Thẩm Thệ Hà (1923 - 2009) nhà văn yêu nước đất Nam Bộ

THÊÍM THÏå HAÂ (1923 - 2009)<br /> NHAÂ VÙN YÏU NÛÚÁC ÀÊËT NAM BÖÅ<br /> . Phan Maånh Huâng*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TOÁM TÙÆT<br /> Thêím Thïå Haâ laâ cêy buát tiïu biïíu cuãa vùn hoåc yïu nûúác úã thaânh thõ Nam böå giai àoaån<br /> 1945 - 1975. Baâi viïët cuãa chuáng töi nghiïn cûáu sûå nghiïåp vùn chûúng vaâ nhûäng àoáng goáp<br /> quan troång cuãa Thêím Thïå Haâ cho tiïën trònh vùn hoåc caách maång vaâ cuöåc àêëu tranh giaãi<br /> phoáng dên töåc. Baâi viïët khùèng àõnh Thêím Thïå Haâ xûáng àaáng coá möåt võ trñ quan troång trong<br /> lõch sûã vùn hoåc thïë kyã XX.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Tiïíu sûã taác giaã Trûúác 1975, Thêím Thïå Haâ tûâng viïët baâi cöång<br /> Taác gia Thêím Thïå Haâ tïn thêåt laâ Taå Thaânh taác vaâ biïn têåp caác baáo vaâ taåp chñ Vùn hoáa, Viïåt<br /> Kónh; sinh ngaây 9 - III - 1923 taåi laâng Gia Löåc, buát, Àaåi chuáng, Leä söëng, Tiïëng chuöng, Tin súám,<br /> huyïån Traãng Baâng, Têy Ninh. Cha öng laâ Taå AÁnh saáng, Dên töåc, Tin lûãa, Nhên loaåi, Tiïíu<br /> Thaânh Taâu, meå laâ Nguyïîn Thõ Taám. Sinh trûúãng thuyïët thûá baãy; phuå traách muåc “Phï bònh saách<br /> trong möåt gia àònh trung lûu. Thêím Thïå Haâ hoåc múái” vaâ “Nhûäng aáng thú hay” trïn taåp chñ Phöí<br /> tiïíu hoåc úã Traãng Baâng, röìi trung hoåc úã Saâi Goân. thöng (1958-1965) cuãa Nguyïîn Vyä (1912-<br /> Thêím Thïå Haâ àöî tuá taâi Phaáp vaâ lêåp gia àònh 1971). Sau 1975, öng cöång taác vúái caác baáo vaâ<br /> nùm 22 tuöíi. Öng tham gia Caách maång tûâ 1945, taåp chñ Vùn, Vùn nghïå Thaânh phöë Höì Chñ Minh,<br /> hoaåt àöång trong Ban àiïåp baáo Saâi Goân - Chúå Baách khoa vùn hoåc, Sên khêëu, Saâi Goân giaãi<br /> Lúán - Gia Àõnh. Nùm 1949, cuâng vúái Vuä Anh phoáng thûá baãy, Giaác ngöå. Öng laâ höåi viïn Höåi<br /> Khanh (1926-1956) thaânh lêåp nhaâ xuêët baãn Tên Nhaâ vùn Thaânh phöë Höì Chñ Minh khoáa àêìu tiïn<br /> Viïåt Nam. Tûâ 1952, àïí kiïëm söëng vaâ hoaåt àöång vaâ höåi viïn Höåi Vùn nghïå Têy Ninh. Qua möåt<br /> trong vuâng taåm chiïëm, Thêím Thïå Haâ daåy Viïåt thúâi gian àau yïëu, öng mêët ngaây 20 - VI - 2009<br /> vùn úã caác trûúâng trung hoåc Nguyïîn Vùn Khuï, taåi Thaânh phöë Höì Chñ Minh, hûúãng thoå 88 tuöíi.<br /> Chi Lùng, Tên Thanh, Àùång Vùn Trûúác, Àûác 2. Sûå nghiïåp vùn chûúng<br /> Trñ, Dên Trñ, Trêìn Hûng Àaåo. Nùm 1966, cuâng Nghiïåm sinh trïn coäi àúâi 88 nùm tuöíi trúâi vaâ<br /> vúái Tö Nguyïåt Àònh (1920-1988) thaânh lêåp nhaâ 63 nùm tuöíi vùn, Thêím Thïå Haâ àaä àïí laåi haâng<br /> xuêët baãn Laá Dêu. Hai nhaâ xuêët baãn Tên Viïåt chuåc taác phêím daâi ngùæn khaác nhau, bao göìm<br /> Nam vaâ Laá Dêu àaä in àûúåc nhiïìu taác phêím vùn nhiïìu böå mön chuyïn ngaânh, nhiïìu thïí loaåi vaâ<br /> chûúng coá khuynh hûúáng àêëu tranh caách maång. thïí taâi, nhiïìu hònh thûác vaâ phûúng thûác saáng<br /> <br /> * ThS. Khoa VH-NN, Trûúâng ÀHKHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM.<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦15<br /> taác. Trïn thûåc tïë, söë lûúång taác phêím cuãa Thêím Taá)2, taác phêím cuãa öng coá mùåt trong möåt söë<br /> Thïå Haâ phên chia theo thïí loaåi coá 7 tiïíu thuyïët chuyïn luêån vaâ tuyïín têåp nhû Thi nhên Viïåt Nam<br /> (1 tiïíu thuyïët coân úã daång baãn thaão), 14 truyïån hiïån àaåi cuãa Phaåm Thanh, Thi ca Viïåt Nam hiïån<br /> ngùæn, 14 truyïån viïët cho thiïëu nhi, 2 vúã kõch, 2 àaåi cuãa Trêìn Tuêën Kiïåt, Thú muâa giaãi phoáng<br /> têåp thú (di caão), 3 taác phêím dõch, 2 têåp khaão (Nxb. Söëng chung), Vùn chûúng tranh àêëu miïìn<br /> cûáu, 5 böå saách giaáo khoa, 1 têåp höìi kyá, nhiïìu baâi Nam cuãa Nguyïîn Vùn Sêm, Tuyïín têåp thú, truyïån<br /> phï bònh vùn hoåc àùng baáo... ngùæn thaânh phöë Höì Chñ Minh (Kyã niïåm 300 nùm<br /> Thêím Thïå Haâ àïën vúái vùn chûúng khi coân Saâi Goân - Thaânh phöë Höì Chñ Minh), Thêím Thïå<br /> hoåc trung hoåc. Nùm 1937, vúái buát hiïåu Thaânh Haâ - thên thïë vaâ sûå nghiïåp cuãa Thanh Viïåt Thanh,<br /> Kónh, öng àaä coá thú àùng trïn Phöí thöng baán Nhòn laåi möåt chùång àûúâng vùn hoåc cuãa Trêìn Hûäu<br /> nguyïåt san úã Haâ Nöåi vaâ caác baáo úã Saâi Goân nhû Taá, Tûâ àiïín Vùn hoåc (böå múái) cuãa nhiïìu taác giaã,<br /> Àöìng trinh, Chuáa nhêåt, Thanh niïn, Àiïån tñn. Vùn hoåc núi miïìn àêët múái cuãa Nguyïîn Q.<br /> Caác baâi thú àûúåc àöåc giaã biïët àïën vaâ mang laåi Thùæng,... cho thêëy taác giaã xûáng àaáng coá möåt chöî<br /> chuát tiïëng tùm cho taác giaã nhû Trõnh Àaán, Röìi àûáng trong lõch sûã vùn hoåc, àùåc biïåt laâ vùn hoåc<br /> möîi chiïìu xuên, Doâng mú chung thuãy, Xuên Nam böå.<br /> thanh sùæc,... Sau Caách maång thaáng Taám coá caác 3. Àùåc trûng taác phêím vaâ nhûäng àoáng goáp<br /> baâi Trúâi nöíi phong yïn, Viïåt Nam mïën yïu, Töëng cuãa Thêím Thïå Haâ<br /> biïåt haânh, Khoáe mùæt u hoaâi, Trûúâng thaânh söng 3.1. Tûâ gioång thú laäng maån trûúác Caách<br /> Àua,... Thú cuãa öng àûúåc têåp húåp thaânh hai têåp maång thaáng Taám...<br /> chûa xuêët baãn laâ Thêm thuáy (Thú trûúác 1945) vaâ Trûúác 1945 vaâ trûúác khi viïët vùn xuöi, Thêím<br /> Trúâi nöíi phong yïn (Thú sau 1945). Vïì vùn xuöi Thïå Haâ saáng taác thú àùng trïn Phöí thöng baán<br /> coá caác böå Voá ngûåa cêìu thu (Tên Viïåt - 1949), nguyïåt san úã Haâ Nöåi kyá buát danh àöìng thúâi cuäng<br /> Gioá biïn thuây (Tên Viïåt - 1949), Ngûúâi yïu nûúác laâ tïn thêåt Thaânh Kónh. Baâi thú àêìu tiïn cuãa Thêím<br /> (Tên Viïåt Nam - 1949), Àúâi tûúi thùæm (Laá Dêu Thïå Haâ àùng baáo laâ baâi Bïën àoâ chiïìu trïn Phöí<br /> - 1956), Hoa trinh nûä (Söëng múái - 1957), Baåc thöng baán nguyïåt san. Vaâo thúâi àiïím àoá, muåc<br /> aáo haâo hoa (Miïìn Nam - 1969), Tuãi phêën theån phuå trang vùn hoåc trïn Phöí thöng baán nguyïåt<br /> höìng (baãn thaão chûa in),...; caác truyïån ngùæn Naâng san do Truác Khï Ngö Vùn Triïån (1901-1947)<br /> Phûúång toác thïì (1960), Ai nghe loâng àêët quùån phuå traách. Àûúåc àoán tiïëp nöìng hêåu, öng saáng<br /> àau (1961), Tònh yïu vaâ lyá tûúãng (1989), Thùçng taác thïm nhiïìu baâi thú nhû Thêm thuáy, Doâng mú<br /> àûa àaám (1990), Lûãa tònh (1991), Nhan sùæc taân chung thuãy, Trõnh Àaán,... Thú Thêím Thïå Haâ trûúác<br /> phai (1991), Caánh höìng lûu luyïën (1993), Duyïn Caách maång àêåm chêët trûä tònh, ïm aái nheå nhaâng<br /> daáng Quyânh Nhû (1994), Töí êëm chim bay (1994), cuãa caái töi trûä tònh treã trung cuâng maåch vúái Thú<br /> Thanh mai truác maä (1994), Nhaâ sû dõ thûúâng Múái: Ai hûúáng vïì àêy mêëy bûúác duyïn / Nghiïng<br /> (1996),...; chuyïån viïët cho thiïëu nhi Baâi hoåc loâng cho gioá böën chiïìu lïn / Dêng ngûúâi möåt yá<br /> thûúng nhau, Con chim xanh, Taân giêëc mú tiïn, rung trong töëi / Coá phaãi hûúng àúâi khúãi sùæc men?<br /> Tiïíu anh huâng, Thêìn àiïíu vaâ hoa höìng, Thiïn (Tûúng tû). Àoåc xong khöí naây khiïën chuáng ta<br /> taâi laåc löëi, Nhên ngû cöng chuáa, Ngoåc tuyïìn thaãm khöng thïí khöng nghô àïën tuyïåt taác Thú duyïn<br /> sûã,...; biïn khaão Viïåt Nam trïn àûúâng caách maång cuãa Xuên Diïåu (1916 - 1985); hay: Röìi anh thoã<br /> tên vùn hoáa (1949); dõch tiïíu thuyïët Con àûúâng theã baão em rùçng / Coá möåt lúâi thú em nhúá chùng<br /> cûáu nûúác (Maroussia cuãa P. J. Satahn, Nam Viïåt / Gêëm voác giang sún xinh àeåp thïë / Sao bùçng<br /> - 1947) vaâ Muäi tïn àen (The Black Arrow cuãa khoáe mùæt cuãa giai nhên (Laâm thú); ta laåi bùæt gùåp<br /> S. L. Stevenson, Söëng múái - 1965). tònh yïu “sêìu khöí dõu daâng”: Anh biïët tònh em<br /> Vúái nhûäng àoáng goáp quan troång cho vùn hoåc àoáa möång àêìu / Xa anh, em coá ngêåm nguâi àêu /<br /> vaâ Caách maång giaãi phoáng dên töåc, Thêím Thïå Vò anh phaåm töåi yïu nhiïìu quaá / Nïn traánh laâm<br /> Haâ àûúåc ghi nhêån laâ “möåt nghïå sô àa nùng” sao khoãi thaãm sêìu (Giêån döîi); bêët giaác ta nghô<br /> (Hoaâng Têën)1, “Möåt cêy buát khaã kñnh” (Trêìn Hûäu àïën Traâng giang cuãa Huy Cêån khi àïën vúái nhûäng<br /> <br /> 1. Thanh Viïåt Thanh (1993), Thêím thïå Haâ - thên thïë vaâ sûå nghiïåp, Nxb. Thaânh phöë Höì Chñ Minh, tr. 12.<br /> 2. Trêìn Hûäu Taá (2003), Möåt cêy buát khaã kñnh, Tuöíi treã chuã nhêåt, Söë 9, ra ngaây 9-3-2003, tr. 24.<br /> <br /> <br /> <br /> 16♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> vêìn thú: Söng laåc doâng söng, thuyïìn laåc thuyïìn cho àêët nûúác / Têëm loâng son muön thuúã vêîn<br /> / Bïën àoâ chiïìu vaäng cuöåc tònh duyïn / Ven búâ khöng phai (Khoáe mùæt u hoaâi - 1952). Duâ saáng<br /> söng vùæng, vúâi chên laåi / Nhùåt laá vaâng rúi chaånh taác trong thúâi àiïím naâo, höìn thú Thêím Thïå Haâ<br /> nöîi niïìm (Bïën àoâ chiïìu)… Thú Thêím Thïå Haâ vêîn trung thaânh vúái nhûäng thïí thú quen thuöåc<br /> trûúác Caách maång thûúâng sûã duång thi liïåu cöí, cuãa Thú múái. Àiïìu àoá khöng chó laâ giúái haån cuãa<br /> nhûäng bïën àoâ, con thuyïìn, aánh trùng, doâng söng, riïng Thêím Thïå Haâ maâ cuãa rêët nhiïìu nhaâ thú<br /> aáng mêy… vúái caác maâu sùæc vaâng, xanh, trùæng… thïë hïå öng. Coá thïí thêëy, chñnh thúâi cuöåc àaä goáp<br /> tröi trong möåt khöng gian muâa thu, muâa xuên, phêìn taåo nïn sûác söëng múái cho höìn thú Thêím<br /> trúâi chiïìu... Nhûäng chêët liïåu khöng taåo nïn nhûäng Thïå Haâ vaâ ngûúåc laåi, thú öng cuäng goáp phêìn<br /> àöåt phaá, caách tên nhûng laåi laâm ta mï àùæm búãi vaâo cuöåc àêëu tranh chung cuãa toaân dên töåc.<br /> sûå trang nhaä, giao hoâa vúái thiïn nhiïn, thúâi gian 3.3. Vùn xuöi - thaânh tûåu vaâ àoáng goáp nöíi<br /> vônh hùçng. Thêím Thïå Haâ laâm thú trong khöng bêåt cuãa Thêím Thïå Haâ<br /> khñ cuãa Thú Múái chùæc chùæn coá êm hûúãng cuãa Lônh vûåc àïí laåi nhiïìu dêëu êën nhêët cuãa Thêím<br /> thúâi àaåi thi ca naây. Duâ àûúåc têåp húåp thaânh têåp Thïå Haâ chñnh laâ vùn xuöi vaâ nhûäng taác phêím coá<br /> vúái tûåa àïì Thêm thuáy nhûng taác giaã khöng taái giaá trõ nhêët têåp trung chuã yïëu trong giai àoaån<br /> cöng böë chùæc chùæn coá sûå cên nhùæc cêín troång. khaáng chiïën chöëng Phaáp. Trong giai àoaån 1945-<br /> 3.2. ... àïën gioång thú tranh àêëu 1954, öng saáng taác töíng cöång 3 böå tiïíu thuyïët:<br /> Caách maång goáp phêìn laâm thi ca chuyïín mònh. Voá ngûåa cêìu thu, Gioá biïn thuây, Ngûúâi yïu nûúác.<br /> Cuäng nhû bao thi sô tiïìn chiïën, Thêím Thïå Haâ Ba böå tiïíu thuyïët naây àïìu àûúåc xuêët baãn nùm<br /> bùæt àêìu saáng taác vúái möåt caãm hûáng múái. Buát 1949. Tiïíu thuyïët Thêím Thïå Haâ súã dô àûúåc hoan<br /> hiïåu Thêím Thïå Haâ (Lúâi thïì vúái non söng) gùæn nghïnh vò “chuã àïì rêët têåp trung, nhêët quaán: sûå<br /> liïìn vúái baâi thú Trúâi nöíi phong yïn (1947) cuäng trùn trúã vaâ àöång viïn nhau tòm àïën vúái lyá tûúãng<br /> laâ àaánh dêëu möåt giai àoaån múái cuãa àúâi thú taác cûáu quöëc cuãa thïë hïå thanh niïn trong möåt böëi<br /> giaã: thú ca àöìng haânh vúái cöng cuöåc àêëu tranh caãnh khöng gian xaác àõnh (miïìn Nam Viïåt Nam)<br /> gian khöí cuãa nhên dên. Cuâng vúái cuöåc àêëu tranh vaâ trong möåt thúâi gian cuå thïí (Nhûäng nùm trûúác<br /> cuãa nhên dên, nhûäng vêìn thú mang êm hûúãng Caách maång thaáng Taám 1945 vaâ nhûäng ngaây àêìu<br /> huâng traáng cuãa thúâi àaåi ra àúâi: Böîng… tiïëng nöí toaân quöëc khaáng chiïën chöëng Phaáp)”3.<br /> vang rïìn dûä döåi / Khùæp trúâi àïm nhû muön vaån Voá ngûåa cêìu thu laâ möåt trong nhûäng tiïíu<br /> sao sa / Tiïëng quên reo nhû chêën àöång sún haâ / thuyïët tiïu biïíu cuãa Thêím Thïå Haâ viïët vïì nhûäng<br /> Tiïëng gioá löång nhû chan hoâa maáu lïå (Sú ca); laâ nùm trûúác Caách maång thaáng Taám. Sún sinh ra<br /> möåt niïìm tin vaâo ngaây mai tûúi saáng: Ta söëng trong möåt gia àònh trûúãng giaã vaâ súám coá tû tûúãng<br /> núi naây àêët Viïåt Nam / Giûäa muâa binh lûãa àöång caách maång. Chaâng tûâng theo möåt chiïën sô Quöëc<br /> giang san / Loâng ta laâ caã niïìm yïu nûúác / Laâ caã dên àaãng sang Trung Quöëc vaâ hoåc trûúâng voä bõ<br /> san haâ chñ doåc ngang /... Naâo coá quaãn gò caãnh Hoaâng Phöë. Sún xoát xa vò nhûäng ngûúâi nghôa sô<br /> maáu söng / Höìn thú thïm nûäa núå tang böìng / cuãa phong traâo phaãi lïn àoaån àêìu àaâi. Tûâ nûúác<br /> Viïåt Nam! Xin gûãi niïìm yïu mïën / Cuãa möåt loâng ngoaâi, chaâng vaâ nhûäng ngûúâi àöìng chñ nhêån thêëy<br /> trai àaä caãm thöng (Viïåt Nam mïën yïu - xuên caác quan niïåm quöëc gia cöí truyïìn cuãa ta khöng<br /> 1949). Nhõp àiïåu cuãa Viïåt Nam mïën yïu rêët gêìn coân húåp nûäa. Sún vaâ ngûúâi àöìng chñ tïn laâ Thaái<br /> vúái nhõp àiïåu trong möåt söë baâi thú cuãa Töë Hûäu vûúåt biïn giúái vïì nûúác gêy cú súã phong traâo<br /> (1920-2002) - ngoån cúâ àêìu cuãa thú ca Caách trong nûúác.<br /> maång... Coá thïí nhêån thêëy, tûâ “Khoáe mùæt giai Sún vaâ Thaái taåm chia tay nhau vò Thaái coá<br /> nhên” trûúác Caách maång àïën “Khoáe mùæt u hoaâi” viïåc riïng gia àònh. Trïn àûúâng ài, Sún tònh cúâ<br /> sau Caách maång thaáng Taám laâ caã möåt sûå chuyïín nguå trong nhaâ cuãa möåt cuå giaâ yïu nûúác muöën<br /> biïën lúán trong quan niïåm vïì nghïå thuêåt cuãa Thêím lêåp laåi chïë àöå phong kiïën. Cuå tûâng coá liïn hïå<br /> Thïå Haâ: Ta àau àúán nhûng giúâ ta àaä hiïíu / Taåi vò vúái caác sô phu trong phong traâo Cêìn Vûúng. Söëng<br /> sao mùæt àeåp àöång u hoaâi / Em àaä gûãi möång höìn vúái cuå coá hai ngûúâi chaáu laâ Phûúng Lan vaâ<br /> <br /> <br /> 3. Nhiïìu taác giaã (2004), Tûâ àiïín vùn hoåc (Böå múái), Nxb. Thïë giúái, tr. 1643.<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦17<br /> Phûúång Nhi. Phûúng Lan - ngûúâi chaáu lúán, nïët cung bêåc tònh caãm cuãa hai ngûúâi àang yïu trong<br /> na xinh àeåp chõu aãnh hûúãng sêu sùæc tinh thêìn möåt khöng gian truyïån cöí kñnh.<br /> phuåc cöí cuãa cuå. Ba thaáng söëng trong khöng khñ Nïëu Voá ngûåa cêìu thu viïët vïì nhûäng nùm trûúác<br /> thên tònh, àuâm boåc cuãa ba öng chaáu nhaâ chñ sô, Caách maång thaáng Taám thò Ngûúâi yïu nûúác viïët<br /> Sún coá cú höåi hûúáng têm höìn Phûúng Lan theo vïì khöng khñ cuãa nhûäng ngaây àêìu khaáng chiïën<br /> caách suy nghô vaâ haânh àöång phuâ húåp vúái tònh chöëng Phaáp. Ngûúâi yïu nûúác viïët vïì nhûäng trñ<br /> hònh hiïån taåi cuãa àêët nûúác. Tònh yïu bùæt àêìu naãy thûác trïn àûúâng àïën vúái caách maång. Ngay lúâi<br /> núã giûäa Sún vaâ Lan. Thïë nhûng, vò àêët nûúác, phi löå, taác giaã àaä cho biïët mònh chuã trûúng viïët<br /> Sún phaãi chia tay öng chaáu Phûúng Lan àïí cuâng theo khuynh hûúáng “vùn chûúng tranh àêëu”. Viïët<br /> Thaái thi haânh nhiïåm vuå bñ mêåt. vïì nhûäng trñ thûác thaânh thõ hùèn Thêím Thïå Haâ coá<br /> Trïn àûúâng lïn Bùæc Sún, Sún vaâ Thaái bõ bùæt nhiïìu thuêån lúåi. Cöng viïåc daåy hoåc vaâ sinh hoaåt<br /> giam. Hoå àang tòm caách vûúåt nguåc thò coá ngûúâi úã thaânh thõ àaä cung cêëp cho öng nhûäng traãi<br /> àïën cûáu thoaát. Trïn àûúâng chaåy tröën Sún tûå nghô nghiïåm quyá baáu khi viïët vïì nhûäng con ngûúâi<br /> mònh àûâng nïn mú tûúãng vïì Phûúng Lan nûäa. naây. Vuä, nhên vêåt chñnh cuãa truyïån, sinh ra trong<br /> Nhûng khöng ngúâ, chñnh Phûúng Lan laâ ngûúâi gia àònh giaâu coá, thñch àoåc saách tû tûúãng vaâ laâm<br /> cûáu söëng chaâng vaâ Thaái, sau àoá naâng bõ truy thú, con quan tri phuã. Phûúång, ngûúâi baån gaái<br /> àuöíi vaâ hy sinh. Phûúng Lan àaä giaác ngöå theo cuãa Vuä tûâ thuúã nhoã, xinh àeåp, say mï nghïå thuêåt.<br /> con àûúâng cuãa Sún. Trûúác khi nhùæm mùæt trong Baäo, sinh ra trong gia àònh ngheâo khoá vaâ laâ baån<br /> voâng tay cuãa Sún, Phûúng Lan àaä xuác àöång “tûâ hoåc cuãa Vuä. Tûâ khi chia tay Vuä úã trûúâng hoåc,<br /> ngaây nghe àûúåc lúâi anh em àaä giaác ngöå. Em àaä Baäo giaác ngöå vaâ ài theo caách maång nhúâ sûå hûúáng<br /> theo hai anh tûâng bûúác, tiïëc thay em khöng phaãi àaåo cuãa giaáo sû T vaâ caác baån trong tuâ. Hoå gùåp<br /> laâ möåt chiïën sô coá taâi... Chïët vò nghôa vuå laâ danh laåi nhau trong möåt hoaân caãnh àùåc biïåt: Baäo bõ<br /> dûå cuãa ngûúâi chiïën sô, àûúåc chïët trïn tay anh laâ bùæt vaâ taåm giam núi dinh thûå cuãa quan tri phuã.<br /> diïîm phuác cuãa em röìi”. Cuöåc gùåp gúä núi hêìm töëi nhaâ giam àaä laâm thay<br /> Nöåi dung Voá ngûåa cêìu thu cho thêëy dûå àöì àöíi cuöåc àúâi cuãa Vuä. Nhûäng cuöåc tiïëp xuác vúái<br /> saáng taåo cuãa taác giaã: viïët vïì nhûäng con ngûúâi treã Baäo àaä laâm chaâng hiïíu àûúåc veã àeåp cuãa lyá tûúãng<br /> tuöíi ài theo caách maång. Khöng khñ truyïån khiïën caách maång. Tûâ möåt ngûúâi söëng möång mú, laâm<br /> chuáng ta nghô àïën phong traâo khúãi nghôa Yïn thú uãy mõ vaâ ñt coá möëi liïn hïå vúái quêìn chuáng,<br /> Baái. Tiïëng voång cuãa cuöåc khúãi nghôa Yïn Baái Vuä tûâ boã gia àònh vaâ cuöåc söëng sung tuác àïí bûúác<br /> cuâng sûå hy sinh cuãa caác nhaâ caách maång coá taác vaâo con àûúâng hoaåt àöång caách maång. Haânh àöång<br /> àöång ñt nhiïìu àïën ngoâi buát Thêím Thïå Haâ. Thïë cao àeåp vaâ tònh yïu trong saáng cuãa Vuä àaä giaác<br /> nhûng, vïì mùåt hònh tûúång vùn chûúng, Sún vaâ ngöå Phûúång ài theo lyá tûúãng caách maång. Vaâ cuäng<br /> Thaái laâ sûå tiïëp nöëi caác hònh tûúång ngûúâi chiïën sô chñnh cö àaä giaác ngöå cho cha mònh con àûúâng<br /> caách maång trong tiïíu thuyïët Tûå lûåc vùn àoaân: àêëu tranh àïí giaãi phoáng dên töåc. Phûúång trúã<br /> coá nhiïìu sûå àöìng caãm vúái nhên dên, sùén saâng thaânh caán böå chó huy lûåc lûúång vuä trang caách<br /> quùng mònh vaâo gioá buåi. Tuy vêåy, khaác vúái caác maång bïn caånh Vuä vaâ Baäo. Trong möåt trêån àaánh,<br /> nhên vêåt Duäng, Thaái, Taåo trong tiïíu thuyïët Tûå cö bõ bùæt giam nhûng vêîn giûä vûäng khñ tiïët cuãa<br /> lûåc vùn àoaân, caác nhên vêåt cuãa Thêím Thïå Haâ àaä ngûúâi chiïën sô caách maång. Phûúång bõ thûåc dên<br /> coá nhûäng yá hûúáng, lyá tûúãng cuå thïí trong haânh kïët aán tûã hònh. Nhúâ sûå can thiïåp cuãa möåt ngûúâi<br /> àöång. Nöíi bêåt trong Voá ngûåa cêìu thu chñnh laâ Phaáp, trûúác àêy thoå ún cha con cö trong cuöåc böë<br /> möëi tònh giûäa Sún vaâ Lan. Tònh yïu cuãa hoå àûúåc raáp cuãa hiïën binh Nhêåt, Phûúång àûúåc giaãm<br /> ngoâi buát taác giaã thïí hiïån theo kiïíu tònh yïu trong xuöëng aán chung thên. Trong tuâ, Phûúång viïët cho<br /> caác cuöën tiïíu thuyïët theo khuynh hûúáng laäng Vuä möåt bûác thû thïí hiïån niïìm tin vïì möåt tûúng<br /> maån, coá kïët thuác buöìn. Hònh aãnh Sún vaâ Lan ài lai tûúi saáng.<br /> chúi Tuâng Lêm röìi suöëi Ngoåc Tuyïìn àaä laâ möåt Ngûúâi yïu nûúác ra àúâi àûúåc baáo chñ tiïën böå<br /> dûå caãm buöìn cho kïët cuåc möåt cuöåc tònh. Cöët àûúng thúâi àaánh giaá rêët cao. Dûúng Tûã Giang<br /> truyïån Voá ngûåa cêìu thu nheå nhaâng, khöng phûác (1918-1956) nhaâ vùn cuâng thïë hïå vúái Thêím Thïå<br /> taåp, ñt coá nhûäng xung àöåt. Taác giaã toã ra kheáo leáo Haâ àaä viïët trïn Nguöìn söëng (söë 3): “Ngûúâi yïu<br /> trong viïåc mö taã têm traång cuãa Sún vaâ Lan, nhûäng nûúác coá leä laâ quyïín truyïån daâi khaá nhêët àaä xuêët<br /> <br /> <br /> 18♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> baãn tûâ sau chiïën tranh àïën ngaây truyïån êëy ra Dûúng trong Möåt chuyïån cheáp úã bïånh viïån cuãa<br /> àúâi”; Nguyïîn Baão Hoáa (buát hiïåu Tö Nguyïåt Buâi Àûác AÁi... àoá laâ nhên vêåt xuêët hiïån àïí giaác<br /> Àònh) viïët trïn baáo AÁnh saáng (söë 346-347): “saáng ngöå quêìn chuáng ài theo caách maång. Vúái hoå, tònh<br /> taác àûúåc möåt taác phêím nhû Ngûúâi yïu nûúác yïu cuãa caá nhên, nhiïåm vuå àöëi vúái gia àònh àaânh<br /> chùèng phaãi laâ möåt viïåc dïî. Taác giaã àaä toã ra sûå cöë taåm gaác laåi vaâ daânh têët caã sûác lûåc, trñ tuïå cho<br /> gùæng trong luác ghi cheáp nhûäng phaãn aãnh cuãa nhiïåm vuå cûáu nûúác. Hoå àïën vúái caách maång vúái<br /> thúâi àaåi, noá àaánh dêëu möåt biïën chuyïín lúán lao tinh thêìn tûå nhiïåm. Hònh aãnh cuãa Vuä khiïën chuáng<br /> cuãa nïìn vùn hoáa nûúác nhaâ”; Viïåt baáo (söë 4) cuäng ta khöng thïí khöng liïn tûúãng àïën nhên vêåt Duäng<br /> nhêån àõnh: “Haânh vùn trong saáng vaâ linh hoaåt. trong Àoaån tuyïåt cuãa Nhêët Linh (1905-1963).<br /> Cöët truyïån caãm àöång vaâ yá nhõ. Coá thïí noái àoá laâ Cuäng nhû Duäng, Vuä caãm thêëy khöí súã vaâ dùçn vùåt<br /> taác phêím àùåc sùæc nhêët cuãa taác giaã, vaâ Thêím Thïå trûúác àúâi söëng sung tuác cuãa mònh vaâ muöën laâm<br /> Haâ àaä thaânh cöng úã cöng cuöåc biïíu dûúng nïìn möåt àiïìu gò àoá coá ñch cho giúái cêìn lao. Vaâ cuöåc<br /> ‘vùn chûúng tranh àêëu’ vúái taác phêím naây”. “tòm àûúâng” cuãa Vuä cuäng khiïën ta nhúá àïën nhûäng<br /> Ngûúâi yïu nûúác viïët vïì cuöåc söëng xaä höåi cuãa trñ thûác tòm àûúâng vaâ nhêån àûúâng trong Àöi mùæt<br /> nhûäng con ngûúâi, àùåc biïåt laâ nhûäng thanh niïn cuãa nhaâ vùn Nam Cao (1915-1951). Ngûúâi yïu<br /> trñ thûác, trûúác Caách maång thaáng Taám vaâ nhûäng nûúác coá nhiïìu trûúâng àoaån vïì sûå triïët lyá con<br /> ngaây àêìu khaáng chiïën chöëng Phaáp. Vuä laâ nhên àûúâng giaãi phoáng dên töåc cuãa nhûäng ngûúâi trñ<br /> vêåt tiïu biïíu cho lúáp thanh niïn trñ thûác thaânh thûác. Cuäng coá luác hoå dao àöång, mêët niïìm tin<br /> thõ, söëng sung sûúáng, nhûäng ngaây àêìu cuöåc vaâo “àaám cêìn lao, cuâng khöí, thêët hoåc” nhûng<br /> khaáng chiïën coân búä ngúä, hoaâi nghi. Sau khi àûúåc röìi chñnh hoå laåi tûå àaánh tan ngúâ vûåc vaâ thêëy úã<br /> Baäo giaác ngöå, Vuä ài theo caách maång. Vuä caãm khöëi ngûúâi àoá coá sûác maånh to lúán. Nguyïîn Vùn<br /> thêëy ngaåc nhiïn vúái sûå thay àöíi cuãa mònh. Chaâng Sêm coá lyá khi cho rùçng Ngûúâi yïu nûúác àaä thïí<br /> lùån löåi khùæp caác vuâng quï heão laánh vaâ àem nhûäng hiïån möåt “diïîn trònh yá thûác caách maång”4 cuãa taác<br /> hiïíu biïët cuãa mònh daåy cho nhûäng ngûúâi döët naát. giaã. Ngûúâi yïu nûúác laâ taác phêím coá chiïìu sêu<br /> Vuä nhêån ra rùçng caách maång chó laâ àiïìu kiïån cêìn nhêët cuãa Thêím Thïå Haâ: gioång kïí thay àöíi linh<br /> chûá chûa àuã. Àiïìu kiïån àuã chñnh laâ sûå hûúãng hoaåt khi thò ngöi thûá nhêët, khi thò ngöi thûá ba;<br /> ûáng nhiïåt liïåt cuãa quêìn chuáng nhên dên lao àöång. cuöåc söëng vaâ caách maång àûúåc thïí hiïån qua àiïím<br /> Búãi “caách maång laâ ngaây höåi cuãa quêìn chuáng nhòn tûâ nhiïìu phña cuãa caác nhên vêåt. Noá xûáng<br /> nhên dên”, “dên laâ göëc” laâ nhên töë haâng àêìu àaáng àûúåc xem laâ cuöën tiïíu thuyïët quan troång<br /> quyïët àõnh thùæng lúåi cuãa moåi cuöåc caách maång. nhêët trong vùn nghiïåp cuãa nhaâ vùn.<br /> Trong Ngûúâi yïu nûúác ta thêëy xuêët hiïån möåt Sau 1954, tiïëp tuåc àûúâng hûúáng àaä choån,<br /> kiïíu nhên vêåt tûúng àöëi gêìn guäi vúái kiïíu nhên Thêím Thïå Haâ coân saáng taác thïm caác tiïíu thuyïët<br /> vêåt maâ sau naây trúã thaânh phöí biïët trong caác taác Àúâi tûúi thùæm (1956), Hoa trinh nûä (1957), Baåc<br /> phêím vùn xuöi giai àoaån chöëng Myä cûáu nûúác: aáo haâo hoa (1969). Àúâi tûúi thùæm coá giaá trõ lúán<br /> nhên vêåt “ngûúâi Àaãng”. Nhên vêåt “ngûúâi Àaãng” úã chöî àaä khùèng àõnh lyá tûúãng caách maång cuãa<br /> laâ nhên vêåt àaä giaác ngöå vaâ ài theo caách maång röìi nhûäng thanh niïn trñ thûác. Tuêën, nhên vêåt chñnh<br /> quay trúã laåi taác àöång, giaác ngöå cho nhûäng nhên cuãa truyïån, tûâng coá nhûäng mong ûúác trúã thaânh<br /> vêåt khaác. Trong Ngûúâi yïu nûúác: Baäo giaác ngöå möåt chiïën sô tiïìn phong cuãa nïìn vùn nghïå cêëp<br /> cho Vuä; Vuä giaác ngöå cho Phûúång; Phûúång laåi tiïën. Caách maång nöí ra, Tuêën cuâng baån laâ Troång<br /> giaác ngöå cho cha mònh. Trong tiïíu thuyïët Voá ngûåa vaâ nhoám baån hûäu tiïëp tuåc hoaåt àöång vùn nghïå<br /> cêìu thu, nhên vêåt Sún cuäng coá möåt kiïíu thûác trong böëi caãnh àêët nûúác bõ thûåc dên chiïëm àoáng.<br /> nhû vêåy. Sún àaä giaác ngöå cho Lan Phûúng. Qua laåi nhaâ Troång nhiïìu lêìn, tònh caãm giûäa Tuêën<br /> Nhûäng nhên vêåt nhû Vuä, Sún coá nhûäng neát gêìn vaâ Thuáy àaä naãy sinh. Nhûng vúái Tuêën, lyá tûúãng<br /> guäi vúái A Chêu trong Vúå chöìng A Phuã cuãa Tö laåi maånh hún tònh caãm. Tuêën gaác laåi tònh riïng<br /> Hoaâi, Thïë trong Àêët nûúác àûáng lïn vaâ Quyïët àïí hoâa mònh vaâo cuöåc àêëu tranh cuãa dên töåc.<br /> trong Rûâng xaâ nu cuãa Nguyïn Ngoåc, Chõ Ba Nhòn chung, Àúâi tûúi thùæm vêîn tiïëp tuåc maåch<br /> <br /> <br /> 4. Nguyïîn Vùn Sêm (1969), Vùn chûúng tranh àêëu miïìn Nam, Kyã Nguyïn xuêët baãn, Saâi Goân, tr. 150.<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦19<br /> àïì taâi trûúác 1954 cuãa Thêím Thïå Haâ. Trong luác àöi chuát àûúåm buöìn. Caác tiïíu thuyïët cuãa Thêím<br /> àoá, Baåc aáo haâo hoa, Hoa Trinh nûä laåi khai thaác Thïå Haâ duâ àûúåc viïët sau 1945 nhûng nhiïìu nhên<br /> möåt khña caånh khaác cuãa àúâi söëng àö thõ. Hoa vêåt vêîn mang húi thúã cuãa caác nhên vêåt thúâi tiïíu<br /> Trinh nûä laâ cêu chuyïån núi chöën hoåc àûúâng. Tònh thuyïët Tûå lûåc vùn àoaân. Nhûäng Sún vaâ Lan (Voá<br /> traång suy thoaái àaåo àûác cuãa möåt böå phêån thanh ngûåa cêìu thu), Vuä vaâ Phûúng (Ngûúâi yïu nûúác),<br /> niïn múái lúán trûúác sûå aãnh hûúãng cuãa löëi söëng Thuáy (Àúâi tûúi thùæm) duâ söëng trong thúâi chiïën<br /> thûåc duång phûúng Têy. Baåc aáo haâo hoa àûúåc nhûng hoå vêîn mang nhûäng têm tònh laäng maån,<br /> taác giaã kïët cêëu thaânh hai phêìn. Phêìn àêìu phaãn coá luác hoå mú möång viïîn vöng, chòm àùæm trong<br /> aánh cuöåc söëng cuãa möåt söë thanh niïn hoåc àoâi nhûäng nöîi buöìn vö cúá. Thïë nhûng, àiïím laâm<br /> theo löëi söëng múái, bêët cêìn tûúng lai vaâ chöëi boã cho ngûúâi àoåc yïu thñch nhên vêåt Thêím Thïå Haâ<br /> hiïån taåi. Phêìn hai laâ böëi caãnh cuöåc söëng thön chñnh laâ nhúâ vaâo quaá trònh thay àöíi nhêån thûác<br /> quï, núi àoá chiïën tranh àang taân phaá, huãy hoaåi cuãa hoå trûúác thúâi cuöåc. Con ngûúâi trong tiïíu<br /> cuöåc söëng cuãa nhûäng ngûúâi dên chên lêëm tay thuyïët Thêím Thïå Haâ àûúåc miïu taã sùén saâng hy<br /> buân. Hai bûác tranh, möåt thaânh thõ vaâ möåt úã thön sinh tònh yïu riïng tû cho haånh phuác chung cuãa<br /> quï àûúåc taác giaã khùæc hoåa nhû möåt toaân caãnh xaä toaân dên töåc. Tònh yïu nhiïìu khi àoáng vai troâ laâ<br /> höåi miïìn Nam thúâi chiïën. Tiïíu thuyïët naây dûúâng àöång lûåc tinh thêìn giuáp caá nhên vûúåt qua khoá<br /> nhû laâ möåt tûå truyïån cuãa Thêím Thïå Haâ. Nhaâ khùn, thûã thaách àïí hoaân thaânh nhiïåm vuå àöëi vúái<br /> vùn àaä kyá thaác toaân böå hoaâi baäo, nhiïåt huyïët àêët nûúác.<br /> tuöíi treã cuãa mònh vaâo nhên vêåt Hoaâng - möåt giaáo ***<br /> sû daåy Viïåt vùn úã Saâi Goân. Haâ Liïn Tûã àaä viïët Nhêån xeát vïì caác tiïíu thuyïët cuãa Thêím Thïå<br /> vïì tiïíu thuyïët naây trïn Tia saáng (ra ngaây 29-5- Haâ, nhaâ nghiïn cûáu Trêìn Hûäu Taá cho rùçng: “Thúâi<br /> 1970): “Truyïån daâi Baåc aáo haâo hoa cuãa Thêím gian qua ài, giúâ àêy àoåc laåi ngûúâi àoåc dïî thêëy<br /> Thïå Haâ àaä khúi buâng lïn niïìm khaát voång hoâa nhûäng khiïëm khuyïët cuãa taác giaã vïì phûúng diïån<br /> bònh cuãa moåi ngûúâi dên yïu nûúác àaä quaá thöëng dûång truyïån, khùæc hoåa tñnh caách têm lyá... nhûng<br /> khöí vò chiïën tranh taân phaá”. vêîn khöng thïí khöng xuác àöång: ngûúâi viïët àaä<br /> gûãi vaâo trang saách cuãa mònh möåt têëm loâng nùång<br /> Taåm kïët tònh vúái àêët nûúác”5. Caái laâm nïn têìm voác Thêím<br /> Coá thïí thêëy, so vúái thúâi kyâ trûúác 1954, vùn Thïå Haâ àuáng laâ qua trang saách taác giaã àaä thïí<br /> phong cuãa Thêím Thïå Haâ khöng mêëy thay àöíi, hiïån àûúåc têëm loâng “nùång tònh vúái àêët nûúác” vaâ<br /> coá chùng laâ trong caách nhòn nhêån àaánh giaá hiïån chuáng töi xin nhêën maånh thïm àiïím quan troång<br /> thûåc cuöåc söëng. Trûúác àêy vùn öng àêìy chêët laäng khaác chñnh laâ úã sûå chên thêåt trong ngoâi buát vaâ<br /> maån, laåc quan thò nay laåi thïm dû võ àùæng cay, nhên caách trñ thûác cuãa nhaâ vùn.<br /> <br /> TAÂI LIÏåU THAM KHAÃO<br /> 1. Nhiïìu taác giaã (2004), Tûâ àiïín vùn hoåc (Böå múái), Nxb. Thïë giúái.<br /> 2. Nguyïîn Q. Thùæng (2008), Vùn hoåc Viïåt Nam núi miïìn àêët múái, Nxb. Vùn hoåc, Haâ Nöåi.<br /> 3. Nguyïîn Vùn Sêm (1969), Vùn chûúng tranh àêëu miïìn Nam, Kyã Nguyïn xuêët baãn, Saâi Goân.<br /> 4. Nguyïîn Vùn Sêm (1972), Vùn chûúng Nam Böå vaâ cuöåc khaáng Phaáp 1945-1950, Lûãa Thiïng xuêët baãn, Saâi Goân.<br /> 5. Nguyïîn Thõ Thanh Xuên (1998), Nhòn laåi vùn hoåc khaáng chiïën chöëng Phaáp úã Nam Böå (1945-1954), In trong<br /> Bònh luêån vùn hoåc, niïn giaám 1997, Nxb. Khoa hoåc Xaä höåi, Haâ Nöåi.<br /> 6. Thanh Viïåt Thanh (1993), Thêím Thïå Haâ - thên thïë vaâ sûå nghiïåp, Nxb. TP. Höì Chñ Minh.<br /> 7. Trêìn Vùn Giaâu, Trêìn Baåch Àùçng (chuã biïn) (1998), Àõa chñ vùn hoáa Thaânh phöë Höì Chñ Minh, têåp III, Nxb. TP.<br /> Höì Chñ Minh.<br /> 8. Trêìn Tuêën Kiïåt (1967), Thi ca Viïåt Nam hiïån àaåi 1880 - 1965, Khai Trñ xuêët baãn, Saâi Goân.<br /> 9. Trêìn Hûäu Taá (2003), “Möåt cêy buát khaã kñnh”, Tuöíi treã chuã nhêåt, söë 9, ra ngaây 9/3/2003.<br /> 10. Trêìn Hûäu Taá (2000), Nhòn laåi möåt chùång àûúâng vùn hoåc, Nxb. TP. Höì Chñ Minh.<br /> <br /> <br /> 5. Trêìn Hûäu Taá (2003), “Möåt cêy buát khaã kñnh”, Tuöíi treã chuã nhêåt, Söë 9, ra ngaây 9 - 3 - 2003, tr. 25.<br /> <br /> <br /> <br /> 20♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> 11. Voä Vùn Nhún (1997), “Vùn xuöi yïu nûúác vaâ tiïën böå trong caác thaânh thõ bõ taåm chiïëm (1945-1954)”, Têåp san<br /> Khoa hoåc Xaä höåi & Nhên vùn, Söë 5.<br /> <br /> SUMMARY<br /> Tham The Ha (1923-2009) -<br /> A Southern Patriotic Writer<br /> . Phan Manh Hung, M.A.<br /> <br /> Tham The Ha was an outstanding writer of the patriotic literature movement in the<br /> south of Vietnam during the period of 1945 - 1975. This article is a study of Tham The<br /> Ha’s literary career and his contributions to the patriotic literature development and<br /> the struggle for national revolution. The research affirms that Tham The Ha deserves<br /> an important position in the 20th century literary history.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦21<br />