinh tế tri thức với kinh tế công
nghiệp, kinh tế nông nghiệp chính là tri thức trở thành yếu tố quyết định nhất của
sản xuất, hơn cả lao động và tài nguyên. Vốn quý nhất trong nền kinh tế tri thức là
tri thức. Tri thức là nguồn lực hàng đầu tạo sự tăng trưởng kinh tế. Không phải
như các nguồn lực khác bị mất đi khi sử dụng, tri thức và thông tin có thể được
chia sẻ và trên thực tế lại tăng lên khi sử dụng. Do vậy, nền kinh tế tri thức là một
nền kinh tế dư dật chứ không phải khan hiếm.
Quyền sở hữu đối với tri thức trở thành quan trọng nhất, hơn cả vốn, tài
nguyên, đất đai. Ai chiếm hữu được nhieuè tài sản trí tuệ hơn, người ấy thắng
trong cạnh tranh. Pháp luật về sở hữu trí tuệ trở thành nộidung chủ yếu trong quan
hệ dân sự cũng như trong thương mại quốc tế.
Sự sáng tạo, đổi mới thường xuyên là động lực chủ yếu nhất thúc đầy sự
phát triển. Công nghệ đổi mới rất nhanh, vòng đời công nghệ rút ngắn: quá trình từ
lúc ra đời, phát triển rồi tiêu vong của một lĩnh vực sản xuất, hay một công nghệ
chỉ mấy năm, thậm chí mấy tháng. Các doanh nghiệp muốn trụ được và phát triển
phải luôn đổi mới công nghệ và sản phẩm. Sáng tạo là linh hồn của sự đổi mới.
Trước đây người ta hay chọn những công nghệ đã chín muồi, còn bây giờ thì phải
tìm chọn các công nghệ mới nảy sinh; cái chín muồi là cái sắp sửa tiêu vong.
Trong nền kinh tế tri thức, của cải làm ra chủ yếu dựa vào cái chưa biết; cái
đã biết không còn giá trị nữa, tìm ra cái chưa biết tức là tạo ra giá trị mới. Khi phát
hiện ra cái chưa biết thì cũng tức là loại trừ cái đã biết. Cái cũ mất đi thay thế cái
mới, nền kinh tế, xã hội luôn đổi mới. Đó là đặc trưng của sự phát triển, sự tiến
hoá của xã hội sắp tới; phát triển từ cái mới, chứ không phải từ số lượng lớn dần
lên.
Thứ hai, sự chuyển đổi cơ cấu. Các công nghệ mới, các ý tưởng mới là chìa
khoá cho việc tạo ra việc làm mới và nâng cao chất lượng cuộc sống. Do đó, nền
kinh tế có tốc độ tăng trưởng cao, dịch chuyển nhanh cơ cấu. Nhưng, đây cũng là
nền kinh tế mang tính rủi ro, vì nó luôn biến động, luôn có nhiều thách thức mới.
Trong khi nền kinh tế công nghiệp dựa vào sự tổ chức sản xuất hàng loạt,
quy chuẩn hoá, thì nền kinh tế tri thức được tổ chức trên cơ sở sự sản xuất linh
hoạt hàng hoá và dịch vụ dựa vào công nghệ cao. Đây cũng là kinh tế văn phòng,
tức là người trực tiếp sản xuất ra sản phẩm trong các nhà máy ít đi, người làm việc
ở văn phòng nhiều lên. Nói như thế không có nghĩa là sự chế tạo hàng loạt là
không quan trọng, cũng không phải là sản phẩn hàng hoá ít đi, mà đó là do nhịp độ
tăng năng suất trong sản xuất công nghiệp và nông nghiệp rất cao. Hiện nay, ở các
nước phát triển nhất có 70-80% lực lượng lao động không phải trực tiếp làm ra các
vât phẩm, mà họ chuyển sang làm các công việc liên quan đến di chuyển vật
phẩm, xử lý thông tin, cung cấp các dịch vụ cho khách hàng. Việc làm trong sản
xuất hàng hoá giảm đi rất nhiều và được thay thế bằng việc làm trong văn phòng.
Các doanh nghiệp không ngừng đổi mới công nghệ, đổi mới sản phẩm.
Công nghệ mới trở thành nhân tố hàng đầu trong việc tạo ra năng suất, sự tăng
trưởng và việc làm. Cho nên, sản xuất công nghệ trở thành loại hình sản xuất quan
trọng nhất, tiêu biểu cho nền sản xuất tương lai. Phát triển nhanh các doanh nghiệp
sản xuất công nghệ (cũng có thể gọi là doanh nghiệp tri thức ), trong đó khoa học
và sản xuất được nhất thể hoá, không phân biệt phòng thí nghiệm với công xưởng,
những người làm việc trong đó là công nhân tri thức (công nhân khoa học), họ
vừa nghiên cứu vừa sản xuất.
Trong nền kinh tế tri thức, các công ty mới mọc lên nhanh như nấm, sự ra
đời của một công ty gắn với sự ra đời của một công nghệ mới, một sáng chế mới.
Các công ty đang hoạt động muốn trụ được phải thường xuyên đổi mới, kịp thời
chuyển hướng theo sự phát triển của công nghệ. Để tăng sức mạnh, các công ty
phải hợp tác với nhau, phải "mua" nhau để thành công ty lớn. Gần đây ta thấy rất
nhiều các công ty khổng lồ hàng chục, hàng trăm tỷ USD "mua" nhau, trở thành
những tập đoàn lớn chi phối cả thế giới. Người ta lo ngại sự tập trung này dẫn tới
độc quyền và thủ tiêu cạnh tranh. Nhưng, mặt khác, các công ty khổng lồ chia ra
các công ty con rải trên khắp thế giới, các công ty còn được quyền chủ động nhiều
hơn, linh hoạt hơn, dễ thích nghi với sự đổi mới. Cho nền, hợp nhất thành, những
công ty khổng lồ, nhưng thực tế lại là sự chia nhỏ/
Các khu vực công nghệ (technology park) hình thành và phát triển rất
nhanh. Đó là những nơi sản xuất công nghệ, thường được gọi là vườn ươm công
nghê, là cái nôi của các ngành công nghiệp tri thức. ở đây hội đủ các điều kiện
thuận lợi để nhất thể hoá quá trình nghiên cứu, thực nghiệm khoa học, triển khai
công nghệ và sản xuất, nhờ đó các ý tưởng khoa học nhanh chóng trở thành công
nghệ và tạo ra sản phẩm. Khu vực công nghệ tiêu biểu nhất là Thung lũng Silicon.
Nó là cái nôi của công nghệ cao của thế giới (khoảng 40% công nghệ cao đang sử
dụng trên thế giới bắt nguồn từ đây) là cái nôi của Internet, ngày nay. Nó bắt đầu
hình thành từ những năm 50, nay đã có hàng nghìn công ty với doanh số hơn 400
tỷ đô la.
Vì nền sản xuất dựa vào công nghệ cao, tiêu hao ít nguyên liệu, năng lượng,
thải ra ít phế thải, cho nên trong nền kinh tế tri thức có thể thực hiện được sản
xuất sạch, không gây ô nhiễm môi trường. Kinh tế tri thức là nền kinh tế phát
triển bền vững.
Thứ ba, ứng dụng công nghệ thông tin rộng rãi trong mọi lĩnh vực và thiết
lập mạng thông tin đa phương tiện phủ khắp nước, nối với hầu hết các tổ chức, các
gia đình. Thông tin trở thành tài nguyên quan trọng nhất của nền kinh tế. Mọi
người đều có nhu cầu thông tin và dễ dàng truy nhập vào các kho thông tin cần
thiết cho mình. Mọi lĩnh vực hoạt động trong xã hội đều có tác động của công
nghệ thông tin để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả. Cũng chính vì vậy,
nhiều người gọi nền kinh tế tri thức là nền kinh tế số, nền kinh tế mạng, nền kinh
tế internet, nền kinh tế điện tử.
Thương mại điện tử, tri thức ảo, tổ chức ảo, xí nghiệp ảo, làm việc từ xa....
được sử dụng rộng rãi, làm cho các hoạt động sản xuất kinh doanh trở nên rất
nhanh nhạy, linh hoạt; khoảng cách bị xoá dần, ý nghĩa của vị trí địa lý giảm đi.
Xã hội thông tin phát triển.
Thứ tư, nền kinh tế tri thức thúc đầy sự dân chủ hoá. Thông tin đến với mọi
người. Mọi người đều dễ dàng truy cập đến các thông tin cần thiết. Dân chủ hoá
các hoạt động và tổ chức điều hành trong xã hội được mở rộng. Người dân nào
cũng có thể được thông tin kịp thời về các quyết định của cơ quan nhà nước hoặc
tổ chức có liên quan đến họ và họ có thể có ý kiến, nguyện vọng của nhân dân
cũng rất dễ dàng thuận tiện. Nguyên tắc "dân biết, dân bàn, dân kiểm tra", có điều
kiện thuận lợi để thực hiện.
Cách tổ chức quản lý cũng sẽ thay đổi. Trong thời đại thông tin, mô hình
chỉ huy tập trung, có đẳng cấp tỏ ra không còn phù hợp. Người ta sử dụng nhiều
hơn mô hình phi đẳng cấp, phi tập trung, mô hình mạng, trong đó tận dụng các
quan hệ ngang thông tin đến được tất cả mọi người, mọi nơi một cách thuận lợi,
nhanh chóng, không canà đi qua các nút xử lý trung gian. Đó là mô hình tổ chức
dân chủ, rất linh hoạt trong điều hành, dễ thích nghi với đổi mới, khơi dậy sự nặng
động sáng tạo của mọi người.
Thứ năm, hình thành xã hội học tập. Giáo dục rất phát triển. Mọi người đều
học tập, học thường xuyên,học ở trường và học trên mạng để không ngừng trau
dồi kỹ năng, phát triển trí sáng tạo. Mọi người thường xuyên được bổ túc, cập nhật
kiến thức, chủ động theo kịp sự đổi mới và có khả năng thúc đầy sự đổi mới kiến
thức, mô hình giáo dục truyền thống; đào tạo xong rồi ra làm việc là không còn
phù hợp, mà phải theo mô hình học tập suốt đời; đào tạo vừa làm việc. Các hình
thức giáo dục thường xuyên, nhất là giáo dục thông qua mạng rất phát triển. Con
người học tập suốt đời, vừa học vừa làm việc. Hệ thống giáo dục phải đảm bảo
cho mọi người bất cứ lúc nào, bất cứ ở đâu cũng có thể học tập được. Mạng thông
tin có ý nghĩa rất quan trọng cho việc học tập suốt đời.
Trong nền kinh tế tri thức, khoản đầu tư cho giáo dục và khoa học chiếm tỷ
lệ rất cao. Nói chung, đầu tư vô hình (cho con người, cho giáo dục, khoa học, văn
hoá - xã hội ...) cao hơn đầu tư hữu hình (xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật). Phát
triển con người trở thành nhiệm vụ trung tâm của xã hội. Vốn con người thực sự là
vốn quý nhất.
3. Đặc trưng của nền kinh tế tri thức
Nền kinh tế tri thức theo báo cáo của Uỷ ban kinh tế APEC được định hình
bởi bốn yếu tố chủ yếu: Mức độ hội nhập với nền kinh tế toàn cầu, môi trường
khích lệ ý tưởng sáng tạo và doanh nghiệp mới, giáo dục và học tập suốt đời đứng
vị trí quan trọng hàng đầu, vai trò thúc đẩy mạnh mẽ của hạ tầng thông tin liên lạc.
Sự chuyển dịch ngày càng sâu sắc và nhanh chóng của các nền kinh tế trên
qui mô toàn cầu sang nền kinh tế tri thức, với sự khởi đầu mạnh mẽ ở những nước
công nghiệp tiên tiến từ cuối thập kỷ 80 đang hình thành nên một số xu thế phát
triển có đặc trưng sau:
Thứ nhất: các ngành công nghiệp có độ thâm dụng cao về tri thức và ý
tưởng sáng tạo, có tốc độ phát triển rất mau chóng, vượt xa các ngành công nghiệp
truyền thống.
Một ví dụ điển hình là công ty phần mềm infosys của ấn Độ, do một nhóm
nhỏ các trí thức trẻ trong lĩnh vực máy tính thành lập năm 1981. Sự bùng nổ của
thị trường công nghệ thông tin trong thập kỷ 90 đã giúp infosys phát triển rất
nhanh, trở thành một trong những công ty phần mềm lớn của ấn Độ với trên 10000
nhân viên. Trị giá của năm 2001 lên tới gần 15 tỷ USD, lớn hơn giá trị thị trường
của TATA STEEL là tập đoàn thép tư nhân lớn nhất của ấn Độ.
Thứ hai: điện tử hóa trên mọi lĩnh vực của cuộc sống và kinh doanh.
Sự phổ biến của các dịch vụ dựa trên internet như thương mại điện tử, điện
tử học và tham vấn từ xa nên những khả năng to lớn nâng tăng suất lao động,
giảm giá thành, nâng cao hiệu lực và chất lượng quản lý.
Thứ ba:sự hội tụ phần mềm trong các ngành công nghiệp
Công nghệ internet cho phép khách hàng hiểu biết tường tận các nguồn
cung cấp sản phẩm trên qui mô toàn cầu và các nhà sản xuất cũng nhanh chóng có
được nhu cầu và phán xét của khách hàng về sản phẩm của mình. Tình thế này
buộc các công ty vừa phải củng cố và nâng cấp thế mạnh cạnh tranh cốt lõi của
mình vừa phải tìm cách liên kết sáp nhập để có được sản phẩm tốt hơn và đồng bộ
hơn cho những thị phần chiến lược. Các tập đoàn đa ngành theo cấu trúc cứng
trước đây, do vậy, đang phải trải qua những cải tổ căn bản để đứng vững được trên
thị trường.
Thứ tư: Nguồn lực trí tuệ mang lại ưu thế đặc biệt và cạnh tranh thu hút,
đào tạo nhân tài đang trở nên đấu tranh quyết liệt nhất
Dù ở cấp độ nào, quốc gia, địa phương, công ty hay gia đình, nguồn lực trí
tuệ này mang lại một ưu thế đặc biệt trong cuộc phấn đấu cho phồn vinh và phát
triển. Cũng chính vì vậy, cuộc đua tranh nhằm thu hút và đào tạo nhân tài ở mọi
cấp độ đang trở nên hết sức quyết liệt và chỉ ai chiến thắng trong cuộc đấu này mới
có thể vượt lên hàng đầu trong những thập kỷ tới.
Đặc thù của nền kinh tế tri thức với những xu thế phát triển đặc trưng nêu
trên đang mở ra những thời cơ và thách thức to lớn cho một số nước, trong đó có
nước ta. Tuy hiện thời nước ta còn nghèo, nhưng nước ta có tiềm năng dồi dào về
trí lực và phẩm chất, vượt lên mạnh mẽ trong 2-3 thập kỷ tới với sức bật kỳ diệu
của nền kinh tế tri thức.
4. Yêu cầu của nền kinh tế tri thức đối với con người
Kinh tế tri thức ra đời chứng minh tính đúng đắn trong kết luận của C.Mác
rằng khoa học đã thực sự trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp và cũng chứng
minh tính khoa học và tính cách mạng của lý luận macxit về các hình thái kinh tế -
xã hội; hình thái kinh tế -xã hội tư bản chủ nghĩa sẽ hoàn thành vai trò lịch sử của
nó và lịch sử tiến hoá nhân loại sẽ chuyển sang hình thái kinh tế -xã hội mới.
Trong giai đoạn quá độ này, sứ mệnh cao cả thuộc về giai cấp công nhân, tất nhiên
ở trình độ cao, như chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói, là công nhân được trí thức hoá,
liên minh với tri thức, thu hẹp dần lại khoảng cách giữa lao động trí óc và lao
động chân tay, lao động sản xuất và lao động quản lý đều là lao động trực tiếp làm
ra sản phẩm của hoạt động lao động. Giai cấp công nhân đều đứng trong giai cấp
những người lao động tri thức. Đội ngũ những người lao động tri thức có cả các
cán bộ kỹ thuật, các nhà quản lý. Kinh tế thị trường đã và đang mang lại biết bao
thay đổi sâu sắc và to lớn trong xã hội, nhất là trong giáo dục- đào tạo. Trước hết
phải kể đến một quan niệm mới về tri thức. Người ta phân biệt rất rõ ba khái
niệm: dữ liệu, thông tin và tri thức. Ba khái niệm này là khái niệm công cụ của
giáo dục- đào tạo và của kinh tế tri thức ngày nay được xác định như sau:
- Dữ liệu là những khối cơ bản trong kinh tế thông tin.
- Thông tin là dữ liệu được xếp thành mẫu hình có ý nghĩa.
- Tri thức là áp dụng và sử dụng một cách có ích các thông tin.
Như vậy vấn đề đặt ra là tri thức phải thành kỹ năng, tri thức phải thành
trí lực, và suy rộng ra dân trí phải trở thành nhân lực và cả nhân tài nữa, nhân tài
phải là một bộ phận chất lượng cao của nhân lực và được coi như là đầu tầu của
đoàn tầu nhân lực. Đó là hướng tổng quát nhất của nền giáo dục đi vào phục vụ
kinh tế thị trường. Thời đại ngày nay là thời đại của những con người nhân ái, tài
trí, hành động, sáng tạo và hiệu quả. Đó là mục tiêu của giáo dục đầu thế kỷ 21. ở
đây, chúng tôi xin nhấn mạnh một ý về vai trò cực kỳ quan trọng của giáo dục đối
với nền kinh tế thị trường nói riêng và đối với thời đại thông tin nói chung. Các
nước phát triển đều chủ trương phải nâng cao vị trí của giáo dục, giáo dục quyết
định sức mạnh, sự thịnh vượng và tương lai tươi sáng của đất nước. Bản tổng kết
của uỷ ban giáo dục đi vào thế kỷ 21, mà ông Giắc Đờlo làm chủ tịch, do
UNESCO tổ chức, hoàn thành năm 1995 đã lấy tên là "Giáo dục là của cải nội
sinh" tức là kết quả giáo dục đối với mỗi người phải thành nội lực của người ấy và
hơn nữa nội lực này phải có khả năng tạo ra của cải, phúc lợi cho mỗi người và cả
xã hội. Báo cáo này nêu ra nguyên lý "học để biết" phải cùng với "học để làm",
nói theo ngôn ngữ của lý luận về kinh tế tri thức là giáo dục phải tạo nên vốn giữ
liệu và phải chuyển tải thành thông tin, thành tri thức, tức là thành công nghệ vào
sản xuất.
Liên hệ vào tình hình giáo dục nước ta, trước hết phải khẳng định rằng cần
tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, toàn diện giáo dục và đào tạo, phục vụ đắc lực công
cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hóa, dần dần tiếp cận với kinh tế tri thức. Trong sự
nghiệp này, chúng ta phải kiên trì đấu tranh khắc phục tâm lý nặng nề của nền giáo
dục khoa cử, quan trường; phổ biến rộng rãi đến từng người dân, đến các thầy cô
giáo, đến tất cả các em học sinh. Thái độ, động cơ đúng đắn thấm nhuần mục tiêu
giáo dục nhằm xây dựng nhân cách, trên cơ sở đó nâng cao dân trí, đào tạo nhân
lực, bồi dưỡng nhân tài, trong đó nhân cách là cơ sở, nhân lực là mục tiêu, nhân tài
là đầu tầu của nhân lực, chiến thắng nghèo nàn và lạc hậu, tiến lên giầu có, văn
minh.
Kinh tế tri thức là biểu hiện tập trung nổi bật của xã hội tri tuệ, xã hội học
tập. Cho nên phải quán triệt quan điểm học suốt đời. Ngày nay cách chia lứa tuổi
ra tuổi chơi, tuổi học, tuổi lao động, tuổi về hưu đã thay đổi, tuổi nào cũng phải
học, tất nhiên trong "tuổi học" hoạt động học tập là hoạt động chủ đạo. Và ở nhà
trường ngày nay, bên cạnh truyền đạt và tiếp thu tri thức, vận dụng tri thức, rất
chú ý hình thành nên ở mỗi người phương pháp học tập của bản thân mình. Nhất
là trong trường cao đẳng, đại học và đặc biệt chú ý đến công việc này. Đồng chí
Phạm Văn Đồng đã từng nói: Học đại học là học phương pháp. Tri thức ngày nay
biến đổi nhanh lắm: cứ 7 năm lượng thông tin của loài người tăng gấp đôi; ở bậc
đại học của Mỹ một số nhà khoa học cho biết có nội dung được dậy ở năm thứ
nhất đến cuối khoá đã trở nên lạc hậu. Vào đời lao động ai cũng phải cập nhật vốn
hiểu biết của mình, ai cũng phải tự học suốt đời theo gương của Bác Hồ chúng ta.
Bác đã đưa ra tư tưởng diệt dốt, đặc biệt coi trọng dân trí như là một điều kiện tối
cần thiết bảo đảm thành công cuộc kháng chiến và cách mạng. Ngày nay chúng ta
coi tri thức đồng nghĩa với phát triển, tri thức là chìa khoá của mỗi người giải
quyết các vấn đề đặt ra cho bản thân, là chìa khoá đi vào tương lai. Kinh tế tri
thức đòi hỏi mọi người phải học suốt đời nhằm hoàn thiện nhân cách, phổ cập
công nghệ, tăng cường nhân văn.
Kinh tế dựa trên tri thức, công nghệ cao mà trước hết là công nghệ thông
tin, nên tay nghề công nghệ cao của đội ngũ chuyên gia công nghệ cao là đòi hỏi
đầu tiên, là yếu tố then chốt để tiếp cận dần với kinh tế tri thức. Và cũng chính vì
vậy các nhà chuẩn bị giáo dục đi vào thế kỷ 21, nhất là ở một số nước (Mỹ,
Singapore ..v..v..) đã đi vào kinh tế tri thức, đặc biệt chú trọng giáo dục nhân văn,
nhân bản, rất quan tâm đến giáo dục giá trị văn hoá dân tộc cùng với giá trị chung
của nhân loại. Trong đó, đặc biệt coi trọng giáo dục giao tiếp, ứng sử văn hoá,
quan hệ giữa người với người như là giá trị tinh tuý nhất, quý báu nhất của loài
người và từng con người, nhóm người và cộng đồng, giáo dục văn hoá bao dung,
văn hoá hoà bình. Đó là phương hướng tổng quát của công cuộc đổi mới, cải cách
nội dung, chương trình, sách giáo khoa tổ chức hoạt động dạy - học, giờ trên lớp
và giờ ngoài lớp để đi vào công nghiệp hoá - hiện đại hoá, tiếp cận dần với kinh tế
tri thức. Uỷ ban giáo dục đi vào thế kỷ 21 của UNESCO đã đưa ra 4 nguyên lý của
giáo dục trong thời đại mơí là: học để biết, học để làm, học để chung sống và học
để tự khẳng định mình. Cuối cùng phải coi nhân cách và nhân lực như là yếu tố
đột phá thực hiện chiến lược 2001-2010 của nước ta như Văn kiện Đại hội Đảng
toàn quốc lần thứ IX đã nêu.
Phần III: Mối quan hệ giữa con người Việt Nam và nền kinh tế tri thức.
Con người có tác động tích cực đến nền kinh tế tri thức.
Trong bất kỳ nền kinh tế nào thì con người đều đóng vai trò quan trọng
nhất. Trong nền kinh tế tri thức sự phát triển của khoa học công nghệ đòi hỏi con
người phải phát triển toàn diện hơn , hài hoà trên cơ sở chất lượng trí tuệ cao và
mới thoả mãn với yêu cầu của sự phát triển của nền kinh tế, vì sự phát triển của
con người.
Đặc điểm của con người là thích tìm tòi, nghiên cứu. Do đó con người
không ngừng tìm kiếm những hình thức, biện pháp để cải thiện xã hội sao cho đáp
ứng được với sự phát triển của nền kinh tế. Trí tuệ của con người với tư cách là
một nguồn lực, đã tham gia một cách tích cực và sáng tạo vào quá trình xây dựng
và từng bước hoàn thiện tổ chức xã hội, xây dựng một thể chế chính trị xã hội sao
cho giải quyết ngày càng tốt hơn các mối quan hệ giữa cá nhân với nhau với cộng
đồng và nhà nước.
Con người Việt Nam có nhận thức nhanh nhạy,đúng đắn về sự phát triển
của nền kinh tế do đó nhanh chóng áp dụng những thành tựu khoa học công nghệ
trên thế giới. Đó là điều kiện tốt để mở rộng, nâng cao kiến thức, nắm bắt thông tin
trên thị trường tạo điều kiện cho nền kinh tế tri thức ngày càng phát triển hơn.
Người Việt Nam có ý chí vượt qua xáo động tâm lý, vượt qua trở ngại khó
khăn, biết vươn lên trong học tập. Mặc dù nền kinh tế của ta còn nghèo, thu nhập
của cá nhân còn thấp nhưng người Việt Nam biết tiết kiệm và học hỏi lẫn nhau.
Điều đó khiến cho mọi vấn đề trở dễ dàng hơn, giúp cho họ học tốt hơn, thuận tiện
hơn. Sự học thuận tiện hơn đã tạo điều kiện cho tri thức ngày một phát triển hơn.
Con người tác động tiêu cực tới nền kinh tế tri thức.
+ Cũng do nhận thức càng cao của con người nên số người muốn ở lại thủ
đô và một số thành phố lớn rất cao. Thực tế cho thấy đa số sinh viên ra trường
không muốn về tỉnh nữa. Vì vậy mà sự phân hoá thành thị nông thôn vẫn còn
khoảng cách lớn chưa tạo được sự phát triển tri thức một cách toàn diện.
+ Khái niệm nền kinh tế tri thức còn rất mơ hồ đối với những người dân
vùng nông thôn nên họ chưa nhiệt tình tham gia phát triển kinh tế tri thức. Cũng
không thể phê phán ai vì đều kiện kinh tế còn hạn hẹp (Thu nhập ở nông thôn chỉ
đủ ăn còn dư dật thì không nhiều). Đây là một lý do kìm hãm bước đi của nền kinh
tế tri thức.
+ Do bị ảnh hưởng của chương trình, nội dung, phương pháp đào tạo của hệ
thống giáo dục ở các nước xã hội chủ nghĩa cũ nên con người đào tạo ra ít năng
động, trình độ ngoại ngữ kém, kỹ năng thực hành yếu nên không đáp ứng được
yêu cầu phát triển kinh tế tri thức.
Nói tóm lại chính nhận thức của con người không tốt sẽ tạo ra những yếu tố
không tốt kìm hãm sự phát triển kinh tế nói chung và sự phát triển nền kinh tế tri
thức nói riêng
Nền kinh tế tri thức tác động tới con người.
Chúng ta đang sống trong một thời đại mà sự biến đổi của xã hội diễn ra
sâu sắc, mạnh mẽ chưa từng có trong lịch sử. Trong hai thập niên qua các công
nghệ cao phát triển như vũ bão và đã đạt được những thành tựu kỳ diệu mà trước
đây vài thập niên con ngừời chưa dự báo được và cũng ít dám mơ ước tới. Đặc
biệt là trong thập niên 90 các thành tựu về công nghệ thông tin như công nghệ
web, internet, thực tế ảo, thương mại điện tử... cùng với những thành tựu về công
nghệ sinh học như công nghệ gen, nhân bản vô tính... đang tác động mạnh mẽ, sâu
sắc, làm đảo lộn nền kinh tế thế giới và toàn bộ xã hội loài người, đưa con người
đi vào thời đại kinh tế tri thức.
Trước chiến tranh thế giới lần thứ hai ở các nước phát triển nông dân chiếm
đa số. Ngày nay ở đó nông dân chỉ còn dưới 1/5 (về dân số), tức giảm xuống còn
1/10 so với trước đây 80 năm. Nông dân sản xuất chỉ chiếm 2% lực lượng lao
động và cũng không còn là người nông dân đúng nghĩa nữa mà thực ra họ là
những nhà kinh doanh nông nghiệp. Công nhân nói chung thì tăng lên nhưng công
nhân áo xanh giảm đi, công nhân áo trắng tăng lên và đặc biệt là đã xuất hiện công
nhân tri thức. ở Mỹ trong ngành chế tạo máy công nhân áo xanh năm 1950 chiếm
35%, năm 1980 là 20% và hiện nay còn khoảng 15%. Tính chung ở các nước phát
triển công nhân áo xanh trong công nghiệp chỉ còn 20%. Bây giờ trong nhiều
ngành không còn phân biệt giữa người công nhân với nhà khoa học. Người chụp X
quang là công nhân hay là cán bộ khoa học? Họ là công nhân nhưng đó là công
nhân tri thức. trong các ngành sản xuất phần mềm cũng thế, những người viết
chương trình máy tính là công nhân tri thức. Trong các ngành công nghiệp dịch vụ
dựa vào công nghệ cao, phần lớn những người lao động là công nhân tri thức.
Trong nền kinh tế tri thưc vai trò của người công nhân áo trắng, nhất là công nhân
tri thức là hết sức quan trọng. Họ là lực lượng chủ yếu tạo ra của cải xã hội, tiêu
biểu cho lực lượng sản xuất mới.
Nền kinh tế tri thức là nền kinh tế đa số dựavào tri thức do đó đòi hỏi ở
nguồn nhân lực tương ứng phải được đào tạo đặc biệt về nội dung và phương pháp
mới.
Lao động chân tay chuyển sang lao động trí tuệ. Nghĩa là sự phát triển kinh
tế quan hệ trực tiếp tới sở hữu trí tuệ, sáng tạo và sử dụng thông tin và điều đó cần
đầu tư mạnh mẽ vào vốn con người và nhân lực phải được tri thức hoá. Từ đòi hỏi
đó không những Nhà nước cần quan tâm đến vấn đề giáo dục mà ngay bản thân
mỗi người dân họ cũng thấy được cần nâng cao nhận thức của mình để có vị trí
trong xã hội.
Nguồn nhân lực trong tương lai sẽ phải được coi trọng giáo dục về tư duy
sáng tạo, về năng lực tự chủ, tự học hỏi và cần được đào tạo kỹ năng thành thạo,
linh hoạt về công nghệ mới, về quản lý mạng và đặc biệt là năng lực kinh doanh.
Về tính nhạy cảm với cái mới và sự bền vững trong phát huy bản sắc dân tộc với
nền văn hoá vững chắc. Để đạt được điều đó họ phải có khả năng sử dụng thành
thạo máy vi tính, sử dụng tốc ngoại ngữ và có năng lực giao tiếp tốt. Đó là những
phương tiện giúp cho người lao động kỹ thuật nói riêng và người lao động nói
chung phát huy với hiệu quả cao không chỉ ở thị trường trong nước mà cả ở thị
trường lao động quốc tế.
Công nghệ thông tin cho phép cất giữ, lưu chuyển, và truy nhập thông tin
trên quy mô lớn, tốc độ gần như tức thời và chi phí thấp. Thông qua mạng chúng
ta có thể giúp cho hàng chục ngàn lãnh đạo ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ nhanh
chóng nắm bắt kiến thức quản lý hiện đại trong một thời gian rất ngắn và liên tục
được cập nhật về thông tin thị trường ở những khu vực cạnh tranh then chốt nhất.
Cũng thông qua trang web các em học sinh ở vùng sâu vùng xa cũng được ôn thi
như các em ở thành phố lớn, ngay tại địa phương mình.
Sự phát triển của nền kinh tế tri thức đã tạo ra sự học một cách ồ ạt. Bên
cạnh những mặt tốt nâng cao tri thức, phát triển toàn diện con người hình thành
một xã hội văn minh. Để có địa vị xã hội tốt người dân không ngừng học tập, số
người vừa học vừa làm cũng khá nhiều.
Như vậy chính đòi hỏi của nền kinh tế tri thức đã giúp cho con người hoàn
thiện hơn về kiến thức để tiếp cận với nền kinh tế tri thức. Chính nhận thức của
con người được nâng lên đã làm giảm rất nhiều các tệ nạn xã hội, cải thiện xã hội,
phát triển con người, phát triển văn hoá, khoa học, giáo dục...
Trên thực tế xã hội thông tin phát triển còn một số hạn chế. Đó là số sinh
viên, học sinh lợi dụng internet vào việc giải trí quá nhiều làm ảnh hưởng đến việc
học, sa đoạ trong việc chơi bời làm mất thời gian và tốn tiền vô ích.
Phần IV. Giải pháp thúc đẩy phát triển mối quan hệ giữa con người và nền
kinh tế tri thức.
Việt Nam là một nước đang phát triển , một nước nghèo, nền kinh tế nông
nghiệp lạc hậu, công nghiệp mới bước đầu phát triển, dân số nông thôn chiếm
76.5%(1-4-1999). Theo thống kê của ngân hàng thế giới, GNP/đầu người của Việt
Nam là 330USD xếp thứ 140, HDI xếp thứ 110 trên 172 nước trên thế giới. Với
thực trạng của nền kinh tế như trên, nên con đường đi đến nền kinh tế tri thức của
Việt Nam không thể thực hiện phát triển tuần tự như các nước công nghiệp phát
triển.
Việt Nam phải nắm bắt những thuận lợi, đó là những tiến bộ khoa học công
nghệ, tổ chức, quản lý sản xuất kinh doanh của các nước phát triển trong bối cảnh
thế giới đang tiến tới toàn cầu hoá, từ đó Việt Nam thực hiện chuyển từ nền kinh
tế nông nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp đồng thời vừa phải chuyển sang nền
kinh tế tri thức.
Để tiến tới nền kinh tế tri thức, Việt Nam cần thực hiện các giải pháp cơ
bản sau:
1. Phải đổi mới cơ chế quản lý, phát huy mọi khả năng sáng tạo của người
dân, tạo điều kiện cho mọi người dân, mọi thành phần kinh tế phát huy hết khả
năng của mình đóng góp vào phát triển sản xuất Nhà nước phải quản lý bằng pháp
luật, bằng cơ chế chính sách, tạo môi trường thuận lợi cho sự cạnh tranh lành
mạnh; chăm lo phúc lợi xã hội, giáo dục, khoa khọc... mà không can thiệp vào sản
xuất kinh doanh; phải để cho mọi doanh nghiệp, mỗi người dân phát huy hết
quyền chủ động sáng tạo của mình.
Hiện nay trong kinh tế Nhà nước chế độ trách nhiệm không rõ, mất mát
thua lỗ không ai chịu trách nhiệm. Công trình xây dựng của Nhà nước về thực chất
là không có chủ, không có người chịu trách nhiệm về hiệu quả cuỗi cùng. Nhiều
công trình thấy rõ lãng phí hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu USD, không thể
nào thu hồi được vốn vẫn cứ được xây dựng , vì không có ai chịu trách nhiệm hiệu
quả cuối cùng cả. Nếu giao trách nhiệm cho một Công ty tự bỏ vốn ra xây dựng
rồi khai thác để thu hồi lại vốn thì tình hình sẽ khác hẵn, không hiệu quả thì họ
không làm.
Phải xem xét lại chính sách đầu tư và cơ chế đầu tư. Nước ta không phải
thiếu vốn cho phát triển khoa khọc, giáo dục. Những lãng phí gây ra do cách làm
thiếu cơ sở khoa khọc, và do tiêu cực lớn hơn nhiều so với yêu cầu đầu tư cho
khoa khọc và giáo dục. Nhà nước phải tập trung đầu tư nhiều vào nguồn vốn con
người, khoa khọc công nghệ, văn hoá, giáo dục, phúc lợi xã hội, phát triển nông
thôn, miền núi, xoá đói giảm nghèo.... Đầu tư vô hình phải nhiều hơn đầu tư hữu
hình thì mới nâng cao trình độ tri thức, rút ngắn khoảng cách đến nền kinh tế tri
thức.
Phải thực sự giải phóng mọi lực lượng sản xuất, phát huy mọi thành phần
kinh tế như các nghị quyết của Đảng đã đề ra. Hiện nay còn nhiều vướng mắc lúng
túng trong chính sách, mà chủ yếu là do nhận thức về mối quan hệ giữa cơ chế thị
trường và sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa chưa được
sáng tỏ. Nhiệm vụ trung tâm hiện nay là phát triển lực lượng sản xuất, phải xây
dựng và phát triển quan hệ sản xuất sao cho thúc đầylực lượng sản xuất. Mọi
người ai có khả năng góp phần voà sự phát triển sản xuất thì phải được khuyến
khích, phải thực sự khuyến khích mọi người làm giàu, Nhà nước có chính sách
điều tiết thu nhập, chăn lo phúc lợi xã hội, tạo công bằng xã hội, bảo vệ quyền lợi
những người yếu thế. Điều này là hết sức quan trọng đối với phát triển các ngành
kinh tế tri thức, nhất là công nghiệp phần mềm; như đã nói ở trên chỉ cần có chính
sách khuyến khích, những người không có đồng xu dính túi sau mấy năm đã có thể
trở thành tỷ phú, chủ yếu là nhờ trí tuệ, và nhờ đó họ đóng góp to lớn cho sự phát
triển vũ bão của In-tơ-nét. Công nghệ thông tin phát triển như ngày nay chủ yếu là
do những ông tỷ phú trẻ đầy năng động và sáng tạo không có vốn liếng tạo ra.
Trong 40 tỷ phú dưới 40 tuổi thì phần lớn là thuộc lĩnh vực công nghệ thông tin.
2. Chăm lo phát triển nguồn nhân lực, nâng cao dân trí, đào tạo nhân tài.
Trong những năm tới phải tăng mạnh đầu tư để phát triển giáo dục và phải tiến
hành một cuộc cải cách giáo dục mới. Đây là yếu tố quyết định nhất thúc đẩy nước
ta đi nhanh vào kinh tế tri thức. Phải xây dựng những thế hệ người Việt Nam có
bản lĩnh, có lý tưởng, có khả năng sáng tạo làm chủ được tri thức hiện đại quyết
tâm đưa nước ta lên trình độ phát triển sánh kịp các nước. Khoảng cách với các
nước phát triển chủ yếu là khoảng cách về tri thức. Ta có thể rút ngắn được bằng
xây dựng và phát triển mạnh nền giáo dục tiên tiến phù hợp xu thế phát triển của
thời đại. Trong một thời gian ngắn (khoảng 5 năm) phải phổ cập giáo dục trung
học cơ sở trong toàn quốc, phổ cập giáo dục trung học cơ sở trong toàn quốc, phổ
cập trung học phổ thông trong các thành thị, khu công nghiệp và vùng đồng bằng
đông dân, tăng nhanh đào tạo đội ngũ cán bộ khoa khọc kỹ thuật và công nhân
lành nghề, đội ngũ cán bộ quản lý, các doanh gia. Mở rộng quan hệ hợp tác giáo
dục đào tạo và khoa khọc công nghệ với nước ngoài; tuyển chọn đưa đi đào tạo ở
các nước tiên tiến số lượng lớn cán bộ khoa khọc – kỹ thuật thuộc các lĩnh vực ưu
tiên chiến lược.
Phải tiếp tục đầy mạnh thực hiện Nghị quyết trung ương hai, nhất là thực
thi các giải pháp tạo động lực vào nguồn lực cho giáo dục đào tạo và khoa khọc
công nghệ, nhất là các chính sách đãi ngộ đối với cán bộ khoa khọc, với giáo viên,
chính sách gắn giáo dục với nghiên cứu khoa khọc và sản xuất kinh doanh, phát
huy mạnh mẽ đội ngũ cán bộ đã được đào tạo.
3. Để phát triển mạnh công nghệ thông tin động lực chủ yếu nhất đưa nước
ta lên xã hội thông tin và nền kinh tế tri thức, phải:
+ Đẩy mạnh đào tạo cán bộ công nghệ thông tin bằng nhiều hình thức đa
dạng, tăng cường dậy tin học trong các trường học, kể cả ở bậc tiểu học, để có một
đội ngũ đông đảo những người làm tin học, nhất là phần mềm và để cho mọi người
trên tất cả các lĩnh vực hoạt động đều sử dụng được công ngh thông tin;
+ Phát triển nhanh mạng viễn thông, với tốc độ lớn, thuận lợi, giá rẻ; như
vậy phải cho cạnh tranh, cho tư nhân tham gia;
+ Tạo mọi điều kiện dễ dàng cho các Công ty tin học thành lập và phát
triển, giảm tối đa các điều kiện ràng buộc về việc thành lập Công ty;
+ Nhà nước có chính sách ưu đãi đặc biệt đối với những người làm công
nghệ thông tin, ưu đãi về thuế, về vay tài chính, về giá đất giá sử dụng cơ sở hạ
tầng. Kinh nghiệm Ai-len là nhờ chính sách thuế ưu đãi (chỉ đánh thuế lợi tức là
10%, không có bất cứ thuế gì khác) và chính sách cho không một khoản vốn ban
đầu tương đương khoảng 10-12 nghìn USD cho một lao động, mà các Công ty
phần mềm phát triển nhanh chóng, năm 1997 đã xuất khẩu được hơn 7 tỷ USD
phần mềm, trở thành thủ phủ phần mềm Châu Âu. Số tiền Nhà nước cho không
ban đầu chỉ sau hai năm thu thuế lợi tức đã bù lại, thực sự Nhà nước không đầu tư,
mà chỉ cần chính sách.
+ Có hệ thống luật pháp đầy đủ, được thực thi nghiêm chỉnh về chế độ bảo
hộ quyền sở hữu trí tuệ ngăn chặn được nạn ăn cắp bản quyền.
Kết luận
Có lẽ nước ta chưa bao giờ đứng trước những vận hội và thách thức lớn như
ngày nay. Trong thời đại chuyển biến như vũ bão sang nền kinh tế tri thức, Việt
Nam có thể vượt lên hàng đầu để “Sánh vai với các cường quố năm châu” trong
nữa đầu của thế kỷ XXI hoặc vẫn chỉ là một quốc gia nằm trong nhóm những nước
nghèo, chậm phát triển trong vài ba thập kỷ tới. Nhiều câu hỏi đầu tâm huyết được
đặt ra: “Liệu chúng ta sẽ có hội nghị bàn về nền kinh tế tri thức?” hay “Quyết sách
của ta sẽ chỉ đơn thuần dựa trên đề nghị của một vài bộ ngành liên quan, hay là sản
phẩm chung từ sự trăn trở của hàng triệu trái tim khối óc với ước vọng Việt Nam
sẽ vượt lên như một quốc gia ở hàng đầu?”
Chủ Tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Dễ trăm lần không dân cũng chịu,
Khó vạn lần dân liệu cũng qua”. Với hội nghị Diên Hồng trong lịch sử, người Việt
Nam ta đã quả cảm vượt qua những thách thức làm kinh hoàng hầu khắp thế giới.
Với tinh thần của một “hội nghị” trong thời đại của nền kinh tế tri thức, người Việt
Nam chắc chắn sẽ làm nên những kỳ tích lịch sử mới trong sự nghiệp xây dựng
một quốc gia có kỳ tích và vị thế đáng tự hào trong những thập kỷ tới của thế kỷ
XXI.
Tài liệu tham khảo
Sách tham khảo:
1. Vc 6119 – 6138/92
Phát huy nhân tố con người trong đổi mới quản lý kinh tế
Nguyễn Văn Sáu – Hà Nội, Chính trị quốc gia, 1993-118tr
2. Vc 27654 –27658 /92
Tri thức Việt Nam thực tiễn và triển vọng
3. Va 2223 – 2225/92
Vấn đề con người và xây dựng con người mới
Tạp chí:
1. Tạp chí nghiên cứu kinh tế
Số 7 (278): Nền kinh tế tri thức, con đường và giải pháp tiến tới nền kinh
tế tri thức của Việt Nam - Tr57
Số 5 (276): Nguồn nhân lực Việt Nam với nền kinh tế tri thức – Tr55
Số 6 (277): Thu hẹp khoảng cách về tri thức và tăng trưởng kinh tế ở các
nước đang phát triển – Tr69.
Số 1 (272): - Đổi mới quản lý xã hội trong chiến lược phát triển đưa vào tri
thức – Tr20.
- Kinh tế tri thức và vấn đề đào tạo nguồn nhân lực ở một số
nước hiện nay – Tr67
2. Tạp chí tri thức và công nghệ
Số 126: Kinh tế tri thức
Số 118: Thành uỷ khẳng định vai trò của nền kinh tế tri thức
Số 112: Làm sao để tri thức có điều kiện thuận lợi trong sự nghiệp khoa
khọc kỹ thuật và công nghệ của mình
3. Tạp chí thông tin thị trường lao động
Số 1 – 2001: Thách thức mới của thị trường lao động trong nền kinh tế tri
thức đối với nguồn nhân lực Việt Nam
4. Tạp chí lý luận chính trị
Số 7-2001: Xu hướng phát triển nguồn lực trí tuệ Việt Nam –Tr21
5. Tạp chí thông tin khoa học xã hội
Số 222 (tháng 6/2001): - Nghiên cứu môi trường xã hội nền kinh tế tri thức
những vấn đề đặt ra.
- Cuộc cách mạng tri thức sẽ dẫn chúng ta tới đâu
Số 219: Tiếp cận kinh tế tri thức
Số 214: Công nghệ thông tin - động lực phát triển trong kinh tế tri thức
Số 210: Tri thức và phát triển kinh tế dựa trên tri thức trong thời đại ngày
nay
Số 205: Viện nghiên cứu con người với chương trình nghiên cứu khoa khọc
về con người.
Số 198: Chào đón xã hội tri thức xuất hiện
6. Tạp chí thông tin lý luận
Số 2: Con người Việt Nam – nguồn sức mạnh trí tuệ – Tr9.
7. Tạp chí nghiên cứu lý luận
8. Số 8/2000; số 9/2000: luận cương kinh tế học tri thức
Số 7/2000: Nguồn lực trí tuệ với sự phát triển xã hội
Số 3/2000: Những đặc điểm cơ bản của nguồn lực trí tuệ Việt Nam
Mục lục
Lời nói đầu ....................................................................................................... 1
Phần I: Con người Việt Nam và nguồn lực trí tuệ .......................................... 3
I)Con người Việt Nam và nguồn lực trí tuệ. ................................................ 3
1.Con người Việt Nam. ....................................................................................... 3
2) Nguồn lực trí tuệ ............................................................................................ 7
II.Nền kinh tế tri thức ............................................................................... 14
1. Khái niệm nền kinh tế tri thức. .................................................................... 14
2. Đặc điểm của nền kinh tế tri thức................................................................ 15
3. Đặc trưng của nền kinh tế tri thức ............................................................... 18
4. Yêu cầu của nền kinh tế tri thức đối với con người ................................... 20
Phần III: Mối quan hệ giữa con người Việt Nam và nền kinh tế tri
thức. ........................................................................................................................... 23
Phần IV. Giải pháp thúc đẩy phát triển mối quan hệ giữa con người và
nền kinh tế tri thức. .................................................................................................. 26
Kết luận .......................................................................................................... 30
Tài liệu tham khảo ......................................................................................... 31
