Tâm thần học part 5

Chia sẻ: Ashfjshd Askfaj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

160
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

ác biểu hiện này có thể gặp ở người khỏe mạnh, bình thường khi gặp chuyện sốc hay buồn bực, vì vậy rất khó có thể phân biệt được đâu là tâm trạng nhất thời và khi nào thì đã mắc phải bệnh. Để chẩn đoán trầm cảm, người ta thường dựa vào bảng tiêu chuẩn DSM IV hay chuẩn ICD-10 phần F32 của WHO.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tâm thần học part 5

45 thu h p trư ng ý th c và s chú ý, không có kh năng hi u ư c các tác nhân kích thích và r i lo n nh hư ng. - Ti p theo tri u ch ng trên có th rút lui ra xa kh i hoàn c nh xung quanh (ph m vi c a s ng s phân ly), ho c kích ng và ho t ng quá m c (ph n ng rút ch y ho c b tr n). - Thư ng có các tri u ch ng th n kinh t tr c a lo âu ho ng s (m ch nhanh, ra m hôi, m t). - Các tri u ch ng thư ng xu t hi n trong nhi u phút khi có tác ng c a kích thích hay s ki n gây stress, và bi n m t trong vòng 2-3 ngày (thư ng trong nhi u gi ). Giai o n này có th có quên t ng ph n ho c quên hoàn toàn (xem bài quên phân ly). 2.2.Các nguyên t c ch o ch n oán Ph i có m i liên quan v th i gian tr c ti p và rõ ràng gi a tác ng c a nhân t gây stress c bi t và s kh i u c a các tri u ch ng, thông thư ng trong vài phút n u không ngay t c kh c. Thêm vào ó có các tri u ch ng sau: - Th hi n m t b nh c nh hay thay i và pha tr n, cùng v i tr ng thái”s ng s ” ban u có th th y tr m c m,lo âu, gi n d , th t v ng, ho t ng quá m c và rút lui nhưng không m t lo i tri u ch ng nào chi m ưu th lâu. - Tan bi n nhanh (nhi u nh t trong vài gi ) trong nh ng trư ng h p có th rút kh i môi trư ng sang ch n, trong các trư ng h p stress còn ti p t c ho c không th thay i do b n ch t c a nó, các tri u ch ng b t u gi m sau 24-48 gi và còn có th sau 3 ngày. 3. R i lo n stress sau sang ch n 3.1. B nh nguyên 3.1.1. Do ch u ng m t sang ch n tâm th n Có 3 tình hu ng có th x y ra: - M t sang ch n tâm th n duy nh t, m nh, không lư ng trư c ư c. Sang ch n này có liên quan t i m t tình hu ng e do s t n t i và tính toàn v n c a cơ th như m t th m ho , m t tr n ánh, m t s t n công mà b nh nhân ã tr i qua m t cách d d i, nguy hi m, ít nhi u gây r i lo n ý th c. - Các sang ch n v t lý và tâm th n l p l i, vư t quá ngư ng ch u ng c a b nh nhân như các ho t ng quân s kéo dài, các tình hu ng căng th ng c c i m như tù ày tra t n. Có th có giai o n ti m tàng kéo dài nhi u tháng t khi có sang ch n n khi xu t hi n các tri u ch ng. - M t ch n thương cơ th có th d n t i r i lo n này. 3.1.2. Do nhân cách c a b nh nhân - Tính không n nh c a s cân b ng tâm lý có th t o ra m t tr ng thái “tâm căn ti m tàng”, là nhân t thu n l i c a r i lo n stress sau sang ch n. - Chi u hư ng ph n ng c a b nh nhân v i sang ch n và s c ng hư ng c m xúc ư c thay i theo nhân cách, theo tr ng thái s n sàng t v , theo tính d b t n thương vv.. - Các nhân t d b t n thương có th có vai trò trong tâm căn th i chi n như suy ki t cơ th , xung t tâm lý, c m giác t i l i liên quan n cái ch t c a ng i. 3.1.3. Do các ph n ng có liên quan c a ngư i thân và xã h i
46 Có th là nhân t thu n l i cho c u trúc r i lo n stress sau sang ch n như vai trò c a ngư i v (ch ng) r t quan tr ng i v i ph n ng c m xúc c a ngư i b nh, thái c a ngư i th y thu c có th làm thay i ti n tri n c a b nh.. 3.2. Lâm sàng 3.2.1. Các h i ch ng sau sang ch n c trưng Ch y u là tr ng thái ho ng s . - Kích ng c m xúc: + Cơn run r y, cơn khóc. + C m xúc h n lo n, t n công. + Nh y c m v i các kích thích th giác, xúc giác, c bi t là thính giác. - Phong to các ch c năng sinh th : + Có th m t l và s ng s (có th ng t). + Thư ng là vô c m kèm theo suy như c. + M t h ng thú c m xúc và tình d c. - Xu hư ng l p l i các tri u ch ng: + Ngư i b nh thư ng nh l i và nghi n ng m sang ch n m t cách có ý th c. + Các cơn gi n d , các hành vi t v ho c t n công. + Các ác m ng v nh ng nh n c m c a sang ch n. Xu hư ng tái di n này có th kéo dài vài năm. 3.2.2. Các h i ch ng sang ch n không c trưng - Tăng tu n t và ng th i. Ph thu c vào nhân cách, môi trư ng và sang ch n. - Ph c h p lâm sàng bao g m: + Các r i lo n tâm th n khác nhau (nghi b nh, tâm căn suy như c..) có th có. + R i lo n phân ly sau sang ch n. + Tr m c m (thư ng g p trong r i lo n tâm căn s ng sót): c m giác t i l i, suy gi m giá tr b n thân. .vv.. + S ám nh phù h p v i các tình hu ng gây sang ch n. 3.2.3. Ti n tri n lâu dài d n n m t s thay i nhân cách v i các hi n tư ng - Quay v thái ph thu c, b ng, tr con, v i nhũng yêu sách v tài chính và c m xúc. - T p trung chú ý vào hình d ng cơ th . 3.3. Nguyên t c ch o ch n oán - Nói chung r i lo n này không dư c ch n oán tr khi có b ng ch ng là nó x y ra trong vòng 6 tháng do m t s ki n sang ch n c bi t tr m tr ng. - M t ch n oán “có kh năng” v n có th ư c n u s trì hoãn gi a s ki n sang ch n và kh i u c a b nh dài hơn 6 tháng, mi n là các bi u hi n lâm sàng i n hình và không nh n th y có các r i lo n khác thay th ch p nh n ư c (ví d như r i lo n lo âu ho c ám nh nghi th c...).
47 - Thêm vào b ng ch ng có sang ch n, ph i có h i c b t bu c và l p l i ho c tái di n l i s ki n trong óc, trong mơ m ng ban ngày hay gi c mơ. C m xúc th ơ rõ r t, tê li t c m xúc và né tránh các kích thích làm h i tư ng sang ch n. - Các r i lo n th n kinh t tr , r i lo n khí s c, và nh ng b t thư ng v hành vi t t c góp ph n vào ch n oán nhưng không quan tr ng. 3.4. i u tr - Trong d phòng,vai trò c a ngư i th y thu c là ch y u: gây ư c lòng tin c a b nh nhân làm cho h yên lòng, gi i thích h p lý, i u tr tri u ch ng, tránh nh p vi n không c n thi t và kéo dài. i u tr k t h p ch t ch và liên t c các li u pháp. - Trong r i lo n tâm căn th i chi n, k t qu i u tr t t sau m t gi c ng nhân t o ho c gây ng nh , thôi miên. - Lo âu c p: Dùng các thu c gi i lo âu. - Dùng các thu c ch ng tr m c m trong các trư ng h p tr m c m, hay có ho ng s k t h p. - Áp d ng li u pháp t p tính.. V. CÁC R I LO N PHÂN LY R i lo n phân ly (ho c chuy n di) là m t nhóm các h i ch ng tâm th n c trưng b i s r i lo n x y ra t ng t và t m th i trong các ch c năng v n ư c k t h p v i nhau thành m t th th ng nh t bình thư ng gi a trí nh quá kh , ý th c v c tính cá nhân v i nh ng c m giác tr c ti p, và s ki m soát hành vi v n ng c a cơ th làm cho m t ph n nào ó c a các ch c năng này b m t i. Các r i lo n này trư c ây ư c x p vào các th khác nhau c a “Hysteria chuy n d ng” nhưng theo khuynh hư ng chung hi n nay nên tránh dùng thu t ng “hysteria” càng nhi u càng t t vì nó có nhi u ý nghĩa r t thay i. - Các r i lo n phân ly ư c mô t ây ư c xem là có căn nguyên tâm lý nghĩa là có s liên h rõ r t v th i gian v i các ch n thương tâm lý. - T “chuy n d ng” ư c dùng r ng rãi cho m t s các r i lo n này và có nghĩa là c m xúc khó ch u gây ra b i các v n xung t mà b nh nhân không gi i quy t ư c s chuy n thành các tri u ch ng. - Các tr ng thái phân ly thư ng ư c kh i u và k t thúc t ng t. Chúng có khuynh hư ng ph c h i sau ít tu n ho c ít tháng, ăc bi t n u s kh i u có liên quan n m t s ki n sang ch n trong i s ng. - Các tr ng thái mãn tính hơn, c bi t là li t và m t c m giác có th xu t hi n ( ôi khi ch m hơn) n u k t hơp v i nh ng v n ho c khó khăn trong quan h v i ngư i khác không gi i quy t ư c. Các tr ng thái phân ly ã kéo dài trên 1-2 năm trư c khi n khám tâm th n thư ng kháng v i s i u tr . Các nguyên t c ch o ch n oán: ch n oán quy t nh ph i có nh ng i m sau: - Các bi u hi n lâm sàng bi t nh cho các r i lo n cá nhân trong F44. - Không có b ng ch ng c a m t r i lo n cơ th nào có th gi i thích các tri u ch ng. - B ng ch ng có căn nguyên tâm lý- dư i d ng k t h p rõ r t v th i gian v i s ki n gây sang ch n và nh ng v n ho c các m i quan h b r i lo n. B ng ch ng thuy t ph c v nguyên nhân tâm lý có th khó nh n th y, m c dù r t áng nghi. Khi có các r i lo n ã bi t
48 c a h th n kinh trung ương hay ngo i vi. Vi c ch n oán r i lo n phân ly ph i r t th n tr ng. Khi không có b ng ch ng nguyên nhân tâm lý, ch n oán ph i xem như t m th i, và òi h i ph i ti p t c xem xét c hai khía c nh cơ th và tâm lý. Theo ICD-10 r i lo n phân ly g m có các lo i chính sau : 1. Quên phân ly 1.1. Lâm sàng - c i m cơ b n c a r i lo n này là quên và thư ng là quên nh ng s ki n quan tr ng c a b n thân x y ra g n ây mà không do r i lo n tâm th n th c th và vư t quá m t s quên thông thư ng ho c do m t m i. - ây là th hay g p nh t c a r i lo n phân ly, thư ng g p trong th i kỳ chi n tranh và trong lúc có thiên tai. R i lo n thư ng x y ra thi u niên và thanh niên và g p n nhi u hơn. - R i lo n thư ng b t u t ng t và b nh nhân thư ng bi t mình b m t trí nh . M t s b nh nhân c m th y b c mình vì m t nh nhưng m t s khác l i t ra không quan tâm ho c th ơ. Quên có th x y ra dư i m t trong các th sau : - Quên khu trú: là th hay g p nh t, c trưng b i s m t trí nh v nh ng s vi c x y ra trong m t kho ng th i gian nh n t vài gi n vài ngày. - Quên toàn th : là m t trí nh trong toàn b th i gian. - Quên ch n l c: (còn g i là quên có h th ng) là không nh ư c m t s s vi c (ch không ph i t t c ) trong m t kho ng th i gian ng n. - Quên liên t c: c trưng b i s quên t ng s vi c liên ti p khi nó x y ra m c dù b nh nhân nh n bi t y nh ng gì ang x y ra chung quanh vào lúc ó. 1.2. Nguyên t c ch o ch n oán ch n oán xác nh c n c ó : - Quên, m t ph n ho c toàn th nh ng s ki n m i x y ra có tính ch t gây stress ( các s ki n này ch ư c bi t rõ khi có ngư i khác cung c p thông tin ). - Không có r i lo n tâm th n th c th , nhi m c ho c m t m i quá m c. 1.3. i u tr Vi c s d ng các Barbiturate có tác d ng t c th i và ng n như Thiopental và Sodium Amobarbital (Amytal) tiêm tĩnh m ch có th giúp b nh nhân ph c h i trí nh c a mình. Ám th trong gi c ng thôi miên có th dùng ch y u thư giãn ngư i b nh, giúp h nh l i nh ng gì ã quên. Ngư i b nh s ư c ưa vào tr ng thái ng gà (Somnolence), th i i m ó s c ch tâm th n ư c gi m i, nh ng gì b d n nén s xu t hi n l i trong ý th c và ư c nh l i. M t khi trí nh ã ph c h i, tâm lý li u pháp thư ng ư c dùng giúp b nh nhân ương u v i các c m xúc i kèm. 2. Cơn b i phân ly 2.1. Lâm sàng - Là cơn b i x y ra t ng t, thư ng b t u t nhà ho c nơi làm vi c. Trong cơn, ngư i b nh không nh gì v b n thân l n cu c s ng trư c kia c a mình và có th có m t ý
49 th c b n thân (identity) hoàn toàn m i. H không có hành vi kỳ d , thư ng tr m l ng, bi t t chăm sóc nên không gây s chú ý c a ngư i khác. - Cơn thư ng kéo dài t nhi u gi n nhi u ngày, ít khi kéo dài hàng tháng. Khác v i quên phân ly, ngư i b nh không bi t là mình ã quên m i th . Ch khi nào ngư i b nh t ng t tr l i v i ý th c b n thân ban u thì h m i nh l i kho ng th i gian trư c khi x y ra cơn nhưng v n không nh nh ng gì ã x y ra trong cơn. - R i lo n này ít g p và cũng như quên phân ly thư ng x y ra trong th i chi n tranh, sau m t thiên tai ho c m t sang ch n tâm lý cá nhân v i xung t n ng n . 2.2. Nguyên t c ch o ch n oán ch n oán xác nh, c n có: - Các c i m c a quên phân ly. - S ra i t ng t, có v như n m t nơi nào ó, ngoài ph m vi i l i thư ng ngày (ph i bi t i u này xác nh cơn b nhà ra i là m t chuy n i xa hay là i lang thang). - Ngư i b nh v n còn bi t t chăm sóc (ăn u ng, t m r a...) và còn bi t cách quan h v i ngư i l (mua vé tàu xe, xăng, h i ư ng i, g i th c ăn). 2.3. i u tr Ch c n chăm sóc và i u tr nâng ngư i b nh. N u cơn b nhà ra i kéo dài thì li u pháp tâm lý có th t o i u ki n thu n l i cho b nh nhân nh l i ý th c b n thân c a mình: các k thu t như thôi miên ho c phóng v n dư i Amytal cũng có th em l i k t qu t t. 3. S ng s phân ly 3.1. Lâm sàng - Có các bi u hi n c a s ng s nhưng qua khám xét không tìm th y nguyên nhân cơ th . Thêm vào ó, như trong các r i lo n phân ly khác, ngư i b nh có ti n s v sang ch n tâm lý. - S ng s ư c ch n oán d a trên s gi m sút n ng n ho c m t các c ng t ý, m t các áp ng bình thư ng v i các kích thích bên ngoài như ánh sáng, ti ng ng, s mó. Ngư i b nh n m ho c ng i g n như b t ng trong nh ng kho ng th i gian dài. H h u như hoàn toàn không nói và không có các c ng dù là t phát ho c có m c ích. M c dù có th có m t m c nào ó v r i lo n ý th c nhưng d a trên trương l c cơ, tư th , h h p và ôi khi các c ng m m t ho c ph i h p m t thì rõ ràng là b nh nhân không ph i ang ng hôn mê. 3.2. Nguyên t c ch o ch n oán ch n oán ch c ch n c n có: - S n g s n h ư ã mô t trên. - Không có r i lo n cơ th ho c tâm th n khác có th gi i thích ư c s ng s . - Có b ng ch ng v sang ch n tâm lý trong th i gian g n ây. 4. Các r i lo n lên ng và b xâm nh p Trong các r i lo n này có s m t t m th i c ý th c b n thân l n s nh n bi t y v môi trư ng chung quanh: Trong m t s trư ng h p ngư i b nh hành ng như ang b i u khi n b i m t nhân cách khác, m t th n linh ho c m t “s c m nh” nào ó. S chú ý và
50 nh n bi t có th gi i h n ho c t p trung vào m t ho c hai khía c nh c a môi trư ng g n gũi và ngư i b nh có nh ng hành vi, i u b , l i nói h n ch , l p i l p l i. Ch bao g m ây nh ng tr ng thái lên ng không t ý và không ư c mong mu n, xâm nh p vào trong các sinh ho t thư ng ngày và x y ra ngoài các tình hu ng ư c ch p nh n trong b i c nh tôn giáo ho c văn hoá c a ngư i b nh. Không bao g m ây các tr ng thái lên ng x y ra trong ti n tri n c a m t b nh Tâm th n phân li t ho c m t b nh lo n th n c p có các o giác ho c hoang tư ng ho c x y ra r i lo n a nhân cách. Cũng không ư c dùng ch n oán này khi tr ng thái lên ng k t h p ch t ch v i m t r i lo n cơ th (như ng kinh thuỳ thái dương ho c ch n thương u) ho c v i m t tình tr ng ng c các ch t kích thích tâm th n. 5. Các r i lo n v n ng phân ly Bao g m các c ng b t thư ng, r i lo n dáng i, y u và li t. Run và các bi u hi n gi ng múa gi t cũng có th g p. Các tri u ch ng này thư ng gia tăng khi ngư i b nh chú ý n ch ng. Các r i lo n v ph i h p (th t i u) cũng có th g p, nh t là hai chân, làm cho ngư i b nh có dáng i kỳ d ho c không t ng ư c (Astasia-abasia). Trong nh ng ca này, ngư i b nh hi m khi b té, và n u b té cũng không b ch n thương. Li t và y u cũng là r i lo n v n ng hay g p, liên quan n m t chi, hai chi ho c c t chi m c dù s phân b các cơ b nh hư ng không phù h p v i d n truy n th n kinh. Khám th y các ph n x bình thư ng, không có run gi t s i cơ (fasciculation) hay teo cơ (tr khi li t kéo dài ã lâu) và i n cơ bình thư ng. Các nguyên t c ch o ch n oán: ch n oán ph i r t th n tr ng khi có các r i lo n cơ th c a h th n kinh, ho c trên m t b nh nhân trư c ây thích ng t t, có m i quan h gia ình và xã h i bình thư ng. ch n oán quy t nh : - Không có b ng ch ng v r i lo n cơ th và ph i bi t y v hoàn c nh xã h i, tâm lý và các m i quan h cá nhân cho phép ch ng minh m t cách thuy t ph c lý do làm xu t hi n các r i lo n y. V n ph i t ch n oán có th ho c t m th i n u có m t nghi ng nào ó v m t r i lo n cơ th th c s ho c có th có, ho c n u không th hi u rõ t i sao r i lo n y phát tri n. 6. Co gi t phân ly Co gi t phân ly (gi ng kinh) có th b t chư c cơn co gi t ng kinh r t gi ng v m tc ng. Nhưng hi m khi có c n lư i, ch n thương do ngãn ho c ti n ti u không t ch . Ngư i b nh không có r i lo n ý th c nhưng có th có tr ng thái s ng s ho c lên ng. 7. Tê và m t giác quan phân ly Thư ng hay g p nh t là các chi và có th liên quan n t t c các lo i c m giác. i n hình nh t là m t c m giác ki u bít t t tay ho c chân. 8. Các r i lo n phân ly khác - H i ch ng Ganser Là m t r i lo n ph c t p ư c mô t b i Ganser: c trưng b i các câu tr l i ph ng ch ng. H i ch ng này có th kèm theo các bi u hi n phân ly khác như quên, cơn b nhà ra i, r i lo n tri giác và r i lo n chuy n d ng.
51 - R i lo n a nhân cách: c i m c a r i lo n này là s t n t i c a hai ho c nhi u hơn hai nhân cách khác nhau trong cùng m t ngư i. M i nhân cách s n i b t trong t ng kho ng th i gian, chi ph i toàn b hành vi tác phong và thái c a ngư i b nh. VI. CÁC R I LO N D NG CƠ TH (F45) c i m chính c a các r i lo n này là s than phi n dai d ng v các tri u ch ng cơ th ch quan nhưng qua khám xét nhi u l n v n không tìm th y b nh lý th c th ho c nguyên nhân nào khác. Ngư i b nh thư ng xuyên òi h i ư c khám b nh m c dù các k t qu khám nghi m u âm tính và ã ư c gi i thích nhi u l n b i các th y thu c. H thư ng không mu n th o lu n v căn nguyên tâm lý c a các r i lo n này m c dù có s liên h chătû ch gi a chúng v i các sang ch n, khó khăn ho c xung t trong cu c s ng. Trong các r i lo n này, ngư i b nh thư ng có hành vi nh m lôi cu n s chú ý (attention seeking behavior) nh t là khi h ã th t b i vì không thuy t ph c ư c các th y thu c tin r ng b nh c a h có tính ch t th c th và h c n ư c khám xét thêm. 1. R i lo n cơ th hóa Các nét chính c a r i lo n này là các tri u ch ng cơ th nhi u lo i, tái di n, luôn thay i, chúng thu ng xu t hi n nhi u năm trư c khi b nh nhân n th y thu c tâm th n. H u h t b nh nhân có m t l ch s ti p xúc lâu dài và ph c t p các d ch v y t ban u và chuyên khoa. Các tri u ch ng có th quy vào m t b ph n hay m t h th ng nào ó c a cơ th , nh ng tri u ch ng ph bi n nh t như các c m giác d dày ru t ( au, ói, ơ, nôn bu n nôn,v.v..) và c m giác da khác thư ng (ng a, cháy b ng, tê cóng, au n v.v..).Các phàn nàn v tình d c và kinh nguy t cũng ph bi n. - Tr m c m và lo âu rõ r t thư ng có, ti n tri n mãn tính và dao ng, và thư ng k t h p v i s gián o n lâu dài các hành vi xã h i, tác phong gi a ngư i và ngư i, và tác phong gia ình. R i lo n ph bi n n nhi u hơn nam, và thư ng b t u tu i thanh niên. Các nguyên t c ch o ch n oán: M t ch n oán quy t d nh òi h i có t t c các tiêu chu n sau: - Ít nh t hai năm có các tri u ch ng cơ th và thay i mà không tìm th y m t gi i thích th a áng nào v m t cơ th . - Dai d ng t ch i l i khuyên ho c l i tr n an c a nhi u bác sĩ do không c t nghĩa ư c các tri u ch ng v m t cơ th . -M ts m c t t c h ng c a ho t ng xã h i và gia ình có th quy vào b n ch t c a các tri u ch ng và hành vi ã gây ra. 2. R i lo n nghi b nh 2.1. Lâm sàng c i m ch y u c a r i lo n này là s b n tâm dai d ng v kh năng m c m t hay nhi u b nh cơ th n ng và ang ti n tri n. Ngư i b nh thư ng xuyên phàn nàn v cơ th ho c hình d ng bên ngoài cu mình m c dù h không có m t b nh th c th nào. 2.2. Nguyên t c ch o ch n oán ch n oán xác nh c n c 2 i u ki n sau: - Tin tư ng dai d ng vào s hi n di n c a ít nh t m t b nh cơ th n ng bên dư i m t hay các tri u ch ng hi n có (m c dù s khám xét nhi u l n v n không tìm th y b nh th c th ) ho c m t s b n tâm dai d ng v m t s d d ng ho c bi n hình.
52 - Dai d ng t ch i ch p nh n l i khuyên ho c tr n an c a nhi u bác sĩ khác nhau là không có b nh th c th ho c b t thư ng nào bên dư i các tri u ch ng. Bao g m: R i lo n d d ng cơ th , ám ánh s d hình (không hoang tư ng), b nh tâm căn nghi b nh , h i ch ng nghi b nh, ám nh s b nh. 3. R i lo n ho t ng th n kinh th c v t d ng cơ th ch n oán xác nh, c n t t c các i u ki n sau: - Các tri u ch ng gia tăng ho t ng c a h th n kinh th c v t như h i h p, ra m hôi, run m t... dai d ng và gây khó ch u. - Thêm các tri u ch ng ch quan liên quan n m t cơ quan hay h th ng chuyên bi t. - B n tâm ho c au kh v kh năng b m t r i lo n n ng (nhưng thư ng không xác nh rõ) c a m t cơ quan ho c h th ng và không áp ng v i s gi i thích ho c tr n an nhi u l n b i các th y thu c. - Không có b ng ch ng r i lo n rõ r t v m t c u trúc ho c ch c năng c a m t h th ng hay cơ quan ã ư c nêu. 4. R i lo n au d ng cơ th R i lo n này trư c kia g i là r i lo n au căn nguyên tâm lý ho c au vô căn. Bi u hi n chính là s au n tr m tr ng và kéo dài mà không th gi i thích ư c b ng m t quá trình sinh lý ho c m t r i lo n th c th . Nguyên t c ch o ch n oán ch n oán : Theo DSM- IV ch n oán ch c ch n, c n d a vào t t c các tiêu chu n sau: - au m t ho c nhi u v trí là tr ng tâm n i b t c a bi u hi n lâm sàng và n ng ư c chú ý v m t lâm sàng. - au gây nên s khó ch u áng k v lâm sàng ho c nh hư ng n ho t ng xã h i, ngh nghi p ho c các lãnh v c quan tr ng khác. - Các y u t tâm lý ư c coi là có vai trò quan tr ng trong vi c kh i u, m c n ng, s tăng b nh ho c duy trì au. - Tri u ch ng ho c thi u sót không ph i c ý t o ra (như trong r i lo n gi t o hoăc gi b nh). - au không ph i do r i lo n khí s c, r i lo n lo âu ho c r i lo n tâm th n gây ra và không áp ng ti u chu n c a au do giao h p. VII. SUY NHƯ C TH N KINH VÀ H I CH NG GI I TH NHÂN CÁCH - TRI GIÁC SAI TH C T I 1. Suy như c th n kinh 1.1. Lâm sàng Có nh ng thay i áng k có liên quan n n n văn hóa trong bi u hi n c a r i lo n này v i hai th chính thư ng pha tr n v i nhau : - Trong th th nh t, ngư i b nh thư ng than phi n v s m t m i gia tăng sau m t c g ng trí óc, thư ng kèm theo s gi m năng su t ngh nnghi p ho c hi u qu trong công vi c hàng ngày. S d m t m i trí óc thư ng ư c mô t như s xâm nh p khó ch u c a các liên
53 tư ng ho c h i c làm cho ngư i b nh b phân tán tư tư ng , không t p trung ư c và ho t ng tư duy thư ng kém hi u qu . - Trong th th hai, các c m giác y u s c và và suy ki t cơ th dù ch sau m t g ng s c t i thi u, kèm theo s au nh c cơ b p và không thư giãn ư c. Trong c hai th , ngư i b nh cũng thư ng có c m giác khó ch u như choáng váng, au căng u, và c m giác không n nh lan t a. Ngoài ra, ngư i b nh còn lo l ng v s gi m c m giác khoan khoái cơ th l n tâm th n, d b c t c, m t h ng thú kèm theo m c nh v lo âu tr m c m. Gi c ng thư ng b r i lo n giai o n u và giai o n gi a nhưng ng nhi u cũng có th g p. 1.2. Ch n oán xác nh Ch n oán xác nh c n nh ng i u ki n sau : - Ho c là các than phi n dai d ng và khó ch u v m t m i gia tăng sau m t c g ng trí óc ho c là các than phi n dai d ng và khó ch u v s y u s c và suy k t cơ th sau m t g ng s c nh . - Ít nh t hai trong các hi n tư ng sau : + Ăn khó tiêu + au nh c cơ b p + R i lo n gi c ng + M t kh năng thư giãn +D b ct c + au căng u + Choáng váng (chóng m t) - M i tri u ch ng th n kinh th c v t và tr m c m hi n di n là không dai d ng và n ng n á p ng y các tiêu chu n c a b t kỳ r i lo n c hi u nào khác. 2. H i ch ng gi i th nhân cách - tri giác sai th c t i 2.1 Lâm sàng Trong h i ch ng này, ngư i b nh than phi n có m t bi n i trong ho t ng tâm th n, cơ th ho c môi trư ng xung quanh, t t c tr nên xa l , không có th t ho c “ t ng hóa”. Ngư i b nh có th c m th y các ý nghĩ, c ng, hành vi c a chính mình không còn th t s là c a mình n a, thân th mình không còn s s ng, b tách ra ho c b t thư ng...Tuy v y, ngư i b nh v n còn g n bó v i th c t i nh n bi t t t c ch là c m giác. 2.2. Ch n oán xác nh ch n oán xác nh, ph i có tri u ch ng u ho c tri u ch ng th hai ho c c hai, c ng v i tri u ch ng th 3 và tri u ch ng th 4 - Có các tri u ch ng gi i th nhân cách: ngư i b nh nh n th y c m giác xa l không còn là c a mình n a. - Có các tri u ch ng tri giác sai th c t i: v t, ngư i dư ng như xa l , không có th c, nhân t o, không có s s ng...... - S sáng su t v n còn: ngư i b nh nh n bi t s thay i x y ra trong chính b n thân mình ch không b áp t .. - Ngư i b nh hoàn toàn t nh táo và không b lú l n do nhi m c ho c ng kinh. 2.3. i u tr : còn nhi u khó khăn
54 3. Các r i lo n tâm căn không bi t nh khác Bao g m các r i lo n h n h p hành vi, lòng tin, và c m xúc có nguyên nhân và ơn th b nh không xác nh và c bi t hay có m t s n n văn hóa ví d h i ch ng Koro (lo âu và s dương v t s co vào b ng và gây ch t), và h i ch ng Latah (hành vi áp ng b t chư c và t ng ). Bao g m c b nh tâm căn ngh nghi p như co th t khi vi t, suy như c tâm th n. CÂU H I ÔN T P 1. Mô t các lo i r i lo n ám nh s ? 2. Mô t lâm sàng cơn ho ng s 3. c i m lâm sàng c a r i lo n lo âu lan to 4. Mô t lâm sàng r i lo n ám nh cư ng b c. 5. c i m lâm sàng c a ph n ng stres c p 6. Nguyên nhân và bi u hi n lâm sàng c a R i lo n stress sau sang ch n 7. Các bi u hi n lâm sàng c a các r i lo n phân ly 8. K ra các lo i r i lo n d ng cơ th
55 T SÁT M c tiêu h c t p 1. Phát hi n ư c b nh nhân có ý tư ng toan t sát. 2. K ra ư c các hình th c và nguyên nhân t sát thông thư ng. 3. X trí và phòng ng a b nh nhân t sát. I. D C H T H C T SÁT T sát là m t trong nh ng nguyên nhân gây t vong hàng u tu i thanh thi u niên, theo th ng kê trong 90% trư ng h p t sát b nh nhân u có r i lo n tâm th n, t sát còn có liên quan n nhi u y u t khác nhau, t l t sát gia tăng trong th i kỳ kh ng ho ng kinh t , tuỳ theo tác ng c a tín ngư ng, văn hoá, t l t sát cao ngư i c thân ... Các con s th ng kê cho th y Pháp h ng năm có 12.000 ngư i ch t vì t sát, chi m 0,2% dân s . Hungary là 0,4%; c, Thu sĩ, Áo, an M ch là 0,3%; Nh t, B là 0,15- 0,2%; Hoa Kỳ t sát là nguyên nhân hàng u l a tu i 15-24 và chi m hàng th tám ngư i trư ng thành. V m t lâm sàng các hành vi t k t li u i s ng c a b nh nhân nhưng chưa gây t vong thì ư c g i là hành vi toan t sát. II. NGUYÊN NHÂN T SÁT T sát là m t hành vi t hu ho i cu c s ng c a mình, có nhi u nguyên nhân khác nhau, sau ây là nh ng nguyên nhân thư ng g p: 1. T sát do ph n ng Do b nh nhân ph n ng l i nh ng sang ch n tâm lý làm b nh nhân th t v ng, au kh quá m c, nh t là nh ng b nh nhân có nhân cách k ch tính không ch u ng ư c b t to i, có ngư i t sát t lòng chung thu ho c ch ng minh là mình vô t i do b nghi oan ... 2. T sát do tr m c m n ng Thư ng g p trong các b nh lo n th n hưng tr m c m, lo n th n ph n ng, r i lo n phân li t c m xúc ... 3. T sát do hoang tư ng o giác chi ph i Do b nh nhân có hoang tư ng t bu c t i, hoang tư ng t ti, o thanh ra l nh b t b nh nhân t sát. 4. Do e do t sát Có nhi u trư ng h p ban u b nh nhân ch e do t sát nhưng v sau d n n hành vi t sát th t s . 5. Do b nh cơ th n ng Thư ng g p nh ng b nh nhân m c các b nh m n tính như ái tháo ư ng, b i li t, ung thư, AIDS ( c bi t b nh nhân nhi m HIV có t l t sát 60 l n cao hơn ngư i bình thư ng), ngoài ra còn r t hay g p nh ng b nh nhân nghi n rư u.