Tác động của xung đột Nga - Ukraine đến Châu Phi

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết đi sâu phân tích những tác động của xung đột Nga - Ukraine đến chính trị, kinh tế và một số khía cạnh liên quan đối với các nước châu Phi trong ngắn hạn và dài hạn; Tác động của xung đột Nga - Ukraine đến Châu Phi.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tác động của xung đột Nga - Ukraine đến Châu Phi

Tác động của xung đột Nga - Ukraine đến châu Phi Võ Minh Tập(*) Tóm tắt: Ngày 24/02/2022, Nga mở cuộc tấn công vào Ukraine. Sự kiện này đã phủ một bóng đen dài khắp châu Âu sang Bắc Mỹ và lan rộng ra phần còn lại của thế giới, trong đó có châu Phi. Cả Nga và Ukraine đều đã và đang là đối tác kinh tế, chính trị quan trọng của nhiều nước châu Phi, do đó xung đột Nga - Ukraine đều có những tác động trực tiếp hay gián tiếp đến châu Phi. Bài viết đi sâu phân tích những tác động của xung đột Nga - Ukraine đến chính trị, kinh tế và một số khía cạnh liên quan đối với các nước châu Phi trong ngắn hạn và dài hạn. Từ khóa: Xung đột Nga - Ukraine, Địa chính trị, Quan hệ Nga - châu Phi Abstract: The Russian invasion into Ukraine on February 24, 2022 has casted a long shadow from Europe to North America and to the rest of the world, including Africa. Since both Russia and Ukraine have been major economic and political partners of African countries, the event has directly or indirectly hit Africa. The paper provides an in-depth analysis of both short-run and long-run eﬀects of the conﬂict on politics, economy and relevant aspects of African countries. Keywords: Russian-Ukrainian Conﬂict, Geopolitics, Russia-Africa Relation 1. Mở đầu 1 Nga với phương Tây (Xem: Wilczewska, Sự sụp đổ của Liên Xô (1991) đã Sakwa, 2015; Kuzio & D’Anieri, 2018; dẫn đến sự ra đời Cộng đồng các quốc Brzezinski, 2019; Kuzio, Zhuk and gia độc lập (CIS) cho đến cuộc khủng D’Anieri, 2022). hoảng Ukraine (2014), sự xáo trộn ở khu Việc Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây vực Donbass, với hai nước cộng hòa tự Dương (NATO) ngày càng mở rộng sang xưng là Donetsk và Luhansk ra đời (ngày phía Đông châu Âu và sự xích lại gần nhau 21/02/2022). Xung đột Nga - Ukraine mới giữa Ukraine với Mỹ và NATO vào cuối đây phản ánh nguồn gốc vấn đề địa chính năm 2021 khiến Nga nhận thấy không gian trị phức tạp trong các mối quan hệ cộng an ninh của mình có nguy cơ ngày càng đồng sắc tộc giữa Nga và Ukraine, xung bị thu hẹp, thậm chí đe dọa sự tồn tại của đột lợi ích giữa Nga với Ukraine và giữa Nga với tư cách là một cường quốc. Tháng 12/2021, phía Nga đã gửi đề nghị cho Mỹ (*) TS., Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh; và NATO, trong đó nêu rõ các quan ngại Email: vominhtaphcm@gmail.com nêu trên của mình (Xem: Diệu Thúy, Xuân
Tác động của xung đột… 29 Quý & Duy Tiến, 2022; Hoàng Anh Tuấn, thảo này đã không được thông qua1. Ngày 2022a). Đồng thời, Nga cũng triển khai 01/3/2022, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc một lực lượng quân đội lớn xung quanh (UNGA) cũng triệu tập phiên họp khẩn Ukraine để phòng thủ. Tuy nhiên, đề cấp, với sự tham gia của 193 nước để kêu nghị của Nga không được đáp ứng. Ngày gọi chấm dứt xung đột, tôn trọng nguyên 24/02/2022, bằng “Chiến dịch quân sự đặc tắc Hiến chương UN. Đồng thời đã tóm biệt”, Nga đã bất ngờ tấn công khu vực tắt các tuyên bố, lập trường của đại diện miền Đông Ukraine, sau đó là toàn bộ lãnh các nước trong cuộc họp lần thứ 3 và 4 thổ Ukraine. Khi xung đột Nga - Ukraine liên quan đến cuộc tấn công của Nga đối leo thang, Mỹ và phương Tây viện trợ ồ ạt với Ukraine2. Phía Nga và Ukraine cũng các vũ khí hiện đại cho Ukraine nhằm trấn đã tiến hành hai vòng đàm phán để đi đến an đồng minh, kìm chân, răn đe và làm suy chấm dứt xung đột. Tuy nhiên, xung đột yếu quân đội Nga. vẫn đang tiếp diễn. Nhận thấy chiến tranh càng kéo dài Trong xung đột, tất cả các nước liên thì các bất lợi về mặt chính trị, ngoại giao, quan đều phải gánh chịu hệ quả ở các mức kinh tế và quân sự đối với các bên ngày độ khác nhau, nhất là Nga và Ukraine. Sự càng tăng lên, đặc biệt đối với Nga, do đó tàn phá do xung đột này gây ra, cộng với ngày 27/02/2022 Tổng thống Nga V. Putin các tác động do lệnh cấm vận ngặt nghèo lần đầu tiên trong lịch sử đã kích hoạt chế của Mỹ và phương Tây đối với Nga sau độ cảnh báo đặc biệt của lực lượng răn đe cuộc tấn công đã khiến giá dầu neo cao, hạt nhân, như một cảnh báo ngầm rằng giá cả lương thực, thực phẩm cũng đồng Nga có thể sử dụng vũ khí hạt nhân nếu loạt tăng, lạm phát leo thang khắp nơi… không đạt được các mục tiêu chính trị và Tình trạng này sẽ đẩy lùi sự phát triển và quân sự của mình là trung lập hóa và phi hội nhập của cả hai nước hàng chục năm quân sự hóa Ukraine. (Xem: Hoàng Anh Tuấn, 2022b). Trên Do quan điểm của các bên khác nhau bình diện khu vực và quốc tế, xung đột và những quan ngại an ninh của Nga Nga - Ukraine có tác động nghiêm trọng có phần bị xem nhẹ đã gây ra mối quan ở các khía cạnh sau: (i) để có một nền hòa ngại đối với an ninh châu Âu và thế giới. bình lâu dài và bền vững, châu Âu buộc Mỹ, Liên minh Châu Âu (EU), NATO và phải thiết kế lại một cấu trúc an ninh khu nhiều quốc gia trên thế giới đã phẫn nộ, chỉ trích, phản đối cuộc tấn công này, lên 1 Xem thêm: UN (2022), Security Council Fails to án Nga vi phạm Hiến chương Liên Hợp Adopt Draft Resolution on Ending Ukraine Crisis, Quốc (UN) và luật pháp quốc tế, đồng as Russian Federation Wields Veto, SC/14808 thời tiến hành các biện pháp nhằm cô lập dated 25 February 2022, https://www.un.org/press/ en/2022/sc14808.doc.htm, truy cập ngày 10/3/2022. Nga về ngoại giao và kinh tế, tài chính. 2 Xem thêm: UN General Assembly (2022), As Ngày 25/02/2022, có 87 quốc gia đã bỏ Russian Federation’s Invasion of Ukraine Creates phiếu tán thành Dự thảo Nghị quyết về New Global Era, Member States Must Take Sides, Chấm dứt Khủng hoảng Ukraine của Hội Choose between Peace, Aggression, General Assembly Hears, GA/12406 dated 1 March 2022, đồng Bảo an Liên Hợp Quốc (UNSC), tuy Eleventh Emergency Special Session, 3rd & 4th nhiên do Nga - một trong 5 thành viên meetings (AM & PM), https://www.un.org/press/ thường trực UNSC, phủ quyết nên dự en/2022/ga12406.doc.htm, truy cập ngày 10/3/2022.
30 Thông tin Khoa học xã hội, số 5.2022 vực mới, trong đó Mỹ, NATO và Nga đóng tục tàn lụi dưới sự tấn công không ngừng vai trò trụ cột; (ii) quan hệ giữa Nga với của kẻ mạnh” (Dẫn theo: BBC, 2022). Đại Mỹ và NATO sẽ bước vào giai đoạn căng diện của Ghana bày tỏ lấy làm tiếc trước thẳng mới tương tự như thời kỳ Chiến tranh quyết định công nhận các nước cộng hòa Lạnh trước đây; (iii) sự lên ngôi của chính (Donetsk và Lugansk) và lo ngại về cuộc trị cường quyền, trong đó các nước lớn tìm xung đột hỗn hợp của Nga. Đại diện của cách mở rộng, củng cố phạm vi ảnh hưởng Gabon cho biết đất nước của ông lo ngại ở khu vực ngoại vi và theo chân nhau vẽ một cuộc xâm lược sắp xảy ra vào Ukraine “lằn ranh đỏ” an ninh quốc gia; (iv) xu và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hướng xích lại gần nhau hơn giữa Nga và công nhận chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ Trung Quốc; và (v) căng thẳng trong quan của mọi quốc gia (Theo: UN, 2022). Sau hệ với Nga đã phần nào giúp giảm nhiệt cuộc tấn công của Nga vào Ukraine ngày cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung Quốc 24/2/2022, Chính phủ Nam Phi tuy không trong giai đoạn ngắn và trung hạn (Xem: chỉ trích nhưng đã thể hiện lập trường mạnh Hoàng Anh Tuấn, 2022a). mẽ, kêu gọi Nga rút lực lượng của mình 2. Tác động của xung đột Nga - Ukraine khỏi Ukraine theo Hiến chương UN và đến châu Phi cho rằng các bên cần giải quyết bằng giải 2.1. Lĩnh vực chính trị, ngoại giao và pháp hòa bình (Xem: “SA Calls for Russian an ninh Withdrawal from Ukraine”, https://www. Xung đột Nga - Ukraine đã tác động sanews.gov.za/south-africa/sa...). Đây được đan xen với những thách thức và cơ hội cho là một đòn giáng mạnh vào Nga, bởi đối với tình hình chính trị châu Phi và mối Nga coi Nam Phi là đồng minh quan trọng quan hệ giữa các bên. Xung đột khiến các ở châu Phi. Hai quốc gia có mối quan hệ chính phủ khu vực châu Phi phải chịu áp kinh tế chặt chẽ, cả hai đều là thành viên của lực ngoại giao để đứng về phía nào trong BRICs (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và mâu thuẫn đang leo thang giữa Nga và các Nam Phi)1. Đại diện Liên minh Châu Phi cường quốc phương Tây. Nhiều nhà lãnh (AU) cũng đã lên án hành động của Nga đạo châu Phi đã lên tiếng, nghi ngại, thậm và kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức. Đại sứ chí chỉ trích cuộc tấn công của Nga vào Kenya tại UNSC tiếp tục bày tỏ sự phản đối Ukraine. đối với hành động của Nga ở Ukraine2. Trước cuộc tấn công quy mô lớn của Ngày 28/02/2022, Ukraine yêu cầu tổ Nga vào Ukraine, châu Phi hiện có ba chức một hội nghị khẩn cấp về tình hình thành viên không thường trực của UNSC là Kenya, Ghana và Gabon đều đưa ra bình luận về quyết định của Nga tuyên bố các 1 Nam Phi có các khoản đầu tư vào Nga lên tới gần 80 tỷ Rand Nam Phi (5 tỷ USD; 3,7 tỷ bảng Anh), nước cộng hòa độc lập ở miền đông Ukraine trong khi các khoản đầu tư của Nga vào Nam Phi (Theo: UN, 2022). Kenya, một cường quốc đạt khoảng 23 tỷ Rand (Xem: Khumalo & Phillip kinh tế ở Đông Phi đã đi xa hơn khi lên án de Wet, 2022). Nga. Trong một bài phát biểu tại UNSC, 2 Trong 87 quốc gia đã bỏ phiếu tán thành Dự thảo Nghị quyết về Chấm dứt Khủng hoảng Ukraine của Đại sứ Kenya tại UNSC, Martin Kimani, UNSC, có 7/54 quốc gia ở châu Phi là Kenya, Ghana, chỉ rõ: “Toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền của Gabon, Niger, Botswana, Liberia và Lesotho (Xem: Ukraine bị vi phạm. Hiến chương UN tiếp Lawler, 2022).
Tác động của xung đột… 31 nhân quyền bắt nguồn từ cuộc tấn công của Seychelles và Sierra Leone) đã bỏ phiếu Nga tại Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp để trục xuất Nga, 9 quốc gia (Algeria, Quốc (UNHRC)1, đã có số phiếu ủng hộ là Burundi, CAR, Congo, Eritrea, Ethiopia, 29 phiếu thuận, 5 phiếu chống và 13 phiếu Gabon, Mali và Zimbabwe) đã bỏ phiếu trắng (5 quốc gia phản đối là Nga, Trung cùng với Nga trong nỗ lực làm thất bại nghị Quốc, Cuba, Venezuela và Eritrea; trong quyết, 24 quốc gia châu Phi bỏ phiếu trắng 29 nước ủng hộ có Benin, Cote d’Ivoire, và 11 quốc gia không bỏ phiếu. Như vậy, Gambia, Libya và Malawi; trong 13 nước gần một nửa số quốc gia thành viên của AU bỏ phiếu trắng có Cameroon, Gabon, bỏ phiếu trắng hoặc không bỏ phiếu đối với Mauritania, Namibia, Senegal, Somalia và các nghị quyết của UNGA lên án Nga tấn Sudan). Đến ngày 01/3/2022, tại kỳ họp công Ukraine. của UNGA liên quan đến cuộc tấn công của Cho đến nay, chưa thấy có quốc gia Nga2, đã có 12 nước châu Phi bày tỏ lập châu Phi nào bảy tỏ ủng hộ sự can thiệp trường về vấn đề này, trong đó có 9 quốc và tấn công của Nga vào Ukraine, kể gia chỉ trích (Ghana, Gabon, Cote d’lvoire, cả Mali, Cộng hòa Trung Phi, Sudan và Niger, Zambia, Nigeria, Mauritius, Malawi Mozambique, nơi các lực lượng Nga đang và Cape Verde) và 3 quốc gia trung lập giúp chính phủ các nước này chống lại các (Nam Phi, Cộng hòa dân chủ Congo và cuộc nổi dậy của phiến quân hoặc các tay Tunisia). súng thánh chiến3. Ngày 07/4/2022, UNGA đã bỏ phiếu Nhìn chung, xung đột Nga - Ukraine đề nghị trục xuất Nga khỏi UNHRC vì đã khiến nhiều nhà lãnh đạo châu Phi rơi những vi phạm nhân quyền của nước này ở vào tình thế khó khăn và cố gắng tạo lập Ukraine. Số phiếu ủng hộ là 93, phản đối là vị trí trung lập, có thể liên quan đến các 24, bỏ phiếu trắng là 58 và số còn lại không cân nhắc về an ninh, kinh tế và chính trị bỏ phiếu. Trong đó có 10/54 quốc gia rộng lớn hơn. Điều đó cũng cho thấy, chính châu Phi (Chad, Comoros, Cote d’Ivoire, phủ các nước khu vực châu Phi đã thể hiện DRC, Liberia, Libya, Malawi, Mauritius, sự quan tâm ngày càng tăng trong việc xây dựng mối quan hệ với cả phương Tây cũng như phương Đông nhằm đa dạng hóa các 1 Xem thêm: UNHRC (2022), “Human rights council lựa chọn thương mại, đầu tư và viện trợ. opens forty-ninth session, decides to hold an urgent Có rất ít mối quan tâm đến việc quay trở lại debate on situation in Ukraine”, UN Human Rights Council dated 28 Feb 2022, https://reliefweb.int/ thời kỳ mà các nhà lãnh đạo châu Phi cần report/ukraine/human-rights-council-opens-forty- thể hiện lòng trung thành với một cường ninth-session-decides-hold-urgent-debate-situation, truy cập ngày 01/3/2022. 2 Xem thêm: UN General Assembly (2022), As 3 Xem: UN General Assembly (2022), General Russian Federation’s Invasion of Ukraine Creates Assembly Adopts Text to Suspend Russian Federation New Global Era, Member States Must Take Sides, from Human Rights Council, Continuing Emergency Choose between Peace, Aggression, General Special Session on Humanitarian Crisis in Ukraine, Assembly Hears, GA/12406 dated 1 MARCH GA/12414 dated 7 APRIL 2022, ELEVENTH 2022, ELEVENTH EMERGENCY SPECIAL EMERGENCY SPECIAL SESSION, 3RD & 4TH SESSION, 3RD & 4TH MEETINGS (AM & PM), MEETINGS (AM & PM), https://www.un.org/ https://www.un.org/press/en/2022/ga12406.doc. press/en/2022/ga12406.doc.htm, truy cập ngày htm, truy cập ngày 10/3/2022. 10/4/2022.
32 Thông tin Khoa học xã hội, số 5.2022 quốc như thời Chiến tranh Lạnh. Tuy nhiên, quyết xung đột ở nhiều nước châu Phi, bao nhiều chuyên gia cho rằng trước cuộc tấn gồm cả Cộng hòa Trung Phi) đã rút khỏi công của Nga vào Ukraine, câu hỏi quan châu Phi để đến Đông Âu (liên quan đến trọng đặt ra là các chính phủ khu vực châu cuộc xung đột với Ukraine) từ cuối tháng Phi sẽ duy trì mối quan hệ của họ với các 01/2022. đối tác bên ngoài đa dạng ra sao khi bối Tuy nhiên, xung đột Nga - Ukraine cảnh địa chính trị thay đổi đáng kể. cũng có khả năng mang lại cơ hội cho châu Bên cạnh đó, các chuyên gia cho rằng, Phi. Hiện nay, các nước châu Phi chiếm ¼ xung đột Nga - Ukraine không chỉ tạo ra số thành viên trong UN và có một số quốc sự phân tâm lâu dài và sự chú ý đến các gia là thành viên quan trọng trong các tổ mục tiêu phát triển bền vững châu Phi, chức của UN. Do đó, vị thế và tiếng nói của cũng như có nguy cơ làm gián đoạn viện châu Phi ngày càng được nâng cao trong trợ, mà còn cả hỗ trợ quân sự và hoạt động các diễn đàn đa phương. Trong trường hợp gìn giữ hòa bình trên lục địa, khi xung đột nắm bắt cơ hội từ xung đột Nga - Ukraine, Nga - Ukraine trở thành tâm điểm đối với các nhà lãnh đạo của các quốc gia châu Phi UN, các nước phương Tây và các nước lớn có thể kêu gọi thay đổi cấu trúc quyền lực châu Á. Mỹ, EU, Nhật Bản, Trung Quốc, toàn cầu, đặc biệt là tại UN. Đây là cơ hội Ấn Độ, kể cả Nga đã và đang là đối tác để chứng tỏ rằng hệ thống của UN không kinh tế (thương mại, viện trợ và đầu tư), hiệu quả nếu kẻ xâm lược là một trong quân sự và tham gia hoạt động gìn giữ hòa những thành viên thường trực của UNSC. bình ở châu Phi. Do đó, xung đột Nga - Đây cũng là thời điểm thuận lợi để các nước Ukraine sẽ gây trở ngại lớn cho mục tiêu châu Phi lên tiếng về sự thay đổi của hệ phát triển kinh tế và đảm bảo hòa bình, an thống quan hệ quốc tế và phân bổ lại quyền ninh ở châu Phi. lực toàn cầu hiện nay và trong tương lai. Đánh giá về ảnh hưởng của xung Tác động của xung đột Nga - Ukraine đột Nga - Ukraine đối với tình hình an đối với thái độ chính trị của các nhà lãnh ninh ở châu Phi, ông Pauline Bax, Phó đạo các quốc gia châu Phi được đề cập ở Giám đốc Nhóm Khủng hoảng Quốc tế ở trên chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến mối quan Johannesburg cho rằng: “Sẽ có rất nhiều sự hệ Nga - châu Phi sau đó. Có sự khác biệt chú ý tập trung vào các cuộc xung đột khá rất rõ về thái độ của các nước châu Phi cấp bách ở châu Phi, chẳng hạn như Sahel, trong mối quan hệ của họ với Nga và Trung xung đột ở Mozambique và Ethiopia. Cuộc Quốc. Trong khi Trung Quốc có nhiều khủng hoảng Ukraine đã làm trầm trọng vấn đề mang tính nhạy cảm hay còn gọi thêm các cuộc khủng hoảng khác ở châu là “lằn ranh đỏ” đối với họ như Đài Loan, Phi” (Rédaction Africanews, 2022). Việc Tây Tạng, Hongkong, Tân Cương, biển này là không thể tránh khỏi, khi một số Đông (được Trung Quốc cho là lợi ích cốt nước thuộc khối NATO giảm bớt quân số lõi) đều bị thế giới lên án, chỉ trích thì các tham gia gìn giữ hòa bình ở châu Phi để hỗ nước châu Phi lại tỏ ra ủng hộ Trung Quốc trợ cho Ukraine. Về phía Nga, Tổ chức lính về các vấn đề trên. Ngược lại, thái độ chỉ đánh thuê tư nhân của Nga, Wagner Group trích cuộc tấn công của Nga vào Ukraine (vốn có quan hệ mật thiết với Tổng thống được thể hiện rõ ràng ở nhiều nhà lãnh đạo Putin, đã và đang tích cực tham gia giải châu Phi. Điều này chứng tỏ vị thế, vai trò
Tác động của xung đột… 33 của Nga và Trung Quốc trong mối quan hệ dương (6%). Trong khi các nước này nhập với châu Phi có sự khác biệt lớn. Do đó, khẩu 2,9 tỷ USD từ Ukraine, trong đó có chắc chắn chính quyền Putin sẽ có sự đánh khoảng 48% lúa mì, 31% ngô, phần còn lại giá lại mối quan hệ với châu Phi khi xung bao gồm dầu hướng dương, lúa mạch và đột Nga - Ukraine kết thúc. Việc cả Nga đậu nành. Các quốc gia nhập khẩu hàng đầu và châu Phi dự kiến sẽ tổ chức Hội nghị là Ai Cập, chiếm gần một nửa lượng nhập thượng đỉnh Nga - Phi lần thứ hai tại St. khẩu, tiếp theo là Sudan, Nigeria, Tanzania, Petersburg vào tháng 11/2022 (lần thứ nhất Algeria, Kenya và Nam Phi (Theo: The tại Sochi vào tháng 10/2019) sẽ có sự thay Citizen, 2022; Resnick, 2022). Do đó, xung đổi lớn. Các nước châu Phi cũng sẽ có thời đột Nga - Ukraine kéo dài sẽ làm gián đoạn gian để chuẩn bị cho sự kiện này và sẵn cả hoạt động sản xuất và buôn bán ngũ cốc sàng cho sự thay đổi trong mối quan hệ ở các nước này, mặc nhiên dẫn đến kết Nga - châu Phi sắp tới. quả là tất cả những nước phụ thuộc vào 2.2. Lĩnh vực kinh tế các nguồn cung cấp ngũ cốc này sẽ phải Trong khi nền kinh tế toàn cầu vẫn chưa vật lộn với giá cả tăng cao hơn, điều này sẽ hồi phục do cú sốc của đại dịch Covid-19, dẫn đến lạm phát lương thực nghiêm trọng. xung đột Nga - Ukraine đã gây hậu quả Đặc biệt, ở các nước Bắc Phi (vốn đã bị nghiêm trọng cho mỗi nước và phần còn ảnh hưởng lớn bởi đại dịch Covid-19) theo lại của thế giới. Với sự hiện diện của Nga ở truyền thống nhập khẩu phần lớn lúa mì từ châu Phi ngày càng gia tăng trong gần hai Nga và Ukraine, xung đột Nga - Ukraine thập kỷ qua (Xem: Võ Minh Tập, 2020) và đã dẫn đến tình trạng các nước này càng sự liên kết kinh tế, an ninh năng lượng giữa thiếu hụt lúa mì, giá lúa mì cũng đắt hơn, nhiều nước châu Phi với Nga và Ukraine, do đó giá các sản phẩm từ lúa mì (như bánh cuộc xung đột đã tác động tích cực và tiêu mì) cao hơn. Điều này góp phần gây ra cực đối với châu Phi trong ngắn hạn, cũng bất ổn chính trị ở Bắc Phi (Yee và Alami, như dài hạn. 2022) và các quốc gia khác. Giá bánh mì Đối với vấn đề an ninh lương thực, cả đã từng là một động lực của bất ổn chính trị Nga và Ukraine đều đóng một vai trò quan và kích hoạt “Mùa xuân Ả Rập” năm 2011. trọng trong thị trường nông sản thế giới và Các quốc gia Maghreb - Ai Cập, Tunisia, nhiều nước châu Phi. Theo Hội đồng ngũ Morocco, Libya và Algeria, vốn phụ thuộc cốc quốc tế (IGC), Nga sản xuất khoảng nhiều vào lúa mì có thể bị ảnh hưởng nặng 10% lúa mì toàn cầu, trong khi Ukraine nề nhất do nguồn cung bị thắt chặt và giá chiếm 4% và cả hai con số đó gần bằng cả tăng. Hơn nữa, một số chuyên gia đã tổng sản lượng lúa mì của EU (Theo: The cảnh báo rằng cuộc xung đột kéo dài có thể Citizen, 2022). Kể từ năm 2020, cả Nga và khiến Nga áp thuế xuất khẩu đối với lúa mì Ukraine là một trong những động lực chính của mình để cải thiện an ninh lương thực làm tăng giá lương thực toàn cầu. Hai quốc của nước này. Trước đó, khi Nga sáp nhập gia này chiếm gần 30% xuất khẩu lúa mì Crimea vào năm 2014, giá lúa mì đã tăng toàn cầu vào năm 2020. Cùng năm, các 25% trong hai tháng. Do căng thẳng hiện nước châu Phi nhập khẩu các sản phẩm tại, tất cả các nhà xuất khẩu lúa mì lớn đều nông nghiệp trị giá 4 tỷ USD từ Nga, trong báo giá cao hơn (Faiola, 2022). Kenya cũng đó phần lớn là lúa mì (90%) và dầu hướng lo ngại rằng xung đột Nga - Ukraine và các
34 Thông tin Khoa học xã hội, số 5.2022 lệnh trừng phạt tài chính đối với Nga có thể có thể làm cho nhu cầu đa dạng hóa nguồn ảnh hưởng lớn tới ngành chè của nước này, cung năng lượng tăng lên, khiến châu Âu vì Nga nằm trong số 5 nước tiêu thụ chè trở thành khách hàng tiềm năng cho khí đốt nhiều nhất, đem đến cho Kenya một lượng tự nhiên của châu Phi. Nhiều năm qua, các lớn ngoại tệ. nước châu Phi đã có chiến lược sản xuất Việc Nga chi 20 tỷ USD mỗi ngày cho và dự trữ khí đốt để tăng xuất khẩu sang xung đột Nga - Ukraine sẽ rất tốn kém nếu thị trường châu Âu như Tanzania, Senegal, nó kéo dài và các hoạt động cấm vận của Mỹ Niger, Algeria và đặc biệt là các nước sản và EU, sẽ kéo theo trao đổi thương mại với xuất dầu như Nigeria và Angola có thể sẽ châu Phi giảm sút, bao gồm cả xuất khẩu vũ được tăng doanh thu từ tình hình này. Bên khí, thiết bị quân sự, đạn dược và vàng,… cạnh khí đốt tự nhiên, thế giới cần Paladi không đạt được mục tiêu kim ngạch thương để sản xuất thiết bị điện tử và ô tô, trong mại hai bên là 40 tỷ USD trong bốn năm đó Nga là nhà sản xuất hàng đầu. Nam tới. Hoạt động viện trợ cũng có khả năng Phi là nhà sản xuất kim loại này lớn thứ giảm (bao gồm viện trợ nhân đạo và xóa hai thế giới và các lệnh trừng phạt đối với nợ). Các hoạt động đầu tư kinh tế liên quan Nga có thể đẩy nước này lên vị trí hàng đầu đến quân sự và ngoại giao cũng giảm sút. (Ogunjuyigbe, 2022). Tuy nhiên, người Tuy nhiên, châu Phi cũng có cơ hội để xuất dân châu Phi có thể bắt đầu chi nhiều tiền khẩu các mặt hàng nông sản, ngũ cốc, trái hơn cho phương tiện đi lại. Điều này sẽ ảnh cây sang Nga, khi nước này bị phương Tây hưởng đến giá của gần như tất cả các sản và nhiều nước cấm vận. phẩm khác. Chẳng hạn, Nigeria, quốc gia 2.3. Lĩnh vực năng lượng gần đây đang phải đối mặt với cuộc khủng Trước khi xung đột nổ ra, những căng hoảng nhiên liệu, cũng đang phải chi trả rất thẳng xung quanh chủ đề Nga và Ukraine nhiều cho các khoản trợ cấp xăng dầu và đã gây chấn động thị trường năng lượng việc giữ cho giá nhiên liệu rẻ sẽ là trở ngại và hoạt động đầu tư thế giới. Giá dầu đã khi giá dầu cao (Ogunjuyigbe, 2021). nhanh chóng vượt qua mốc 100 USD/thùng Việc giá nhiên liệu và năng lượng lần đầu tiên kể từ năm 2014, trong khi khí tăng mạnh do hệ quả của chiến tranh và đốt của châu Âu tăng lên 62% (Holland và khi doanh thu giảm, nhu cầu chi tiêu của các cộng sự, 2022). Đứng ở góc nhìn của chính phủ tăng lên, nguy cơ nợ nần tăng, châu Phi, xung đột Nga - Ukraine có tác dẫn đến nhiều quốc gia châu Phi sẽ không động hai mặt. Các nước châu Phi sẽ có cơ đủ nguồn tài chính để duy trì các chính sách hội tăng trưởng thương mại năng lượng. phát triển kinh tế - xã hội đang triển khai và Châu Âu vốn phụ thuộc nhiều vào Nga điều này rất cần sự giúp đỡ, hỗ trợ từ cộng về năng lượng (với 40% khí đốt và 25% đồng quốc tế. dầu lửa)1, nhưng xung đột Nga - Ukraine khí đốt xuất khẩu của Nga sang EU. Hành động này 1 Ngày 04/3/2022, Nga tuyên bố dừng cung cấp khí của Nga nhằm để Tây Âu phải có nhượng bộ và đi đốt vô thời hạn cho Đức và Ba Lan qua đường ống vào đàm phán thực chất với Nga. Sử dụng còn bài Yamal, chạy từ Siberia, qua Bán đảo Yamal sang khí đốt để mặc cả với EU, kể cả Mỹ (hiện chiếm trên hai nước này. Đường ống Yamal là một trong bốn 8% tổng nhập khẩu năng lượng từ Nga) trong vấn đường ống dẫn khí đốt từ Nga cấp cho EU và Thổ đề nới lỏng cấm vận đối với Nga trong thời gian tới Nhĩ Kỳ và đường ống này chỉ chiếm có 15% tổng (Xem: Goodman, 2022).
Tác động của xung đột… 35 2.4. Lĩnh vực giáo dục làm tiền đề, chất xúc tác cho việc thực hiện Xung đột Nga - Ukraine cũng ảnh ý đồ, mục tiêu lớn hơn trong chương trình hưởng đến khía cạnh khác như hợp tác nghị sự của giới chính trị cánh tả phương giáo dục. Vì có mức học phí phải chăng Tây nhằm kiểm soát thế giới và “vẽ lại” và mối quan hệ với châu Phi có từ thời một trật tự thế giới mới. Qua cuộc xung đột Liên Xô, Ukraine là điểm đến hàng đầu và ý đồ của các nước lớn cho thấy, thế giới của sinh viên các quốc gia châu Phi, với vẫn luôn bất ổn, vấn đề an ninh giữa các hàng nghìn người đang theo học tại các quốc gia và trên toàn cầu chưa được đảm trường đại học, đặc biệt là ngành y. Châu bảo. Tương lai thế giới có thể vẫn còn xung Phi chiếm hơn 20% sinh viên quốc tế đột và chiến tranh. của Ukraine, các quốc gia có nhiều sinh Mặc dù Nga đã đóng một vai trò ngày viên nhất ở Ukraine là Marocco (8.000), càng tăng trên lục địa châu Phi theo nhiều Nigeria (4.000) và Ai Cập (3.500) (Xem: cách khác nhau cả về kinh tế, thương mại, Fröhlich, 2022). Sự an toàn của sinh viên viện trợ, quân sự và an ninh, nhưng tương và người dân châu Phi ở Ukraine là mối lai của mối quan hệ lâu dài này sẽ bị thử quan tâm hàng đầu của các chính phủ khu thách bởi cuộc khủng hoảng hiện tại giữa vực châu Phi. Hai tuần trước khi xảy ra Nga và Ukraine. Xung đột Nga - Ukraine xung đột, Chính phủ Marocco đã yêu cầu đã tác động sâu sắc đến tình hình kinh tế, công dân nước mình rời khỏi Ukraine càng chính trị, an ninh và nhận thức tư tưởng sớm càng tốt. Khoảng một tuần sau, người của các nhà lãnh đạo châu Phi ở cấp độ đứng đầu cộng đồng Ai Cập ở Ukraine, ngắn hạn và dài hạn, có những thách thức Ali Farouk, thông báo rằng các nhà chức và cơ hội đan xen. Sau xung đột Nga - trách Ukraine và Đại sứ quán Ai Cập đang Ukraine, cùng với các lệnh trừng phạt phối hợp trao trả các sinh viên Ai Cập. Tuy quốc tế và quan hệ với Mỹ, EU chắc chắn nhiên, người Nigeria đã không trải qua xấu đi, đối mặt với nguy cơ bị cô lập, Nga mức độ khẩn trương tương tự. Vào thời sẽ tìm kiếm các đồng minh mới, gia tăng điểm báo cáo, nhiều người Nigeria đang ảnh hưởng toàn cầu và phần còn lại của đi bộ đến biên giới của Ukraine khi các thế giới là châu Phi có thể sẽ giúp Moscow không gian bị đóng cửa khiến họ bị mắc thắng lợi trên mặt trận ngoại giao và liên kẹt trong nước. Công dân của một số quốc kết các mối quan hệ  gia khác cũng cảm thấy khó khăn khi rời đi, bao gồm cả người Zimbabwe, những Tài liệu tham khảo nước không có đại sứ quán ở Ukraine 1. BBC (2022), “Ukraine crisis and Africa: (Ogunjuyigbe, 2022). The eﬀects on oil, students, and bread”, Kết luận The BBC dated 24 February 2022, Xung đột Nga - Ukraine đã phản ánh https://www.yahoo.com/video/ukraine- mâu thuẫn địa chính trị giữa hai bên và giữa crisis-africa-effects-oil-173743364. Nga với phương Tây có nguồn gốc kể từ html, truy cập ngày 25/02/2022. sau khi Liên Xô tan rã. Qua đó cho thấy, 2. Brzezinski, Z. (2019), Bàn cờ lớn - Vị thực chất các chính sách mà Mỹ và các thế đứng đầu và những đòi hỏi địa chiến nước châu Âu áp dụng với cuộc xung đột lược đối với Hoa Kỳ, Nguyễn Thanh này và các lệnh trừng phạt, cấm vận Nga là Xuân dịch, Nxb. Hội Nhà văn, Hà Nội.
36 Thông tin Khoa học xã hội, số 5.2022 3. Faiola, Anthony (2022), “An invasion sources of Russia’s great power of Ukraine could drive up global food politics: Ukraine and the challenge to prices and spark unrest far from the the European order, E-International front lines”, The Washington Post Relations, England. dated 28 January 2022, https://www. 9. Kuzio, T., Zhuk, S, I and D’Anieri, P (2022), washingtonpost.com/world/2022/01/28/ Ukraine’s outpost: Dnipropetrovsk and the ukraine-grain-exports-russia-threat/, Russian-Ukrainian war, E-International truy cập ngày 28/02/2022. Relations, England. 4. Fröhlich, Silja (2022), “Thousands 10. Lawler, Dave (2022), “Mapped: 87 of African students are stuck in countries condemn Russia‘s invasion Ukraine”, Deutsche Welle dated 24 of Ukraine at the UN”, Axios dated 25 February 2022, https://www.dw.com/ February 2022, https://www.axios.com/ en/thousands-of-african-students-are- un-security-council-vote-condemn-russia- stuck-in-ukraine/a-60902104, truy cập 98ﬀ868e-6ee4-412e-b643-36e30061adb1. ngày 08/3/2022. html, truy cập ngày 10/3/2022. 5. Goodman, David (2022), “Russia‘s 11. Ogunjuyigbe, Oluwatosin (2021), Yamal-Europe westbound gas pipeline “Does Nigeria have a revenue or ﬂows stopped on Friday”, Reuters spending problem?”, Venturesafrica dated 4 March 2022, https://www. dated 1 November 2021, https:// reuters.com/business/energy/russias- venturesafrica.com/does-nigeria-have- yamal-europe-westbound-gas-pipeline- a-revenue-or-spending-problem/, truy ﬂows-stopped-friday-2022-03-04/, truy cập ngày 01/3/2022. cập ngày 24/5/2022. 12. Ogunjuyigbe, Oluwatosin (2022), “How 6. Holland, B., Johnson, S., Rush, J., Wong, Russia‘s invasion of Ukraine can impact A. and Orlik, T. (2022), “How war in African economies”, Venturesafrica dated Ukraine threatens the world’s economic 28 February 2022, https://venturesafrica. tecovery”, The Bloomberg dated 25 com/how-russias-invasion-of-ukraine- February 2022, https://www.bloomberg. can-impact-african-economies/, truy cập com/news/features/2022-02-25/war-in- ngày 01/3/2022. ukraine-how-the-ukraine-russia-conﬂict- 13. Diệu Thúy, Xuân Quý và Duy Tiến could-impact-the-global-economy, truy (2022), “Lằn ranh đỏ của Nga và lựa cập ngày 01/3/2022. chọn từ Ukraine”, Báo Vietnamnet ngày 7. Khumalo, Amanda & Phillip de Wet 26/02/2022, https://vietnamnet.vn/vn/ (2022), “South Africa has billions locked tuanvietnam/tieudiem/lan-ranh-do-cua- up in Russia. These are the companies nga-va-lua-chon-tu-ukraine-818705. with exposure”, Business Insider South html?fbclid=IwAR1QPl4PpDJD26_ Africa dated 24 February 2022, https:// H2HXjGC-IOjCyc_UgltmTJvsNEJCi www.businessinsider.co.za/south- 95jAbVxNBdtI3Xg#inner-article, truy african-investment-in-russia-from- cập ngày 01/3/2022. naspers-to-barloworld-2022-2, truy cập 14. Rédaction Africanews (2022), “Russia- ngày 24/05/2022. Africa relations uncertain amid Ukranian 8. Kuzio, T & D’Anieri, P (2018), The conﬂict”, Africa News dated 25 February
Tác động của xung đột… 37 2022, https://www.africanews.com/2022/02 20. Hoàng Anh Tuấn (2022a), “Sách lược /25/russia-african-relations-uncertain- của Tổng thống Putin nhìn từ ‚thuyết hiện amid-ukrainian-conﬂict/, truy cập ngày thực”, Báo Tổ quốc ngày 28/02/2022, 01/3/2022. https://baoquocte.vn/sach-luoc-cua- 15. Resnick, Danielle (2022), “What does tong-thong-putin-nhin-tu-thuyet-hien- the war in Ukraine mean for Africa?”, thuc-175394.html?fbclid=IwAR1OU- Brookings dated 25 February 2022, H9E-4_zIVnizrp6DcpMeyB3SmfRzd7 https://www.brookings.edu/blog/africa 7vOlENavW0o-v4j_PdtGZcY, truy cập -in-focus/2022/02/25/what-does-the ngày 01/3/2022. -war-in-ukraine-meanfor-africa/, truy 21. Hoàng Anh Tuấn (2022b), “Những hệ cập ngày 10/3/2022. quả từ “chiến dịch quân sự đặc biệt” 16. “SA calls for Russian withdrawal from của Nga đối với châu Âu và thế giới”, Ukraine”, The Government of South Báo Tổ quốc ngày 28/2/2022, http://ttvn. Africa dated 25 February 2022, https:// toquoc.vn/nhung-he-qua-tu-chien-dich- www.sanews.gov.za/south-africa/sa- quan-su-dac-biet-cua-nga-doi-voi-chau- calls-russian-withdrawal-ukraine, truy au-va-the-gioi-4202228214187381.htm, cập ngày 10/3/2022. truy cập ngày 01/3/2022. 17. Smit, Sarah (2022), “Russia-Ukraine 22. UN (2022), “Russian federation crisis sends oil prices soaring as South announces ‘special military operation’ Africans face record fuel prices”, Mail in Ukraine as security council meets in & Guardian Online dated 22 February eleventh-hour eﬀort to avoid full-scale 2022, https://mg.co.za/business/2022- conﬂict”, The United Nations dated 23 02-22-russia-ukraine-crisis-sends-oil February 2022, https://www.un.org/ -prices-soaring-as-south-africans-face press/en/2022/sc14803.doc.htm, truy -record-fuel-prices/, truy cập ngày cập ngày 10/3/2022. 01/3/2022. 23. Wilczewska, A.P & Sakwa, R (2015), 18. Võ Minh Tập (2020), “Quan hệ Nga- Ukraine and Russia: people, politics, châu Phi trong hai thập niên đầu thế kỷ propaganda and perspectives, XXI”, Tạp chí Nghiên cứu Châu Âu, số E-International Relations, England. 6 (237), pp. 63-71. 24. Yee, Vivian and Alami, Aida (2022), 19. The Citizen (2022), “How Russia- “In North Africa, Ukraine war strains Ukraine conﬂict could inﬂuence Africa’s economies weakened by pandemic”, food supplies”, The Citizen dated 25 The New York Times dated 25 February February 2022, https://www.thecitizen. 2022, https://www.nytimes.com/2022 co.tz/tanzania/news/business/how- /02/25/world/middleeast/in-north- russia-ukraine-conﬂict-could-inﬂuence- africa-ukraine-war-strains-economies- africa-s-food-supplies-3729662, truy cập weakened-by-pandemic.html, truy cập ngày 10/3/2022. ngày 22/5/2022.