1
L I M! Đ#U
1. S$ c%n thi&t c'a v(n đ+ nghiên c,u
Di cư là m"t hi#n tư$ng xã h"i, x%y ra & h'u h(t các nư)c trên th( gi)i đ+c bi#t
là & các nư)c đang phát tri,n g-m c% di cư trong nư)c (di cư n"i đ/a) và di cư qu1c t(
(di cư ra nư)c ngoài). Theo s1 li#u t2 Theo 3y ban kinh t( và các v4n đ5 xã h"i c6a
Liên h$p qu1c, th( gi)i có kho%ng 304 tri#u ngư7i di cư qu1c t( vào năm 2022 (UN -
DESA, 2024), tương đương v)i 3,6% dân s1 toàn c'u và t>o ra 831 t? USD t? USD
trong dòng ki5u h1i qu1c t( (trong đó có 674 t? USD đư$c gCi v5 cho các qu1c gia có
mFc thu nhGp th4p và thu nhGp trung bình theo ư)c tính trong báo cáo c6a IOM, 2024).
IOM (2024) cũng dJ báo s1 ngư7i di cư qu1c t( sK đ>t kho%ng 405 tri#u ngư7i vào năm
2050, chi(m 7% dân s1 toàn c'u. Trong khi s1 li#u ngư7i di cư n"i đ/a toàn c'u không
đư$c cGp nhGt thư7ng xuyên. M"t ư)c tính đư$c sC dLng r"ng rãi t2 năm 2005 chQ ra
rRng 763 tri#u ngư7i đã di cư giTa các đơn v/ hành chính trong qu1c gia c6a hV, g'n
g4p ba l'n s1 lư$ng ngư7i di cư qu1c t( (s1 li#u 2013). Báo cáo IOM (2022) đưa ra
ư)c tính đư$c cGp nhGt đôi chút là 740 tri#u ngư7i di cư trong nư)c vào năm 2009,
nhưng không có ư)c tính nào g'n đây hơn. Con s1 thJc t( v5 di cư trong nư)c có th,
cao hơn nhi5u, vì nhTng ư)c tính này chQ bao g-m di cư trong các đơn v/ hành chính
l)n và không tính đ(n các lu-ng di cư quan trVng như t2 vùng nông thôn ra thành th/
trong cùng m"t đơn v/ (FAO, 2018, tr.4). Kho%ng cách này đã gia tăng đáng k, do quá
trình đô th/ hóa đang di]n ra m>nh mK & t4t c% các qu1c gia, đ+c bi#t là & các nư)c đang
phát tri,n.
Di cư đóng vai trò r4t l)n vào sJ phát tri,n kinh t( & m^i qu1c gia và trên th(
gi)i. Đánh giá c6a Di]n đàn kinh t( th( gi)i (World Economic Forum, 2017) cho th4y
ngư7i di cư đã đóng góp cho n5n kinh t( th( gi)i t2 6,4 nghìn t? USD đ(n 6,9 nghìn t?
USD (chi(m 9,4%) t`ng s%n phfm c6a th( gi)i. S1 li#u này cho th4y, vai trò quan trVng
c6a ngư7i di cư trong phát tri,n và tăng trư&ng kinh t( toàn c'u.
T>i Vi#t Nam đã có nhTng cu"c di cư l)n x%y ra trong l/ch sC do nhi5u nguyên
nhân khác nhau. Tuy nhiên, t2 sau “Đ`i M)i” cho đ(n nay, di cư ch6 y(u là di cư trong
nư)c đư$c đánh giá là “đ"ng lJc tích cJc thúc đfy sJ phát tri,n kinh t( - xã h"i, góp
ph'n phân b1 l>i dân cư, t>o ra ngu-n lao đ"ng, gi%i quy(t vi#c làm, xóa đói gi%m nghèo
và b%o đ%m phát tri,n b5n vTng” (TCTK, 2022; UNDP, 2024a). Di cư có xu hư)ng
tăng c% v5 s1 tuy#t đ1i ljn tương đ1i và ch6 y(u theo chi5u t2 nông thôn ra thành th/
đ+c bi#t t>i hai thành ph1 l)n là Hà N"i và thành ph1 H- Chí Minh” (TCTK 2019b).
Tuy nhiên, xu hư)ng di cư trong giai đo>n 2009-2019 đang có xu hư)ng suy gi%m v)i
chQ 6,4 tri#u ngư7i di cư trong năm 2019 so v)i 6,7 tri#u ngư7i di cư trong giai đo>n
10 năm trư)c đó (TCTK 2019b). V)i t? l# di cư tương Fng gi%m t2 8,5% năm 2009
2
xu1ng còn 7,3% năm 2019. Đ-ng th7i, xu hư)ng di cư nông thôn – thành th/ & giai
đo>n trư)c đây đã b/ thay th( b&i xu hư)ng thành th/ - thành th/ (v)i 36,5% năm 2019)
(TCTK 2019b, TCTK & Unicef, 2021). Thêm vào đó, ngư7i di cư có xu hư)ng di cư
n"i vùng là ch6 y(u thay vì như trư)c đây là di cư sang các vùng khác (TCTK & Unicef,
2021). Theo s1 li#u trong báo cáo Đi5u tra vi#c làm 2023 (TCTK, 2023b), năm 2023
Vi#t Nam có kho%ng 52,4 tri#u ngư7i tham gia lJc lư$ng lao đ"ng. Trong đó có 774,5
nghìn ngư7i là lao đ"ng di cư t2 15 tu`i tr& lên và g'n m"t nCa (chi(m 46,2%) trong s1
đó là di cư đ(n vùng Đông Nam B" (riêng Thành ph1 H- Chí Minh đã đóng góp t)i
32,8%, tương đương 254,2 nghìn ngư7i).
Di cư mang l>i cho chính ngư7i di cư, gia đình ngư7i di cư và xã h"i nhTng tác
đ"ng tích cJc. • c4p đ" toàn b" n5n kinh t(, m"t m+t, di cư là m"t nhân t1 quan trVng
đ1i v)i n5n kinh t( c6a m^i qu1c gia giúp thúc đfy trăng trư&ng kinh t(, gi%m nghèo
ch6 y(u theo chi5u ti5n t# (gia tăng thu nhGp ho+c chi tiêu) (Ngân hàng th( gi)i, 2011;
UNDP, 2024a). M+t khác, di cư làm gia tăng t1c đô th/ hoá và là m"t đ"ng lJc tăng
trư&ng quan trVng cho các đô th/ (UNDP, 2010; TCTK, 2011; TCTK, 2019b; UNDP,
2024a). • c4p đ" h" gia đình, nhi5u nghiên cFu đã chQ ra rRng di cư mang l>i cho các
h" gia đình nhTng l$i ích trJc ti(p và gián ti(p: trJc ti(p bRng cách tăng thu nhGp và
tiêu dùng gia đình c6a hV t>i nơi đi nh7 ti5n gCi và t2 đó có th, gi%m nghèo & các khu
vJc này (Dilop Ratha và c"ng sJ 2011, Siddiqui 2012, Đ+ng Nguyên Anh, 2022 ); và
gián ti(p bRng cách c%i thi#n v1n xã h"i (y t( và giáo dLc) và đi5u ki#n s1ng & nhTng
khu vJc mà ngư7i di cư đã r7i đi (Adams, 2007; Acosta và c"ng sJ, 2007; Bouoiyour
& Miftah, 2015). T>i Vi#t Nam, đ>i đa s1 ngư7i di cư đư$c hư&ng l$i v5 m+t kinh t(
t2 di cư bRng vi#c tăng thu nhGp cho b%n thân cũng như gia đình, ngư7i thân c6a hV
thông qua ti5n gCi (Guest, 1998; Nguy]n và các c"ng sJ 2008; Nguyen Viet Cuong
2009; Nguy]n và c"ng sJ 2009; TCTK 2016a).
M+c dù di cư đư$c đánh giá có %nh hư&ng tích cJc, nhưng di cư cũng mang l>i
không ít nhTng tác đ"ng tiêu cJc cho n5n kinh t( & m^i qu1c gia, cho chính ngư7i di
cư và gia đình hV. Đô th/ hóa và di cư đ(n các thành ph1 đã làm gia tăng b4t bình đ‚ng
giTa dân s1 đô th/ và nông thôn, giTa ngư7i di cư và ngư7i dân đ/a phương (Alan and
Tomoko, 2004), cũng như gia tăng áp lJc đ(n cơ s& h> t'ng (h# th1ng giáo dLc, y t( và
các đi5u ki#n s1ng khác) t>i các đô th/ nơi có đông ngư7i di cư đ(n. Di cư còn b/ chQ
trích b&i sJ gia tăng lao đ"ng nhGp cư khi(n cho cơ h"i vi#c làm và ti5n công c6a ngư7i
đ/a phương kƒ năng th4p ngày càng x4u đi do sJ gia tăng c>nh tranh vi#c làm, và k(t
qu% là làm tăng t? l# th4t nghi#p t>i nơi đ(n (UNDP, 2009). Ngoài ra, n5n kinh t( nơi
có ngư7i di cư đ(n còn ph%i đ1i m+t v)i gánh n+ng tài chính gia tăng v)i chi phí sinh
ho>t đ„t đ… và d/ch vL công b/ quá t%i (y t(, giáo dLc và các d/ch vL xã h"i khác) do sJ
3
gia tăng dân s1 di cư (UNDP, 2009) cũng như %nh hư&ng đ(n anh ninh, an toàn t>i các
thành ph1 có ngư7i di cư (Lê B>ch Dương và Nguy]n Thanh Liêm, 2011).
Hơn nTa, có bRng chFng thJc nghi#m v5 tác đ"ng tiêu cJc giTa di cư liên quan
đ(n các v4n đ5 sFc kho‰ và ch4t lư$ng cu"c s1ng t-i t# hơn & c% nơi đ(n và nơi đi
(Mark và c"ng sJ, 2003; TCTK, 2005; TCTK 2016c). Nói cách khác ngư7i di cư tr&
thành m"t ph'n c6a m"t c"ng đ-ng d] b/ t`n thương, nhTng ngư7i g+p khó khăn t2 đó
góp ph'n m& r"ng các khu đô th/ nghèo (UNDP, 2010; Oxfam and ActionAid, 2011).
Đ1i v)i ngư7i di cư, vi#c xa r7i “m>ng lư)i h^ tr$” cũng t>o ra nhTng chi phí xã h"i
và kinh t( đáng k, cho chính hV. NhTng chi phí này làm gi%m kh% năng hòa nhGp c6a
ngư7i di cư vào các ho>t đ"ng xã h"i và khó khăn trong ti(p cGn cũng như chi tr% cao
hơn cho các d/ch vL xã h"i t>i nơi đ(n ch‚ng h>n như y t( và giáo dLc và các chi phí
sinh ho>t khác (đi#n, nư)c,…) “bình đ‚ng như dân đ/a phương” (Đ+ng Nguyên Anh,
1998 và 2011). • nơi đi, di cư t>o ra kho%ng tr1ng mà các nhà nghiên cFu gVi là “khuy(t
th( h#” do ngư7i di cư đ, l>i khi mà t>i nhTng nơi có t? l# ngư7i di cư cao ch6 y(u chQ
còn ngư7i già và tr‰ em & l>i t>i quê nhà. Đi5u này t>o ra áp lJc cho nhTng ngư7i & l>i
(b1 m‹ và con cái c6a ngư7i di cư) cũng như c"ng đ-ng dân cư t>i nơi đi do sJ thi(u
hLt lao đ"ng có chuyên môn kĩ thuGt (Nguy]n và c"ng sJ 2008; Dương và Liêm 2011;
Dilop Ratha và c"ng sJ 2011). M"t s1 nhà nghiên cFu đã chQ ra rRng không ph%i là đ>i
di#n cho m"t sinh k( thay th( h4p djn, “di cư là m"t phương sách cu1i cùng và do đó
có th, làm tr'm trVng thêm tình tr>ng nghèo, tính d] b/ t`n thương c6a các h" gia đình”
và “di cư là m"t ph%n Fng h>n ch( sinh k( nghiêm trVng hơn” (Waddington Hugh và
Rachel Sabates - Wheeler, 2003, trang 4).
Trong khi có r4t nhi5u nghiên cFu v5 tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo trên cách ti(p
cGn đơn chi5u, r4t ít nghiên cFu đánh giá tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo theo cách ti(p
cGn đa chi5u đ+c bi#t & khía c>nh xã h"i. Các nghiên cFu v5 tác đ"ng c6a di cư t)i
nghèo đa chi5u m)i chQ ti(p cGn & m"t s1 các khía c>nh cơ b%n như giáo dLc (TCTK
2006; Liang và Chen 2007; Kong & Meng, 2010; McKenzie & Rapoport, 2010; Muller
& Shariff, 2011; Morgan & Long, 2018, Mina & Aliaa (2018); Md. Shakil Ahmed &
c"ng sJ, 2024,…), y t( (TCTK, 2006; Kong & Meng, 2010; Andersson & c"ng sJ
(2015), nhà & (Lin & c"ng sJ, 2018; TCTK, 2016c), đi5u ki#n s1ng (TCTK 2016c).
Các nghiên cFu trên chQ ra rRng, di cư v2a có tác đ"ng tích cJc v2a có tác đ"ng tiêu
cJc t)i các khía c>nh nghèo đa chi5u (NĐC). Theo đó, ti5n gCi v5 giúp h" trang tr%i
các kho%n chi phí liên quan đ(n giáo dLc, y t( cũng như c%i thi#n đi5u ki#n sinh ho>t
(nhà &, v# sinh) (Adam & Cuecuecha, 2013). Tr‰ em & nhTng h" có ngư7i di cư thì s1
gi7 tr‰ & trư7ng cũng như kh% năng ti(p cGn đư$c trình đ" giáo dLc cao hơn gia tăng
(Muller & Shariff, 2011; Resosudarmo & Suryadarma, 2014). Tuy vGy, di cư cũng làm
gia tăng tình tr>ng b… hVc & tr‰ em khi thi(u v„ng sJ chăm sóc c6a cha m‹ (Muller &
4
Shariff, 2011), ch4t lư$ng giáo dLc c6a tr‰ b/ gi%m sút (Kong & Meng, 2010) cũng như
ti(p cGn h>n ch( các d/ch vL giáo dLc và sJ phân bi#t đ1i xC trong ti(p cGn giáo dLc
b&i các rào c%n di cư (Liang và Chen 2007). Tương tJ như giáo dLc, di cư cho phép
ngư7i thân (con cái/cha m‹) t>i quê nhà có đ6 kh% năng chăm sóc sFc kh…e và dinh
dư•ng t1t hơn nh7 ti5n gCi t2 di cư vi#c làm c6a con cái trư&ng thành (Xiang và c"ng
sJ, 2015). Tuy vGy, sJ thi(u v„ng do ngư7i thân di cư khi(n cho sFc kh…e c6a con
cái/b1 m‹ & quê nhà có ph'n kém đi, con cái ngư7i di cư có kh% năng th4p hơn & t4t c%
các nhóm đ" tu`i (Kong & Meng, 2010). V)i chi5u đi5u ki#n s1ng, Andersson & c"ng
sJ (2015) cho th4y, h" di cư đi5u ki#n s1ng t1t hơn so v)i h" không di cư. Tuy vGy, di
cư cũng làm tăng giá nhà khi(n ngư7i di cư càng khó khăn hơn trong ti(p cGn nhà & t>i
nơi đ(n. Vì vGy, ngư7i di cư ph%i & trong nhTng ngôi nhà thuê/mư$n v)i đi5u ki#n
s1ng thi(u th1n, và không đ%m b%o (Lin & c"ng sJ, 2018).
T2 nhTng luGn gi%i trên cho th4y, nghiên cFu tác đ"ng c6a di cư và nghèo & Vi#t
Nam và trên th( gi)i là không m)i. Trong khi có r4t nhi5u nghiên cFu đánh giá tác
đ"ng c6a di cư đ(n nghèo theo cách ti(p cGn đơn chi5u thông qua các chQ tiêu thu nhGp
và chi tiêu (nghèo theo chi5u ti5n t#), chưa có nghiên cFu nào đánh giá m"t cách đ'y
đ6 tác đ"ng c6a di cư t)i nghèo dJa trên cách ti(p cGn đa chi5u trong khi nghèo đa
chi5u l>i là m"t thư)c đo nghèo ph%n ánh đ'y đ6 hơn tình tr>ng nghèo c6a cá nhân/h"
gia đình. ThJc t( chFng minh, đo lư7ng nghèo trên khía c>nh đơn chi5u không ph%n
ánh đư$c h(t khía c>nh c6a nghèo. M"t s1 nhu c'u cơ b%n không th, đo lư7ng đư$c
bRng ti5n (an ninh, nhu c'u tham gia xã h"i) ho+c không th, mua đư$c bRng ti5n (giáo
dLc, y t(, môi trư7ng, …).
M1i liên k(t giTa di cư v)i nghèo đa chi5u l'n đ'u tiên đư$c đ5 cGp trong m"t
nghiên cFu c6a UNDP (2010) khi nghiên cFu t>i Hà N"i và TP. H- Chí Minh. Báo cáo
này đã cho th4y bFc tranh t`ng th, v5 NĐC & đi,m đ(n c6a ngư7i di cư (vùng đô th/)
mà đ>i di#n là Hà N"i và thành ph1 H- Chí Minh theo tám chi5u thi(u hLt là “thu nhGp,
giáo dLc, y t(, ti(p cGn h# th1ng an sinh xã h"i, ch4t lư$ng và di#n tích nhà &, d/ch vL
nhà &, tham gia các ho>t đ"ng xã h"i và an toàn xã h"i”. V4n đ5 đo lư7ng nghèo đa
chi5u cũng như đánh giá tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo đa chi5u t>i nơi đi & Vi#t Nam
vjn chưa đư$c nghiên cFu.
Các nghiên cFu đã đ5 cGp & trên chQ tGp trung ph%n ánh thJc tr>ng di cư, thJc
tr>ng nghèo t>i Vi#t Nam và tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo theo chi5u thu nhGp, chi tiêu
ho+c m"t s1 chQ s1 thu"c t2ng chi5u nghèo đa chi5u mà chưa có sJ k(t n1i các chi5u
này v)i nhau thông qua chQ tiêu t`ng h$p nghèo đa chi5u. Đi5u này cho th4y, c'n thi(t
ph%i có m"t nghiên cFu k(t n1i các chi5u c6a nghèo đa chi5u l>i v)i nhau t2 đó đánh
giá tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo đa chi5u t`ng h$p cũng như t2ng khía c>nh nghèo đa
chi5u. Thêm vào đó, các nghiên cFu tGp trung nhi5u vào v4n đ5 nghèo c6a ngư7i di cư
5
t>i nơi đ(n mà b… quên đ1i tư$ng b/ b… l>i & quê nhà (nơi xu4t cư). Vi#c nghiên cFu
đ'y đ6 tác đ"ng c6a di cư t)i nghèo đa chi5u, đ+c bi#t là t>i nơi đi là r4t c'n thi(t đ, b`
sung sJ thi(u hLt đó. Vì vGy, nghiên cFu “Tác đ-ng c'a di cư đ&n nghèo đa chi+u t/i
Vi0t Nam” là thi(t thJc, có ý nghĩa và đây chính là mLc tiêu nghiên cFu c6a luGn án.
2. M1c tiêu nghiên c,u
· M c tiêu chung
MLc tiêu nghiên cFu chung c6a luGn án đánh giá tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo
đa chi5u t>i nơi đi (nơi xu4t cư) c6a h" gia đình có ngư7i di cư t2 đó hàm ý các chính
sách gi%m nghèo đa chi5u dư)i góc nhìn c6a di cư.
· M c tiêu c th!
T2 mLc tiêu chung đư$c đ5 cGp & trên, các mLc tiêu cL th, c6a luGn án bao g-m:
(1) LuGn án làm rõ cơ s& lý thuy(t và phương pháp phân tích tác đ"ng c6a di cư đ(n
nghèo đa chi5u.
(2) Đ5 xu4t mô hình và phương pháp đánh giá tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo đa chi5u
phù h$p v)i dT li#u và b1i c%nh c6a Vi#t Nam.
(3) Đánh giá tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo đa chi5u t>i Vi#t Nam.
(4) Đ5 xu4t m"t s1 hàm ý chính sách đ, thJc hi#n mLc tiêu gi%m nghèo đa chi5u
dư)i góc nhìn v5 di cư t>i nơi đi t2 sJ k(t h$p giTa xu hư)ng và b1i c%nh m)i c6a di cư
và nghèo đa chi5u t>i Vi#t Nam.
3. Câu h2i và gi3 thuy&t nghiên c,u
· Câu h"i nghiên c#u
Đ, b` sung cho kho%ng tr1ng nghiên cFu, luGn án tGp trung tr% l7i câu h…i nghiên
cFu t`ng quát “Di cư có c%i thi#n đư$c nghèo đa chi5u c6a h" gia đình t>i nơi đi hay
không?”.
CL th,, luGn án tìm câu tr% l7i cho các câu h…i chính sau:
(1) Có sJ khác bi#t nào v5 tình tr>ng nghèo đa chi5u giTa h" di cư và không di
cư t>i nơi đi c6a ngư7i di cư?
(2) Di cư có tác đ"ng như th( nào đ(n nghèo đa chi5u (xác su4t/kh% năng nghèo,
đi,m s1 thi(u hLt đa chi5u và xác su4t/kh% năng thi(u hLt theo t2ng chQ s1 trong t2ng
chi5u nghèo đa chi5u) c6a h" gia đình t>i nơi đi?
(3) NhTng chính sách nào có th, áp dLng đ, c%i thi#n nghèo đa chi5u c6a h" gia
đình có ngư7i di cư vì mLc đích vi#c làm?
· Gi$ thuy%t nghiên c#u
Các gi% thuy(t chính đư$c luGn án thJc hi#n bao g-m:
Gi% thuy(t 1: Di cư làm gi%m tình tr>ng nghèo đa chi5u t`ng h$p. CL th,, di cư
làm gi%m xác su4t/kh% năng nghèo đa chi5u c6a h" gia đình có ngư7i di cư
6
Gi% thuy(t 2: Di cư làm gi%m đi,m s1 thi(u hLt đa chi5u. CL th,, di cư làm gi%m
s1 đi,m thi(u hLt c6a h" gia đình có ngư7i di cư.
Gi% thuy(t 3: Di cư làm gi%m sJ thi(u hLt t2ng chQ s1 nghèo đa chi5u. CL th,, di
cư làm gi%m xác su4t/kh% năng thi(u hLt t2ng chQ s1 nghèo đa chi5u c6a h" gia đình có
ngư7i di cư.
4. Đ4i tư5ng và ph/m vi nghiên c,u
Đ'i tư*ng nghiên c#u:
Đ1i tư$ng nghiên cFu c6a luGn án là tác đ"ng c6a di cư vi#c làm đ(n nghèo đa
chi5u c6a các h" gia đình t>i nơi đi c6a ngư7i di cư & Vi#t Nam. T2 đó hàm ý m"t s1
chính sách giúp các h" này gi%m nghèo trên khía c>nh đa chi5u.
Ph+m vi nghiên c#u
- Ph m vi v! th"i gian: nghiên cFu thJc hi#n đánh giá tác đ"ng c6a di cư đ(n
nghèo đa chi5u & c4p h" t>i Vi#t Nam trong giai đo>n 2014 - 2018 trên cơ s& sC dLng
dT li#u thô t2 b" dT li#u Kh%o sát mFc s1ng dân cư (VHLSS - Vietnam Household
Living Standards of Survey) 2014, 2016 và 2018 (gVi t„t là Kh%o sát mFc s1ng -
KSMS) do T`ng cLc Th1ng kê thJc hi#n. Đ-ng th7i, nghiên cFu cũng sC dLng s1 li#u
t`ng h$p đư$c công b1 t2 các cơ quan c6a Chính ph6, các báo cáo nghiên cFu c6a các
t` chFc, cá nhân trong và ngoài nư)c nhRm luGn gi%i cũng như làm bRng chFng 6ng h"
cho các gi% thuy(t nghiên cFu c6a luGn án. Vì vGy, đ1i v)i dT li#u t`ng h$p, luGn án sC
dLng trong ph>m vi th7i gian t2 1999 đ(n 2023.
- Ph m vi không gian: Nghiên cFu đư$c thJc hi#n trên ph>m vi qu1c gia, cL th,
là t>i Vi#t Nam.
- Ph m vi n#i dung:
+ V5 nghèo đa chi5u: luGn án chQ xem xét dư)i khía c>nh phi ti5n t# tFc là dJa vào
các chi5u c>nh xã h"i do B" lao đ"ng thương binh xã h"i đ5 xu4t (2015) (bao g-m 5 chi5u
như giáo dLc, y t(, nhà &, đi5u ki#n s1ng, ti(p cGn thông tin) và cách thFc đo lư7ng nghèo
đa chi5u do Alkire và Foster (2011) xây dJng.
+ V5 di cư: Có r4t nhi5u nguyên nhân khi(n ngư7i dân di cư như tìm ki(m vi#c làm,
hVc tGp, chuy,n đ(n/chuy,n đi, k(t hôn và các nguyên nhân khác. Trong đó, di cư vì mLc
đích vi#c làm (hay di cư vì y(u t1 kinh t() là lý do ch6 y(u c6a ngư7i di cư trong các cu"c
kh%o sát, nghiên cFu (TCTK, 2006; UNDP, 2010; TCTK, 2016c; TCTK, 2019b; TCTK,
2020b; UNDP, 2024a). Đ, phù h$p v)i mLc tiêu nghiên cFu, luGn án tGp trung đánh giá tác
đ"ng c6a di cư vì lý do vi#c làm tGp trung vào di cư n"i đ/a (di cư trong nư)c) và thJc hi#n
cho nơi đi c6a h" gia đình có ngư7i di cư đ(n nghèo đa chi5u.
5. Phương pháp nghiên c,u
Đ, phù h$p v)i mLc tiêu nghiên cFu, luGn án k(t h$p sC dLng các phương pháp sau:
7
· Phương pháp thu th-p d. li/u
LuGn án sC dLng các b" dT li#u đi5u tra chính thFc t2 T`ng cLc th1ng kê và các
dT li#u t2 các báo cáo đã đư$c công b1. S1 li#u sC dLng trong luGn án có th, đư$c tính
toán t2 dT li#u đi5u tra ho+c sC dLng trJc ti(p t2 các b" dT li#u này.
Các ngu-n dT li#u chính sC dLng phân tích trong luGn án g-m: B" dT li#u Kh%o
sát mFc s1ng dân cư (VHLSS qua các năm 2014, 2016 và 2018), s1 li#u thu thGp t2
Niên giám th1ng kê trong giai đo>n tham chi(u c6a luGn án, dT li#u trJc tuy(n t2 s1
li#u th1ng kê đư$c đăng t%i trên trang web c6a T`ng cLc th1ng kê t>i đ/a chQ
www.gso.gov.vn/solieuthongke, các báo cáo v5 nghèo đa chi5u t2 B" lao đ"ng thương
binh xã h"i qua các năm trong giai đo>n tham chi(u c6a luGn án.
· Phương pháp t0ng h*p, phân tích: phương pháp này đư$c sC dLng đ, xác đ/nh
câu h…i và kho%ng tr1ng nghiên cFu thông qua vi#c t`ng quan v5 di cư và nghèo cũng như
tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo nói chung và nghèo đa chi5u nói riêng. Thêm vào đó, phương
pháp này còn đư$c sC dLng cho vi#c phân tích thJc tr>ng nghèo đa chi5u t>i Vi#t Nam thông
qua vi#c tính toán các chQ tiêu nghèo đa chi5u t2 b" dT li#u VHLSS 2014 - 2018. K(t qu%
t2 phương pháp này sK c6ng c1 các bRng chFng luGn gi%i cho các k(t qu% nghiên cFu.
· Phương pháp đánh giá tác đ2ng
Đ, đánh giá tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo đa chi5u & c4p h", luGn án sC dLng phương
pháp h-i quy k(t n1i đi,m s1 tương đ-ng (PSM - Propensity Score Matching) t2 đó thJc hi#n
đánh giá tác đ"ng c6a di cư lên các bi(n k(t qu% quan tâm v)i dT li#u g"p (pooled data). PSM
cho phép ghép c+p giTa h" di cư và h" không di cư trên cơ s& đi,m s1 tương đ-ng. Cùng v)i
quy trình quy trình ki,m đ/nh ch+t chK, k(t qu% nghiên cFu có đ" tin cGy cao và là đ'u vào có
giá tr/ trong vi#c lGp k( ho>ch cũng như đ5 xu4t m"t s1 gi%i pháp trong chính sách gi%m nghèo
chi5u t>i nơi đi dư)i góc nhìn di cư trong nư)c.
· Ph3n m4m h5 tr* x6 lý s' li/u và ư7c lư*ng mô hình: ph'n m5m Stata b%n 14.0
6. Đóng góp c'a lu:n án
Nh.ng đóng góp m7i v4 m8t h9c thu-t, lý lu-n
Th$ nh%t, luGn án là nghiên cFu đánh giá tác đ"ng c6a di cư vi#c làm đ(n nghèo
đa chi5u m"t cách ti(p cGn v5 nghèo mang tính t`ng h$p. Các nghiên cFu v5 tác đ"ng
c6a di cư đ(n nghèo trư)c đây chQ đánh giá tác đ"ng c6a di cư trên khía c>nh đơn chi5u
(nghèo thu nhGp/chi tiêu) ho+c trên t2ng chi5u c>nh nghèo đa chi5u mà không nghiên
cFu đ(n nghèo đa chi5u mang tính ch4t t`ng h$p. Th$ hai, luGn án sC dLng dT li#u
Kh%o sát mFc s1ng dân cư do T`ng cLc th1ng kê thJc hi#n k(t h$p giTa b" dT li#u h"
gia đình và b" dT li#u xã cũng như dT li#u c4p tQnh (sC dLng chQ s1 c>nh tranh c4p tQnh
– PCI). S1 li#u c6a nhTng nghiên cFu trư)c đây chQ gi)i h>n ch6 y(u & b" dT li#u Kh%o
sát mFc s1ng dân cư phân tích dJa trên b" dT li#u h" gia đình nên không đ%m b%o đư$c
8
tính toàn di#n và khái quát. Th$ ba, luGn án ti(p cGn b" chQ báo đo lư7ng nghèo đa
chi5u do B" lao đ"ng thương binh xã h"i xây dJng, sC dLng phương pháp c6a Alkire
& Foster (2011) tính toán các khía c>nh ph%n ánh nghèo đa chi5u & c4p đ" h" gia đình
và c4p vùng dành cho h" di cư. Thêm vào đó, luGn án cũng phân tích tác đ"ng c6a di
cư vi#c làm đ(n nghèo đa chi5u sC dLng đơn v/ nghiên cFu & c% c4p đ" h" gia đình và
c4p vùng. Các nghiên cFu trư)c đây tGp trung nghiên cFu & c4p đ" h" gia đình. Th$ tư,
mô hình phân tích đ/nh lư$ng sC dLng phương pháp h-i quy k(t n1i đi,m s1 tương
đ-ng đánh giá tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo đa chi5u dJa trên các b" dT li#u đư$c ghép
n1i và đư$c thJc hi#n cho mô hình toàn b" h" và mô hình cho các h" gia đình & khu
vJc nông thôn (dJa trên k(t qu% ghép n1i dT li#u v)i b" xã thu"c b" dT li#u Kh%o sát
mFc s1ng dân cư). Các nghiên cFu trư)c ch6 y(u tGp trung vào mô hình toàn b" mà ít
có sJ chú ý t)i khu vJc nông thôn.
Nh.ng phát hi/n, đ4 xu;t m7i rút ra đư*c t< k%t qu$ nghiên c#u, kh$o sát
c=a lu-n án
Khác v)i các nghiên cFu trư)c, k(t qu% nghiên cFu t2 luGn án cho th4y: (i) Di cư
vi#c làm có tác đ"ng tích cJc trong vi#c gi%m nghèo đa chi5u t>i nơi đi nhưng không
ph%i là toàn b". (ii) Tác đ"ng tích cJc c6a di cư th, hi#n rõ ràng & khu vJc nông thôn;
(iii) T1c đ" gi%m nghèo đa chi5u luôn th4p hơn so v)i nghèo theo cách ti(p cGn đơn
chi5u do nhTng phFc t>p trong đo lư7ng nghèo đa chi5u.
T2 k(t qu% phân tích, dJa trên dT li#u thF c4p thu thGp t2 s1 li#u công b1 c6a
TCTK, luGn án ti(n hành so sánh và đưa ra dJ báo cho xu hư)ng di cư và nghèo đa
chi5u trong th7i gian t)i. Đ-ng th7i k(t n1i v)i k(t qu% phân tích t2 VHLSS trong giai
đo>n 2014-2018, luGn án đã khuy(n ngh/ m"t s1 chính sách giúp c%i thi#n tình tr>ng
nghèo đa chi5u t>i nơi đi cũng như trong công tác th1ng kê đánh giá nghèo đa chi5u
nhRm phù h$p hơn trong b1i c%nh m)i. Theo đó, các gi%i pháp tGp trung liên quan đ(n
(i) Nhóm gi%i pháp nhRm phát huy vai trò c6a di cư trong gi%m nghèo đa chi5u t>i nơi
đi và (ii) Nhóm gi%i pháp gi%i pháp liên quan đ(n công tác th1ng kê thu thGp dT li#u
nhRm đ%m b%o tính đ>i di#n trong các nghiên cFu v5 di cư và nghèo đa chi5u.
7. B4 c1c c'a lu:n án
Không tính ph'n m& đ'u và k(t luGn, n"i dung c6a luGn án đư$c k(t c4u thành
năm chương như sau:
Chương 1: Cơ s& lý thuy(t v5 v5 di cư và nghèo đa chi5u.
Chương 2: T`ng quan tình hình nghiên cFu.
Chương 3: DT li#u và phương pháp nghiên cFu.
Chương 4: ThJc tr>ng tác đ"ng c6a di cư đ(n nghèo đa chi5u t>i nơi đi & Vi#t Nam.
Chương 5: M"t s1 hàm ý chính sách nhRm phát huy vai trò c6a di cư trong gi%m
nghèo đa chi5u t>i Vi#t Nam
9
CHƯƠNG 1
CƠ S! LÝ THUY>T V? V? DI CƯ VÀ NGHÈO ĐA CHI?U
1.1. T@ng quan nghiên c,u v+ di cư
Trong khi có nhi5u tài li#u có s•n v5 các y(u t1 quy(t đ/nh, mô hình, hGu qu% và
các khía c>nh khác c6a di cư, không có đ/nh nghĩa đư$c ch4p nhGn ph` bi(n v5 di cư
cũng như di cư n"i đ/a. Lý do thF nh4t đó là vì di cư r4t khó xác đ/nh b&i nó liên quan
đ(n c% chi5u th7i gian và không gian nên c'n xác đ/nh m"t cách thGn trVng. ThF hai,
các nghiên cFu di cư thư7ng sC dLng các đ/nh nghĩa khác nhau tùy thu"c vào đ+c trưng
kinh t( và ngu-n dT li#u ti(p cGn. Vì vGy, luGn án đã ti(n hành t`ng h$p và hoàn thi#n
đ/nh nghĩa v5 di cư tGp trung vào xu4t cư (di cư đi). Theo đó, di cư đư$c t`ng h$p dJa
trên ba khía c>nh: không gian, th7i gian và mLc đích di chuy,n c6a ngư7i di cư. Bên
c>nh đó, luGn án thJc hi#n phân lo>i di cư dJa trên các tiêu thFc khác nhau.
1.2. Cơ sB lý thuy&t v+ nghèo đa chi+u
LuGn án đã t`ng quan các tài li#u nghiên cFu trong và ngoài nư)c v5 các n"i
dung sau: ThF nh4t, luGn án đã hoàn thi#n khái ni#m v5 nghèo nói chung và nghèo đa
chi5u nói riêng. ThF hai, luGn án ti(n hành phân lo>i nghèo đa chi5u dJa trên các tiêu
thFc phân lo>i khác nhau. ThF ba, luGn án đã t`ng h$p các cách thFc đo lư7ng nghèo
(bao g-m c% nghèo đơn chi5u và đa chi5u). Đo lư7ng nghèo hi#n nay dJa trên hai cách
ti(p cGn g-m đơn chi5u và đa chi5u. Trong đó, nghèo theo cách ti(p cGn đơn chi5u đư$c
ph%n ánh trJc ti(p thông qua thư)c đo thu nhGp hay chi tiêu c6a h" và là thư)c đo trJc
ti(p v5 nghèo. Thư)c đo v5 sJ thi(u hLt thu nhGp/chi tiêu cũng có th, tr& thành m"t chi5u
trong nghèo đa chi5u & m"t vài qu1c gia và m"t vài nghiên cFu. Trong khi đó, nghèo đa
chi5u đư$c đo lư7ng gián ti(p thông qua các chQ báo trung gian và hi#n đang đư$c nhi5u
qu1c gia áp dLng. Theo đó, nghèo đo lư7ng dJa trên cách ti(p cGn đa chi5u đư$c sC dLng
ph` bi,n đư$c đ5 xu4t b&i Alkire (2007), Alkire và Foster (2011). Theo th7i gian và theo
đ+c đi,m c6a m^i qu1c gia, thang đo đo lư7ng NĐC đư$c b` sung, thay đ`i cho phù h$p
nhưng vjn giT n"i dung c1t lõi dJa trên đ5 xu4t c6a Alkire và Foster (2011). Thêm vào
đó, luGn án cũng đã t`ng h$p các chi5u và chQ báo đo lư7ng nghèo đa chi5u áp dLng cho
m"t s1 qu1c gia và t>i Vi#t Nam. Theo đó, Vi#t Nam đo lư7ng nghèo đa chi5u sC dLng 5
chi5u cho giai đo>n 2016-2021 (g-m giáo dLc, y t(, nhà &, đi5u ki#n s1ng, ti(p cGn thông
tin) theo quy(t đ/nh s1 59/2015/QĐ-TTg ngày 19/11/2015 và 6 chi5u cho giai đo>n 2022-
2025 (g-m giáo dLc, y t(, nhà &, nư)c sinh ho>t và v# sinh, thông tin và vi#c làm) theo
ngh/ đ/nh s1 07/NĐ-CP ngày 27/1/2021. DJa trên nhTng phân tích v5 ưu và như$c đi,m
c6a t2ng cách thFc đo lư7ng nghèo đa chi5u t2 đó đưa ra cách thFc mà luGn án lJa chVn.
NhTng n"i dung c6a Chương 1 sK là căn cF khoa hVc đ, tính toán chQ s1 nghèo đa
chi5u và thC nghi#m tính toán các chQ tiêu ph%n ánh nghèo đa chi5u cho h" di cư t>i Vi#t
Nam t>i nơi đi. NhTng thC nghi#m tính toán này đư$c tri,n khai nghiên cFu t>i Chương 4
10
cũng như thJc hi#n đánh giá tác đ"ng c6a di cư bRng mô hình thJc nghi#m. K(t qu% t2
chương 4 sK là đ'u vào đ, luGn án đ5 xu4t m"t s1 hàm ý cính sách & Chương 5.
CHƯƠNG 2
TFNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CJU
2.1. T@ng quan nghiên c,u v+ các y&u t4 tác đ-ng đ&n di cư
Có nhi5u y(u t1 khác nhau thúc đfy ngư7i dân đi kh…i nơi cư trú và thu hút hV
đ(n nơi & m)i đư$c các nghiên cFu trong và ngoài nư)c chQ ra trong các nghiên cFu.
Các y(u t1 này đư$c chia làm hai nhóm bao g-m nhóm y(u t1 đfy (pull factors) và
nhóm y(u t1 kéo (push fators). Trong đó, các nghiên cFu đ5u th1ng nh4t rRng, y(u t1
kéo thu hút ngư7i di cư nhi5u hơn là y(u t1 đfy. Ngoài nhTng lý do liên quan đ(n y(u
t1 kéo và y(u t1 đfy c6a di cư, m"t s1 lý thuy(t nghiên cFu còn đ5 cGp đ(n các lý do
thu"c v5 đ+c đi,m cá nhân và gia đình ngư7i di cư. Tuy nhiên, Lee (1966), Waddington
Hugh & Rachel Sabates-Wheeler (2003), Lenhardt, A. (2023) cũng chQ ra y(u t1 trung
gian chính là các rào c%n khi(n ngư7i dân mu1n di cư nhưng không th, di cư bao g-m
c% chi phí di chuy,n. Theo đó, di cư không thJc sJ dành cho ngư7i nghèo đ+c bi#t là
ngư7i nghèo kinh niên và nghèo tr'm trVng. Hay nói cách khác, nghèo cũng là m"t y(u
t1 ngăn c%n di cư, khi mVi ngư7i mong mu1n di chuy,n nhưng l>i không có kh% năng
thJc hi#n. Cu1i cùng, m"t y(u t1 đfy ngư7i dân di cư đư$c nh„c t)i trong các nghiên
cFu g'n đây liên quan đ(n th%m hVa thiên nhiên và bi(n đ`i khí hGu (Lưu Bích NgVc
và c"ng sJ, 2017; UNDP, 2024b). Các nghiên cFu này cho rRng, mong mu1n r7i kh…i
khu vJc nông nghi#p và r7i b… quê hương cùng v)i nhTng thách thFc c6a đi5u ki#n
s1ng và s%n xu4t dư)i tác đ"ng c6a th%m hVa thiên nhiên, bi(n đ`i khí hGu làm cho
ngư7i dân mu1n di cư đi nơi khác có đi5u ki#n khí hGu t1t hơn, ít ch/u tác đ"ng c6a
bi(n đ`i khí hGu hơn.
2.2. T@ng quan nghiên c,u v+ các nhân t4 3nh hưBng đ&n nghèo đa chi+u
Trong khái ni#m đo lư7ng nghèo đư$c luGn án đ5 cGp & Chương 1, các nghiên
cFu đ5u chQ ra tính ch4t đa chi5u c6a nghèo. Nghèo có th, là sJ thi(u hLt v5 khía c>nh
vGt ch4t (thi(u hLt v5 ti5n t# thông qua đo lư7ng bRng thu nhGp/chi tiêu) ho+c thi(u hLt
v5 các khía c>nh phi vGt ch4t (thi(u hLt v5 phi ti5n t# như sFc kh…e, giáo dLc, đi5u ki#n
s1ng,….) ho+c thi(u hLt c% hai. M"t vài nghiên cFu v5 nghèo đa chi5u đã đưa thu nhGp
là m"t chi5u trong các chi5u đo lư7ng nghèo đa chi5u. Vì vGy, khi nh„c đ(n các nhân
t1 %nh hư&ng đ(n nghèo đa chi5u chính là đ5 cGp đ(n các nhân t1 %nh hư&ng sJ thi(u
hLt các khía c>nh c6a nghèo. N"i dung c6a ph'n này, luGn án thJc hi#n t`ng quan các
nhân t1 %nh hư&ng đ(n nghèo, tGp trung vào nghèo đa chi5u đư$c các nghiên cFu trong
và ngoài nư)c đ5 cGp. Theo đó, Lý thuy(t kinh t( v5 nghèo cho rRng các y(u t1 c6a