Tạp chí Xưa và Nay: Số 470/2016

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:64

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tạp chí Xưa và Nay: Số 470/2016 tổng hợp các bài viết: Truyền thống văn hóa của người Việt cổ; Vấn đề tôn giáo ở Nam bộ thời cận đại; Chí sĩ Trần Cao Vân; Mối bang giao giữa triều Nguyễn và Tây Nguyên; Bản khắc về thời đại Hùng Vương; Về hai đạo sắc thời Quang Trung;... Mời các bạn cùng tham khảo để nắm nội dung chi tiết tạp chí.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tạp chí Xưa và Nay: Số 470/2016

Số 380 (5 - 2011) NĂM THỨ MƯỜI TÁM Số 470868 ISSN (4 -- 331X 2016) NĂM THỨ HAI MƯƠI BA Chủ ISSN nhiệm 868 - 331X PHẠM MAI HÙNG Tổng biên tập Chủ nhiệm DƯƠNG TRUNG QUỐC PHẠM MAI HÙNG Phó Tổng biên tập Tổng biên tập ĐÀO HÙNG - NGUYỄN HẠNH DƯƠNG TRUNG QUỐC Thư ký Tòa soạn Phó ĐÀOTổngTHẾ biên ĐỨCtập NGUYỄN HẠNH Trưởng cơ quan đại diện phía Nam NGUYỄN THÁI NHÂN THỊHÒAHẬU Trưởng cơ quan đại Trị sựdiện phía Nam LÊ HỒNG TRẦN HỒNG LIÊM ĐỨC HộiTrình đồng biên bày tập TRẦN ChủHỒNG tịch HĐ KỲ GS. Giấy NGND. phépPHAN HUY LÊ xuất bản 363/GPXBPhó Bộ chủ VHTTtịch ngày HĐ 8-3-1994 Ảnh bìa 1: Lễ tuyên thệ của Chủ tịch nước DƯƠNGTòa TRUNG soạn QUỐC Trần Đại Quang 216 Trần và các uỷKhải, Quang viên Hà Nội GSTSKH. ĐT: 38256588 VŨ MINH - Tài khoản GIANG số: 030.01.01.000781.9 NgânGSTS. hàng NGUYỄN Thương mạiQUANGCổ phầnNGỌC Hàng hải Lúâi tuyïn thïå......................................................................4 PGSTS. ChiPHAN nhánh HàXUÂN Nội BIÊN PGSTS. NGUYỄN VĂNNamNHẬT DÛÚNG TRUNG QUÖËC Cơ quan đại diện phía PGSTS. 181 TỐNG Đề Thám TRUNG - Q.1 TÍN - TP.HCM Truyïìn thöëng vùn hoáa biïín cuãa ngûúâi Viïåt cöí... ...............7 ĐT: 38385117 PGSTS. TRẦN ĐỨC - 38385126 CƯỜNG NGUYÏÎN VÙN KIM Email: GSTS. xuanay@yahoo.com NGUYỄN VĂN KIM Vêën àïì tön giaáo úã Nam böå thúâi cêån àaåi...........................11 Tài khoản số: TS.1600.311.000.483 LÊ HỒNG LIÊMNgân hàng ÀÖÎ QUANG HÛNG Nông nghiệp & NGUYỄN TS. Phát triển Nông THỊ HẬUthôn Việt Nam Vò sao Saâi Goân chûa biïën thaânh "Hoân Ngoåc Viïîn Àöng"?... ......15 Chi nhánh Trình Sài bàyGòn NGUYÏÎN HÛÄU THAÁI In tại Công ty in BáoHỒNG TRẦN Nhân KỲ Dân TP.HCM Chñ sô Trêìn Cao Vên.........................................................21 Tổng Giấy phát phép hành xuất bản SÚN BÒNH 363/GPXBCôngBộtyVHTT Trường Phát ngày 8-3-1994 Möåt nhaâ ngoaåi giao Viïåt Nam, Laänh sûå Nguyïîn Thaânh YÁ.......25 179 Lý Chính Thắng, TòaP.9, soạnQ.3, ĐT: 39351751 KHUÖNG VIÏÅT 216Phát Trầnhành Quangnước Khải,ngoài Hà Nội Công ty XUNHASABA - 25A - B ĐT: 38256588 - Tài khoản số: 030.01.01.000781.9 Möëi bang giao giûäa triïìu Nguyïîn vaâ Têy Nguyïn... ......28 Nguyễn Email:Bỉnh Khiêm, Q.1, TP.HCM tapchixuanay@gmail.com NHÊÅT PHÛÚNG - LÏ LAN ĐT: Ngân 38241320 - 38292900 hàng Thương - Fax: mại Cổ phần84.38.8241321 Hàng hải Baãn khùæc vïì thúâi àaåi Huâng Vûúng... ................................32 Chi nhánh Hà Nội BUÂI THÕ MAI Cơ quan đại diện phía Nam Giá: 8.000đ Nhûäng baâi viïët cuãa GS. Hoaâng Xuên Haän......................36 181 Đề Thám - Q.1 - TP.HCM NGUYÏÎN HÛÄU TÊM ĐT: 38385117 - Fax: 38385126 Nguyïîn Troång Phêën, ngûúâi êín danh...............................39 Email: xuanay@yahoo.com DÛÚNG TRUNG QUÖËC Tài khoản số: 1600.311.000.483 Ngân hàng Têy Yïn Tûã, möåt con àûúâng vïì vúái àêët Phêåt.....................41 Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn Việt Nam HOAÂNG THÕ NGOÅC Chi nhánh Sài Gòn Vïì hai àaåo sùæc thúâi Quang Trung.........................................45 In tại Công ty in Báo Nhân dân TP.HCM Tổng phát hành LÏ THÕ TOAÁN Công ty Trường Phát Thêìy Phoá Mûúâi Hai... .......................................................50 179 Lý Chính Thắng, P.9, Q.3, ĐT: 39351751 HUYÂNH CÖNG TÑN Phát hành nước ngoài Cuöåc buát chiïën nùm 1923... .............................................55 Công ty XUNHASABA - 25A - B PHAN MAÅNH HUÂNG Nguyễn Bỉnh Khiêm, Q.1, TP.HCM Trao àöíi vïì baâi viïët "Núi sinh cuãa Thiïìn sû Tûâ Àaåo Haånh".......60 ĐT: 38241320 - 38292900 - Fax: 84.38.8241321 NGUYÏÎN TÊËN VÔNH Giúái thiïåu saách... ..................................................................63 Giá: 20.000 đ ÀÖNG A Ngöi miïëu thúâ böën võ vua triïìu Nguyïîn..........................65 VÔNH THÖNG SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016 3
LỜI TUYÊN THỆ Dương Trung Quốc TAÅI KYÂ HOÅP THÛÁ 11 CUÄNG PHAÃI TUYÏN THÏÅ MAÂ COÂN LAÂ KYÂ HOÅP CUÖËI CUÂNG CUÃA ÀÖË I VÚÁ I TÊË T CAÃ NHÛÄ N G QUÖËC HÖÅI KHOÁA XIII VÛÂA NGÛÚÂI CHÛÁNG KIÏËN. QUA, NGHI THÛÁ C TUYÏN THÛÅC RA TÊÅP QUAÁN NAÂY THÏÅ ÀAÄ ÀÛÚÅC LONG TROÅNG KHÖNG MÚÁI MEÃ ÀÖËI VÚÁI ÀÚÂI THÛÅ C HIÏÅ N THEO ÀUÁ N G SÖËNG CHÑNH TRÕ CUÃA THÏË QUY ÀÕNH CUÃA HIÏËN PHAÁP GIÚÁI HIÏÅN ÀAÅI VAÂ NGAY CAÃ 2013. LÊÌN LÛÚÅT CHUÃ TÕCH VÚÁI TRUYÏÌN THÖËNG VÖËN QUÖËC HÖÅI, CHUÃ TÕCH NÛÚÁC, COÁ CUÃ A DÊN TÖÅ C . CAÁ C H THUÃ TÛÚÁNG CHÑNH PHUÃ VAÂ ÀÊY 3 NÙM, BAÂI VIÏËT DÛÚÁI CHAÁNH AÁN TOÂA AÁN NHÊN ÀÊY ÀAÄ ÀÛÚÅ C SÛÃ DUÅ N G DÊN TÖËI CAO ÀAÄ ÀOÅC LÚÂI NHÛ LUÊÅN CHÛÁNG CUÃA TAÁC hai ngûúâi phuå nûä bêët khuêët: Möåt TUYÏN THÏÅ TRÛÚÁC QUÖËC GIAÃ, MÖÅT ÀAÅI BIÏÍU QUÖËC xin rûãa saåch quöëc thuâ / Hai xin KYÂ, HIÏËN PHAÁP VAÂ QUÖËC HÖÅI HÖÅI THAM GIA QUAÁ TRÒNH àem laåi nghiïåp xûa hoå Huâng àïí röìi Phêët cúâ nûúng tûã thay quyïìn CUÄNG COÁ NGHÔA LAÂ TRÛÚÁC SÛÃ A ÀÖÍ I VAÂ SOAÅ N THAÃ O tûúáng quên nöíi dêåy àaánh giùåc TOAÂN THÏÍ QUÖËC DÊN ÀÖÌNG HIÏËN PHAÁP 2013 NHÙÇM VÊÅN Haán àö höå. BAÂO. SÛÅ KIÏÅN ÀOÁ MANG LAÅI ÀÖÅNG VIÏÅC ÀÛA VAÂO VÙN Qua thúâi Àaåi Viïåt tûå chuã, vua NHÛÄNG CAÃM XUÁC SÊU SÙÆC BAÃN HIÏËN PHAÁP VIÏÅC THÛÅC Lyá Thaái Töng laâ ngûúâi àêìu tiïn KHÖNG CHÓ VÚÁI NGÛÚÂI COÁ THI NGHI THÛÁC COÁ YÁ NGHÔA quy àõnh viïåc tuyïn thïå nhû möåt CHÛÁC DANH ÀÛÚÅC DÊN BÊÌU MAÂ GIÚÂ ÀÊY ÀAÄ TRÚÃ THAÂNH lïî thûác cuãa triïìu àònh. Sûã saách cho biïët, haâng nùm vua cuâng MAÂ PHAÁP LUÊÅT QUY ÀÕNH HIÏÅN THÛÅC. quêìn thêìn àïën àïìn Àöìng Cöí (nay úã àõa baân phöë Thuåy Khï, quêån Têy Höì), núi thúâ möåt chiïëc ...L tröëng àöìng cöí àïí cuâng nhau phaát úâi hûáa, lúâi thïì, lúâi Gùæn vúái truyïìn thuyïët caác thïå: "Keã naâo laâm con bêët hiïëu, nguyïìn, lúâi tuyïn Vua Huâng trïn vuâng Àêët Töí, laâm töi bêët trung, thêìn minh seä thïå . .. laâ nhûä n g ngûúâi àúâi nay coân chiïm ngûúäng tru diïåt". Lïî thûác naây àûúåc duy hònh thaái khaác nhau trong haânh cöåt àaá thïì trïn nuái Nghôa Lônh, trò qua nhiïìu triïìu vua àúâi Lyá vi cuãa con ngûúâi lêëy danh dûå cuãa dêëu tñch cho nhûäng huyïìn thoaåi vaâ sang caã àúâi Trêìn. möåt caá nhên, nhên danh möåt cöång vïì nhûäng lúâi thïì trang nghiïm Lúâi thïì thïí hiïån yá chñ cuãa con àöìng hay möåt töí chûác, möåt tñn vúái trúâi àêët cuãa thïë hïå àaä "coá ngûúâi, laâm tùng thïm niïìm tin àiïìu cuãa möåt tön giaáo hay möåt cöng dûång nûúác"... vaâ cöí vuä moåi ngûúâi phêën àêëu lyá tûúãng chñnh trõ naâo àoá... àïí Coân trong sûã saách, nïëu nhû cho möåt muåc tiïu cao caã. Àúâi thïí hiïån yá chñ nhùçm thûåc hiïån cuöå c khúã i nghôa cuã a Hai Baâ Trêìn, sûã coân cheáp viïåc Hûng Àaåo möåt muåc tiïu cuå thïí. Nhûng coân Trûng àûúåc coi biïíu trûng súám vûúng Trêìn Quöëc Tuêën troã tay coá nhûäng lúâi thïì thiïng liïng vaâ nhêët cuãa truyïìn thöëng àaánh xuöëng loâng söng Baåch Àùçng maâ mang nhûäng giaá trõ vùn hoáa vaâ giùåc ngoaåi xêm thò trong loâng thïì rùçng: "Trêån naây khöng phaá lõch sûã cao caã. dên luön truyïìn tuång lúâi thïì cuãa xong giùåc thò khöng vïì bïën söng 4 SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016
Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc lời tuyên thệ trước Quốc hội tại kỳ họp thứ nhất ngày 2-3-1946 naây nûäa" röìi chó huy quên cuäng tûâng ghi laåi sûå kiïån trûúác viïåc laâm coá yá nghôa: toaân thïí dên lao vaâo trêån quyïët chiïën luác xuêët quên thêìn töëc keáo quên àaåi biïíu tïì tûåu bïn möåt taãng nhêën chòm haåm àöåi cuãa giùåc ra Bùæc àaåi phaá giùåc Maän Thanh, àaá trûúác ngöi àònh Tên Traâo. Nguyïn Möng vaâo nùm 1288. Hoaâng àïë Quang Trung àaä coá Võ Chuã tõch múái àûúåc Quöëc dên Sûã nhaâ Lï cheáp sûå kiïån buöíi "thïå sû" úã Thoå Haåc (Thanh Àaåi höåi bêìu, trang nghiïm àoåc Höå i thïì Luä n g Nhai (Chñ Hoáa) toã roä yá chñ quyïët "àaánh cho lúâi tuyïn thïå: "Chuáng töi, nhûäng Linh) vaâo buöíi àêìu haâo kiïåt sûã tri Nam quöëc chi hûäu chuã ngûúâi àûúåc bêìu vaâo UÃy ban Giaãi tuå nghôa tön Lï Lúå i laâ m (àaánh àïí sûã saách phaãi biïët rùçng phoáng Dên töåc àïí laänh àaåo cuöåc minh chuã nöíi dêåy khúãi nghôa nûúác Nam naây coá chuã). Sûã saách Caách maång cuãa nhên dên ta. chöëng giùåc Minh nhû dêëu êën coân ghi laåi rùçng: "(Nguyïîn) Huïå Trûúác laá cúâ thiïng liïng cuãa Töí lõch sûã khúãi nghiïåp triïìu Lï. chûa dûát lúâi, chû quên ran nhû quöëc, chuáng töi nguyïån laänh àaåo Àïën khi phaá tan giùåc Minh, sêëm, rung àöång caã hang nuái, nhên dên tiïën lïn, ra sûác chöëng lêëy laåi Thùng Long, nhûäng trúâi àêët àöíi maâu. Röìi chiïng quên thuâ, giaânh laåi àöåc lêåp cho ngûúâi thùæng trêån laåi cuâng tröëng khua vang, quên lñnh lïn Töí quöëc. Duâ phaãi hy sinh àïën quên tûúáng giùåc Minh töí chûác àûúâng ra Bùæc". Trêån êëy, quên gioåt maáu cuöëi cuâng, quyïët khöng Höåi thïì Àöng Quan (tïn goåi ta thùæng rêët to, queát saåch quên luâi bûúác. Xin thïì!". Ngaây nay, taåi Thùng Long thúâi Minh thuöåc) Maän Thanh khoãi búâ coäi. Di tñch Tên Traâo (Tuyïn Quang) cuâng nhau cam kïët muön àúâi Truyïìn thöëng lêëy lúâi thïì thïí hoân àaá thïì vêîn àûúåc baão töìn nhû khöng àöång àuång àïën binh hiïån yá chñ, khñch lïå nhên têm töìn möåt dêëu tñch biïíu thõ yá chñ cuãa àao, giûä möëi hoâa hiïëu. Höåi taåi maäi vïì sau... Cho àïën thaáng caác nhaâ caách maång tiïn phong. thïì naây cuâng cêu chuyïån vua Taám nùm 1945, Quöëc dên Àaåi Röìi trong Ngaây Tuyïn ngön Lï Thaái Töí traã gûúm cho Ruâa höåi àûúåc triïåu têåp úã Tên Traâo Àöå c lêå p diïî n ra taå i Quaã n g Thêìn trïn Höì Hoaân Kiïëm àaä nhû tiïì n thên cuã a Quöë c höå i trûúâng Ba Àònh lõch sûã taåi Haâ trúã thaânh biïíu tûúång cho tinh sau naây vaâ bêìu ra UÃy ban Giaãi Nöåi cuäng nhû taåi Quaãng trûúâng thêìn ûa chuöång hoâa bònh cuãa phoáng Dên töåc, àïí biïíu thõ quyïët Norodom (nay laâ trûúá c dinh dên ta. têm cao vaâ àûa ra nhûäng quyïët Thöëng Nhêët) taåi thaânh phöë Saâi Àïë n thúâ i Têy Sún tuy saách lúán cho cöng cuöåc cûáu nûúác. Goâ n cuâ n g nhiïì u àõa phûúng ngùæ n nguã i nhûng sûã saá c h Àaåi höåi àûúåc kïët thuác bùçng möåt khaác trong ngaây 2-9-1945, têët SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016 5
caã nhûäng ngûúâi tham dûå àïìu phuác cho dên töåc. Trong cöng têåp quaán tuyïn thïå êëy àöëi vúái böå chung hö lúâi thïì trung thaânh viïåc giûä gòn nïìn àöåc lêåp, chuáng maáy quan chûác khi nhêån nhûäng vúái nïìn àöåc lêåp dên töåc, tñn töi quyïët vûúåt moåi khoá khùn duâ nhiïåm vuå do dên giao phoá. Vaâ ta nhiïåm Chñnh phuã Höì Chñ Minh phaãi hy sinh tñnh mïånh cuäng haäy hònh dung rùçng khi ngûúâi vaâ khöng cöång taác vúái thûåc dên. khöng tûâ". dên lùæng nghe lúâi tuyïn thïå cuãa Ngaây 5-1-1946, trûúác ngaây Vaâ trïn khùæp àêët nûúác, trïn caác quan chûác thò chùæc chùæn loâng Töíng tuyïín cûã, caác phêìn tûã caá c chiïë n trûúâ n g, tûâ nhûä n g tin cuäng àûúåc cuãng cöë, búãi leä àúâi trong Höåi Phêåt giaáo Cûáu quöëc chiïën sô Nam böå noáp "vúái giaáo söëng têm linh trong xaä höåi cuäng töí chûác tuêìn "Mûâng Liïn hiïåp mang ngang vai" "àïën caác chiïën àaä ngaây möåt sêu sùæc hún khiïën Quöëc gia" taåi chuâa Baâ Àaá (Haâ sô quyïët tûã cho Töí quöëc quyïët möåt lúâi tuyïn thïå khöng coân chó Nöåi) àïí hoan nghïnh sûå àoaân sinh" úã Liïn khu I Haâ Nöåi àïìu laâ möåt lúâi hûáa suöng... kïët giûäa caác àaãng phaái vúái Viïåt laâm lïî tuyïn thïå trûúác khi vaâo Kyâ hoåp cuöëi nùm 2005 cuãa Minh. Chuã tõch Höì Chñ Minh trêån àaánh... Quöëc höåi khoáa XII, töi àaä coá tham dûå vaâ phaát biïíu: "Nûúác Cho àïën thúâi chöëng Myä cûáu dõp chêët vêën võ Phoá Thuã tûúáng Phêå t (ÊË n Àöå ) ngaâ y xûa coá nûúác, trûúác möîi trêån àaánh lúán, thûúâng trûåc khi àoá rùçng coá nghô nhûäng 4 àaãng phaái laâm ly taán trong nhûäng lïî xuêët quên, lúâi àïën möåt thuã tuåc "tuyïn thïå" cuãa loâng dên, haåi Töí quöëc. Nhûng thïì quyïët chiïën quyïët thùæng caác thaânh viïn Chñnh phuã nhû nûúác Viïåt Nam ngaây nay chó luön mang laåi möåt sûác maånh cöí thiïn haå vêîn laâm vaâ Baác Höì àaä coá möåt àaãng phaái laâ toaân dên vuä to lúán... Sûác maånh êëy khöng tûâng laâm hay khöng? Cêu traã quyïët giaânh àöåc lêåp... Nhûng chó mang laåi nghõ lûåc vaâ loâng lúâi laâ vò chûa coá quy àõnh cuãa àöëi vúái dên, ta àûâng coá laâm traái can àaãm cho nhûäng con ngûúâi Quöëc höåi nïn chûa nghô túái vaâ yá dên. Dên muöën gò, ta phaãi àaä cêët lïn lúâi tuyïn thïå maâ noá nïëu Quöëc höåi quy àõnh thò seä laâm nêëy...". coân mang laåi niïìm tin cho nhên thi haânh. Kyâ hoåp tiïëp theo vaâo Sau àoá, ngûúâi àûáng àêìu nhaâ dên àïí moåi ngûúâi cuâng saát caánh giûäa nùm 2006, nhên Quöëc höåi nûúác àaä múâi têët caã moåi ngûúâi vúái sûå nghiïåp chung. thaão luêån vïì "Luêåt Cöng chûác" coá mùåt àïën trûúác ban thúâ Àûác Dûúâng nhû àaä tûâ lêu, caái têåp töi coá vùn baãn gûãi Böå trûúãng Phêåt maâ tuyïn thïå: "... Noái hy quaán töët àeåp naây àaä bõ mai möåt Nöå i vuå nïu vêë n àïì àûa viïå c sinh phêën àêëu thò dïî, nhûng trong àúâi söëng chñnh trõ. Noái "Tuyïn thïå " thaâ n h möå t quy laâm thò khoá. Trûúác Phêåt àaâi tön chñnh xaác hún noá chó coân àûúåc àõnh cuãa phaáp luêåt thûåc hiïån nghiïm, trûúác quöëc dên àöìng duy trò trong nghi thûác kïët naåp möîi khi Chñnh phuã àûúåc Quöëc baâo coá mùåt taåi àêy, töi xin thïì cuãa Àaãng Cöång saãn vaâ trong caác höåi bêìu ra nhêån nhiïåm vuå, àöìng hy sinh àem thên phêën àêëu lûåc lûúång vuä trang. thúâi súám xêy dûång quy trònh àïí giûä vûäng nïìn àöåc lêåp cho Coân úã trïn thïë giúái, têåp quaán àïí caác cöng chûác, quan chûác Töí quöëc. Hy sinh, nïëu cêìn àïën naây vêîn àûúåc duy trò nhû möåt coá thïí thûåc hiïån viïåc tûâ chûác hy sinh caã tñnh maång, töi cuäng truyïìn thöëng àöi khi trúã thaânh nhû möåt quyïìn, möåt hònh thûác khöng tûâ". nhûäng thuã tuåc bùæt buöåc. Caác haânh xûã húåp phaáp cuãa mònh, Ngaây Chñnh phuã Liïn hiïåp quan chûác, nhêët laâ trong böå maáy àiïìu maâ nhiïìu quöëc gia àaä taåo Khaáng chiïën chñnh thûác ra mùæt dên cûã phaãi tuyïn thïå trûúác khi dûång haânh lang phaáp luêåt goáp Quöëc höåi trong phiïn hoåp àêìu nhêåm chûác; quan toâa hay bõ caáo, phêìn taåo nïn nhûäng têåp quaán tiïn (2-3-1946), trïn sên khêëu nhên chûáng hay luêåt sû àïìu phaãi laânh maånh trong àúâi söëng chñnh Nhaâ Haát Lúán, trûúác Baân thúâ thïì tön troång sûå thêåt vaâ luêåt trõ quöëc gia. Àaáng tiïëc laâ khöng Töí quöëc, Chuã tõch Höì Chñ Minh phaáp trûúác khi xeát xûã... Chó coá sûå coá höìi êm. thay mùåt toaân thïí nöåi caác múái khaác biïåt laâ khi laâm lïî tuyïn thïå Phaãi chùng, taåi kyâ hoåp thûá thaânh lêåp khi nhêån nhiïåm vuå ngûúâi ta coá thïí àùåt tay trïn ngûåc, Tû naâ y cuã a Quöë c höå i Khoá a cuãa nhên dên giao phoá àaä trõnh lïn laá cúâ, cuöën kinh thaánh, hay XIII, trong khöng khñ thaão luêån troång àoåc: baãn hiïën phaáp... laâm cho khung vaâ thöng qua "Nghõ quyïët vïì "Lúâi tuyïn thïå nhêåm chûác: caãnh trúã nïn thiïng liïng. Ngoaâi viïåc lêëy phiïëu tñn nhiïåm, boã Chuáng töi, Chñnh phuã khaáng yá nghôa lúâi tuyïn thïå nhû möåt sûå phiïëu tñn nhiïåm àöëi vúái ngûúâi chiïën nûúác Viïåt Nam Dên chuã cam kïët bùçng danh dûå, loâng tûå giûä chûác vuå do Quöëc höåi, Höåi Cöång hoâa, Töëi cao Cöë vêën àoaân troång hay tñn àiïìu tön giaáo, noá àöì n g Nhên dên bêì u vaâ phï vaâ UÃy viïn Khaáng chiïën höåi, coân laâm cú súã cho sûå giaám saát vaâ chuêí n ", giûä a möë i quan têm trûúác baân thúâ thiïng liïng cuãa niïìm tin cuãa nhûäng ngûúâi chûáng cuã a xaä höå i ngaâ y nay àöë i vúá i Töí quöëc, trûúác Quöëc höåi, xin kiïën, cuãa nhên dên. "vùn hoá a tûâ chûá c " vaâ Hiïë n thïì, xin cûúng quyïët laänh àaåo Leä gò möåt têåp quaán töët àeåp phaáp àang tiïën haânh sûãa àöíi, nhên dên khaáng chiïën, thûåc vaâ phöí biïën, möåt têåp quaán àaä àaä chñn muöìi cho viïåc xaác lêåp hiïån nïìn Dên chuã Cöång hoâa tûâng töìn taåi trong quaá khûá laåi àïí têåp quaán "Tuyïn thïå" trong àúâi Viïåt Nam, mang laåi tûå do haånh mai möåt? Vêåy thò haäy taái lêåp laåi söëng chñnh trõ nûúác ta? 6 SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016
Truyền thống văn hóa biển CỦA NGƯỜI VIỆT CỔ những ý tưởng, nghiên cứu của GS. Trần Quốc Vượng Nguyễn Văn Kim N THÛ MUÅC CUÃA GS. TRÊÌN QUÖËC VÛÚÅNG COÁ 371 CÖNG hêån thûác roä àùåc tñnh vaâ võ trñ TRÒNH, TÊÅP TRUNG VAÂO BA LÔNH VÛÅC LÚÁN: 1. LÕCH SÛÃ cuãa biïín trong lõch sûã hònh CÖÍ TRUNG ÀAÅI VIÏÅT NAM; 2. KHAÃO CÖÍ HOÅC; 3. LÕCH thaânh, phaát triïín cuãa Viïåt SÛÃ VÙN HOÁA - VÙN HOÁA HOÅC. TÛÂ KHOAÃNG ÀÊÌU THÊÅP Nam, trong caác cöng trònh nghiïn cûá u , GS. Trêì n Quöë c Vûúå n g luön NIÏN 1980 GIAÁO SÛ TÊÅP TRUNG NGHIÏN CÛÁU VAÂ VIÏËT coi truyïìn thöëng vùn hoáa biïín, möi NHIÏÌU BAÂI VÏÌ VÙN HOÁA VIÏÅT NAM TRONG BÖËI CAÃNH trûúâng sinh thaái biïín laâ nhên töë VÙN HOÁA VÙN MINH CHÊU AÁ, VÏÌ DIÏÎN TRÒNH, ÀÙÅC húåp thaânh, taác àöång vaâ chi phöëi àúâi TÑNH CUÃA CAÁC NÏÌN VÙN HOÁA, KHÖNG GIAN VÙN HOÁA söëng vùn hoáa, caách thûác thñch nghi, CUÃA CAÁC VUÂNG ÀÊËT, VÏÌ ÀÚÂI SÖËNG VAÂ CAÃ NHÛÄNG TÊÅP ûáng àöëi vùn hoáa cuãa caác cöång àöìng TUÅC THOÁI QUEN CUÃA CAÁC GIAI TÊÌNG XAÄ HÖÅI... cû dên cöí. Tiïëp nhêån truyïìn thöëng, tû duy VÚÁI BIÏÍN VAÂ ÀAÅI DÛÚNG TAÁC GIAÃ COÁ NHIÏÌU BAÂI triïët hoåc, triïët lyá phûúng Àöng, àöìng KHAÃO CÛÁU CHUYÏN SÊU VAÂ LIÏN QUAN VÏÌ TRUYÏÌN thúâi chia seã quan àiïím cuãa Carl THÖËNG BIÏÍN CUÃA VIÏÅT NAM. GIAÁO SÛ ÀÏÌ XUÊËT NHÛÄNG Gustav Jung vïì vùn hoáa, khi coi möîi YÁ TÛÚÃNG, GIAÃI PHAÁP VÏÌ VIÏÅC KHAI THAÁC, PHAÁT HUY biïíu tûúång, möåt danh tûâ, möåt tïn THÏË MAÅNH, TIÏÌM NÙNG BIÏÍN; CAÁCH THÛÁC THUÁC goåi, möåt hònh aãnh hay möåt àöì vêåt ÀÊÍY KINH TÏË, QUAÃN LYÁ VÙN HOÁA, BAÃO VÏÅ AN NINH tuy quen thuöåc vúái cuöåc söëng nhûng chuáng vêîn luön gúåi múã thïm nhûäng BIÏÍN VÚÁI CAÁC CÊËP CHÑNH QUYÏÌN TRUNG ÛÚNG, ÀÕA yá nghôa khaác ngoaâi yá nghôa ûúác àõnh PHÛÚNG. hiïín nhiïn vaâ trûåc tiïëp cuãa noá(1). Tûâ GS.TS NGUYÏÎN VÙN KIM (ÀHKHXH VAÂ NV) VIÏËT àoá, tûâ trong chñnh caác truyïìn thuyïët, BAÂI: BIÏÍN VÚÁI NGÛÚÂI VIÏÅT CÖÍ - NHÛÄNG YÁ TÛÚÃNG, huyïìn thoaåi lõch sûã, caác böå sûã thi vaâ NGHIÏN CÛÁU CUÃA GS. TRÊÌN QUÖËC VÛÚÅNG. BAÂI VIÏËT thöng àiïåp cuãa ngûúâi xûa, cuãa caác GÖÌM 5 PHÊÌN: 1. "LUÅC ÀÕA", "BAÁN ÀAÃO" VAÂ VÕ THÏË CUÃA phong tuåc, têåp quaán truyïìn thöëng... taác giaã àaä loåc ra vaâ àoåc ra biïët bao MÖÅT QUÖËC GIA BAÁN ÀAÃO; 2. VÏÌ CÚ TÊÌNG VÙN HOÁA hùçng söë vùn hoáa, ngön ngûä, triïët lyá VAÂ TRUYÏÌN THÖËNG VÙN HOÁA BIÏÍN; 3. TIÏÌM NÙNG, vaâ caã nhûäng ûúác voång cuãa tiïìn nhên TRUYÏÌN THÖËNG VAÂ NHÛÄNG HOAÅT ÀÖÅNG KINH TÏË vïì vuä truå, vïì sûå chuyïín vêån cuãa BIÏÍN; 4. BIÏÍN, THÏÍ CHÏË VAÂ CHÑNH SAÁCH; 5. TRIÏÍN khöng gian, thúâi gian; vïì nguöìn göëc, VOÅNG BIÏÍN, TÛ DUY HÛÚÁNG BIÏÍN ÀÏËN TÊÌM NHÒN ÀAÅI möi trûúâng söëng, nhõp söëng, nhõp DÛÚNG. sinh hoåc cuãa con ngûúâi vaâ thïë giúái vaån vêåt(2)... Quaãng baác, uyïn baác XÛA&NAY TRÊN TROÅNG GIÚÁI THIÏÅU VÚÁI BAÅN ÀOÅC nhiïìu lônh vûåc chuyïn mön, nhûng PHÊÌN 2 CUÃA BAÂI VIÏËT TRÏN. úã àêy, chñnh trïn lônh vûåc vùn hoáa, SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016 7
maâ sêu sùæc nhêët laâ àõa - vùn hoáa, tiïëng noái cuãa sinh thaânh trïn laänh thöí Viïåt Nam. Caác nïìn GS. Trêìn Quöëc Vûúång luön giûä vai troâ "chuã àaåo", vùn hoáa àoá luön coá sûå tòm gùåp, àan xen, hoâa coá nhiïìu aãnh hûúãng vaâ "quyïìn uy" vïì hoåc thuêåt(3). húåp àïí taåo nïn caác "khöng gian xaä höåi" vaâ Bùæt àêìu luêån àïì bùçng huyïìn thoaåi khúãi nguyïn "cú cêëu thúâi gian" cuãa caác töåc ngûúâi Viïåt cöí(5). vïì thúâi lêåp quöëc vúái hònh tûúång Laåc Long Quên Vaâ, ngay tûå thuúã bònh minh êëy àaä coá sûå giao - Êu Cú, Giaáo sû àaä phaác dûång nïn möåt phöí hïå: thoa töåc ngûúâi, vùn hoáa maâ theo quan àiïím Nuái - Biïín, Meå - Böë, vaâ chñnh caác võ Thuãy töí àoá àaä cuãa Giaáo sû laâ vùn hoáa Sa Huyânh, Champa úã dêîn caác con (coá thïí hiïíu laâ caác lûåc lûúång xaä höåi, miïìn Trung (úã giûäa hònh àêët nûúác), vûâa chõu töåc ngûúâi - NVK) chia nhau ài khai phaá caác miïìn sûå tûúng taác, truyïìn phaát aãnh hûúãng vûâa giûä àêët, múã röång khöng gian sinh töìn àïí röìi àùæp xêy vai troâ chuyïín giao giûäa hai khöng gian vùn nïn Töí quöëc Viïåt Nam, àa daång vïì cú súã kinh tïë, hoáa Bùæc - Nam, tûác giûäa hai nïìn vùn hoáa lúán: möi trûúâng söëng, caãnh quan vùn hoáa nhûng thöëng Àöng Sún (Thùng Long - Àaåi Viïåt) vúái vùn hoác nhêët trong yá niïåm, têm thûác vïì nguöìn cöåi. Trong OÁc Eo - Phuâ Nam úã vuâng Nam böå(6). quaá trònh khai phaá àêët àai, múã mang búâ coäi... àaä Tûâ caái nhòn so saánh vúái vùn hoáa phûúng dêìn hònh thaânh nïn hònh tûúång vïì möåt "Ngûúâi Bùæc (Àöng Bùæc AÁ), Nhaâ vùn hoáa hoåc tûâng Anh huâng vùn hoáa (Heáros culturel) Viïåt cöí laâ tûâ nhiïìu lêìn cho rùçng, nûúác vaâ yïëu töë söng nûúác nûúác, tûâ biïín maâ ài lïn, tûâ Ngû tinh, Höì tinh vaâ luön laâ àùåc tñnh chi phöëi àúâi söëng vaâ laâm nïn Möåc tinh trïn ba khöng gian vùn hoáa - xaä höåi Viïåt baãn sùæc vùn hoáa cuãa cû dên phûúng Nam (Viïåt cöí: Miïìn ven biïín, miïìn chêu thöí vaâ miïìn nuái. Àoá Nam - Àöng Nam AÁ) búãi sûå nùng àöång, khaã laâ Laåc Long Quên"(4). nùng thñch ûáng cao nhûng cuäng maånh meä Liïn hïå vúái caác truyïìn thuyïët cuãa ngûúâi Mûúâng nhû nûúác. Tûâ nhûäng chiïm nghiïåm vïì nûúác, (vïì naâng Hûu Ngu - Êu Cú vaâ Chaâng Caá - Long Giaáo sû àaä àûa ra möåt àõnh àïì quan troång: Vûúng, cuãa cû dên Taây - Thaái (Chim/Rùæn) vaâ liïn "Nïëu hiïíu vùn hoáa laâ caái möi trûúâng àûúåc hïå röång ra trong nghiïn cûáu so saánh vúái caác nïìn con ngûúâi thñch nghi vaâ biïën àöíi (man - made vùn hoáa úã chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng, Giaáo sû àaä environment) thò tñnh söng nûúác cêìn àûúåc phaát hiïån thêëy nhûäng àùåc tñnh chung nhêët cuãa xem laâ möåt àùåc trûng cuãa vùn hoáa Viïåt Nam. cû dên khu vûåc vïì sûác maånh nguöìn cöåi cuãa nûúác, Caác di chó tûâ thúâi àaåi àaá múái, caác baãn laâng biïín vaâ àaåi dûúng trong sûå àõnh thaânh nhûäng tûâ àêìu thúâi àaåi kim khñ vïì sau àïìu phêìn lúán nhên töë àêìu tiïn, cùn baãn cuãa caác nïìn vùn hoáa phên böí úã búâ nûúác: Búâ söng, búâ àêìm hay búâ biïín"(7). Traãi qua thúâi gian, vúái nhiïìu sûå traãi nghiïåm, nhûäng ngûúâi laâm ruöång ven biïín, cû dên vaån chaâi, buön baán, vêån taãi biïín cuäng luön hiïíu rùçng, àïí canh taác, khai hoang lêën biïín, àaánh bùæt haãi saãn trïn biïín... cêìn phaãi hiïíu thêëu quy luêåt cuãa tûå nhiïn, cuãa caác con nûúác triïìu lïn xuöëng(8). Nhû vêåy, vaâ chñnh trong möi trûúâng söëng àoá, "Ngûúâi Viïåt úã miïìn söng nûúác gùæn tröìng troåt vúái chaâi lûúái vaâ thuyïìn beâ caác loaåi trúã thaânh möåt phûúng tiïån kyä thuêåt giao thöng quan troång. Chiïën thuyïìn àûúåc chaåm khùæc trïn tröëng àöìng vaâ chiïën tûúáng hoå Àöng A (Trêìn) vêîn quen sinh hoaåt trïn thuyïìn"(9). Trong lõch sûã vùn hoáa Viïåt Nam, nûúác àaä chi phöëi kyä thuêåt canh taác, nïëp söëng, têm lyá vaâ caã caác sinh hoaåt cöång àöìng, vùn hoáa. Theo àoá, Giaáo sû àaä àûa ra möåt khaái luêån quan troång: "Laâm ruöång, tröìng luáa thò möëi bêån têm haâng àêìu cuäng laâ nûúác. Thuãy lúåi laâ biïån phaáp kyä thuêåt haâng àêìu maâ thuãy tai (luä luåt) cuäng laâ caái haåi haâng àêìu. Bûäa ùn haâng ngaây laâ cúm + rau + thuãy saãn (cua caá, töm teáp, ïëch lûún...). Moán ùn àùåc sùæc, chên chêët Viïåt Nam laâ moán luöåc (duâng nûúác 8 SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016
àun söi maâ laâm chñn)... Thïë cho nïn, têm thûác ngûúâi Viïåt tûâ rêët súám vaâ hùçng xuyïn qua "thúâi gian cuãa ngûúâi", khöng thïí khöng bêån loâng vò nûúác. Thïë cho nïn, ngûúâi Viïåt àaä àöìng nhêët khöng gian xaä höåi, cöång àöìng laänh thöí, Töí quöëc cuãa hoå... vúái nûúác. Vaâ phöí xaä höåi (spectre social) cuãa hoå àûúåc múã röång dêìn, bùæt àêìu tûâ caái nhaâ - Nhaâ, qua hoå haâng, túái xoám laâng túái quöëc gia - Nûúác...."(10). Trong quaá trònh kiïën lêåp caác nïìn vùn hoáa cöí, nûúác vaâ khöng gian lúán nhêët cuãa nûúác laâ biïín, khöng chó laâ nguöìn söëng, taåo nïn möi trûúâng söëng maâ coân goáp phêìn nöëi kïët caác nïìn vùn hoáa Viïåt Nam vúái khu vûåc vaâ thïë giúái àöìng thúâi àem laåi sinh lûåc, àöång lûåc phaát triïín múái cho caác nïìn vùn hoáa(11). Khaão cûáu quaá trònh tiïën triïín vaâ möëi liïn hïå giûäa caác nïìn vùn hoáa, Nhaâ Khaão cöí hoåc cho rùçng, vùn hoáa "Phuâng Nguyïn giao tiïëp vúái Haå Long úã ven biïín Àöng Bùæc, vúái Hoa Löåc úã ven biïín Thanh Hoáa dêîn túái sûå ra àúâi cuãa Àöìng Àêåu, vúái sûå nhaãy voåt vïì kyä thuêåt luyïån kim àöìng thau àïí dêîn àïën nhûäng bûúác chuyïín lúán vïì xaä höåi(12). Qua àöì göëm, àïën truyïìn thöëng "Lùån gioãi, búi taâi, thaåo thuãy àöì àaá... ngûúâi ta coá thïí nhòn thêëy roä, têån mùæt, sûå chiïën, gioãi duâng thuyïìn" cuãa caác lúáp cû dên hoâa húåp giûäa sùæc thaái vùn hoáa söng biïín cuãa cû söëng ven söng, ven biïín. Trong möi trûúâng dên Nam Àaão cöí tûâ ven biïín tiïën vaâo, vúái sùæc thaái söëng àoá, thuyïìn beâ laâ caác phûúng tiïån ài laåi, vùn hoáa trûúác nuái cuãa nhûäng cû dên Nam AÁ cöí, vêån chuyïín, giao lûu thiïët yïëu. Tûâ xa xûa Taây, Thaái cöí tûâ miïìn chên nuái tiïën xuöëng vaâ hoâa "Giao thöng cöí truyïìn quan troång nhêët laâ húåp vúái nhau àïí naãy sinh vùn hoáa àöìng bùçng"(13). àûúâng nûúác. Con thuyïìn caác loaåi laâ möåt hònh Doäi theo khöng gian hònh thaânh vaâ phên böë aãnh thên quen cuãa caãnh quan àõa lyá - nhên cuãa vùn hoáa Àöng Sún, khaác vúái quan àiïím cho vùn Viïåt Nam, vúái doâng söng vaâ bïën nûúác"(15). rùçng àoá laâ nïìn vùn hoáa hònh thaânh úã vuâng chêu Vûúåt lïn nhûäng muåc tiïu, giaá trõ sûã duång thöí "tûåa nuái, tiïëp biïín", Nhaâ khaão cöí hoåc àaä tòm thûúâng ngaây, thuyïìn àaä trúã thaânh biïíu tûúång thêëy úã võnh Baái Tûã Long di tñch Àöng Sún muöån vùn hoáa, laâ vêåt thiïng gùæn boá troån veån vúái chu vaâ dêëu tñch cuãa nïìn vùn hoáa naây cuäng xuêët löå úã trònh àúâi ngûúâi, àûúåc khùæc hoåa sinh àöång trïn vuâng Biïån Sún - Hoân Mï, xûá Thanh(14). Qua àûúâng caác tröëng àöìng, thaåp àöìng - nhûäng di saãn vùn biïín vaâ cû dên biïín (ngû dên, thûúng nhên, thuãy hoáa tiïu biïíu cuãa vùn hoáa Àöng Sún(16). Àïën thuã, nhûäng nhaâ thaám hiïím, nhaâ truyïìn giaáo...), nay, úã nhiïìu vuâng söng nûúác, ngûúâi ta vêîn töí caác giaá trõ vùn hoáa vêåt thïí, phi vêåt thïí àaä khuïëch chûác lïî höåi biïín, höåi àua thuyïìn vaâ biïët bao taán, lan toãa... vaâ cuäng tûâ àoá, cuâng vúái nhûäng yïëu sinh hoaåt vùn hoáa, têm linh khaác gùæn liïìn vúái töë vùn hoáa baãn àõa, nhên töë nöåi sinh, caác yïëu töë nûúác nhû nghi lïî: Cêìu mûa, Möåc duåc, Muáa ngoaåi sinh àaä thuác àêíy sûå ra àúâi cuãa caác nhaâ nûúác röëi nûúác... súám úã Viïåt Nam - Àöng Nam AÁ. Khöng bêån têm vúái Vúái nhûäng cû dên biïín àaão, biïín caã vaâ àaåi nhûäng nhêån àõnh vïì viïåc "mêët lêåp trûúâng", "quan dûúng (biïín nûúác) laâ nguöìn taâi nguyïn lúán, àiïím", Giaáo sû luön coi caác yïëu töë ngoaåi sinh cuäng àem laåi nhiïìu lúåi ñch nhûng cuäng êín taâng luön giûä vai troâ troång yïëu. Búãi chñnh caác yïëu töë àoá khöng ñt thaách thûác, hiïím nguy. Trong têm àaä àem àïën nhiïìu giaá trõ vùn hoáa, yá niïåm chñnh thûác cuãa cû dên ven biïín vaâ nhûäng ngûúâi ài trõ, xaä höåi, àûác tin tön giaáo vaâ caã nhûäng sinh lûåc biïín, hoå luön cêìu mong coá àûúåc sûå che chúã cuãa phaát triïín múái cho xaä höåi Viïåt Nam, Àöng Nam Thêìn biïín maâ võ thêìn àêìu tiïn trong huyïìn AÁ. Àiïìu quan troång laâ, nhûäng aãnh hûúãng tûâ bïn thoaåi vùn hoáa Viïåt Nam laâ Thuãy Tinh. Àûác ngoaâi àoá, vñ nhû Phêåt giaáo, Baâ La Mön giaáo, Hindu Thuãy thêìn laâ biïíu trûng cho quyïìn lûåc, sûác giaáo... tûâng goáp phêìn taåo nïn nhêån thûác, giaá trõ maånh cuãa nûúác, vaâ nhûäng trêån chiïën Sún chung, sûå àöìng caãm, tinh thêìn cöång caãm giûäa chuã Tinh - Thuãy Tinh àaä gúåi nhúá vïì nhûäng kyá ûác nhên caác nïìn vùn hoáa, cöång àöìng cû dên khu vûåc. xa xûa, vïì nhûäng àúåt biïín tiïën - biïín luâi vaâ Vïì cuöåc söëng vaâ sinh hoaåt cuãa ngûúâi Viïåt xûa, nhûäng cuöåc chuyïín cû lúán trong lõch sûã Viïåt Nhaâ nghiïn cûáu vùn hoáa cuäng luön nhêën maånh Nam. Trong têm thûác cuãa cû dên biïín, tuåc SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016 9
thúâ caác võ Thêìn biïín, Àûác Quan Êm Nam Haãi, 7. Trêìn Quöëc Vûúång: Möåt neát baãn sùæc cuãa vùn hoáa thúâ caá Öng,... dêìn trúã thaânh tñn ngûúäng chung Viïåt Nam..., trong Vùn hoáa Viïåt Nam..., Sàd, tr.42. cuãa nhûäng ngûúâi ài biïín, thûúng nhên vaâ nhûäng 8. Trêìn Quöëc Vûúång, Nam Haå - Nam Haâ dûúái caái vaån chaâi. Khaão cûáu caác di tñch doåc theo caác triïìn nhòn àõa - vùn hoáa, trong Viïåt Nam caái nhòn àõa - vùn söng vuâng chêu thöí söng Höìng - söng Thaái Bònh hoáa, Nxb. Vùn hoáa Dên töåc - Taåp chñ Vùn hoáa Nghïå vaâ nhiïìu vuâng ven biïín, GS. Trêìn Quöëc Vûúång àaä thuêåt, H., 1998, tr.219. nhêån thêëy hiïån tûúång "thiïng hoáa" huyïìn thoaåi 9. Trêìn Quöëc Vûúång, Nhòn nhêån baãn sùæc cuãa vùn àïí taåo nïn hònh tûúång vïì "Tûá bêët tûã" trong àûác hoáa Viïåt Nam, trong Vùn hoáa Viïåt Nam..., Sàd, tr.38-39. tin cuãa ngûúâi Viïåt. 10. Trêìn Quöëc Vûúång Möåt neát baãn sùæc cuãa vùn hoáa Viïåt Nam, trong Vùn hoáa Viïåt Nam..., Sàd, tr.42. Trong CHUÁ THÑCH: baâi viïët Söng Nhõ - Höìng vúái Hûng Yïn (Möåt tiïëp cêån àõa - vùn hoáa), taác giaã cho rùçng: "Söng Viïåt Nam tûâ Nuái 1. Carl Gustav Jung, Thùm doâ tiïìm thûác, baãn dõch, chaãy ra Biïín. Tûâ àoá coá caác khaái niïåm keáp: Non söng, Saâi Goân, 1967, tr.16. Dêîn laåi theo Trêìn Quöëc Vûúång, Non nûúác, Sún haâ, Sún thuãy". Xem Trêìn Quöëc Vûúång Mêëy yá kiïën vïì tröëng àöìng vaâ têm thûác Viïåt cöí, trong Möi trûúâng, Con ngûúâi & Vùn hoáa, Nxb. Vùn hoáa - Thöng Theo doâng lõch sûã..., Sàd, tr.51. Coá thïí tham khaão Carl tin & Viïån Vùn hoáa, H., 2005, tr.267. Gustav Jung, Thùm doâ tiïìm thûác, (Vuä Àònh Lûu dõch), 11. Vïì vuâng vùn hoáa xûá Thanh, taác giaã tûâng viïët: "úã Nxb. Tri thûác, H., 2007, tr.17. vuâng ven biïín Nga Sún coá huyïìn tñch An Tiïm (laâ ngûúâi 2. Khi sûã duång caác huyïìn thoaåi, truyïìn thuyïët... ngoaåi quöëc laâm con rïí vua Huâng) vaâ sûå tñch Dûa hêëu trong nghiïn cûáu, GS. Trêìn Quöëc Vûúång tûâng nhùæc nhúã (Têy qua) cuâng viïåc buön baán qua àûúâng biïín vúái ngûúâi chuáng ta vïì hiïån tûúång "xuyïn àaåi" vaâ "thaác ngöå thúâi nûúác ngoaâi tûâ thúâi cöí àaåi". Xem Trêìn Quöëc Vûúång, Xûá gian". Tuy nhiïn, qua caác huyïìn thoaåi, truyïìn thuyïët, Thanh - Vaâi neát vïì lõch sûã - vùn hoáa, trong Viïåt Nam caái thöng àiïåp cuãa ngûúâi xûa vêîn coá thïí loåc ra nhiïìu thöng nhòn àõa - vùn hoáa, Sàd, tr.274. Taác giaã cuäng àaä tûâng tin khoa hoåc, chêët liïåu lõch sûã, vùn hoáa àñch thûåc. Theo coá nhûäng trang viïët sinh àöång, mêîn caãm vïì àiïåu haát àoá: "Thiïët tûúãng cuäng chùèng coá gò laâ laå. Nhêån thûác lõch Xuên Phaã cuãa xûá Thanh thïí hiïån möëi giao lûu vùn hoáa sûã hay lõch sûã - nhêån thûác, bêët cûá nûúác naâo cuäng ài tûâ röång lúán vúái phûúng Têy thïë kyã XVI-XVII. tûúãng tûúång àïën lyá trñ, tûâ tû duy thêìn thoaåi àïën tû duy 12. GS. Trêìn Quöëc Vûúång cho rùçng: "Vùn hoáa Hoa khoa hoåc", vaâ "Thúâi gian thêìn thoaåi khöng phaãi laâ thúâi Löåc (thuöåc Hêåu Löåc vaâ miïìn Nam biïín xûá Thanh) cho gian lõch sûã. Thúâi gian thêìn thoaåi laâ thúâi gian liïn àaåi. àïën nay laâ nïìn vùn hoáa "àöåc nhêët vö nhõ" úã Viïåt Nam, Thúâi gian lõch sûã laâ thúâi gian lõch àaåi". Xem Trêìn Quöëc vúái caác cuöëc àaá coá vai, nhûäng àöì göëm coá vùn in hònh voã Vûúång, Tûâ tû duy thêìn thoaåi àïën tû duy lõch sûã, trong soâ, nhûäng "con lùn" bùçng àêët nung vúái nhiïìu hoa vùn Vùn hoáa Viïåt Nam..., Sàd, tr.264-265. àeåp mùæt (àïí in saáp trïn vaãi chùng - nhû hoa vùn in hònh 3. Tûúãng nhúá àïën ngûúâi baån "àöìng tuïë, àöìng mön vaâ trïn vaãi cuãa ngûúâi Dao?)". Xem Trêìn Quöëc Vûúång, Xûá àöìng nghiïåp", GS. Phan Huy Lï viïët: "GS. Trêìn Quöëc Thanh - Vaâi neát vïì lõch sûã, vùn hoáa, trong Viïåt Nam caái Vûúång laâ möåt Nhaâ giaáo, möåt Nhaâ sûã hoåc, möåt Nhaâ khaão nhòn àõa - vùn hoáa, Sàd, tr.272. cöí hoåc, möåt Nhaâ vùn hoáa hoåc, möåt Nhaâ Haâ Nöåi hoåc taâi 13. Trêìn Quöëc Vûúång, Tûâ huyïìn tñch àïën lõch sûã nùng, coá nhiïìu cöëng hiïën àaáng trên troång, vúái nhiïìu tòm (Mêëy vêën àïì phûúng phaáp luêån vaâ phûúng phaáp cuå toâi, khaám phaá mang àêåm "dêëu êën Trêìn Quöëc Vûúång". thïí), trong Trong coäi, Nxb. Höåi Nhaâ vùn, H., 2014, tr.71. Phan Huy Lï, "Tûúãng nhúá GS. Trêìn Quöëc Vûúång", Taåp 14. Trêìn Quöëc Vûúång, Ngûúâi Àöng Sún vaâ möi chñ Xûa&Nay, söë 242, tr.22. Nhaâ nghiïn cûáu vùn hoáa trûúâng sinh thaái Àöng Sún, trong Möi trûúâng, Con ngûúâi Àöî Lai Thuáy tûâng nhêån xeát: "Trêìn Quöëc Vûúång laâ ngûúâi & Vùn hoáa, Sàd, tr.222. coá nhiïìu tiïëng noái. Öng thuöåc tñp baác hoåc quaãng vùn. 15. Trêìn Quöëc Vûúång, Möåt neát baãn sùæc cuãa vùn hoáa Tiïëng noái cuãa öng cêët lïn trong nhiïìu lônh vûåc: Khaão cöí Viïåt Nam..., trong Vùn hoáa Viïåt Nam..., Sàd, tr.42. hoåc, Cöí sûã hoåc, Dên töåc hoåc, Têm lyá hoåc, kïí caã Têm lyá 16. Vïì loaåi hònh thuyïìn àêìu tiïn vaâ tuåc cêìu mûa cuãa hoåc chiïìu sêu, Nghïå thuêåt hoåc, Vùn hoáa hoåc... Nhûng ngûúâi Viïåt cöí, GS. Trêìn Quöëc Vûúång tûâng coá möåt luêån khöng úã àêu, tiïëng noái Trêìn Quöëc Vûúång chiïëm võ trñ àiïím quan troång: "Trïn tang tröëng àöìng coá khùæc hònh chuã àaåo, nïëu khöng noái laâ duy nhêët, thïí hiïån toaân böå thuyïìn. Thuyïìn úã tröëng àöìng Ngoåc Luä - nhû Nguyïîn Tûâ con ngûúâi öng nhû lônh vûåc àõa - vùn hoáa". Àöî Lai Thuáy, Chi àaä phaát hiïån - roä raâng laâ hònh rùæn nûúác nùçm ngûãa Ngûúâi theo nïët àêët, trong Khoa Sûã vaâ töi, Sàd, tr.251. haá möìm, thên rùæn laâ thên thuyïìn. Àoá laâ hònh tûúång súám 4. Trêìn Quöëc Vûúång, Möåt neát baãn sùæc cuãa vùn hoáa nhêët cuãa thuyïìn röìng. Thuyïìn trïn tröëng Quaãng Xûúng Viïåt Nam..., trong Vùn hoáa Viïåt Nam..., Sàd, tr.41. thò roä raâng laâ thuyïìn àua. Vaâ thuyïìn naâo cuäng coá tröëng 5. Trêìn Quöëc Vûúång Mêëy yá kiïën vïì tröëng àöìng àöìng chúã theo. Àua thuyïìn laâ möåt phûúng thûác, möåt lïî vaâ têm thûác Viïåt cöí, trong Theo doâng lõch sûã... Sàd, thûác cêìu cuáng thêìn nûúác, cêìu mûa. ÊËy laâ chûa kïí chúi tr.62-63. keáo co, thûâng keáo laâ biïíu tûúång loaâi rùæn, tuåc keáo co cuäng 6. Trêìn Quöëc Vûúång Àêët Quaãng caái nhòn àõa lyá - gùæn liïìn vúái nghi lïî cêìu mûa". Xem Trêìn Quöëc Vûúång, vùn hoáa vaâ lõch sûã, trong: Theo doâng lõch sûã..., Sàd, Vaâi suy nghô taãn maån vïì tröëng àöìng, trong Theo doâng tr.450. lõch sûã..., Sàd, tr.23. 10 SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016
Vấn đề tôn giáo Ở NAM BỘ THỜI CẬN ĐẠI (Tiïëp theo söë 469 vaâ hïët) Đỗ Quang Hưng Tòa Thánh Tây Ninh Vai troâ cuãa caác tön giaáo nghõch vúái tiïën trònh lõch sûã. ngûúâi tñn àöì. Nam böå trong àúâ i söë n g Vïì mùåt lyá thuyïët, tûâ lêu Thöng thûúâng, ngûúâi ta xaä höåi Emile Durkheim àaä cho rùçng: àaánh giaá rùçng, tön giaáo laâ Phêìn trïn, àùåc biïåt trong "Tön giaáo laâ möåt hïå thöëng coá yïëu töë cöë kïët cöång àöìng hïët phêìn phên tñch vïì àaåo Cao tñnh caách gùæn chùåt nhûäng yïëu sûác hûäu hiïåu, bïìn chùæc vaâ Àaâi, Phêåt giaáo Hoâa Haão cuäng töë àûác tin vaâ sûå thûåc haânh coá ngûúåc laåi cuäng lùæm khi noá nhû phong traâ o Höå i kñn úã liïn quan àïën nhûäng giaá trõ laâ yïëu töë phên li, thêåm chñ Nam böå tûâ cuöëi thïë kyã XIX ñt thiïng liïng, nhûäng cêëm kyå, coân laâ nguyïn nhên trûåc tiïëp nhiïìu chuáng töi cuäng àïì cêåp nhûäng niïìm tin vaâ sûå thûåc dêîn àïën nhiïìu xung àöåt sùæc àïën vêën àïì naây. haânh söëng àaåo êëy gùæn boá têët töåc, chuã nghôa li khai hay chuã Möåt maãnh àêët coá "àöå àêåm caã nhûä n g ai gia nhêå p vaâ o nghôa giaãi laänh thöí (deáterri- àùåc" cuãa yïëu töë tön giaáo nhû möåt cöång àöìng àûúåc goåi Giaáo torisation) nguy haåi hiïån nay. thïë trong àúâi söëng cöång àöìng höåi"(1). Nhû vêåy sûå thûåc haânh ÚÃ Nam böå, neát chuã yïëu têët yïëu phaãi coá nhûäng taác tön giaáo vaâ Giaáo höåi laâ nhûäng trong àúâi söëng chñnh trõ - xaä àöång xaä höåi maånh meä, lêu yïëu töë rêët quan troång tûå noá höåi cuöëi thïë kyã XIX, àaáng lûu daâi theo caã hai chiïìu thuêån, mang tñnh xaä höåi roä neát cuãa yá laâ khuynh hûúáng tñch cûåc, SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016 11
tön giaáo úã Nam böå àoáng vai hïë t vaâ bao truâ m thuöå c vïì xaä höåi Viïåt Nam thúâi àaåi öng troâ quan troång trong viïåc cöë nhaâ nûúác, luác àoá laâ nhaâ nûúác (Phan Böåi Chêu et la socieáteá kïët cöång àöìng, cao hún, coân thûåc dên. Vietnamienne de son temps) àoáng vai troâ hïå tû tûúãng, yá ÚÃ caác tónh maâ Phêåt giaáo laâ, chñnh Phan Böåi Chêu laâ thûác trong möåt söë phong traâo Nam töng Khmer chiïëm àa ngûúâi Viïåt Nam àêìu tiïn àûa dên töåc, trûúác hïët cuãa nöng söë úã Têy Nam böå (Soác Trùng, khaái niïåm "Àaãng phaái chñnh dên Nam böå. Traâ Vinh, Vônh Long, Cêìn trõ" àuáng vúái yá nghôa hiïån àaåi Nghiïn cûáu caác hiïån tûúång Thú, An Giang, Kiïn Giang...) cuãa tûâ naây, vaâo nûúác ta, khi tön giaáo thuöåc "doâng Tiïn tri vêën àïì coân àùåc biïåt hún. Thúâi cuå lêåp Duy Tên Höåi nùm 1904 Nam böå", noái caách khaác laâ Phaá p thuöå c , toaâ n böå khöë i úã Quaãng Nam. Cuå Phan coá doâng tön giaáo Àaåo li (cuãa "caác Phêåt giaáo Nam töng Khmer noái àïën caác "minh xaä” (cöng öng Àaåo" tûâ giûäa XIX) cho phuå thuöå c caá c Vua saä i úã khai) vaâ "aám xaä” (bñ mêåt), thêëy roä àiïìu naây. Campuchia, tûâ thuå giúái, têën nhûng vïì cú baãn noá hoaân toaân Nïëu nhû úã Bùæc böå, trong phong cho àïën viïåc àùåt tïn xa laå vúái caác töí chûác "höåi kñn" caác laâng Viïåt cöí truyïìn, caác chuâa. Caác ngöi chuâa Khmer úã Nam kyâ theo caách duâng cuãa Àònh vaâ Tñn ngûúäng thaânh laâ trung têm sinh hoaåt tön G.Coulet, búãi leä cú baãn, noá hoaâng laâng trúã thaânh yïëu töë giaáo, laâ tûâ àûúâng doâng hoå, laâ khöng hïì coá yïëu töë tön giaáo, phöí biïën vaâ bïìn vûäng trong trûúâng hoåc vùn hoáa, hoåc nghïì, ma thuêåt gò. viïåc cöë kïët cöång àöìng thêåm laâ cú súã tûâ thiïån, laâ trung têm Thûá hai, G.Coulet phên chñ taåo nïn nhên töë bïn trong vùn hoáa cuãa caác phum soác... tñch sûå kïët húåp chùåt cheä giûäa cuãa "sûå tûå trõ" vaâ "dên chuã Cú chïë Mekon (àaåi diïån tónh) tön giaáo vaâ chñnh trõ trong caác laâng xaä” nhû möåt nhaâ nghiïn vaâ Sunukon (àaåi diïån huyïån) höåi kñn úã Nam kyâ maâ öng goåi cûáu coá nhêån àõnh: "Xeát cho kyä thúâi Phaáp thuöåc àiïìu tiïët moåi laâ "Hïå thöëng Thiïn Àõa höåi". thò thêëy viïåc thúâ phuång thêìn hoaåt àöång tön giaáo vaâ xaä höåi G.Coulet viïët: "Tûâ sûå trònh baây thaânh hoaâng laâ möåt thiïët chïë ngûúâi Khmer Nam böå. trïn àêy, ta coá thïí ruát ra möåt chñnh trõ tön giaáo" (institu- Chuáng töi muöën trúã laåi vúái àõnh nghôa taåm thúâi vïì Höåi kñn tion politico - religieuse) quan sûå phên tñch cuãa G.Coulet. ÚÃ úã Annam. Àõnh nghôa naây tuy troång cuãa laâng Viïåt Nam"(2). chûúng kïët luêån, dûúái daång chûa laâ töíng quaát, nhûng chñ ñt ÚÃ Nam böå coá neát khaác. Àïën cêu hoãi, G.Coulet àûa ra hai coá thïí ruát ra àûúåc nhûäng àiïìu vúái vuâng àêët múái, möåt söë cöång luêå n àïì . Thûá nhêë t , trong cêìn baão vïå. Höåi kñn Annam, àöìng laâng xoám trûúác hïët cêìn nguyïn baãn öng viïët: "Bùçng möåt hiïån tûúång xaä höåi coá baãn möåt têëm gûúng möåt "thuã lônh" caách naâo maâ yïëu töë ma thuêåt, chêët têm lyá, noá laâ möåt töí chûác vïì löëi söëng nghôa hiïåp, ngûúâi tön giaáo vaâ trêìn tuåc êëy laåi coá thöëng nhêët vaâ àöåc lêåp, baão vïå bñ coá khaã nùng chiïu dên lêåp thïí hoâa húåp trong höåi kñn vaâ mêåt cuãa mònh bùçng ma thuêåt êëp, khai phaá àêët àai, coá thïí cho noá möåt baãn chêët àöåc àaáo vêåt tön giaáo àõa phûúng, bõ caác coá khaã nùng chûäa bïånh cûáu vaâ coá thïë lûåc?"(3). aãnh hûúãng àõa lyá vaâ lõch sûã chi ngûúâi: nhûäng öng Àaåo! Chñnh Cêu hoãi thuá võ naây àûúåc phöëi chùåt cheä, vò vêåy noá coá tñnh Àûác Phêåt thêìy Têy An, ngûúâi cùæt nghôa laâ caác thuã lônh höåi bêët biïën vaâ vêîn coá thïí coá xu lêåp ra giaáo phaái Bûãu Sún Kyâ kñn àaä khön ngoan xêy dûång hûúáng hiïån àaåi hoáa... Tûâ àõnh Hûúng cuöëi XIX laâ tiïu biïíu... noá trïn 3 àöång lûåc cùn baãn laâ: nghôa êëy, ta coá thïí ruát ra kïët Sau naây, àaåo Cao Àaâi ra àúâi tñnh lúåi ñch cöång àöìng, loâng luêån rùçng khöng thïí duâng lûåc cuäng theo "quy luêåt" êëy. Baãn mï tñn vaâ khaát khao tûå do lûúång quên sûå hay phaáp luêåt thên caác thuã lônh Cao Àaâi khi cuãa cû dên Luåc tónh. Coá leä vò àïí chöëng laåi noá, vò noá vöën thiïn "khai àaåo", àöìng thúâi laâ ngûúâi quaá múã röång khaái niïåm höåi hònh vaån traång, nïn noá coá thïí töí chûác khai khêín àêët àai, öín kñn, nïn G.Coulet àaä lêìm lêîn àaánh lûâa àûúåc têët caã nhûäng ai àõnh cuöåc söëng. Chó cêìn quan khi öng xïëp toaân böå caác hoaåt muöën tiïu diïåt noá..."(4). saát töí chûác, cú cêëu kiïën truác, àöång cuãa Phan Böåi Chêu (tûâ Nhûä n g kïë t luêå n êë y cuãa àûúâng saá, ngoä xoám, chúå buáa... Duy Tên Höåi àïën Viïåt Nam G.Coulet giuáp chuáng ta rêët quanh Toâa Thaánh Têy Ninh, Quang Phuå c Höå i ), caá c vuå nhiïìu, khöng chó cùæt nghôa ngûúâi ta thêëy roä àiïìu naây... Haâ Thaânh àêìu àöåc (Haâ Nöåi, "mùåt tön giaáo" cuãa Thiïn Àõa Àaåo Cao Àaâi roä raâng khöng 1908), nhûäng hoaåt àöång cuöëi höåi, maâ coân gúåi ra nhûäng suy chó àaáp ûáng nhu cêìu têm linh cuâ n g cuã a Àïì Thaá m (1908- nghô röång hún vïì nhûäng àùåc múái cho cöång àöìng maâ coân 1913)... úã xûá Bùæc kyâ vaâo khaái tñnh sinh hoaåt tön giaáo úã Nam laâ möåt tön giaáo coá khaã nùng niïåm naây. böå thúâi Cêån àaåi. cöë kïët cöång àöìng, töí chûác vaâ Coá möåt nhêån xeát rêët àuáng Àïí ài sêu hún, chuáng ta quaãn lyá xaä höåi. Leä dô nhiïn, cuãa G.Boudarel, sûã gia Phaáp, coá thïí tiïëp cêån vêën àïì úã möåt vai troâ quaãn lyá xaä höåi trûúác trong cuöën Phan Böåi Chêu vaâ goác àöå khaác. 12 SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016
Xaä höåi hoåc tön giaáo cuãa 20 àïën 49 tuöíi, ngoát 70 ngûúâi mang maâu sùæc tön giaáo laâ neát Max Weber àaä giuá p chuá n g laâ nöng dên, laâm cöng nhêåt 23 àùåc sùæc cuãa maãnh àêët phña ta thêëy roä hún nhûäng khaác ngûúâi, thûúng nhên 7 ngûúâi... Nam Töí quöë c ta. Caá c caá c h biïåt trong sinh hoaåt tön giaáo. Löë i nhòn cuã a Paul Mus tiïëp cêån giuáp chuáng ta hiïíu Theo öng, phuâ thuãy khaác vúái trong thiïn khaão cûáu nöíi tiïëng sêu sùæc hún caác phûúng diïån giaáo sô vò phûúng tiïån cú baãn "Viïåt Nam xaä höåi hoåc cuãa chiïën vöën rêët àa daång vaâ phûác taåp cuãa phuâ thuãy laâ ma thuêåt, tranh", xuêët baãn àêìu thêåp kyã cuãa hiïån tûúång tön giaáo xaä höåi coân cuãa caác giaáo sô laâ nhûäng 50, cuäng goáp thïm möåt caách êëy. Nhûng cú baãn, nhûäng luêån nghi lïî thúâ cuáng thaánh thêìn lyá giaãi. Theo öng, úã Nam kyâ àïì cuãa C. Maác vïì cú súã kinh tïë àaä thaânh lïì luêåt. Giaáo sô laâ tònh traång ruöång cöng chó coân luön laâ thûá chi phöëi chuã yïëu "viïn chûác thûúâng xuyïn" cuãa 2,5%, àiïìn chuã ngaây caâng têåp thûúång têìng kiïën truác trong Chuáa, coân sinh hoaåt cuãa phuâ trung lúán vïì ruöång àêët, "Àaåi àoá coá tön giaáo, möi trûúâng dên thuãy laâ caá nhên vaâ giaán àoaån. àiïìn chuã laâ do ngûúâi Phaáp àûa töåc vaâ lõch sûã laâ caái quyïët àõnh Mùåt khaác, trong sinh hoaåt tön vaâo Viïåt Nam", keáo theo laâ viïåc cho sûå naãy sinh vaâ diïån maåo giaáo, khi àaä thõnh àaåt thûúâng phaá boã lïî Gia tiïn, khiïën cho caác tön giaáo... vêîn laâ àiïím tûåa coá hai thaái àöå thêìn bñ maâ caác naãy sinh möåt khoaãng tröëng chuã yïëu cho moåi sûå lyá giaãi. caá nhên coi mònh nhû "möåt vïì laänh àaåo tinh thêìn. Ngay Nhûä n g àiïì u kiïå n chñnh bònh chûáa cuãa Thûúång àïë", truyïìn thöëng tam giaáo cuäng trõ, kinh tïë, xaä höåi vaâ vùn hoáa xa laánh trêìn tuåc àïën mûác àêìu suy yïëu, khöng coân khaã nùng cuãa xûá Nam kyâ àaä taåo ra bûác oác röîng khöng àïí àoán chúâ möåt thñch ûáng. Trong khi àoá vùn tranh sinh hoaåt tön giaáo cuãa chên lyá múái khöng thïí chiïm minh phûúng Têy aáp àùåt, coá àêët Àöìng Nai coá nhiïìu àùåc nghiïåm... tñnh cûúäng chïë khöng thïí chöëi tñnh rêët àöåc àaáo nhû thïë. Khi Coá leä têm thûác tön giaáo boã, nhûng vúái àa söë ngûúâi Viïåt chïë àöå thûåc dên suåp àöí nùm cuãa ngûúâi Nam böå khöng ûáng àoá laåi laâ thûá vùn minh "tröëng 1945 vaâ nhêët laâ trong àiïìu nghiïåm vúái caã hai loaåi naây. röîng, thiïëu chêët kïët dñnh cuãa kiïån cuãa xaä höåi múái, bûác tranh Qua caác tön giaáo múái naãy sinh sûå thiïng liïng". Àöëi vúái trñ àoá dô nhiïn coá nhûäng thay àöíi úã Nam böå àêìu thïë kyã XX vaâ thûác, öng cho rùçng: "Trong khi theo nhûäng quy luêåt khaác. àùåc biïåt qua hiïån tûúång höåi bõ Êu hoáa, ngûúâi trñ thûác Viïåt Nhûng chùæc chùæn, vêën àïì tön kñn úã Nam kyâ àaä noái úã trïn, Nam, khi àûáng vaâo haâng nguä giaáo Nam böå àaä vaâ seä laâ möåt chuáng ta coá thïí ghi nhêån sûå chuáng ta, hoå vêîn thêëy chuáng vêën àïì nghiïn cûáu hêëp dêîn, khaác biïåt roä rïåt cuãa cû dên núi ta phaá vúä mêët cú cêëu tinh thêìn cuöën huát sûå suy tû cuãa giúái àêy vúái caác mö hònh ûáng xûã cuãa hoå, quan niïåm cöí truyïìn nghiïn cûá u tön giaá o trong, tön giaáo. Khi ngûúâi nöng dên cuãa hoå vaâ àùåt löëi xûã thïë cuäng ngoaâi nûúác. tham gia caác höåi kñn, hoå cêìn gò nhû chñnh baãn thên hoå ra khoãi úã tön giaáo?. Àuáng laâ hoå khöng möi trûúâng xaä höåi àaä hun àuác Vêën àïì höm nay cêìn àïën úã tön giaáo nhûäng hïå nïn hoå..."(5). a. Nhû àaä trònh baây úã phêìn thöëng lyá thuyïët siïu hònh, chuã Vïì sûå naãy sinh caác tön giaáo trïn, tön giaáo Nam böå thúâi yïëu hoå chó "nhúâ vaã" nhûäng úã nûúác ta, Paul Mus cuäng nhêån Cêån àaåi (trûúác 1945) thûåc sûå nghi lïî thiïng liïng cuãa tön xeát nhû möåt hïå quaã cuãa sûå huåt àaä coá aãnh hûúãng roä rïåt vúái àúâi giaáo maâ thöi. Bïn caånh àoá, hêîng trïn: "Tûâ àêëy ngûúâi Viïåt söëng caá nhên (tu têm, dûúäng tön giaáo cuäng goáp thïm cho hoå Nam àöí nhau ài tòm sûå thoãa tñnh, caác giaá trõ löëi söëng, àaåo nhûäng lyá tûúãng àaåo àûác vaâ vïì maän cho nhu cêìu khaát voång àûác...) vaâ trïn bònh diïån xaä "nhên sûå" cuäng cung cêëp cho thiïng liïng: ngûúâi thò ài theo höåi: taåo ra möåt khöng gian têm hoå nhûäng thaánh thêët, àònh, Kitö giaáo, keã thò theo Tam linh trong laâng xoám, phum chuâa, caác nhaâ sû vaâ caã caác àiïím hoùåc Thöng linh (spirit- soác, goáp phêìn xêy dûång bêìu thêìy phaáp cuâng möåt loaåt caác isme) maâ àaåo Cao Àaâi laâ àaåi khöng khñ àaåo àûác, khöng gian biïíu tûúång tön giaáo khaác nhû diïån cho nhoám naây"(6). Öng coân vùn hoáa... goáp phêìn taåo ra möi cúâ, phûúán, sùæc, buâa... cho rùçng chñnh sûå mêët liïn laåc trûúâng xaä höåi. Chñnh àiïìu àoá taåo ra sûác vúái lïî Gia tiïn laâ lyá do sêu xa Àùåc biïåt, caác tön giaáo coân phaãn khaáng bïìn bó cuãa höåi àeã ra caác giaáo phaái... goáp phêìn taåo ra àûúâng hûúáng kñn. Chó riïng nùm 1916 úã Nhû vêå y , chuá n g ta vêî n tû tûúãng, möëi dêy cöë kïët cöång caác tónh Nam kyâ àaä coá túái 66 khùèng àõnh thïm rùçng: hiïån àöìng, àùåc biïåt vúái giai cêëp vuå chöëng àöëi chñnh quyïìn vúái tûúång naãy sinh nhiïìu tön giaáo nöng dên, dên ngheâo vaâ möåt söë töíng cöång 1.440 ngûúâi bõ bùæt... múái úã Nam böå thúâi Cêån àaåi, têìng lúáp khaác trong cuöåc àêëu Chñnh taá c giaã G.Coulet àaä àùåc biïåt coá nhiïìu phong traâo tranh dên töåc, kïí caã àêëu tranh àoåc, nghiïn cûáu trûåc tiïëp höì yïu nûúá c àêå m àùå c hún rêë t vuä trang, goáp phêìn vaâo trang sú cuãa 111 bõ caáo chuã yïëu tûâ nhiïìu so vúái Bùæc vaâ Trung kyâ, sûã chöëng ngoaåi xêm. SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016 13
b. Ngaây nay vêën àïì - tön phuåc tuâng chñnh quyïìn, laâ tûå giaáo (Söëng Phuác êm giûäa loâng giaáo - xaä höåi àaä coá nhûäng biïën mònh xa laánh nhên dên, duâ dên töåc cuãa Cöng giaáo; Àaåo chuyïín cùn baãn, khaác vúái thúâi hûäu yá hay vö tònh laâ chöëng phaáp - Dên töåc - Chuã nghôa Cêån àaåi. laåi nguyïån voång vaâ lúåi ñch cuãa Xaä höåi cuãa Phêåt giaáo; Phuång - Trûúác hïët, trong phêìn nhên dên. Ài vúái nhên dên thò sûå Thiïn Chuáa, phuång sûå Töí lúán caác tön giaáo, tñn àöì coá xu tön giaáo àûúåc trong saåch, àûúåc quöëc cuãa Höåi thaánh Tin Laânh hûúáng chuyïín tûâ nhûäng bùn tiïëng thúm vaâ vinh quang cuãa Viïåt Nam (miïìn Nam, miïìn khoùn vïì nhûä n g mïå n h àïì tön giaáo khöng thïí taách khoãi Bùæc); Nûúác Vinh àaåo Saáng thêìn hoåc qua nhûäng vêën àïì cuå sûå nghiïåp chung cuãa nhên cuãa Cao Àaâi vaâ Phêåt giaáo thïí cuãa con ngûúâi vaâ xaä höåi. dên"(7). Hoâa Haão...) Thûåc haânh tön giaáo caâng ngaây Leä dô nhiïn, trong àiïì u Mùåt khaác, Nhaâ nûúác cêìn caâng trúã nïn khöng nhêët thiïët kiïån möi trûúâng hiïån nay, caác khuyïë n khñch nhûä n g xu laâ yïëu töë giaãi thñch duy nhêët. tön giaáo - àõa baân Nam böå laâ hûúáng thêìn hoåc, haânh àaåo - Thûá hai, quan hïå Nhaâ núi nhaåy caãm vaâ phûác taåp bêåc tiïën böå, khuyïën khñch caác xu nûúác vaâ Giaáo höåi caác tön giaáo nhêët cuãa caác xu traâo tön giaáo thïë "tön giaáo - xaä höåi", canh tên, nhêåp thïë cuãa caác tön giaáo, taåo àiïìu kiïån àïí caác tön giaáo xêy dûång àêët nûúác, phaát huy nhûäng giaá trõ vùn hoáa, àaåo àûác cuãa caác tön giaáo... Cuöëi cuâng, tön giaáo tûå noá cuäng coân tiïìm êín nhûäng yïëu töë phên ly. ÚÃ Nam böå vêën àïì naây àaä coá nhûäng dêëu hiïåu ("Khmer Cröm"), nhûäng àöång thaái nguy haåi àïën tñnh thöëng nhêët quöëc gia, öín àõnh xaä höåi. Nhûäng baâi hoåc tñch cûåc thúâi cêån àaåi cuãa möëi quan hïå tön giaáo - dên töåc nhû trònh baây, coá thïí laâ möåt kinh nghiïåm lõch sûã. CHUÁ THÑCH: 1. Xem E. Durkheim, Les formes eleámentaire de la vie religeuse, ed. Presse Universi- taires de France, Paris, 1985, p.65. 2. Àinh Gia Khaá n h, Vùn hoáa dên gian Viïåt Nam trong àaä coá sûå thay àöíi cùn baãn: hiïån nay úã nûúác ta - coân phaãi böëi caãnh Àöng Nam AÁ, Nxb. Nhaâ nûúá c thïë tuå c maá c -xñt àöëi diïån vúái nhûäng taác àöång, Khoa hoåc Xaä höåi, Haâ Nöåi, 1993, hiïån nay khöng chó àaãm baão aãnh hûúãng cuãa caác thïë lûåc thuâ tr.330. quyïìn tûå do tñn ngûúäng, tön àõch, chûa chõu tûâ boã êm mûu 3. G. Coulet, Les socieáteás giaáo cho caác töí chûác tön giaáo lúåi duång vêën àïì tön giaáo vaâo seá c reâ t es en terre d'Annam, vaâ caá nhên caác tñn àöì maâ coân caác mûu àöì chñnh trõ. p.371. coá khaã nùng taåo àiïìu kiïån àïí - Thûá ba, vúái logic nhû thïë, 4. G.Coulet, Sàd, p.382. caác tön giaáo tham gia tñch cûåc hiïån nay trong viïåc giaãi quyïët 5. Paul Mus, Vietnam so- vaâo àúâi söëng xaä höåi. "Trong xaä vêën àïì tön giaáo úã Nam böå roä ciologie d'une guerre, Paris, höåi ta, tön giaáo coá quan hïå töët raâng vêîn phaãi àaãm baão 2 mùåt 1952, p.150. vúái nhaâ nûúác laâ biïët ài theo cuãa nhûäng nöî lûåc tûâ phña Nhaâ 6. Paul Mus, Sàd, p. 147. con àûúâng yïu mïën nhên dên, nûúác vaâ toaân dên. 7. Àïì cûúng giaãi thñch Thöng yïu mïën töí quöëc. Traái laåi, nïëu Möåt mùåt, khuyïën khñch tû söë 6/TTg ngaây 10/6/1964 cuãa tön giaáo naâo khöng coá quan hïå àûúâng hûúáng thñch nghi, àöìng Phuã Thuã tûúáng, Trung têm Lûu töët vúái nhaâ nûúác, khöng muöën haânh vúái Dên töåc cuãa caác tön trûä Quöëc gia III. 14 SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016
HỒ SƠ Vì sao Sài Gòn chưa biến thành “HÒN NGỌC VIỄN ĐÔNG”? Bài học từ các thất bại trong quy hoạch phát triển Sài Gòn Nguyễn Hữu Thái VÒ SAO SAÂI GOÂN CHÛA BIÏËN THAÂNH "HOÂN NGOÅC Coffyn vaâ thaâ n h phöë VIÏÎN ÀÖNG" NHÛ MONG MUÖËN CUÃA NGÛÚÂI PHAÁP? 500.000 dên cuãa caác àö àöëc Phaáp PHAÃI CHÙNG VIÏÅC QUY HOAÅCH XÊY DÛÅNG PHAÁT Àö àöëc Bonard ngay tûâ nùm TRIÏÍN SAÂI GOÂN THÚÂI CÊÅN - HIÏÅN ÀAÅI CUÃA CAÁC 1862 àaä àöëc thuác trung taá cöng NHAÂ QUY HOAÅCH ÀÖ THÕ XUÊËT SÙÆC VAÂ TÊM HUYÏËT binh Coffyn lïn phûúng aán quy KHÖNG ÀÛÚÅC THÛÅC HIÏÅN hoaåch möåt thaânh phöë múái. Möåt BÖÅ MÙÅT SAÂI GOÂN COÁ LEÄ ÀAÄ KHAÁC ÀI RÊËT NHIÏÌU phûúng aán àö thõ múái àaä ra àúâi, NÏËU NHÛÄNG ÀÏÌ XUÊËT ÀÊÌY SAÁNG TAÅO CUÃA HOÅ khöng hïì àïëm xóa àïën caác àùåc àiïím vuâng àêët nhiïìu ao höì, KHÖNG GÙÅP PHAÃI NHÛÄNG LÛÅC CAÃN TÛÂ SÛÅ THIÏÍN söng raåch, maâ xêy dûång hùèn CÊÅN CUÃA GIÚÁI CÊÌM QUYÏÌN, NAÅN BEÂ PHAÁI, QUYÏÌN möåt thaânh phöë theo daång chia LÚÅI CUÃA GIÚÁI TÛ BAÃN VÕ KYÃ, CAÁC THÏË LÛÅC ÀÊÌU CÚ ö baân cúâ, saáp nhêåp Chúå Lúán ÀÊËT ÀAI, VAÂ ÀÙÅC BIÏÅT NHÛÄNG BÊËT ÖÍN TÛÂ CHIÏËN vaâo Saâi Goân vúái quy mö dên TRANH. söë dûå kiïën 500.000 dên. Thaânh CHUÁNG TÖI SEÄ TRÒNH BAÂ Y CAÁ C ÀÏÌ XUÊË T QUY phöë chó àùåt möåt quaãng trûúâng quên sûå lúán úã phña Bùæc vaâ àaâo HOAÅCH XUÊË T SÙÆ C ÀOÁ , PHÊN TÑCH CAÁ C NGUYÏN kïnh vaânh àai nöëi liïìn hai raåch NHÊN THÊË T BAÅ I CUÃ A CHUÁ NG ÀÖÌ N G THÚÂ I RUÁ T Bïën Ngheá vaâ Thõ Ngheâ – Nhiïu RA BAÂI HOÅ C KINH NGHIÏÅ M NHÙÇ M CAÃ N H BAÁ O Löåc ngùn ngûâa àõch têën cöng CHO NHÛÄ NG NHAÂ QUY HOAÅ C H VAÂ QUAÃ N LYÁ tûâ phña Têy. Phûúng aá n bõ ÀÖ THÕ NGAÂ Y NAY, MÖÅ T KHI TP.HCM ÀAÄ BÛÚÁ C cho laâ khöng tûúãng vò dûå kiïën VAÂO GIAI ÀOAÅ N PHAÁ T TRIÏÍ N THEO KINH TÏË THÕ möåt söë dên quaá àöng vaâ vûúåt quaá khaã nùng thûåc hiïån cuãa TRÛÚÂNG VAÂ DÊÌ N HÒNH THAÂ NH VUÂ N G ÀAÅ I ÀÖ ngûúâi Phaáp thúâi àoá. Tuy vêåy, THÕ, CAÁI LOÄI TRUNG TÊM VUÂ NG KINH TÏË TROÅ N G phûúng aán àaä ruát tóa àûúåc kinh ÀIÏÍM PHÑA NAM. nghiïåm qui hoaåch caác thaânh phöë Alger (thuöåc àõa Phaáp úã Bùæc Phi) vaâ Singapore (thuöåc Anh), dûå truâ kïë hoaåch phên lö baán àêët gêy quyä cho chñnh SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016 15
Phương án quy hoạch Sài Gòn của Coffyn quyïìn thuöåc àõa, coá phên khu giaãi quyïët àûúåc caác vêën àïì cú thu lúåi lúán khi àûúåc àöåc quyïìn chûác nùng roä raâng vúái caác khu baãn àö thõ vaâ mang tñnh phên xêy cêët caác daäy phöë quanh haânh chñnh, thûúng maåi, cöng biïåt àöëi xûã... khu chúå. nghiïåp vaâ nhaâ úã riïng biïåt. Tònh hònh quy hoaåch àö Phûúng aán trong thûåc tïë Àïì xuêët Heábrard cho thõ úã Àöng Dûúng chó àûúåc caãi tuy khöng thûå c hiïå n àûúå c möåt Saâi Goân hiïån àaåi thiïån sau Chiïën tranh thïë giúái nhûng àaä laâm cú súã cho phaát Theo quy chïë thuöåc àõa thûá nhêët (1914 – 1918) khi triïí n Saâ i Goâ n nhûä n g giai Nam kyâ, viïåc quaãn lyá thaânh àaåo luêåt Cornulet ra àúâi quy àoaån tiïëp theo. Do sûå kiïån phöë thuöåc quyïìn thõ trûúãng àõnh viïåc chónh trang caác àö chñnh quyïìn thûåc dên chiïëm vaâ höåi àöìng thaânh phöë. Höåi thõ chñnh quöëc vaâ thuöåc àõa. àoaåt caác khu àêët trung têm àöìng naây thûúâng bõ tï liïåt Kiïën truác sû vaâ laâ nhaâ +quy beáo búã baán cho tû saãn chêu vò mêu thuêîn quyïìn lúåi phe hoaåch nöíi tiïëng Heábrard àûúåc Êu, Hoa, ÊËn vaâ àêíy ngûúâi baãn nhoám tû baãn sûâng soã vaâ luön múâi sang Àöng Dûúng chónh àõa vïì phña bïn kia raåch Bïën deâ chûâng sûå can thiïåp cuãa lyá caác dûå aán quy hoaåch àö thõ, Ngheá, xuöëng phña Nam Saâi Toaân quyïìn Àöng Dûúng úã trong àoá coá thaânh phöë Saâi Goân, maâ viïåc quy hoaåch phaát Haâ Nöåi. Baãn thên Höåi àöìng Goân. Öng thûâa nhêån rùçng triïín Saâi Goân khoá chuã àöång, cuä n g thûúâ n g xung àöå t vúá i caác àö àöëc àaä thûåc hiïån nhiïìu gêy naån àêìu cú àêët àai keáo daâi Phoâng Thûúng maåi Saâi Goân coá cöng trònh àöì söå cho Saâi Goân, haâng thïë kyã. quyïìn lúåi riïng cuãa mònh. Caác naâo "lêëp kïnh raåch, taåo caác Phï phaán quy hoaåch Thaânh nhaâ phên tñch tònh hònh phaát àaåi löå nguy nga… Quy hoaåch phöë Saâi Goân thúâi caác àö àöëc triïín Saâi Goân thúâi cuä àïìu cho trung têm Saâi Goân gúåi nhúá Phaáp, nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu rùçng thêåt sai lêìm nïëu giao àïën caác phûúng aán huy hoaâng phûúng Têy cho rùçng ngûúâi viïåc quy hoaåch phaát triïín àö thïë kyã XVIII vúái àaåi löå to röång Phaá p nùå n g vïì phêì n phö thõ cho höåi àöìng thaânh phöë, tröìng cêy, caác dinh thûå nhû trûúng quyïìn lûåc thûåc dên vò roä raâng hoå vûâa khöng am dinh Toaân quyïìn khöëng chïë vúái truåc àûúâng hoaânh traáng, hiïíu vêën àïì, vûâa dïî daâng bõ caã möåt têìm nhòn lúán". Nhûng cûãa nhaâ khang trang nhûng chia reä vò quyïìn lúåi phe nhoám. theo öng thò Saâi Goân thiïëu laåi chûa xêy dûång àûúåc haå Àiïín hònh laâ vuå xêy cêët dinh caác quaãng trûúâng, àûúâng saá têìng kyä thuêåt àö thõ vaâ nhêët Xaä Têy (Toâa thõ chñnh) keáo khöng phên cêëp, khöng coá caác laâ àêíy ngûúâi baãn xûá vaâo caác daâi àïën 30 nùm múái xong. nuát giao thöng cho àûúâng ra khu úã chêåt chöåi, lêìy löåi, thiïëu Viïå c quyïë t àõnh xêy dûå n g vaâo thaânh phöë. vïå sinh. Nhaâ nghiïn cûáu Myä nhaâ haát cuäng keáo daâi 5 nùm. Heá b rard nhòn ra hûúá n g Gwendolyn Wright khi nghiïn Coân chúå Bïën Thaânh súä dô xêy phaá t triïí n cöng nghiïå p vaâ cûáu vïì caác àö thõ thuöåc àõa dûång àûúåc nhanh laâ do Toaân xuêët khêíu cuãa Saâi Goân, àaä Phaáp cho rùçng kiïíu laâm àoá laâ quyïìn Àöng Dûúng trûåc tiïëp àùåt troång têm vaâo viïåc hoaân löëi "quy hoaåch giaã taåo" khöng can thiïåp vaâ caác nhaâ thêìu àaä chónh hïå thöëng kyä thuêåt haå 16 SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016
têìng, chuã yïëu laâ ga xe lûãa vaâ caãng söng, cuãng cöë thïm phöë thõ Khaánh Höåi vaâ Nhaâ Beâ. Thiïëu ngên saách, àuång chaåm quyïìn lúåi cuãa giúái àöåc quyïìn nhaâ àêët cuäng nhû xung àöåt nöåi böå trong Nha Cöng chaánh laâ nhûäng nguyïn nhên laâm cho àïì xuêët quy hoaåch rêët saáng taåo cuãa Heábrard khöng thûåc hiïån àûúåc úã Saâi Goân. Sûå thêët baåi cuãa Heábrard chûáng minh rùçng chuã nghôa thûåc duång khoá loâng dung hoâa vúái caác mö hònh lyá thuyïët vïì quy hoaåch xêy dûång. Noá thûúâng vêëp phaãi giúái cêìm quyïìn thiïín cêån, giúái tû baãn chó nhòn thêëy quyïìn lúåi trûúác mùæt. Sài Gòn cuối thế kỷ XIX Phûúng aán nöëi kïët hai cûåc phaát triïín Saâi Goân – Chúå Lúán cuãa Cerutti vaâ Ngö Viïët Thuå Chñnh quyïìn thuöåc àõa Phaáp nhêån thêëy cêìn thiïët phaãi saáp nhêåp Chúå Lúán vaâ thaânh phöë Saâi Goân vaâo nùm 1930, nhûng coá leä hai cûåc phaá t triïí n naâ y vêî n chûa bao giúâ nöëi kïët laåi àûúåc vúái nhau. Vaâ laå luâng thay, yá àöì àoá cuâng luác àûúåc 2 nhaâ kiïën truác lúán, àïìu àaåt giaãi lúán La Maä (Grand Prix de Rome, cuãa Trûúâng Myä thuêåt Quöëc gia Phaáp) laâ Cerutti vaâ Ngö Đề xuất phương án mới cho Trung tâm Sài Gòn của Cerutti Viïët Thuå àïì xûúáng. Khi Cerutti àaã m nhêå n Súã Quy hoaåch àö thõ Àöng Dûúng, öng phaác thaão phûúng aán xêy dûång khu trung têm haânh chñnh múái, mong nöëi kïët àûúåc Saâi Goân vaâ Chúå Lúán. Kyä sû Pugnaire laâ ngûúâi hùng haái triïín khai phûúng aán naây úã Saâi Goân. Phûúng aán mang tïn Cerutti – Pugnaire dûå kiïën di dúâi khu nhaâ ga ra khoãi trung têm thaânh phöë, xêy cêët toâa thõ chñnh múái ngay taåi võ trñ chúå Bïën Thaânh vaâ thay thïë khu nhaâ ga bùçng nhûäng cao öëc thûúng maåi, nöëi vaâo Chúå Lúán qua caác truåc löå vaâ cao öëc quy mö lúán. Saâi Goân seä coá Đề xuất trục nối kết Sài Gòn-Chợ Lớn của Ngô Viết Thụ SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016 17
do chñnh quyïìn Saâi Goân àang lao vaâo cuöåc chiïën tranh luác àoá àang bùæt àêìu trúã nïn aác liïåt. Xaá c àõnh hûúá n g phaá t triïín Saâi Goân vaâ caác yá àöì phaát triïín Thuã Thiïm cuãa Hoaâng Huâng, Doxiadis vaâ WBE Tòm kiïëm hûúáng phaát triïín cho möåt thaânh phöë ngaây caâng àöng dên vaâ phaát triïín nùng àöång nhû Saâi Goân laâ viïåc laâm cêëp baách vaâo caác thêåp kyã 50 àïën 70 cuãa thïë kyã trûúác. Suöët thúâi Phaáp thuöåc, caác nhaâ quy hoaåch Phaáp àïìu loaåi boã hûúáng phaát triïín Saâi Goân vïì phña Àöng, Nam hoùåc Têy Nam laâ caác vuâng àêët truäng thêëp, laâm nïìn moáng rêët töën keám vaâ ngùn àûúâng thoaát nûúác cuãa trung têm Saâi Goân. Thaânh phöë thúâi Phaáp súã dô khöng ngêåp uáng laâ nhúâ coá caác vuâng àêët truäng thêëp naây hûáng nûúác. Hûúáng phaát triïín tûå nhiïn cuãa Saâi Goân àûúåc xaác àõnh laâ hûúáng Bùæc cao raáo. Tuy vêåy, trûúác yïu cêìu múã röång Saâi Goân, baán àaão Thuã Thiïm nùçm saát bïn höng Saâi Goân luön àûúåc nhùæm túái. Ngûúâi Myä vaâ chñnh quyïìn Phương án Hoàng Hùng cho Thủ Thiêm Saâi Goân ngay vaâo giûäa nhûäng nùm 1950 àaä döìn sûác vaâo viïåc xêy dûång tuyïën àûúâng coá leä thïm nhiïìu cöng viïn, sên baäi liïìn hai cûåc phaát triïín kinh tïë vaâo haâng hiïån àaåi nhêët Àöng thïí duåc thïí thao, khu thûúng Saâi Goân (cuä) vaâ Chúå Lúán. Trong Nam AÁ thúâi àoá. Xa löå Saâi Goân maåi, chúå buáa, khu úã cao cêëp lêîn phûúng aán cöng böë taåi Saâi Goân – Biïn Hoâa daâi 30km. Qua àoá bònh dên. Khuãng hoaãng kinh nùm 1960, ta nhòn thêëy trung ngûúâi ta àaä xaác àõnh hûúáng tïë toaân cêìu nhûäng nùm 1930 têm àö thõ múái vúái nhiïìu cöng phaá t triïí n chñnh cuã a thaâ n h vaâ Chiïë n tranh thïë giúá i thûá trònh quy mö lúá n nhû dinh phöë laâ lïn phña Bùæc, àêët àai hai (1939 – 1945) cuâng sûå suy Töíng thöëng, caác böå súã, thû viïån cao raáo vaâ múã ra miïìn Àöng yïëu cuãa chñnh quyïìn thuöåc àõa quöëc gia, tûúång àaâi anh huâng Nam böå àêìy tiïìm nùng cöng khöng cho pheá p ngûúâ i Phaá p dên töåc… phên böë trïn maãng nghiïåp. YÁ àöì naây àaä àûúåc sûå thûåc hiïån àûúåc phûúng aán chónh cêy xanh vûúân cao su Phuá Thoå. taán àöìng cuãa nhoám quy hoaåch trang àoá. Tuy vêåy, phûúng aán nhiïìu àö thõ quöëc tïë Doxiadis. Ngö Viïët Thuå laâ ngûúâi Viïåt tham voång àoá àaä vêëp ngay vúái Vaâo àêìu thêåp kyã 60, nhoám Nam duy nhêët àoaåt giaãi Khöi thûåc tïë Saâi Goân thúâi tû baãn, tû vêën quy hoaåch àö thõ nöíi nguyïn La Maä vaâo nùm 1955. núi maâ caác thïë lûåc àêìu cú àêët tiïëng thïë giúái naây àûúåc múâi Ngay tûâ nhûäng nùm thaáng coân àai vêî n coâ n thùæ n g thïë . Dûå sang nghiïn cûáu phûúng hûúáng nghiïn cûáu úã Roma, kiïën truác aán khöng thûåc hiïån àûúåc möåt phaát triïín tûúng lai cho thuã àö sû Ngö Viïët Thuå àaä àïì xuêët phêìn do cöng böë quaá súám, taåo Saâi Goân. Doxiadis laâ nhaâ lyá viïåc xêy dûång möåt khu trung ngay sûå chiïë m duå n g àêë t àïí luêån quy hoaåch Myä nöíi tiïëng têm haânh chñnh múái cho chñnh àêìu cú nêng giaá. Lyá do khaác laâ vúái chuã trûúng taåo dûång caác quyïìn Saâi Goân, coá taác duång nöëi thiïëu phûúng tiïån vaâ taâi chñnh "trung têm àö thõ àöång" theo 18 SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016
daång tuyïën chûá khöng hûúáng Nguöìn lûåc vaâ taâi chñnh vaâo Phaã i chùng tñnh nùng têm hoùåc vïå tinh kiïíu cöí àiïín. nhûäng nùm 1960 àïìu döìn cho àöång Saâi Goân laâ baãn "quy Vúái Saâi Goân, öng chuã trûúng múã chiïën tranh, cho nïn phûúng aán hoaå c h töí n g thïí " hiïå u quaã röång caái loäi trung têm àö thõ vïì Doxiadis khöng thûåc hiïån àûúåc. nhêët hûúáng Bùæc, keåp theo xa löå Saâi Chó khi viïîn tûúång hoâa bònh loá Nhûäng bêët cêåp vïì mùåt àö thõ Goân–Biïn Hoâa. Thaânh phöë nhû daång vaâo cuöëi cuöåc chiïën, chñnh phaát triïín trong chiïën tranh vaâ vêåy seä phaát triïín trong khöng quyïìn Viïåt Nam Cöång hoâa cuâng bêët öín sau giai àoaån 1954 – 1975 gian giûäa 2 doâng söng Saâi Goân ngûúâi Myä soaån thaão kïë hoaåch quaã laâ möåt di saãn nùång nïì cho vaâ Àöìng Nai. Sên bay quöëc tïë kinh tïë hêåu chiïën vaâo àêìu caác chñnh quyïìn sau thaáng 4/1975: àùåt úã Biïn Hoâa, caãng Saâi Goân nùm 1970 mang tïn "Kïë hoaåch khuãng hoaãng vïì nhaâ úã, caån kiïåt têåp trung úã giao àiïím caác söng Lilienthal – Vuä Quöë c Thuá c " nguöìn lûåc, thiïëu àiïån, nûúác… Saâi Goân vaâ Àöìng Nai laâ khu xaác àõnh Saâi Goân laâ trung têm Nïëu sûå phaát triïín thaânh phöë, vûåc Nhaâ Beâ. phaát triïín kinh tïë toaân miïìn chó noái vïì mùåt quy hoaåch xêy Doxiadis baác boã phûúng aán Nam. Khu trung têm thûúng dûång, coá bõ haån chïë trong giai Hoaâng Huâng (Böå trûúãng kiïën maåi – dõch vuå Saâi Goân seä àûúåc àoaån 1975 – 1990, thò caác luöìng di thiïët thúâi Ngö Àònh Diïåm) xêy hoaân thiïån cú súã haå têìng vaâ núái dên vêîn tiïëp tuåc. Trong khi àa söë dûång khu haânh chñnh, vùn hoáa röå n g lïn hûúá n g Bùæ c vaâ sang dên nöng thön trúã vïì àöìng ruöång, múái úã Thuã Thiïm. Lyá do laâ vuâng Thuã Thiïm. nhiïìu ngûúâi khaác ài lêåp nghiïåp àêët truäng thêëp, àõa chêët cöng Phûúng aán phaát triïín baán úã caác vuâng kinh tïë múái, khöng ñt trònh yïëu rêët töën keám san lêëp, àaão Thuã Thiïm cuãa nhoám quy ngûúâi boã àêët nûúác ra ài, thò ngûúåc nêng cöët nïìn, laâm nhiïìu cêìu hoaåch WBE (Wurster, Bernadi laåi thaânh phöë laåi àoán nhêån nhiïìu vûúåt söng Saâi Goân. Öng chó àïì & Emmons) coá truå súã taåi San àúåt nhêåp cû múái tûâ miïìn Bùæc, xuêët phûúng aán quy hoaåch thñ Francisco (Myä ) àïì xuêë t viïå c miïìn Trung vaâo. àiïím baán àaão Thuã Thiïm thaânh xêy dûång hùèn möåt khu thûúng Nhûä n g àöí i thay lúá n cuã a khu gia cû trong möåt hïå thöëng maåi – dõch vuå hiïån àaåi àaåt tiïu TP.HCM kïí tûâ nùm 1990 phaãi kïnh mûúng, chó xêy nhaâ úã thêëp chuêín quöëc tïë quy mö lúán nhêët chùng coân quaá súám àïí phên tñch têìng, xen keä nhaâ liïn kïë vaâ biïåt Àöng Nam AÁ. Phûúng aán quy dûúái khña caånh lõch sûã vaâ di saãn thûå laâ nhaâ úã têåp thïí 4 têìng, chûá hoaåch taáo baåo vaâ rêët töën keám kiïën truác. Nhûäng chuyïín biïën khöng laâm nhaâ cao têìng hoùåc àoá ra àúâi vaâo nùm 1974, chûa naây liïn quan àïën dên söë, khöng khu kinh doanh, haânh chñnh kõp thûåc hiïån thò miïìn Nam àaä ngûâng tùng trûúãng, vaâ caác cöng àöì söå. àûúåc giaãi phoáng. trònh kiïën truác luön àöíi múái. Caác Ý tưởng của Doxiadis về phát triển Sài Gòn SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016 19
Phương án Thủ Thiêm của WBE phûúng aán quy hoaåch xêy dûång hún nûäa vai troâ laâ àêìu taâu trong TP.HCM theo kiïíu àõnh hûúáng tiïën trònh phaát triïín cuãa Nam böå. rùæn chùæc thúâi kïë hoaåch hoáa liïn Coân nïëu cûá giûä nguyïn nhû hiïån tiïëp nhau ra àúâi àïí nhanh choáng nay (quy mö, caách thûác quaãn lyá) bõ vö hiïåu hoáa, do sûå chuyïín thò nhêët àõnh seä gùåp nhiïìu khoá hûúáng nïìn kinh tïë thúâi múã cûãa khùn trong thúâi gian túái. theo kinh tïë thõ trûúâng vaâ phaát Möîi khu vûåc coá thïí lûåa choån triïín quaá nhanh cuãa thaânh phöë. cho mònh mö hònh Vuâ n g àaå i Baãn thên thaânh phöë cho àïën àö thõ khaác nhau, nhûng quan ngaây nay vêîn coân ài tòm hûúáng troång nhêët laâ phaãi tòm moåi caách phaát triïín múái cho mònh… Hay phaá thïë àún àöåc àïí hoâa nhêåp vaâo noái nhû nhaâ nghiïn cûáu kiïën khöng gian kinh tïë, vùn hoáa - xaä truác Phaáp Francois Tainturier höåi röång lúán hún vûúåt ra khoãi vïì kiïën truác àö thõ Saâi Goân vaâo biïn giúái haânh chñnh hiïån hûäu. thúâi àiïím thaânh phöë kyã niïåm 300 Viïåc chuyïín sang Vuâng àaåi àö nùm (1998): "Têët caã seä àïí laåi dêëu thõ seä giaãi quyïët àûúåc möåt caách êën trïn möåt thaânh phöë maâ chñnh cùn baã n nhûä ng vêë n naån bïn caái tñnh nùng àöång cuãa noá luön trong möîi àö thõ lúán nhû tùæc Quy hoạch tổng thể vùng kinh tế laâ baãn "quy hoaåch töíng thïí" hiïåu ngheän giao thöng, quaá taãi dên trọng điểm phía Nam, với TP.HCM quaã nhêët". söë, ö nhiïîm möi trûúâng vaâ chuã là lõi trung tâm Ngaây nay, cú thïí cuãa TP. HCM àöång àiïìu phöëi àûúåc nhûäng quan vaâ caác thaânh phöë xung quanh hïå giûäa caác àö thõ trong toaân àang lúán lïn tûâng ngaây, àoâi hoãi vuâng vïì thõ trûúâng lao àöång, chiïëc aáo phaãi àûúåc thiïët kïë laåi vaâ haâng hoáa, vöën vaâ caác nguöìn lûåc may múái, cûá tiïëp tuåc núái ra hay vaá tûâ bïn ngoaâi. àùæp thïm khöng coân phuâ húåp nûäa. TP.HCM chó coá thïí trúã thaânh Nïëu laâm àûúåc nhû thïë thò Vuâng "Hoân ngoåc Viïîn Àöng" khi ruát ra àaåi àö thõ, loäi trung têm Vuâng àûúåc baâi hoåc tûâ caác thêët baåi cuä vaâ kinh tïë troång àiïím phña Nam laâ àïì ra àûúåc möåt chiïën lûúåc phaát TP.HCM seä phaát huy àûúåc nhiïìu triïín bïìn vûäng phuâ húåp. 20 SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016
NHÂN VẬT KỶ NIỆM 100 NĂM NGÀYCHÍ SĨ TRẦN CAO VÂN ĐỀN NỢ NƯỚC (17-5-1916 - 17-5-2016) CHÍ SĨ TRẦN CAO VÂN Sơn Bình Trần Cao Vân (1866-1916) K CUÅ TRÊÌN CAO VÊN SINH NÙM BÑNH DÊÌN hoa thi nùm Nhêm Ngoå Vùn Thên úã tónh Quaãng Nam, (1866) TAÅ I LAÂ N G TÛ (1882) öng vûâa 17 tuöíi bùæt söëng laänh tuå Nguyïîn Duy sùæp ài thi Hûúng, bõ àau Hiïåu. Chuâa Cöí Lêm núi caác tñn PHUÁ, TÖÍNG ÀA HOÂ A , khöng dûå thi àûúåc, laåi gùåp luác àöì yïu nûúác lui túái bõ àõch theo HUYÏÅN ÀIÏÅN BAÂN, Haâ Thaânh thêët thuã, Töíng àöëc doäi, öng phaãi àûa vúå vaâ àïå tûã TÓNH QUAÃNG NAM. Hoaâng Diïåu tûã tiïët, thi haâi àûúåc thên tñn laâ Nguyïîn Nhuêån vaâo LUÁ C NHOÃ TÏN TRÊÌ N àûa vïì quöëc taáng taåi quï nhaâ laâ Bònh Àõnh truyïìn àaåo vaâ laâm CÖNG THOÅ, ÀI THI núi Trêìn Cao Vên sinh trûúãng. caách maång vúái lúáp voã laâ öng thêìy LÊË Y TÏN TRÊÌ N CAO Xuác àöång trûúác caãnh nûúác mêët àöì kiïm àõa lyá xûá Quaãng, ài giao nhaâ tan vaâ sûå hy sinh vò nûúác lûu àêy àoá tòm àöìng chñ (1892). ÀÏÅ , VAÂ O CHUÂ A VÚÁ I cuãa Hoaâng Diïåu, öng khöng coân PHAÁ P DANH NHÛ YÁ , möång gò vaâo àûúâng thi cûã, quan Bûúác àûúâng caách maång HOAÅT ÀÖÅNG CAÁCH trûúâng. Cuöåc baåo àöång cuãa Voä Trûá vaâ MAÅNG LÊËY TÏN LAÂ Nùm 1885, öng tûâ biïåt gia 11 thaáng úã nhaâ lao Phuá Yïn TRÊÌN CAO VÊN. COÂN hûúng, kïët baån vúái Voä Thaåch Phong traâ o Cêì n Vûúng úã COÁ BIÏÅT HIÏÅU LAÂ (Thûâ a Tö) vaâ o tu úã chuâ a Cöí Bònh Àõnh bõ thûåc dên Phaáp Lêm. Rùçm thaáng Taám nùm êëy, vaâ boån tay sai àaân aáp daä man. HÖÌ N G VIÏÅ T , CHAÁ N H öng ài daåo trïn nuái Nguä Haânh, Laänh tuå Mai Xuên Thûúãng hy MINH, BAÅCH SÔ. gùåp möåt võ Thiïn tiïn, ban cho sinh nùm 1887, nghôa quên tan öng möåt quyïín "Höåi Cûåc Thaái taác, Voä Trûá trúã vïì Phuâ Caát, caãi Bònh àöì thû". Öng vïì chuâa Cöí trang thaânh tñn àöì theo giuáp Lêm àoáng vai tu sô nghiïn cûáu thêìy chuâa Àaá Baåc phaát thuöëc Dõch lyá vaâ saách tiïn ban, bùæt àêìu chûäa bïånh giuáp moåi ngûúâi. Võ hònh thaânh hoåc thuyïët "Trung cao tùng mêët, Voä Trûá àûúåc thêìy thiïn dõch". truyïìn cho chiïëc êën "Nguä Cöng Nùm 1887, Nguyïîn Thên deåp Quan Êm", duâng chûäa khoãi àûúåc tan àûúåc nghôa quên Cêìn Vûúng, nhiïìu bïånh nan y, thïm vaâo caái SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016 21
thuêåt biïët nhûúng sao giaãi haån, Chuáng àaä duâng ngoån lûãa thiïu huyïån Àöìng Xuên chûa àûúåc nïn tñn àöì theo rêët àöng. Cuå ruåi caã 3 laâng thuöåc huyïån Àöìng möåt tuêìn, coá keã mêåt baáo, huyïån Trêìn Cao Vên nghe tiïëng àöìn, Xuên maâ chuáng nghi laâ cùn cûá quan àem lñnh túái bùæt cuå vaâ saáng beân túái chuâa laâng Chaánh Danh cuãa nghôa quên. höm sau giaãi ngay vïì tónh töëng tòm gùåp, song Voä Trûá vùæng chuâa Trûúác tònh caãnh àõch khuãng giam. vò àang ài phaát thuöëc chûäa bïånh böë raáo riïët, laâng maåc bõ àöët phaá Luác bêëy giúâ Buâi Xuên Huyïën trong laâng. Àïå tûã baáo laåi, Voä Trûá thò cuå Trêìn Cao Vên, linh höìn àang laâm Böë chaánh tónh Phuá tòm àïën thaânh Bònh Àõnh àïí gùåp cuãa cuöåc khúãi nghôa laåi àang Yïn cuäng nghi laâ cuå Trêìn coá liïn Trêìn Cao Vên. Hai têm höìn yïu bõ bïånh söët reát trêìm troång, nïn quan àïën cuöåc khúãi nghôa cuãa Voä nûúác gùåp nhau trúã thaânh àöìng caác àöìng chñ phaãi voäng cuå lïn Trûá, song khöng àuã bùçng cûá. Vò chñ. àöång Baâ Thiïn, miïìn thûúång du Voä Trûá àaä khùèng khaái nhêån hïët Voä Trûá vaâo hoaåt àöång vaâ gêy huyïån Sún Hoâa àïí àiïìu trõ vaâ moåi traách nhiïåm vïì cöng cuöåc cú súã úã 3 huyïån miïìn bùæc Phuá laánh naån. Voä Trûá tòm àïën núi baå o àöå n g vûâ a qua. Nhaâ cêìm Yïn, àûúåc àöìng baâo hûúãng ûáng cuå öëm thùm hoãi vaâ uãy thaác moåi quyïìn chó nghi cuå Cao Vên laâ rêët àöng, tûâ caác võ sún tùng, àöìng cöng viïåc cuãa Àaãng laåi cho cuå, röìi "Chaánh Minh" vaâ laâ quên sû cuãa baâo thiïíu söë àïën caác bêåc nhên sô quyïët ra trònh diïån nhêån hïët moåi cuöåc baåo àöång êëy, nhûng khöng trñ thûác úã Sún Hoâa, Àöìng Xuên, traách nhiïåm àïí cûáu vúát àöì àaãng àuã bùçng cúá àïí kïët aán. Tuy vêåy, Tuy An tham gia nhiïåt liïåt. vaâ lûúng dên búát àûúåc phêìn naâo cuå cuäng bõ chuáng tra têën nhiïìu Trêìn Cao Vên úã laåi Bònh Àõnh sûå àaân aáp cuãa giùåc. Cuå Trêìn Cao trêån vaâ bõ giam àïën 11 thaáng múái àûúåc tha. Vuå aán "Trung thiïn dõch" vaâ 3 nùm tuâ úã lao Bònh Àõnh vaâ Phuá Yïn Ba nùm sau cuöåc khúãi nghôa cuãa Voä Trûá, söë mön àïå cuãa cuå Trêìn Cao Vên ngaây möåt àöng, thuyïët "Trung thiïn dõch" cuãa cuå truyïìn ra úã 2 tónh Bònh Àõnh, Phuá Yïn àûúåc àöng àaão tin theo. Söë tñn àöì lui túái nhaâ cuå ngaây caâng têëp nêåp, nïn nhaâ cêìm quyïìn lo súå nhû chuyïån Voä Trûá ngaây trûúác, beân ra lïånh bùæt cuå vaâ möåt söë àöì àïå maâ hoå cho laâ quan troång àem giao vaâo nguåc Phuá Yïn. Luá c naâ y cuä n g laå i gùå p Böë chaánh Buâi Xuên Huyïën, hùæn khöng xeát bùæt àûúåc möåt taâi liïåu, bùçng cúá naâo liïn quan àïën khúãi loaån, laåi quay ra khaão tra cuå vïì möåt thúâi gian, sau cuäng doån vö Vên gaåt nûúác mùæt, tiïîn biïåt Voä vuå "Trung thiïn dõch" maâ hùæn Phuá Yïn laâm tham mûu cho Voä Trûá bùçng cêu: cho laâ mõ dên, döëi àúâi, coá yá xua Trûá. - Nay öng quyïët liïìu chïët dên laâm loaån. Hai nùm 1897 – 1898, caác àïí cûáu lêëy àöì àaãng, lûúng dên. Chiïìu höm êëy, lñnh àiïåu cuå huyïån naây bõ haån haán mêët muâa, Töi coân söëng laåi sau naây cuäng Trêìn àïën dinh Böë chñnh. Trûúác dên àang àoái khöí laåi bõ haâo lyá, nguyïån àem caái chïët àïí àïìn núå cöng àûúâng coá traãi chiïëc chiïëu, cûúâng quyïìn thuác thuïë, àaánh non söng. trïn àïí giêëy, buát mûåc àïí cuå viïët àêåp göng cuâm, tõch biïn taâi saãn Àõch tra têën Voä Trûá àuã cûåc lúâi khai. Tònh cúâ coá con coác úã àïí trûâ thuïë nïn nhên dên rêët hònh vêîn khöng tòm ra manh àêu trong höëc nhaãy ra ngöìi ngay phêîn uêët. Voä Trûá nhên cú höåi möëi, àaânh phaãi àûa öng ra phaáp giûäa chiïëu, Huyïën baão cuå Trêìn: àoá laänh àaåo dên chuáng baåo àöång trûúâng traãm quyïët. "Nghe tiïëng anh gioãi thú, haäy khúãi nghôa vaâo muâa heâ nùm Mêåu Bïånh söët reát húi taåm lui, cuå thûã laâm baâi thú võnh con coác kia Tuêët (1898). Trêìn Cao Vên rúâi khoãi nuái vïì xem sao!" Cuöåc khúãi nghôa thêët baåi, àöìng àïí an uãi caác mön àöì àang Cuå Trêìn Cao Vên cêìm buát thûåc dên Phaáp vaâ boån tay sai luác tan taác vaâ tiïëp tuåc cöng viïåc thêëm vaâo nghiïn mûåc, haå ngay thùèng tay àaân aáp nhûäng ngûúâi coá maâ Voä Trûá àaä thiïët tha kyá thaác. taám cêu thú: liïn quan trong 3 huyïån noái trïn. Cuå vïì nhaâ möåt àöìng chñ úã Muön vêåt thên ta nghô laåi 22 SỐ 470 THÁNG 4 NĂM 2016