Tài liệu môn: Luật đất đai

Chia sẻ: Anh Duc | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:162

Thêm vào BST

Báo xấu

179
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Với kết cấu nội dung gồm 4 chương, tài liệu môn "Luật đất đai" trình bày về một số vấn đề cơ bản của ngành luật đất đai, chế độ quản lý nhà nước đối với đất đai, thủ tục hành chính trong quản lý và sử dụng đất,... Hy vọng nội dung tài liệu phục vụ hữu ích cho các bạn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu môn: Luật đất đai

Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA NGÀNH LUẬT ĐẤT ĐAI Chương 1 gồm các nội dung cơ bản sau đây: Giới thiệu chung về ngành Luật Đất đai. Quan hệ pháp luật đất đai. Chế độ quyền sở hữu toàn dân đối với đất đai. Mục tiêu của chương 1 là: Cung cấp cho người học các kiến thức cơ bản về ngành Luật Đất đai trong hệ thống pháp luật Việt Nam dưới giác độ của khoa học pháp lý. Cung cấp cho người học những kiến thức cơ bản về lịch sử quan hệ pháp luật đất đai của Việt Nam làm cơ sở cho việc tiếp thu nội dung pháp luật thực định ở các chương sau. Cung cấp cho người học một số quy định chung của Luật Đất đai thực định gắn với lý luận pháp lý về quan hệ pháp luật đất đai, sở hữu đất đai. Cung cấp cho người học kiến thức lý luận về sở hữu đất đai, một trong các nội dung lý luận cơ bản quyết định nội dung các quy định của pháp luật đất đai. 1. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGÀNH LUẬT ĐẤT ĐAI 1.1. Khái niệm ngành Luật Đất đai Như các Nhà nước khác, Việt Nam có hệ thống pháp luật gồm nhiều ngành luật, mỗi ngành luật là hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội thuộc một lĩnh vực quan trọng của cuộc sống. Đất đai là nguồn tài nguyên quý của mỗi quốc gia và của toàn nhân loại, để khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên này phục vụ cho sự phát triển, đáp ứng nhu cầu của con người, mỗi quốc gia đều coi trọng việc ban hành luật pháp để điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan trực tiếp tới đất đai. Như đa số các quốc gia trên thế giới, Việt Nam có ngành Luật Đất đai. ngành Luật Đất đai là tổng thể quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trực tiếp trong quá trình chiếm hữu, quản lý, sử dụng và định đoạt số phận pháp lý đối với đất đai nhằm quản lý và sử dụng đất đai có hiệu quả kinh tế cao phù hợp với lợi ích của Nhà nước, của xã hội và của người sử dụng đất. Như mọi ngành luật, ngành Luật Đất đai gồm tất cả các quy tắc pháp lý, các quy phạm pháp luật có chức năng điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan trực tiếp tới đất đai, mà chủ yếu là các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thực hiện chế độ quyền sở hữu đối với đất đai, gồm quyền chiếm hữu, quyền
sử dụng và quyền định đoạt số phận pháp lý đối với đất đai. Trong đó, xét dưới góc độ thực tiễn thì việc sử dụng đất là quan trọng nhất. Bởi việc thực hiện quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền định đoạt đối với đất đai cũng chỉ nhằm sử dụng nguồn tài nguyên quý giá này hiệu quả nhất. Với đặc thù là nguồn tài nguyên quý của quốc gia, là thứ tài sản đặc biệt, việc sử dụng hiệu quả đất đai thể hiện ở nhiều góc độ, khía cạnh với các giá trị khác nhau, trong đó cần bảo đảm việc chia sẻ lợi ích cho nhiều chủ thể liên quan gồm Nhà nước, người sử dụng đất và toàn xã hội. 1.2. Đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh của ng ành Luật Đất đai Đối tượng và phương pháp điều chỉnh là hai nội dung quan trọng, là căn cứ để xác lập một ngành luật trong khoa học pháp lý. Nói cách khác, mỗi ngành luật có đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh riêng, đây là căn cứ phân biệt các ngành luật với nhau. 1.2.1 Đối tượng điều chỉnh của ngành Luật Đất đai Theo cách hiểu thông thường, đối tượng là mục tiêu, là cái đích của mọi hoạt động. Pháp luật với tính chất là nhân tố điều chỉnh quan hệ xã hội thì mục tiêu, cái đích của nó chính là những quan hệ xã hội mà nó điều chỉnh. Như vậy, đối tượng điều chỉnh của ngành Luật Đất đai chính là các quan hệ xã hội pháp sinh trong quá trình chiếm hữu, quản lý, sử dụng và định đoạt đối với đất đai. Cụ thể gồm hai nhóm quan hệ sau đây: * Quan hệ quản lý đối với đất đai: Nhóm quan hệ này nảy sinh giữa người quản lý (Nhà nước, cơ quan nhà nước) với người sử dụng đất (các tổ chức, cá nhân, hộ gia đình…). Trong đó, Nhà nước, cơ quan quản lý thực hiện quyền quản lý, người sử dụng đất và đất đai là đối tượng của hoạt động quản lý của Nhà nước, chịu sự quản lý của Nhà nước. Quan hệ quản lý nói chung, quan hệ quản lý đối với đất đai nói riêng được các quy phạm pháp luật điều chỉnh, được gọi chung là quan hệ pháp luật đất đai thuộc nhóm quan hệ quản lý đối với đất đai. Không chỉ quan hệ với người sử dụng đất, để thực hiện hoạt động quản lý Nhà nước đối với đất đai, người quản lý có quan hệ với nhau. Tuy nhiên, quan hệ này không thuộc đối tượng điều chỉnh của ngành Luật Đất đai mà thuộc đối tượng điều chỉnh của ngành luật khác trong hệ thống pháp luật là ngành luật hành chính. * Quan hệ sử dụng đất đai: Nhóm quan hệ này nảy sinh giữa những người sử dụng đất với nhau. Trong quá trình thực hiện các quyền sử dụng đất, người sử dụng đất thiết lập nhiều quan hệ liên quan trực tiếp với đất đai. Các quan hệ này được các quy
phạm pháp luật đất đai điều chỉnh, được gọi chung là quan hệ pháp luật đất đai, thuộc nhóm quan hệ sử dụng đất. 1.2.2 Phương pháp điều chỉnh của ngành Luật Đất đai Phương pháp điều chỉnh là cách thức mà Nhà nước sử dụng pháp luật tác động vào các quan hệ pháp luật thuộc đối tượng điều chỉnh của pháp luật. Như vậy, phương pháp điều chỉnh của ngành Luật Đất đai là cách thức để đạt được mục tiêu, đến được cái đích với tính chất là đối tượng điều chỉnh của ngành luật này. Mỗi ngành luật có phương pháp điều chỉnh nhất định phù hợp với tính chất của các đối tượng điều chỉnh của ngành luật đó. Với hai đối tượng điều chỉnh chủ yếu nêu trên, ngành Luật Đất đai sử dụng hai phương pháp điều chỉnh phù hợp tương ứng sau đây: * Phương pháp phương pháp mệnh lệnh (phương pháp hành chính): Phương pháp này phù hợp với tính chất của quan hệ quản lý đối với đất đai. Bởi trong quan hệ quản lý, một bên là Nhà nước (cơ quan nhà nước), người có quyền quản lý, sử dụng quyền lực nhà nước để thực hiện quyền quản lý; phía người sử dụng đất phải chịu sự quản lý của Nhà nước. Đây là quan hệ giữa hai chủ thể không bình đằng với nhau về địa vị pháp lý. Trong đó nước được sử dụng quyền uy, đưa ra mệnh lệnh buộc chủ thể sử dụng đất phải phục tùng. * Phương pháp bình đẳng: Phương pháp này có tính chất phù hợp với quan hệ giữa các chủ thể bình đẳng với nhau về địa vị pháp lý là quan hệ sử dụng đất, quan hệ giữa người sử dụng đất với nhau. Trong đó, việc thiết lập quan hệ pháp luật này được thực hiện qua cơ chế thỏa thuận giữa các chủ thể trong khuôn khổ pháp luật. Như đã nêu trên, trong chừng mực nhất định phương pháp này được sử dụng trong quan hệ quản lý Nhà nước đối với đất đai. Tuy nhiên, thông thường phương pháp quyền uy không được sử dụng trong quan hệ sử dụng đất. 1.3. Các nguyên tắc cơ bản của ngành Luật Đất đai Để đạt mục tiêu trong công tác quản lý và sử dụng đất đai, nguồn tài nguyên quý của quốc gia, Nhà nước Việt Nam đã đề ra các nguyên tắc với tính chất là những tư tưởng, phương hướng chỉ đạo, cơ sở chủ yếu để dựa vào đó pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội. Nguyên tắc của ngành Luật Đất đai là những tư tưởng xuyên suốt, là kim chỉ nam trong quá trình Nhà nước Việt Nam xây dựng pháp luật, tổ chức thực hiện pháp luật trên thực tế để thực hiện việc chiếm hữu, quản lý, sử dụng và định đoạt đối với đất đai. Với tính chất là một ngành luật độc lập trong hệ
thống pháp luật của Nhà nước Việt Nam, ngành Luật Đất đai có các nguyên tắc cơ bản sau đây. 1.3.1 Nguyên tắc đất đai thuộc sở hữu toàn dân Trong lịch sử quan hệ pháp luật đất đai của Việt Nam đã tồn tại nhiều hình thức sở hữu đối với đất đai. Hiện nay, kế thừa Hiến pháp năm 1980, Điều 17 Hiến pháp năm 1992 và Khoản 1 Điều 5 Luât Đất đai năm 2003 đều ghi nhận tại Việt Nam “đất đai thuộc sở hữu toàn dân”. Sở hữu toàn dân đối với đất đai là nguyên tắc tối thượng của ngành Luật Đất đai, cần được hiểu như sau: Như mọi quan hệ khác, các quan hệ liên quan đến đất đai đều bị chi phối bởi quan hệ sở hữu. Do đó, đề cấp tới các quan hệ liên quan đến đất đai, trước tiên phải đề cập tới quan hệ sở hữu. Sở hữu toàn dân đối với đất đai chi phối nội dung của tất cả các nguyên tắc còn lại của ngành Luật Đất đai, của toàn bộ nội dung của ngành Luật Đất đai, và chi phối quá trình chiếm hữu, quản lý, sử dụng và định đoạt đối với đất đai trên thực tế của Nhà nước và mọi tổ chức, cá nhân. Sở hữu toàn dân là một chế độ sở hữu, không phải là một hình thức sở hữu theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 (theo quy định tại Điều 200 về tài sản thuộc hình thức sở hữu Nhà nước thì đất đai là tài sản thuộc hình thức sở hữu này). Nhà nước thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai và thống nhất quản lý Nhà nước về đất đai. Toàn bộ diện tích lãnh thổ Việt Nam gồm cả đất liền, biển, đảo… đều thuộc chế độ sở hữu toàn dân đối với đất đai, không có điện tích đất đai nào của Việt Nam không có chủ sở hữu (vô chủ). Đất đai do Nhà nước Việt Nam thống nhất quản lý, các tổ chức, cá nhân chỉ có quyền sử dụng đất. Thực hiện chế độ sở hữu toàn dân đối với đất đai là vấn đề phức tạp về lý luận và thực tiễn, theo quy định của Hiến pháp năm 1992 và Luật Đất đai năm 2003 thì Nhà nước là đại diện và thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu toàn dân đối với đất đai. Với tư cách này Nhà nước thiết lập hệ thống cơ quan quản lý Nhà nước đối với đất đai, ban hành văn bản quy phạm pháp luật, ghi nhận và thực hiện quyền định đoạt đối với đất đai; trao quyền chiếm hữu, sử dụng đất cho người sử dụng đất… Đây là nội dung lý luận quan trọng được giới thiệu đầy đủ tại mục 3 của chương này. 1.3.2 Nguyên tắc Nhà nước thống nhất quản lý toàn bộ đất đai theo quy hoạch và pháp luật Nguyên tắc này được ghi nhận tại Điều 18 Hiến pháp năm 1992 và tại Khoản 1 Điều 6 Luật Đất đai năm 2003. Với tư cách là đại diện chủ sở hữu toàn dân đối với đất đai và tư cách là người quản lý mọi mặt đời sống xã hội, Nhà nước Việt Nam thống nhất quản lý đối với đất đai. Để thực hiện công tác
này, ngoài các cơ quản quản lý có thẩm quyền chung, Nhà nước Việt Nam lập hệ cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền chuyên môn đối với đất đai, ban hành hệ thống chính sách, pháp luật, chế độ quản lý áp dụng thống nhất trên toàn quốc, đối với mọi diện tích đất, loại đất, thửa đất và đối với mọi chủ thể sử dụng đất… không có sự phân biệt nào trong quá trình áp dụng các quy định của pháp luật và các quy tắc khác trong công tác quản lý Nhà nước đối với đất đai. Với chế độ sở hữu toàn dân đối với đất đai, công tác quản lý Nhà nước đối với loại tài nguyên quý này càng trở nên quan trọng. Với đặc thù của đất đai là trải rộng về không gian, sử dụng lâu dài theo thời gian, thay đổi theo nhu cầu của con người… nên bên cạnh pháp luật, việc quản lý của Nhà nước đối với đất đai còn được thực hiện theo quy hoạch sử dụng đất đai. Đây là công cụ quản lý đặc thù, tương đối đặc biệt và quan trọng của Nhà nước khi thực hiện quản lý đối với đất đai so với việc Nhà nước quản lý đối với các lĩnh vực khác của xã hội. Tuy nhiên, xét ở khía cạnh nào đó, quy hoạch sử dụng đất cũng là pháp luật đất đai. Để thực hiện công tác quản lý Nhà nước đối với đất đai, Nhà nước Việt Nam sử dụng nhiều công cụ, phương tiện khác nhau, trong đó pháp luật và quy hoạch là công cụ, phương tiện quan trọng và hiệu quả nhất. Để bảo đảm thực hiện nguyên tắc này trong thực tế Nhà nước cần ban hành để hoàn thiện hệ thống quy phạm pháp luật về đất đai và bảo đảm thực hiện trong thực tế; xây dựng và quản lý quy hoạch sử dụng đất, đảm bảo thực hiện bằng việc cụ thể hóa nội quy hoạch sử dụng đất thành kế hoạch sử dụng đất và tổ chức thực hiện hiệu quả; người sử dụng đất triệt để thực thi pháp luật và quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm… 1.3.3 Nguyên tắc sử dụng đất hợp lý và tiết kiệm Với mục đích sử dụng hiệu quả nguồn lực đất đai phục vụ cho sự phát triển đời sống kinh tế xã hội, một trong các yêu cầu quan trọng là sử dụng đất hợp lý, tiết kiệm. Sử dụng đất hợp lý được hiểu là việc sử dụng đất dựa trên cơ sở khả năng sinh lợi của đất và nhu cầu của con người về những giá trị mà đất có thể tạo ra. Nếu việc sử dụng đất chỉ dựa trên cơ sở khả năng sinh lợi của đất nhưng những lợi ích đó con người không có nhu cầu/có nhu cầu thấp hoặc việc sử dụng đất chỉ dựa trên nhu cầu của con người nhưng đất lại không có khả năng/có khả năng thấp trong việc tạo ra những giá trị đó thì chưa phải là sử dụng đất hợp lý. Sử dụng đất tiết kiệm là việc sử dụng triệt để từng diện tích, từng thửa đất, không để đất hoang hóa, không để đất trống, đồi trọc, không sử dụng đất.
Ngoài việc tiết kiệm đất về không gian, việc sử dụng đất liên tục, không để đất ngừng sử dụng trong một thời gian nhất định cũng là một khía cạnh của việc sử dụng đất tiết kiệm. Xuất phát từ nhiều nguyên nhân như diện tích đất đai, khả năng tạo ra lợi ích của đất để đáp ứng nhu cầu của con người… có hạn nhưng nhu cầu của con người đối với các lợi ích phát sinh từ đất không ngừng tăng lên (do tăng dân số, nhu cầu của cuộc sống…)… nên sử dụng đất hợp lý và tiết kiệm trở thành nguyên tắc của ngành Luật Đất đai. Nguyên tắc sử dụng đất hợp lý và tiết kiệm chỉ được bảo đảm thực hiện trên thực tế khi có sự kết hợp với nhiều nội dung quản lý Nhà nước đối với đất đai, nội dung sử dụng đất đai khác như làm tốt công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất làm cơ sở khoa học và điều kiện cho công tác sử dụng đất; xác định và bảo đảm việc sử dụng đất đúng mục đích; chú trọng công tác khai hoang, vỡ hóa để đưa đất chưa sử dụng vào sử dụng nhằm tăng diện tích sử dụng đất, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của con người; kết hợp th ực thi các biện pháp tăng cường hiệu suất sử dụng đất, thực hiện thâm canh, tăng vụ, bố trí cây trồng, vật nuôi hợp lý… trong sản xuất nông nghiệp… 1.3.4 Nguyên tắc ưu tiên bảo vệ đất nông nghiệp, đặc biệt là đất trồng lúa Ưu tiên bảo vệ đất nông nghiệp, đặc biệt là đất trồng lúa được hiểu là hạn chế tới mức tối đa việc giảm diện tích đất này. Trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa tất yếu diện tích các loại đất khác như đất mặt bằng sản xuất kinh doanh, đất chuyên dùng… kể cả diện tích đất ở cũng tăng lên và nhu cầu tăng diện tích của tất cả các loại đất đó đều đè nặng lên diện tích đất nông nghiệp nói chung, diện tích đất trồng lúa nói riêng. Trong khi đó, là một nước đi lên từ sản xuất nông nghiệp, hiện số người sống bằng sản xuất nông nghiệp cao trong khi diện tích đất nông nghiệp hạn chế thì việc ưu tiên bảo vệ đất nông nghiệp, đặc biệt là đất trồng lúa là vấn đề quan trọng. Đặc biệt, trong điều kiện diện tích đất trồng lúa có nguy cơ giảm mạnh khi các đồng bằng của Việt Nam bị ngập nước vì nước biển dâng cao do biến đổi khí hậu toàn cầu. Bảo vệ nghiêm ngặt diện tích đất trồng lúa không chỉ là bảo đảm nhu cầu mưu sinh cho đại đa số người dân sống tại nông thôn Việt Nam; bảo đảm an ninh lương thực quốc gia từ đó góp phần bảo đảm trật tự an toàn xã hội, sự phát triển bền vững của đất nước, trong điều kiện Việt Nam là nước xuất khẩu gạo lớn của thế giới thì nó còn góp phần bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu, đảm bảo sự ấm no, hạnh phúc của nhân loại khi nhu cầu về lương thực, lúa gạo vẫn cao và tăng dần theo thời gian. Để bảo đảm nguyên tắc này được thực thi trong thực tiễn cần làm tốt công tác quy hoạch sử dụng đất, trong đó cần xác định những vùng đất lúa
chuyên canh được bảo vệ nghiêm ngặt; mở rộng diện tích đất nông nghiệp bằng công tác khai hoang, vỡ hóa từ diện tích đất chưa sử dụng hoặc đất sử dụng vào mục đích khác không hiệu quả nhưng có khả năng sản xuất; thâm canh tăng vụ, tăng năng xuất… nhằm tăng hiệu quả sử dụng diện tích đất nông nghiệp có sẵn. Mặt khác, cần quy định cụ thể và bảo đảm thực thi quy định của pháp luật về tạo điều kiện cho người làm nông nghiệp có đất sản xuất; về hạn chế đối tượng nhận chuyển nhượng đất nông nghiệp; về thủ tục chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp chặt chẽ; về khuyến khích mọi chủ thể tham gia khai hoang để mở rộng diện tích đất nông nghiệp, trong đó có diện tích đất trồng lúa… 1.3.5 Nguyên tắc cải tạo, bồi bổ đất Để nâng cao hiệu quả sử dụng đất và bảo đảm khả năng sử dụng đất lâu dài phục vụ sự phát triển của xã hội công tác cải tạo, bồi bổ đất trở thành vấn đề mang tính nguyên tắc. Cải tạo đất được hiểu là việc thực hiện các giải pháp vật chất kỹ thuật nhằm thay đổi về dưỡng chất, tính năng của đất để đưa đất vào sử dụng, bảo đảm khả năng sử dụng đất. Bồ bổ đất được hiểu là việc thực hiện các giải pháp vật chất kỹ thuật nhằm tăng dưỡng chất của đất góp phần nâng cao khả năng sinh lợi của đất. Với nội dung như nêu trên, công tác cải tạo, bồi bổ đất chỉ đặt ra đối với một số loại đất nhất định, chủ yếu là đất nông nghiệp, đặc biệt là đất trồng trọt. Bởi một số loại đất này chỉ có thể sử dụng, tạo ra lợi ích khi đạt đến độ sinh hóa nhất định và việc tăng cường dưỡng chất của các loại đất này sẽ dẫn đến nâng cao giá trị sử dụng đất để đáp ứng tốt hơn nhu cầu của con người. Việc sử dụng đất trên thực tế luôn dẫn đến việc dưỡng chất của đất giảm đi nên song song với quá trình sử dụng đất là quá trình cải tạo, bồi bổ đất. Tuy nhiên, trong thời gian vừa qua chúng ta chú trọng công tác sử dụng đất tới mức khai thác kiệt quệ tiềm năng, khả năng sinh lợi của đất trong khi công tác cải tạo, bồi bổ đất bị coi nhẹ đã dẫn đến nhiều diện tích đất đai bị thoái hóa, mất hoặc giảm khả năng sử dụng. Việc sử dụng đất lâm nghiệp đã dẫn đến sự giảm sút mạnh diện tích rừng, do vậy một diện tích đáng kể đất nông nghiệp bị sói mòn, thoái hóa nên mất hoặc giảm khả năng sử dụng. Mặt khác, trong quá trình khai thác triệt để khả năng của đất, việc lạm dụng và sử dụng không đúng khoa học kỹ thuật trong sản xuất cũng dẫn đến làm tổn hại đến đất đai… Để nguyên tắc cải tạo và bồi bổ đất được thực thi trong thực tiễn cần quan tâm áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất; thậm chí sử dụng các biện pháp kỹ thuật truyền thống phù hợp để giữ lại và tăng dưỡng chất cho đất; kết hợp với nguyên tắc sử dụng đất hợp lý, không nên quá chú trọng công
tác khai thác giá trị của đất tới mức làm kiệt quệ khả năng sử dụng đất…Nhà nước cần khuyến khích, hướng dẫn, hỗ trợ người sử dụng đất cải tạo, bồi bổ đất; xử lý vi phạm, thậm chí thu hồi đất khi người sử dụng đất. 1.3.6 Nguyên tắc sử dụng đất gắn với bảo vệ môi trường Hiện nay, bảo vệ môi trường là mối quan tâm của toàn nhân loại, nó trở thành nghĩa vụ của mọi quốc gia, mọi tổ chức, cá nhân và được thể hiện trong mọi hoạt động của mọi chủ thể, trong đó có hoạt động sử dụng đất. Sử dụng đất gắn với bảo vệ môi trường được hiểu là cần bảo đảm không làm xấu đi, làm tổn hại đến môi trường tự nhiên trong quá trình sử dụng đất. Đất đai là một trong những yếu tố cơ bản của môi trường nên sử dụng đất là sử dụng một trong các yếu tố cơ bản của môi trường, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường, trước hết là ảnh hưởng đến môi trường đất, từ ô nhiễm môi trường đất sẽ ảnh hưởng đến môi trường không khí, môi trường nước. Môi trường là nơi diễn ra hoạt động sống của mọi loài sinh vật, trong đó có con người, khi môi trường bị ảnh hưởng xấu, bị tổn hại sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới sự đa dạng sinh học do nhiều loài sinh vật bị tuyệt chủng, de doạ tuyệt chủng; tới chất lượng cuộc sống, thậm chí tới sự tồn vong của nhân loại... Do vậy bảo vệ trực tiếp môi trường đất nói riêng, bảo vệ môi trường nói chung trong quá trình sử dụng đất là để bảo vệ sự sống trên trái đất, bảo vệ nhân loại. Tại Khoản 2 Điều 11 Luật Đất đai năm 2003 quy định việc sử dụng đất phải đảm bảo tiết kiệm, có hiệu quả, bảo vệ môi trường và không làm tổn hại đến lợi ích chính đáng của người sử dụng đất xung quanh; tại Khoản 5 Điều 107 quy định, tuân theo các quy định về bảo vệ môi trường, không làm tổn hại đến lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất có liên quan... đã quán triệt nguyên tắc sử dụng đất gắn với bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, để nguyên tắc này được thực hiện hiệu quả trong thực tiễn cần coi trọng công tác quy hoạch sử dụng đất, theo đó những hoạt động kinh tế công nghiệp gây ô nhiễm môi trường cần được đặt xa khu dân cư, tránh ảnh hưởng trực tiếp tới môi trường sống của con người; coi trọng việc sử dụng công nghệ hiện đại, thân thiện với môi trường, ít gây tổn hại tới môi trường; coi trọng việc xử lý chất thải sinh hoạt, chất thải công nghiệp; coi trọng việc thay đổi hành vi sử dụng hóa chất trong sản xuất nông nghiệp của người nông dân... 2. QUAN HỆ PHÁP LUẬT ĐẤT ĐAI 2.1. Lịch sử quan hệ pháp luật đất đai Phù hợp với lịch sử của dân tộc trong từng giai đoạn, lịch sử quan hệ pháp luật đất đai biến động và phát triển không ngừng. Như mọi quan hệ khác trong xã hội, quan hệ pháp luật đất đai có nội dung phong phú gồm quan hệ sở hữu,
quan hệ quản lý, quan hệ sử dụng, quan hệ phân phối... trong đó, quan hệ sở hữu là quan hệ quan trọng nhất, quyết định các quan hệ còn lại. Với ý nghĩa đó, nội dung này chủ yếu đề cấp đến quan hệ sở hữu quan hệ pháp luật đất đai. 2.1.1 Thời kỳ lập quốc (Từ đầu thiên niên kỷ I tới thứ kỷ III trước công nguyên) Thời kỳ này tên nước là Văn Lang và sau đó có tên gọi là Âu Lạc, lịch sử chia thành hai phân kỳ cụ thể là: Thời kỳ Hùng Vương công xã thị tộc với tính chất quần hôn, quan hệ huyết thống tan dã do sự xuất hiện của gia đình. Một số gia đình sống quần tụ trên một khu vực địa lý nhất định dẫn đến hình thành công xã nông thôn. Trong công xã nông thôn, ngoài quan hệ xóm giềng thì quan hệ huyết thống vẫn được bảo tồn. Công xã nông thôn khẳng định là chủ đối với diện tích đất đai (ruộng đất, ao, đầm, hồ…) mà công xã đang quản lý và phân chia cho các thành viên của công xã là các hộ gia đình và những người lao động tự do sử dụng. Thực tiễn của Nhà nước Văn Lang và Âu Lạc ở thời kỳ lập quốc chưa hình thành xã hội chiếm hữu nô lệ rõ ràng, bởi số lượng nê lệ còn ít, chủ yếu là nô lệ gia đình. Tuy nhiên, thời kỳ này tầng lớp quí tộc đã xuất hiện. Họ chủ yếu là những người lãnh đạo thị tộc, bộ lạc, công xã… do lạm dụng quyền hạn của mình chiếm hữu của cải dư thừa của thị tộc, bộ lạc, công xã mà trở nên giầu có. Họ chiếm giữ, quản lý một diện tích đất đáng kể và khẳng định là chủ đối với diện tích đất rộng lớn này. Là Nhà nước tập quyền, quyền lực nhà nước tập trung vào Vua, người đứng đầu Nhà nước. Để khẳng định một Nhà nước mạnh, như các Nhà nước nói chung, Nhà nước thời kỳ lập quốc cũng khẳng định là chủ đối với diện tích đất đai thuộc lãnh thổ của Nhà nước mình. Sau thời kỳ Hùng Vương kéo dài vài trăm năm là thời kỳ An Dương Vương kéo dài khoảng nửa thế kỷ. Đất nước thời kỳ này mang tên gọi là Âu Lạc. Về cơ bản xã hội Âu Lạc không thay đổi nhiều, do đó quan hệ pháp luật đất đai, đặc biệt là quan hệ sở hữu đối với đất đai vẫn kế thừa từ thời kỳ Hùng Vương. Như vậy, thời kỳ lập quốc quan hệ pháp luật đất đai được thiết lập trên cơ sở ba hình thức sở hữu đối với đất đai là sở hữu Nhà nước đối với đất đai, sở hữu công xã nông thôn đối với đất đai và sở hữu tư nhân đối với đất đai. Thực tế việc sở hữu đất đai của các chủ sở hữu thời kỳ lập quốc không có đầy đủ quyền năng pháp lý như quy định của luật pháp hiện nay mà chỉ có tính chất là sự chiếm giữ đất đai. 2.1.2 Thời kỳ thuộc Bắc (Từ cuối thế kỷ III trước công nguyên đến thế kỷ X sau công nguyên)
Sau các cuộc chiến tranh, nước Âu Lạc trở thành một quận, huyện của chính quyền phong kiến phương Bắc (Nhà Triệu và nhà Hán). Khi xâm lược được miền đất mới, Nhà nước phong kiến phương Bắc coi đất Âu Lạc là một phần diện tích lãnh thổ của mình, khẳng định là chủ đối với diện tích đất mới chiếm đóng. Mặt khác, chính quyền Nhà nước phong kiến phương Bắc được tổ chức tới địa phương, gồm cả miền đất mới. Theo đó, quan lại Nhà nước phương Bắc được đưa về cơ quan chính quyền thực hiện quản lý miền đất mới, và để bảo đảm cho họ yên tâm với công việc, gắn bó với miền đất này, Nhà nước ban thưởng nhiều đất đai cho họ và gia đình họ. Với chức quyền của mình, quan lại phong kiến phương Bắc lại vơ vét, bóc lột và ngày càng thâu tóm nhiều đất đai hơn. Như vậy, các quan hệ pháp luật đất đai gắn bó với lợi ích của chính quyền và con người Nhà nước phong kiến phương Bắc được phát triển. Để thực hiện việc đồng hóa dân tộc Việt, hiểu rõ nét văn hóa công xã (làng xã sau này) của người Việt, chính quyền phong kiến phương Bắc đã từng bước làm suy yếu công xã, mà một trong các biện pháp được tiến hành là tước bỏ đất đai thuộc quyền sở hữu của công xã nông thôn. Tuy nhiên, tiếp tục phát huy truyền thống của mình, “ứng vạn biến” trong tình hình chịu sự cai trị của chính quyền phương Bắc, sở hữu đất đai của công xã nông thôn vẫn tồn tại nhưng có phần suy yếu so với thời kỳ lịch sử trước đó. Nội dung trên cho thấy thời kỳ thuộc Bắc quan hệ pháp luật đất đai vẫn chịu chi phối bởi ba hình thức sở hữu là sở hữu Nhà nước đối với đất đai, sở hữu công xã nông thôn đối với đất đai và sở hữu tư nhân đối với đất đai. Trong đó, phù hợp với tình hình lịch sử cụ thể mà mỗi hình thức sở hữu phát triển hoặc giảm sút so với thời kỳ lập quốc. 2.1.3 Thời kỳ Phong kiến (Từ thế kỳ X tới thế kỷ XX) Thời kỳ này kéo dài qua nhiều triều đại, do đặc điểm lịch sử và quy luật vận động xã hội, quan hệ pháp luật đất đai có nhiều thay đổi. a. Thời kỳ nhà Đinh và nhà Tiền lê Sau khi giành được độc lập từ phong kiến phương Bắc, chính sự trong nước không ổn định do hiện tượng loạn mười hai sứ quân. Do vậy, sau khi thống nhất được quyền lực, Đinh Tiên Hoàng bắt tay vào xây dựng một Nhà nước tập quyền mạnh, toàn bộ quyền lực nhà nước tập trung vào Vua. Là một Nhà nước mạnh, toàn bộ diện tích đất đai thuộc lãnh thổ quốc gia đều thuộc quyền sở hữu của Nhà nước. Việc sử dụng đất sản xuất nông nghiệp được coi trọng, trong đó ngoài việc phát triển thủy lợi, chống thiên tai, nhà vua còn thực hiện việc cầy tịch điền là hình thức vua cầy tượng trưng, lấy thóc lúa đó thờ tôn miếu.
Trong triều đại nhà Đinh, một số quan lại được vua cấp cho một số hộ hoặc một diện tích đất để hưởng thuế gọi là thực ấp, một số quan lại được nhà vua cấp đất thưởng công, nhưng đất đó vẫn là của vua. Do vậy, Nhà nước có quyền sở hữu tối cao đối với đất đai. Công xã nông thôn vẫn quản lý và chia ruộng đất cho các thành viên của công xã sử dụng đất, các thành viên không có quyền sở hữu đất đai mà chỉ có quyền chiếm hữu đất đai riêng lẻ. Người nông dân là thần dân của vương quyền được phân phối ruộng đất để cấy cầy, có nghĩa vụ nộp tô, thuế, đi phu, đi lính cho Nhà nước. Như vậy, về cơ bản hình thức sở hữu tư nhân đối với đất đai ít tồn tại. Quan hệ pháp luật đất đai trong triều đại nhà Hậu Lê về cơ bản không thay đổi so với quan hệ pháp luật đất đai trong triều đại nhà Đinh. Trong đó, hình thức sở hữu Nhà nước đối với đất đai được củng cố, phát triển mạnh, hình thức sở hữu tư nhân đối với đất đai suy giảm mạnh còn sở hữu công xã nông thôn khôi phục trở lại so với thời kỳ lịch sử trước đó. b. Thời kỳ nhà Lý và nhà Trần Nối tiếp chính sách đất đai của hai triều đại trước đó, chế độ sở hữu Nhà nước đối với đất đai vẫn chiếm ưu thế trong xã hội, kể cả ruộng đất của công xã, dù công xã thực hiện việc quản lý và phân phối cho các thành viên sử dụng nhưng vẫn phải đặt dưới quyền tối cao của vua. Người dân sử dụng ruộng công phải nộp tô, thuế, đi lao dịch, đi lính cho Nhà nước. Mặt khác, vua thực hiện việc phong cấp cho quý tộc và quan lại ruộng đất hoặc một số hộ để họ quản lý, thu thuế hưởng bổng lộc thay cho việc hưởng lương. Tuy nhiên, hai triều đại nhà Lý và nhà Trần xây dựng Nhà nước thân dân, việc mua bán ruộng đất và hình thức sở hữu tư nhân đối với đất đai được luật pháp công nhận. Ngoài ra, luật còn có nhiều quy định cụ thể về việc chuộc lại đất đã được cầm đợ, đã bị bỏ hoang, đã có văn khế bán đoạn cũng như quy định việc cấm các nhà quyền thế ngăn trở việc sử dụng đất đai ngoài phạm vi đầm, ao của mình. Đặc biệt, triều đại nhà Trần vào thế thử thứ XIII đã đặt ra chính sách chuyển đất công thành đất tư góp phần cho sự phát triển hình thức sở hữu tư nhân đối với đất đai. Mặc dù vậy, quyền sở hữu tối cao của Nhà nước đối với toàn bộ diện tích lãnh thổ quốc gia vẫn được coi là thiêng liêng. Triều đại nhà Lý đã tạo lập được một công cụ phục vụ quản lý Nhà nước đối với đất đai là sổ điền bạ. Đây là công cụ có tính chất pháp lý và tính chất tác nghiệp kỹ thuật đầu tiên trong lịch sử được tạo lập để phục vụ quản lý Nhà nước đối với đất đai. Nó thể hiện trình độ quản lý Nhà nước đối với đất đai được nâng cao, góp phần ổn định, phát triển quan hệ pháp luật đất đai.
Hai triều đại nhà Lý và nhà Trần có chính sách đất đai tương đồng với nhau, trong đó cùng có chính sách sử dụng đất phát triển sản xuất nông nghiệp với các nội dung cơ bản là coi trọng công tác khai khẩn đất đai, mở rộng diện tích sản xuất, triều đại nhà Trần thậm chí đã lập các chức quan, giao trách nhiệm cho các chức quan đó trông coi công việc quan trọng này; coi trọng công tác trị thủy, thủy lợi phục vụ cho sản xuất; phát triển các điền trang bên cạnh ruộng tịch điền, ruộng quốc khố… c. Thời kỳ nhà Hồ Nhà Hồ tồn tại trong thời gian ngắn xong đã có chính sách đất đai riêng biệt khác với thời kỳ lịch sử trước đó. Biểu hiện rõ nét là quy định về hạn điền, theo đó chỉ Đại Vương và Trưởng Công chúa không bị hạn điền còn thứ dân có mức hạn điền là không quá 10 mẫu ruộng, nếu vượt quá thì phải nộp quan; người phạm tội có thể chuộc tội bằng đất đai. Quy định này đã hạn chế sự phát triển của sở hữu tư nhân đối với đất đai, ngược lại đã tạo điều kiện cho sự phát triển của sở hữu Nhà nước đối với đất đai. d. Thời kỳ nhà Hậu Lê Thời kỳ này, chính sách đất đai được gắn với chính sách kinh tế. Nhà nước xóa bỏ điền trang, thái ấp, hạn chế chế độ tư hữu đối với đất đai. Nhà nước thay chế độ phong cấp thái ấp bằng chế độ lộc điền, chế độ này được cấp tạm thời để quan lại hưởng hoa lợi. Bên cạnh đó là chế độ quân điền mà Luật Hồng Đức đã quy định cụ thể cách phân phối, sử dụng đất của công xã nông thôn. Theo đó tất cả mọi nông dân tự do từ vợ con của những người bị tội đồ, lưu đến quan tam phẩm đều được hưởng khẩu phần ruộng của làng xã. Làng nào quản lý ruộng đất của làng đó, Nhà nước không cắt ruộng đất của làng này cho làng khác. Ruộng đất của làng xã được chia theo đẳng hạng là: nhất đẳng, nhị đẳng, tam đẳng, chỗ tốt bù chỗ xấu và cứ 3 năm chia lại một lần. Người có quyền chức không được chiếm ruộng, trong khi binh lính được ưu đãi chia ruộng đất do không được nhận lương của Nhà nước. Người sử dụng đất của công xã phải nộp tô, thuế, quân dịch, phu phen nên công xã trở thành cơ sở bóc lột của Nhà nước trung ương. Tuy nhiên, cuối triều đại nhà Hậu Lê pháp luật thừa nhận việc mua bán, cầm cố và thừa kế ruộng đất. Việc mua bán ruộng đất được thực hiện khi hai bên ký kết vào hợp đồng. Ruộng đất bán đứt thì không được đòi lại. Về cầm cố ruộng, pháp luật có quy định thời hạn tối đa, quá thời hạn đó không được chuộc lại. Với các quy định này, pháp luật đã tạo điều kiện cho sự phát triển của sở hữu tư nhân đối với đất đai. Trong triều đại nhà Hậu Lê, việc sử dụng đất phát triển sản xuất nông nghiệp tiếp tục được coi trọng thông qua công tác khai hoang mở rộng diện tích
sản xuất, làm công tác thủy lợi, đắp đê trị thủy… Cùng với đó là quá trình mở mang bờ cõi về phương Nam. Để phục vụ công tác quản lý Nhà nước đối với đất đai trong điều kiện diện tích lãnh thổ ngày càng được mở rộng, nhà Hậu Lê đã lập được bản đồ hành chính. Như vậy sau nhà Lý với việc lập sổ điền bạ, việc nhà Hậu Lê lập bản đồ hành chính cho thấy công tác quản lý Nhà nước đối với đất đai được các triều đại phong kiến Việt Nam coi trọng, không ngừng tìm tòi để thực hiện và hoàn thiện các công cụ, phương tiện, giải pháp… nhằm quản lý đất đai tốt hơn, góp phần tạo điều kiện cho các quan hệ pháp luật đất đai vận động, phát triển. Cuối triều đại, nhà Hậu Lê suy yếu cũng là giai đoạn Trịnh – Nguyễn phân tranh. Ở đàng ngoài, họ Trịnh thi hành chế độ lộc điền, quan lại được miễn thuế ruộng tư, nạn địa chủ cướp đoạt ruộng đất của nông dân diễn ra dữ dội. Trong khi đó ở miền trong, họ Nguyễn tiếp tục thực thi công tác khai khẩn đất đai và ưu đãi cho binh sĩ khi chia cấp đất đai. Đất đai mà quan lại có được do chiêu tập binh lính và nô tỳ khai khẩn thuộc sở hữu của họ nhưng phải nộp thuế cho Nhà nước. Như vậy, khác với các thời kỳ lịch sử trước đây là quan hệ pháp luật đất đai tương đối ổn định, từ thời kỳ nhà Hồ, quan hệ pháp luật đất đai đã có chuyển biến nhanh chóng, thậm chí trong thời kỳ nhà Hậu Lê, chính sách đất đai đã không thống nhất. đ. Thời kỳ nhà Nguyễn Nhà Nguyễn gồm 2 triều đại là Nguyễn Tây sơn và Nguyễn Phú xuân (tên gọi theo nơi phát tích của triều đại). Triều đại nhà Nguyễn Tây sơn tồn tại ngắn ngủi nhưng đã thực thi được một số chính sách đối với đất đai như chiếu khuyến nông, giảm nhẹ tô, thuế cho nông dân, chiêu hồi dân sơ tán và khai khẩn ruộng đất bỏ hoang… Nhà Nguyễn Phú xuân ban đầu đã thực hiện việc tịch thu ruộng đất của những người theo nhà Nguyễn Tây sơn, người dân phải trả lại đất cho chủ cũ, mất dần đất và chịu tô thuế nặng nề. Cùng với nó, quá trình tập trung ruộng đất vào địa chủ diễn ra nhanh chóng. Để khắc phục tình trạng bần cùng hóa của người nông dân, nhà Nguyễn Phú xuân khuyến khích công tác khai khẩn đất đai cùng với quá trình mở rộng bờ cõi quốc gia về phương Nam. Thậm chí, nếu mới đầu Nhà nước nghiêm cấm thì giai đoạn về sau đã cho phép chuyển đất công thành đất tư và chấp nhận quyền cầm cố đất công có thời hạn của các làng xã. Cùng với quyền thu thuế của Nhà nước, càng về cuối triều đại nhà Nguyễn thì quyền tư hữu về ruộng đất của địa chủ càng được củng cố. Như vậy, cũng như thời kỳ nhà Hậu Lê, quan hệ pháp luật đất đai của thời kỳ nhà Nguyễn không ổn định bởi quan hệ sở hữu đối với đất đai của cả hai triều đại này đều thay đổi giữa thời kỳ cuối so với thời kỳ đầu của mỗi
triều đại. Theo đó, ở thời kỳ đầu cả hai triều đại, sở hữu Nhà nước đối với đất đai được củng cố, phát triển nhưng ở cuối hai triều đại này sở hữu tư nhân đối với đất đai được khôi phục, phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên nghiên cứu của các sử gia Việt Nam cho thấy, trải suốt từ th ời kỳ Lập quốc qua thời kỳ Phong kiến ở VN, Nhà nước luôn giữ quyền sở hữu tối cao đối với toàn bộ đất đai của quốc gia, còn quyền tư hữu đối với đất đai là một thứ quyền hạn chế và không hoàn chỉnh, luôn chịu sự chi phối của quyền sử hữu tối cao của Nhà nước. e. Thời kỳ thuộc Pháp Thời kỳ này chính quyền phong kiến Việt Nam vẫn tồn tại (thời kỳ nhà Nguyễn), nội dung phần trên cho thấy ruộng đất tập trung ngày càng nhiều vào tay cường hào, phong kiến. Theo thống kê thì đến năm 1930 đã có 6530 địa chủ có trên 50 ha ruộng đất; với 2% dân số, địa chủ đã nắm giữ 52% diện tích ruộng đất; trong khi 97% nông dân chỉ sử dụng 36% diện tích ruộng đất cả nước; trong số đó, gần 60% người nông dân không có ruộng đất canh tác. Riêng Nam bộ có 6300 địa chủ, chiếm 45% diện tích ruộng đất của vùng, tại vùng đất này có tới gần 70% nông dân không có đất sản xuất. Cùng với giai cấp địa chủ phong kiến, bọn thực dân, tư bản cũng ngày càng chiếm được nhiều ruộng đất. Các võ quan người Pháp được Chính phủ bảo hộ cấp đất đền công chinh phục miền đất thuộc địa mới; lực lượng thực dân có quyền thế cũng được quyền khai khẩn đất đai lập đồn điền, trại ấp, công xưởng. Theo số liệu thống kê, nếu năm 1890 tại Đông Dương chỉ có hơn 115 đồn điền với tổng diện tích chưa tới 12.000 ha thì sau đó 40 năm – năm 1930 tổng diện tích các đồn điền đã tăng gấp hơn trăm lần – khoảng 1.2500.000 ha. Như vậy, thời kỳ thuộc Pháp, chính sách đất đai của chính quyền bảo bộ và triều đình phong kiến đều tạo điều kiện thuận lợi cho sở hữu tư nhân đối với đất đai phát triển. Bên cạnh đó, hình thức sở hữu Nhà nước đối với đất đai và sở hữu công xã nông thôn (làng xã) đối với đất đai vẫn tồn tại. Riêng hình thức sở hữu Nhà nước đối với đất đai thời kỳ này khác với thời kỳ thuộc Bắc ở chỗ, chủ sở hữu gồm cả Nhà nước phong kiến bản địa và Nhà nước bảo hộ. f. Thời kỳ Mỹ Ngụy tạm chiếm miền Nam Dưới sự bảo trợ của Hoa Kỳ, đi theo con đường tư bản, hình thức sử hữu tư nhân nói chung, sở hữu tư nhân đối với đất đai nói riêng phát triển mạnh trong thời kỳ Nhà nước Miền nam Cộng hòa. Để xóa bỏ thành quả của cách mạng Tháng Tám mang lại cho nông dân Nam bộ, giảm ảnh hưởng của cuộc cải cách ruộng đất ở miền Bắc, khôi phục và duy trì chế độ sở hữu ruộng đất của địa chủ, thực dân… chính quyền Miền nam Cộng hòa đã thực hiện một số chính sách đất đai như sau:
* Quốc sách cải cách điền địa: Với nội dung cơ bản là: + Truất hữu ruộng đất của địa chủ, thu hồi ruộng đất của thực dân, tư sản. + Lập khế ước tá điền; tiểu điền chủ hóa tá điền. * Luật Người cày có ruộng: Có nội dung cơ bản là: + Quy định mức hạn điền đối với địa chủ tại miền Trung là không vượt quá 5ha và đối với địa chủ tại miền Nam là không vượt quá 15 ha. + Việc chuất hữu ruộng đất của địa chủ được thực hiện theo cách Nhà nước mua ruộng đất của họ và bán lại ruộng đất đó cho nông dân, tá điền. Việc thực hiện các chính sách nêu trên của Chính quyền Miền nam Cộng hòa dù mang những cái tên có tính chất cách mạng nhưng thực chất lại có nội dung phản động, không làm thay đổi bản chất chế độ, không thay đổi quan hệ pháp luật đất đai mà ở đó người nông dân, tá điền không có đất phải đi làm thuê cho địa chủ, tư bản. g. Thời kỳ có Đảng đến nay Do đặc điểm lịch sử, phù hợp với tình hình cách mạng trong mỗi thời kỳ, chính sách đất đai của Đảng và Nhà nước Việt Nam không ổn định. * Thêi kú tõ khi §¶ng ra ®êi ®Õn hoµn thµnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt T¹i C¬ng lÜnh ®Çu tiªn cña §¶ng ®∙ x¸c ®Þnh môc tiªu cña cuéc c¸ch m¹ng lµ ®¸nh ®æ ®Õ quèc, phong kiÕn, dµnh ruéng ®Êt cho d©n cµy víi khÈu hiÖu: TÞch ký hÕt th¶y ruéng ®Êt cña bän ®Þa chñ ngo¹i quèc, bæn xø vµ gi¸o héi, giao ruéng ®Êt Êy cho trung vµ bÇn n«ng. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö ViÖt Nam, vÊn ®Ò ruéng ®Êt ®îc coi lµ vÊn ®Ò c¸ch m¹ng vµ c¸ch m¹ng ruéng ®Êt ®îc ®Æt thµnh mét trong nh÷ng nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc. Như trong bả1n 34Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, Karl Marx đã tuyên bố: "cách mạng ruộng đất là điều kiện để giải phóng dân tộc". Trong x∙ héi phong kiÕn, íc m¬ cña ngêi n«ng d©n lµ cã ruéng ®Êt, c¸ch m¹ng th¾ng lîi ®em l¹i ruéng ®Êt cho d©n cµy chÝnh lµ ®éng lùc thóc ®Èy ngêi n«ng d©n tham gia kh¸ng chiÕn ®Ó b¶o vÖ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng. Muèn ®em l¹i ruéng ®Êt cho d©n cµy th× kh«ng thÓ kh«ng tiÕn hµnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt. Song sau khi c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ c¬ b¶n hoµn thµnh vµo th¸ng 8 n¨m 1945, do chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng cßn non trÎ, ph¶i ®èi phã víi thï trong, giÆc ngoµi; víi giÆc ®ãi, giÆc dèt... nªn §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam cha tiÕn hµnh ®îc c¸ch m¹ng c¶i c¸ch ruéng ®Êt. Tuy nhiªn, c«ng t¸c chuÈn bÞ ®îc §¶ng vµ Nhµ níc tiÕn hµnh th«ng qua viÖc ban hµnh mét sè chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ruéng ®Êt nh Th«ng tri cña Bé néi vô th¸ng 11 n¨m 1945 sau ®ã ®îc thay thÕ b»ng S¾c lÖnh sè 78/SL ngµy 14/7/1949 cña ChÝnh Phñ; HÖ thèng chÝnh s¸ch ruéng ®Êt cña Héi nghÞ Trung
¬ng §¶ng më réng lÇn thø hai th¸ng 1 n¨m 1948; S¾c lÖnh sè 88/SL vÒ ThÓ lÖ lÜnh canh cña t¸ ®iÒn ngµy 22/5/1950 cña ChÝnh phñ; §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ viÖc sö dông c«ng ®iÒn, c«ng thæ ngµy 5/3/1952 cña ChÝnh phñ;... Th¸ng 11 n¨m 1953, Héi nghÞ lÇn thø n¨m cña Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng th«ng qua C¬ng lÜnh ruéng ®Êt vµ QuyÕt ®Þnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt nh»m xo¸ bá quyÒn chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña giai cÊp ®Þa chñ, thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt cña n«ng d©n, thùc hiÖn ngêi cµy cã ruéng. Ngµy 4/12/1953, Quèc héi th«ng qua LuËt C¶i c¸ch ruéng ®Êt; Ngµy 19/12/1953 Chñ tÞch níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ký s¾c lÖnh sè 197/SL ban bè LuËt C¶i c¸ch ruéng ®Êt. LuËt nµy gåm 5 ch¬ng, 38 ®iÒu, t¹i §iÒu 1 ®∙ ghi râ môc ®Ých vµ ý nghÜa cña c¶i c¸ch ruéng ®Êt lµ thñ tiªu quyÒn chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña thùc d©n Ph¸p vµ cña ®Õ quèc x©m lîc kh¸c cña ViÖt Nam; xo¸ bá chÕ ®é phong kiÕn chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña giai cÊp ®Þa chñ; thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt cña n«ng d©n... Phï hîp víi néi dung ®ã, LuËt C¶i c¸ch ruéng ®Êt quy ®Þnh vÒ tÞch thu, trng thu, trng mua ruéng ®Êt, vÒ c¸ch chia ruéng ®Êt; vÒ c¬ quan chÊp hµnh, ph¬ng ph¸p c¶i c¸ch ruéng ®Êt vµ vÒ ®iÒu kho¶n thi hµnh. LuËt C¶i c¸ch ruéng ®Êt ®îc ban hµnh lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó thùc hiÖn triÖt ®Ó khÈu hiÖu ngêi cµy cã ruéng. Nhng do sù thay ®æi cña t×nh h×nh ®Êt níc sau khi chiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ kÕt thóc vµ HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ ®îc ký kÕt n¨m 1954, Quèc héi ViÖt Nam th«ng qua NghÞ quyÕt bæ sung vÒ c¶i c¸ch ruéng ®Êt nh»m ®Æt c¬ së ph¸p lý cho viÖc triÓn khai c¶i c¸ch ruéng ®Êt trªn quy m« lín ë miÒn B¾c. Nh÷ng ®iÓm bæ sung vµ söa ®æi ®ã lµ dïng h×nh thøc Toµ ¸n thay cho nh÷ng cuéc ®¹i héi ®Êu tranh cña n«ng d©n; thu hÑp diÖn trng thu, më réng diÖn trng mua vµ quy ®Þnh viÖc hiÕn ruéng; chia ®Êt chiÕu cè nh÷ng ®Þa chñ kh¸ng chiÕn vµ gia ®×nh ®Þa chñ cã con ®i bé ®éi, c¸n bé, viªn chøc c¸ch m¹ng, chiÕu cè c¸c nhµ c«ng th¬ng kiªm ®Þa chñ vµ nh÷ng nhµ tu hµnh. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn LuËt C¶i c¸ch ruéng ®Êt ®Õn n¨m 1956 ®∙ thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ, song còng m¾c ph¶i nhiÒu sai lÇm. Ngµy 2/1/1957, Quèc héi ViÖt Nam kiÓm ®iÓm vÒ c«ng t¸c c¶i c¸ch ruéng ®Êt, trong ®ã nªu râ, c¶i c¸ch ruéng ®Êt ë miÒn B¾c ®∙ c¨n b¶n hoµn thµnh, giai cÊp ®Þa chñ ®∙ c¨n b¶n bÞ ®¸nh ®æ, chÕ ®é phong kiÕn chiÕm h÷u ruéng ®Êt bÞ xo¸ bá, n«ng d©n ®∙ lµm chñ n«ng th«n, nguyÖn väng l©u ®êi cña ngêi n«ng d©n lµ ngêi cµy cã ruéng ®∙ ®îc thùc hiÖn... Tuy nhiªn, trong b¸o c¸o cña ChÝnh phñ cã ghi r»ng nh÷ng sai lÇm nghiªm träng ®∙ g©y thiÖt h¹i cho chóng ta, ®au th¬ng cho ®ång bµo vÒ tÝnh mÖnh, tµi s¶n, tinh thÇn, t×nh c¶m, g©y t×nh h×nh c¨ng th¼ng ë n«ng th«n, ¶nh hëng ®Õn tinh thÇn ®oµn kÕt, tinh thÇn phÊn khëi vµ lßng tin tëng cña nh©n d©n...
* Thêi kú tõ sau c¶i c¸ch ruéng ®Êt ®Õn n¨m 1980 Sau khi hoµn thµnh cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt, ë miÒn B¾c ngêi n«ng d©n ®∙ cã ruéng cµy. Nhng sau mét thêi gian ng¾n, thùc tÕ xuÊt hiÖn hiÖn tîng ngêi n«ng d©n b¸n ruéng ®Êt cña m×nh, không còn đất sản xuất, đi làm thuê trên đất của người khác dÉn tíi sù ph©n ho¸ x∙ héi do t¸i diÔn c¶nh ngêi bãc lét ngêi. Theo ®iÒu tra cña Ban c«ng t¸c n«ng th«n Trung ¬ng n¨m 1958 ë 12 x∙ thuéc Hång Qu¶ng, Nam §Þnh, Thanh Ho¸, Ninh B×nh ®∙ cã gÇn 120 gia ®×nh b¸n ruéng. §Ó tiÕp tôc thùc hiÖn ®êng lèi c¸ch m¹ng ®∙ v¹ch ra ngay tõ C¬ng lÜnh ®Çu tiªn vµ kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn, §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam mét mÆt cho thµnh lËp c¸c n«ng trêng quèc doanh, tr¹m, tr¹i n«ng nghiÖp, mÆt kh¸c vËn ®éng n«ng d©n vµo lµm ¨n tËp thÓ trong c¸c hîp t¸c x∙. VÊn ®Ò hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp ®îc ghi nhËn trong NghÞ quyÕt cña Héi nghÞ Trung ¬ng lÇn thø XVI, th¸ng 4 n¨m 1959. Theo ®ã ruéng ®Êt cña x∙ viªn, vÒ nguyªn t¾c ph¶i ®a toµn bé vµo hîp t¸c x∙ vµ thèng nhÊt sö dông... Còng vµo n¨m 1959, Nhµ níc ban hµnh §iÒu lÖ mÉu HTX n«ng nghiÖp. N¨m 1960 më ®Çu cao trµo hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp trong thùc tiÔn x∙ héi. Cïng víi sù xuÊt hiÖn cña hîp t¸c x∙, h×nh thøc së h÷u tËp thÓ ®èi víi ®Êt ®ai h×nh thµnh. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai mét h×nh thøc së h÷u ®èi víi ®Êt ®ai phi truyÒn thèng h×nh thµnh. Nh vËy, theo HiÕn ph¸p n¨m 1959 vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt liªn quan, thêi kú nµy t¹i ViÖt Nam tån t¹i ba h×nh thøc së h÷u ®èi víi ®Êt ®ai lµ së h÷u nhµ níc, së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t nh©n vÒ ruéng ®Êt. Trong ®ã, luËt ph¸p quy ®Þnh râ mçi chñ thÓ lµ chñ së h÷u ®èi víi lo¹i ®Êt ®ai, nguån ®Êt ®ai… cô thÓ. * Thêi kú tõ khi cã HiÕn ph¸p 1980 ®Õn nay Phï hîp víi ®êng lèi x©y dùng Chñ nghÜa X∙ héi t¹i ViÖt Nam, §iÒu 19 HiÕn ph¸p n¨m 1980 quy ®Þnh: §Êt ®ai, rõng nói, s«ng hå, hÇm má, tµi nguyªn thiªn nhiªn trong lßng ®Êt... ®Òu thuéc së h÷u toµn d©n. Quy ®Þnh nµy, ®∙ xo¸ bá c¸c h×nh thøc së h÷u ®Êt ®ai truyÒn thèng vµ phi truyÒn thèng kh¸c ®∙, ®ang tån t¹i trong lÞch sö quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai cña ViÖt Nam. Nh vËy, tõ n¨m 1980 trë l¹i ®©y, toµn bé diÖn tÝch ®Êt ®ai cña ViÖt Nam chØ thuéc chÕ ®é së h÷u duy nhÊt lµ së h÷u toµn d©n. Tuy nhiªn, sau quy ®Þnh nµy cña HiÕp ph¸p, nhµ níc ViÖt Nam kh«ng thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c biÖn ph¸p ph¸p lý, biÖn ph¸p vật chất kü thuËt cô thÓ ®Ó kh¼ng ®Þnh vµ ®a chÕ ®é së h÷u toµn d©n ®èi víi ®Êt ®ai vµo thùc tiÔn cuéc sèng x∙ héi. C¸c chñ thÓ sö dông ®Êt tõ tríc nh thÕ nµo th× vÉn tiÕp tôc chiÕm h÷u vµ sö dông nªn quyÒn së h÷u toµn d©n ®èi víi ®Êt ®ai vÒ thùc chÊt chØ ®îc quy ®Þnh trªn v¨n b¶n. C¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ thÈm quyÒn, thñ tôc cã liªn quan ®Õn
qu¶n lý, sö dông ®Êt trong thêi kú nµy qu¸ Ýt, kh«ng ®ñ ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x∙ héi liªn quan tíi ®Êt ®ai n¶y sinh trong thùc tÕ. Do vËy, quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai trë nªn lén xén, phøc t¹p, n¶y sinh nhiÒu xung ®ét x∙ héi. Sau §¹i héi ®¹i biÓu §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, nhµ níc ViÖt Nam ®∙ quan t©m tíi viÖc thùc thi c¸c gi¶i ph¸p ph¸p lý nh»m cô thÓ ho¸ c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p n¨m 1980 vÒ quyÒn së h÷u toµn d©n ®èi víi ®Êt ®ai. Cô thÓ lµ ngµy 29 tháng 7 năm 1987 Quèc héi th«ng qua LuËt ®Êt ®ai, ngµy 8 tháng 1 năm 1988 v¨n b¶n luËt nµy cã hiÖu lùc. LuËt §Êt ®ai n¨m 1987 gåm 6 ch¬ng, 57 ®iÒu quy ®Þnh c¸c nguyªn t¾c vÒ sö dông ®Êt, x¸c ®Þnh ®èi tîng giao ®Êt æn ®Þnh, l©u dµi, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña chñ thÓ ®îc Nhµ nuíc giao quyÒn sö dông ®Êt... Do thùc tiÔn x∙ héi ViÖt Nam chuyÓn biÕn nhanh chãng trong thêi kú ®æi míi vµ viÖc ban hµnh HiÕn ph¸p n¨m 1992, ngµy 14 tháng 7 năm 1993 Quèc héi th«ng qua LuËt §Êt ®ai thay thÕ cho LuËt §Êt ®ai n¨m 1987. LuËt nµy gåm 7 ch ¬ng, 89 ®iÒu quy ®Þnh nhiÒu néi dung míi trªn c¬ së kÕ thõa mét c¸ch cã chän läc nh÷ng néi dung cña LuËt §Êt ®ai n¨m 1987. HÖ thèng c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt híng dÉn thi hµnh LuËt §Êt ®ai n¨m 1993 còng ®îc quan t©m ban hµnh. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ, cña kinh tÕ trang tr¹i vµ sù h×nh thµnh cña thÞ trêng bÊt ®éng s¶n… ®∙ dÉn ®Õn LuËt söa ®æi, bæ sung LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 lÇn thø nhÊt (®îc Quèc héi th«ng qua ngµy 02 tháng 12 năm 1998) vµ lÇn thø hai (®îc Quèc héi th«ng qua ngµy 29 tháng 6 năm 2001). Nh»m ®¸p øng ®ßi hái cña sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cña quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai, ngµy 26 tháng 11 năm 2003 Quèc héi ViÖt Nam th«ng qua LuËt §Êt ®ai thay thÕ cho LuËt §Êt ®ai n¨m 1993 vµ c¸c LuËt söa ®æi, bæ sung LuËt nµy. LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 gåm 7 ch¬ng, 146 ®iÒu, cã bíc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ vÒ quy m« so víi c¸c LuËt §Êt ®ai tríc ®ã. §iÒu nµy cho thÊy, néi dung cña LuËt §Êt ®ai n¨m 2003 ®∙ ph¸t triÓn ®¸ng kÓ nh»m tiÕn tíi h×nh thµnh Bé luËt §Êt ®ai trong t¬ng lai. LuËt §Êt ®ai n¨m 2003 cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy 1 tháng 7 năm 2004. Ngoµi c¸c gi¶i ph¸p ph¸p lý, nhµ níc ViÖt Nam quan t©m tíi viÖc thùc thi c¸c gi¶i ph¸p vật chất kü thuËt ®Ó kh¼ng ®Þnh chÕ ®é së h÷u toµn d©n ®èi víi ®Êt ®ai trong ®êi sèng x∙ héi nh cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, ®iÒu tra, ®o ®¹c, kh¶o s¸t ®Êt ®ai, thèng kª, kiÓm kª ®Êt ®ai, lËp b¶n ®å, hå s¬ vÒ ®Êt ®ai... Phï hîp víi quy ®Þnh cña LuËt §Êt ®ai n¨m 2003, hÖ thèng tæ chøc dÞch vô, t vÊn vÒ ®Êt ®ai ®îc thiÕt lËp vµ hoµn thiÖn ®Ó thùc hiÖn tèt h¬n c¸c ho¹t ®éng vật chất kü thuËt ®èi víi ®Êt ®ai. 2.2. Quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh 2.2.1. Kh¸i niÖm quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai
Quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong viÖc së h÷u, qu¶n lý ®Êt ®ai. Díi c¸c chÕ ®é x∙ héi kh¸c nhau, quan hÖ vÒ ph¸p luËt ®Êt ®ai ®îc nh×n nhËn kh¸c nhau. Díi chÕ ®é ChiÕm h÷u n« lÖ, Phong kiÕn vµ T b¶n chñ nghÜa, ®Êt ®ai lµ ph¬ng tiÖn bãc lét cña giai cÊp thèng trÞ ®èi víi c¸c tÇng líp nh©n d©n trong x∙ héi. §Êt ®ai ®îc quan niÖm thuÇn tuý nh mét bÊt ®éng s¶n mµ chñ së h÷u ®îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c quyÒn n¨ng cña m×nh nh mäi tµi s¶n th«ng thêng kh¸c. Díi chÕ ®é X∙ héi chñ nghÜa, mÆc dï cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u ®Êt ®ai kh¸c nhau, nhng ®Êt ®ai kh«ng cßn lµ ph¬ng tiÖn ®Ó bãc lét vµ c¸c quan hÖ vÒ ®Êt ®ai ®îc ®iÒu chØnh b»ng mét ngµnh luËt ®éc lËp LuËt §Êt ®ai. §èi víi ViÖt Nam, do ®iÒu kiÖn lÞch sö mµ mçi giai ®o¹n quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai, h×nh thøc së h÷u ®èi víi ®Êt ®ai ®îc ph¸p luËt ghi nhËn kh¸c nhau, nhng kÓ tõ n¨m 1980 ®Õn nay, quan hÖ ®Êt ®ai ®îc quyÕt ®Þnh bëi mét chÕ ®é së h÷u ®èi víi ®Êt ®ai lµ së h÷u toµn d©n. Vµ nh mäi quan hÖ x∙ héi, mäi quan hÖ ph¸p luËt, quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai n¶y sinh gi÷a nh÷ng chñ thÓ nhÊt ®Þnh, ®ã lµ chñ thÓ qu¶n lý ®èi víi ®Êt ®ai vµ chñ thÓ sö dông ®Êt, néi dung cña quan hÖ nµy chÞu sù chi phèi cña chÕ ®é quyÒn së h÷u. Tãm l¹i: Quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai lµ nh÷ng quan hÖ x∙ héi ph¸t sinh gi÷a ®¹i diÖn chñ së h÷u ®Êt ®ai víi c¸c chñ thÓ sö dông ®Êt vµ gi÷a c¸c chñ thÓ sö dông ®Êt víi nhau trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn quyÒn së h÷u toµn d©n ®èi víi ®Êt ®ai, qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai ®îc c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh. 2.2.2 C¸c yÕu tè cÊu thµnh quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai a. Chñ thÓ quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai Chñ thÓ quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai lµ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc, trong ®ã gåm c¶ nhµ níc. * C¸c lo¹i chñ thÓ quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai Dùa vµo c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau sÏ cã c¸c lo¹i chñ thÓ kh¸c nhau. VÒ c¬ b¶n, tham gia vào quan hệ pháp luật đất đai cã hai nhóm chñ thÓ sau: Chñ thÓ qu¶n lý ®Êt ®ai: Phï hîp víi chÕ ®é së h÷u toµn d©n ®èi víi ®Êt ®ai mµ nhµ níc lµ ®¹i diÖn chñ së h÷u; phï hîp víi chøc n¨ng cña m×nh, nhµ níc ViÖt Nam thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé diÖn tÝch ®Êt ®ai trªn toµn quèc. Nh vËy, ngêi qu¶n lý ®èi víi ®Êt ®ai t¹i ViÖt Nam lµ nhµ níc ViÖt Nam. Nhµ níc ViÖt Nam có bộ máy Nhà nước gåm hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ níc ®îc lËp tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng. §¸p øng yªu cÇu qu¶n ®èi víi ®Êt ®ai, nhµ níc ViÖt Nam lËp hÖ thèng c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ®èi víi ®Êt ®ai gåm c¬ quan qu¶n lý nhµ níc cã thÈm quyÒn chung vµ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc cã thÈm quyÒn chuyªn m«n. Phï hîp víi thÈm quyÒn ®ã vµ tÝnh chÊt cña cÊp qu¶n lý, nhµ níc
trao quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cô thÓ trong c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc ®èi víi ®Êt ®ai cho tõng c¬ quan nhµ níc. Do vËy, cã thÓ nãi chñ thÓ qu¶n lý nhµ níc ®èi víi ®Êt ®ai lµ c¬ quan nhµ níc. Trong ®ã, mçi c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn, tr¸ch nhiÖm cô thÓ trong qu¶n lý nhµ níc ®èi víi ®Êt ®ai. C¬ quan nhµ níc (c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ®èi víi ®Êt ®ai) tham gia quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai phï hîp víi thÈm quyÒn, tr¸ch nhiÖm cña m×nh vµ nh»m thùc hiÖn thÈm quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm ®ã. Nội dung này được giới thiệu cụ thể trong chương 2 của tài liệu này. C¬ quan nhµ níc tham gia quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai víi t c¸ch lµ ngêi qu¶n lý, cã quyÒn uy, sö dông quyÒn uy cña m×nh ban hµnh vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh, mÖnh lÖnh hµnh chÝnh ®èi víi ngêi sö dông ®Êt. Ph¸p luËt ®Êt ®ai sö dông ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh ®Ó ®iÒu chØnh quan hÖ nµy. Chñ thÓ sö dông ®Êt: Chñ thÓ sö dông ®Êt rÊt ®a d¹ng. Dùa vµo c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau sÏ cã nh÷ng lo¹i chñ thÓ sö dông ®Êt kh¸c nhau. Theo §iÒu 9 LuËt §Êt ®ai n¨m 2003 th× chñ thÓ sö dông ®Êt tại Việt Nam gồm các tổ chức, cá nhân trong nước, các tổ chức cá nhân nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Người sử dụng đất tham gia quan hệ pháp luật đất đai bằng những cách thức nhất định và có thể khác nhau theo quy định của pháp luật. Khi tham gia quan hệ pháp luật này, các chủ thể sử dụng đất có các quyền và nghĩa vụ nhất định và có điểm khác nhau phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có yếu tố đặc thù của chính chủ thể. Nội dung này được giới thiệu cụ thể tại phần nội dung quan hệ pháp luật đất đai sau đây và tại chương 4 của tài liệu này. * §iÒu kiÖn trë thµnh chñ thÓ quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai Nhà nước với tư cách là tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, đại diện chủ sử hữu toàn dân đối với đất đai thì hiển nhiên là có tư cách chủ thể đương nhiên trong quan hệ pháp luật đất đai. Do vậy điều kiện trở thành chủ thể quan hệ pháp luật đất đai chỉ đặt ra đối với các tổ chức, cá nhân sử dụng đất. Theo đó tæ chøc, c¸ nh©n cã c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y lµ chñ thÓ cña quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai. N¨ng lùc ph¸p luËt ®Êt ®ai: N¨ng lùc ph¸p luËt ®Êt ®ai lµ kh¶ n¨ng cña c¸c chñ thÓ ®îc hëng nh÷ng quyÒn vµ gánh chịu c¸c nghÜa vô ph¸p lý nhÊt ®Þnh do pháp luật quy định khi tham gia vµo quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai. §©y lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó tæ chøc, c¸ nh©n trë thµnh chñ thể cña quan hÖ ph¸p luËt ®Êt ®ai. Phï hîp víi chÕ ®é së h÷u toµn d©n ®èi víi ®Êt ®ai; môc ®Ých cña ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ níc ®èi víi ®Êt ®ai; môc tiªu sö dông ®Êt ®ai hiÖu qu¶; tÝnh chÊt,