Thành lập công ty ở thiên đường thuế: Trốn thuế hay tránh thuế

KINH TEÁ TAØI CHÍNH<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thaønh laäp coâng ty ôû Thieân ñöôøng Thueá<br /> Troán thueá hay Traùnh thueá<br /> <br /> Lăng Trịnh Mai Hương*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T<br /> hành lập công ty ở Thiên đường thuế là một trong những cách được sử dụng để trốn thuế và<br /> tránh thuế. Thiên đường thuế là nơi mà ở đó thuế suất rất thấp hoặc thậm chí bằng không.<br /> Các công ty thực hiện trốn thuế và tránh thuế bằng cách; (1) sử dụng công ty này ký hợp<br /> đồng cung cấp hàng hóa dịch vụ với các khách hàng tại Việt Nam; (2) công ty mẹ ở Thiên<br /> đường thuế ký hợp đồng cung cấp dịch vụ cho công ty con ở Việt Nam để đẩy chi phí của công ty con lên,<br /> chuyển lợi nhuận ra cho công ty mẹ; (3) cá nhân nước ngoài làm việc tại Việt Nam nhưng ký hợp đồng với<br /> công ty ở Thiên đường thuế; (4) mua bán công ty ở Việt Nam nhưng biến đổi thành mua bán công ty sở<br /> hữu tại Thiên đường thuế. Do đó, để giảm thất thu thuế, cần phải nhiều biện pháp đồng thời bao gồm có<br /> các chế tài mạnh hơn, siết chặt quản lý, giao quyền nhiều hơn cho các hội nghề nghiệp và điều chỉnh mức<br /> thuế trực thu về mức hợp lý hơn.<br /> Từ khóa: Trốn thuế, tránh thuế, gian lận thuế, thiên đường thuế, chuyển giá.<br /> Establishing business in Tax Havens-Tax evasion or tax avoidance<br /> Establishing a company in tax havens is one of the ways used to evade taxes and avoid taxes. Tax havens are<br /> places where tax rates are very low or even zero. Companies make tax evasion and avoidance by (1) using this<br /> company to sign contracts providing goods and services to customers in Vietnam; (2) Providing services to<br /> their subsidiaries in Vietnam to push up the cost of subsidiaries and transfer profits to the parent companies;<br /> (3) Foreign individuals working in Vietnam but signing contract with the company in Tax Havens; (4)<br /> Buying and selling company in Vietnam but transforming into buying and selling company in Tax Havens.<br /> And to reduce tax losses, more measures need to be taken simultaneously, including stronger sanctions,<br /> tightening of management, greater empowering to professional associations, and a more streamlined tax<br /> rate adjustment.<br /> Keywords: Tax evasion, tax avoidance, tax fraud, tax havens, transfer pricing.<br /> <br /> <br /> 1. Vài nét về trốn thuế và tránh thuế kinh tế, thu hút đầu tư. Việc khuyến khích hay hạn<br /> <br /> Vai trò của Thuế là vô cùng quan trọng đối với chế phát triển các lĩnh vực, ngành nghề đều có thể<br /> tất cả các quốc gia. Đứng về mặt kinh tế, thuế là điều tiết qua chính sách thuế. Thuế đồng thời cũng<br /> nguồn thu lớn nhất, thường chiếm trên 90% tổng có ý nghĩa xã hội trong việc đảm bảo công bằng,<br /> thu ngân sách nhà nước. Các chính sách Thuế có ý điều phối thu nhập, ưu đãi cho các đối tượng phù<br /> nghĩa vô cùng quan trọng trong việc thúc đẩy nền hợp, hạn chế ô nhiễm môi trường…<br /> *Phó Giám đốc, Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 122 - tháng 12/2017 45<br /> KINH TEÁ TAØI CHÍNH<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tuy nhiên, bài toán tối ưu nguồn thu thuế, nói không thành có, nói có thành không. Ví như có<br /> chống thất thoát, chống gian lận thuế, giảm thiểu doanh thu mà không xuất hóa đơn, tức là đã nói<br /> chi phí hành chính... luôn là câu chuyện làm đau có doanh thu thành không có, nhân viên chỉ có 10<br /> đầu các nhà quản lý thuế mọi lúc, mọi nơi. người nhưng kê bảng lương 30 người để tăng chi<br /> Gian lận thuế được coi là hình thức giảm thiểu phí, tức là nói không thành có, viết hóa đơn các<br /> số thuế phải nộp hoặc khai tăng số thuế được hoàn, liên khác nhau, duy trì hai sổ kế toán... đó là những<br /> được khấu trừ theo cách không đúng với luật pháp. hành vi trốn thuế, gian lận thuế.<br /> Gian lận thuế còn gọi là trốn thuế. Cần phân biệt Có vô vàn cách trốn và tránh thuế. Tuy nhiên,<br /> với hình thức tránh thuế. Vì tránh thuế là có cơ sở bài viết này chỉ tập trung phân tích một tình huống<br /> pháp luật hoặc lách vào khu vực chưa có quy định liên quan đến việc trốn/tránh thuế thông qua việc<br /> của Nhà nước. Ví dụ như nếu một cá nhân kinh thành lập công ty ở thiên đường thuế (offshore<br /> doanh bất động sản, khi bán bất động sản sẽ phải company/tax heaven).<br /> nộp thuế. Tuy nhiên, Luật thuế TNCN cho phép<br /> nếu một cá nhân bán nhà định cư duy nhất (sở hữu 2. Thiên đường thuế và cơ chế hoạt động của<br /> từ 6 tháng trở lên), hoặc bán cho người cận huyết thiên đường thuế<br /> thì không phải nộp thuế. Vậy nên nếu ông bố kinh Thông thường để thành lập một công ty có vốn<br /> doanh bất động sản nhưng lại bán/cho cậu con trai đầu tư nước ngoài ở Việt Nam thì cần phải có công<br /> một bất động sản thì giao dịch này không phải nộp ty mẹ ở nước ngoài. Tuy nhiên, nếu chúng ta dạo<br /> thuế. Người con trai sở hữu bất động sản đó đủ 183 qua các con phố lớn của các thành phố, sẽ bắt gặp<br /> ngày và hiện đang không có bất động sản nào khác khá nhiều nhà hàng của người nước ngoài, các cửa<br /> thì khi bán đi cũng không thuộc giao dịch phải hàng lưu niệm, quần áo, các công ty tư vấn các loại<br /> nộp thuế TNCN. Như vậy, thay vì việc ông bố bán có vốn đầu tư nước ngoài. Hãy đặt câu hỏi liệu họ<br /> thẳng cho người thứ 3 thì lại đi qua cậu con trai. có công ty mẹ ở nước ngoài hay không. Thực tế đa<br /> Theo cách đó, pháp luật không cấm mà vẫn tránh phần các công ty đó chỉ có một chủ tại Việt Nam<br /> được thuế TNCN khi chuyển nhượng bất động sản. chứ không phải là công ty con của bất kỳ công ty<br /> Đó là tránh thuế, và hoàn toàn hợp pháp. mẹ nào ở nước ngoài. Vậy sao họ có thể thành lập<br /> Còn trốn thuế, gian lận thuế đó là việc biến báo, được ở Việt Nam?<br /> <br /> 46 Số 122 - tháng 12/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />  Để giải quyết vấn đề này, có một số nơi được cần biết doanh nghiệp lỗ lãi ra sao, trong khi các<br /> gọi là Thiên đường thuế (Tax heaven) như Đảo chi phí phục vụ cho hợp đồng tạo doanh thu đó lại<br /> Bristish Virgin, Đảo Cayman, hay năm 2016 có sự được biến báo để được hạch toán vào công ty con ở<br /> kiện hồ sơ thiên đường thuế Panama thu hút đông Việt Nam để giảm thuế TNDN ở công ty Việt Nam.<br /> đảo người đọc. Gọi là thiên đường thuế vì ở những<br /> Thứ hai, nhiều công ty cũng lựa chọn phương<br /> nơi này thuế suất gần như không có và việc thành<br /> thức này để chuyển giá. Theo đó, công ty mẹ ở<br /> lập công ty khá đơn giản, nhanh gọn, chỉ mất vài<br /> Thiên đường thuế coi như có thực hiện một số giao<br /> ngàn đô la Mỹ, cũng không cần duy trì hoạt động<br /> dịch cung cấp dịch vụ cho công ty con và xuất hóa<br /> thật và chi phí vận hành chỉ vài trăm đô la Mỹ một<br /> đơn sử dụng dịch vụ. Như vậy, công ty con sẽ phát<br /> năm. Singapore cũng được một số nước gọi là thiên<br /> sinh nhiều chi phí và hiển nhiên thu nhập sẽ thấp<br /> đường thuế, do thuế suất thấp và xu hướng được ưa<br /> đi để thuế ở Việt Nam phải nộp là thấp nhất, thu<br /> chuộng hơn do tính an toàn của nó. Điều đó trả lời<br /> nhập khi đó được chuyển ra nước ngoài. Cách này<br /> cho câu hỏi tại sao có rất nhiều các công ty có vốn<br /> cũng được áp dụng tinh vi hơn khi công ty đó thành<br /> đầu tư nước ngoài ở Việt Nam mà lại không có thực<br /> lập nhiều công ty con ở Việt Nam để điều chuyển<br /> công ty mẹ ở nước ngoài.<br /> doanh thu, chi phí giữa các công ty ở Việt Nam<br /> Các công ty ở các vùng Thiên đường thuế lúc này thông qua điều hành của công ty ở nước ngoài.<br /> đóng vai trò là các Công ty nước ngoài (Offshore<br /> Thứ ba, cá nhân nước ngoài làm việc tại Việt<br /> Company) cho hoạt động đầu tư ở các nước khác.<br /> Nam, thay vì ký hợp đồng với công ty Việt Nam và<br /> Ngoài việc giúp cho các cá nhân không có công ty<br /> phía Việt Nam phải khấu trừ tại nguồn thuế TNCN<br /> mẹ ở nước ngoài có thể thành lập công ty ở nước<br /> thì lại ký hợp đồng với công ty ở nước ngoài. Cơ<br /> tiếp nhận đầu tư, nó cũng tạo ra một hệ quả làm<br /> quan thuế Việt Nam rất khó có thể kiểm soát được<br /> giảm đáng kể nguồn thu thuế của nhiều quốc gia,<br /> việc người nước ngoài đó đã nộp thuế TNCN trước<br /> trong đó có Việt Nam.<br /> khi về nước chưa vì không ‘‘nắm được tóc’’ của đơn<br /> 3. Nhận diện hành vi trốn thuế của các doanh vị chi trả thu nhập.<br /> nghiệp thông qua thiên đường thuế<br /> Thứ tư, đó là vấn đề liên quan đến việc mua bán<br /> Có nhiều cách để các công ty giảm thiểu số thuế công ty tại Việt Nam. Nếu công ty con ở Việt Nam<br /> phải nộp ở Việt Nam thông qua hình thức thành thay đổi chủ sở hữu tại Việt Nam thì người bán<br /> lập công ty tại vùng Thiên đường thuế. sẽ phải nộp thuế TNCN (nếu là sở hữu cá nhân)<br /> hoặc thuế TNDN (nếu là sở hữu của tổ chức,<br /> Thứ nhất, thay vì việc ký hợp đồng để tạo doanh<br /> doanh nghiệp). Tuy nhiên, nếu việc chuyển đổi sở<br /> thu cho công ty con tại Việt Nam, bên nhà cung cấp<br /> hữu là của công ty mẹ ở Thiên đường thuế thì đối<br /> lại sử dụng công ty mẹ ở Thiên đường thuế để ký<br /> với công ty con ở Việt Nam không hề đổi chủ sở<br /> hợp đồng. Theo đó giao dịch trở thành, bên mua là<br /> hữu nên không có thuế phát sinh, giao dịch giờ<br /> doanh nghiệp Việt Nam, bên bán là doanh nghiệp<br /> trở thành phát sinh tại Thiên đường thuế nên chịu<br /> nước ngoài. Tiền chuyển ra nước ngoài dưới hình<br /> sự điều chỉnh thuế của nước đó (thường là bằng 0<br /> thức mua dịch vụ/hàng hóa của đối tác nước ngoài<br /> hoặc rất thấp).<br /> nên không thuộc đối tượng chịu thuế TNDN và<br /> thuế GTGT kê khai theo quy định mà nộp thuế Cơ quan thuế Việt Nam hoàn toàn nhận thức<br /> nhà thầu với mức thuế cao nhất là khoảng 10% đầy đủ về vấn đề này. Tuy nhiên, vấn đề này không<br /> (cả thuế TNDN & thuế GTGT tính ấn định trên chỉ tồn tại ở Việt Nam mà ở nhiều nước trên thế<br /> doanh thu) trong khi nếu đóng thuế theo kê khai giới. Đã có nhiều nỗ lực trong việc kiểm soát các<br /> thì cao hơn rất nhiều (Thuế GTGT thông thường hoạt động này nhưng các công ty đã có những tiền<br /> 10% trên doanh thu và thuế TNDN thông thường lệ tại nhiều nước, có các chuyên gia tư vấn kinh<br /> là 20% trên thu nhập). Đó là còn chưa kể việc dòng nghiệm nên đây vẫn còn là bài toán lớn chưa thực<br /> tiền đã tự động được chuyển ra nước ngoài, chưa sự có lời giải.<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 122 - tháng 12/2017 47<br /> KINH TEÁ TAØI CHÍNH<br /> <br /> 4. Một số đề xuất số nước trong khu vực khiến cho đối tượng chịu<br /> thuế nhận thấy lợi ích cao khi giảm được mức thuế<br /> Để giải quyết được một phần vấn đề này, theo<br /> phải nộp nên nỗ lực mọi cách và hiển nhiên phát<br /> chúng tôi cần nhìn nhận một số nội dung như sau:<br /> sinh ra các khoản chi phí không cần thiết như thuê<br /> Thứ nhất, cần có nhận thức rõ ràng về trốn thuế, tư vấn, biến báo chứng từ và luôn tiềm ẩn nguy cơ<br /> tránh thuế và có biện pháp xử lý phù hợp. Trốn thuế bị phạt nếu bị phát hiện trong trường hợp trốn thuế.<br /> và tránh thuế cần phải được phân biệt rõ ràng hơn Bên cạnh đó, đứng về phía ngân sách nhà nước, việc<br /> trong nội bộ cơ quan thuế, các cơ quan thanh tra duy trì một bộ máy cồng kềnh để quản lý thuế luôn<br /> kiểm tra kiểm toán, trong cách ứng xử đối với các tạo ra gánh nặng hơn cho ngân sách nhà nước. Nếu<br /> tình huống và bản thân người nộp thuế. Theo đó, như nhìn nhận theo hướng tích cực hơn, giảm mức<br /> đối với các trường hợp như trên, thì việc tránh thuế thuế suất nói chung thì các đối tượng nộp thuế khi<br /> (mặc dù có thể gây thiệt hại cho nguồn thu quốc so sánh lợi ích thu được từ việc gian lận thuế (giảm<br /> gia) ví dụ như ký hợp đồng với công ty mẹ, đương thuế phải nộp) và chi phí bỏ ra (thuê tư vấn, rủi ro<br /> nhiên là hợp pháp và được chấp nhận, nhưng việc không tuân thủ) với mức thuế suất thấp đi tức là<br /> trốn thuế ví dụ như đẩy chi phí của công ty mẹ mức lợi ích giảm đi thì họ sẽ có xu hướng tuân thủ<br /> thành chi phí của công ty con là vi phạm pháp luật thuế hơn. Với một hệ thống thuế đơn giản hơn và<br /> về thuế (phạm pháp) và cần phải có chế tài phạt thuế suất thấp hơn thì có xu hướng tỷ lệ tuân thủ<br /> nặng để đảm bảo tính tuân thủ nghĩa vụ nộp thuế. thuế tăng lên và giảm chi phí hành chính cho công<br /> Thứ hai, cần có cơ chế giám sát chặt chẽ hơn các tác vận hành thanh tra thuế, giảm được các vấn đề<br /> công ty con ở Việt Nam có công ty mẹ đặt tại Thiên tiêu cực của một số cán bộ ngành thuế. Đồng thời<br /> đường Thuế. Khi các công ty đầu tư nước ngoài có Thuế suất thấp sẽ là động lực để thu hút đầu tư, cả<br /> công ty mẹ ở các Thiên đường thuế thì trong quá trong và ngoài nước, gia tăng và nuôi dưỡng nguồn<br /> trình hoạt động các công ty này sẽ có xu hướng thu bền vững cho ngân sách.<br /> trốn và tránh thuế nhiều hơn. Do vậy, ở Việt Nam Bài toán thất thu thuế luôn là sự quan tâm không<br /> cần có những quy định cụ thể hơn trong các văn chỉ của ngành thuế mà còn của nhiều ban ngành<br /> bản pháp luật về đầu tư trực tiếp nước ngoài cũng khác, trong đó có Kiểm toán nhà nước và của công<br /> như văn bản pháp luật thuế những nghiêm ngặt, chúng nói chung. Trình độ của các cá nhân, đơn vị<br /> chặt chẽ hơn trong việc thanh tra, kiểm tra công ty thuộc đối tượng nộp thuế thì ngày càng nâng cao,<br /> của chính quyền sở tại. với sự hỗ trợ của các công ty tư vấn nhiều kinh<br /> Thứ ba, giao quyền cho các Hội nghề nghiệp nhiều nghiệm, xu hướng hội nhập ngày càng nhiều, đặc<br /> hơn. Ở nhiều nước trên thế giới thì cơ quan quản lý biệt với hàng loạt các hiệp định đa phương và song<br /> nhà nước chỉ làm công tác quản lý hành chính. Việc phương mà Việt Nam đã ký kết sẽ càng khiến cho<br /> hướng dẫn và giám sát hoạt động nghề được giao các giao dịch với quốc tế trở nên phức tạp nên ranh<br /> cho các Hội nghề nghiệp, như vậy cơ quan quản giới của trốn thuế và tránh thuế lại càng dễ bị nhầm<br /> lý cũng sẽ giảm tải được công việc, tránh việc vừa lẫn hơn. Làm sao để chống thất thu thuế, thực sự<br /> ra quy định vừa giám sát hoạt động để tính khách cần sự chung tay của tất cả các ban ngành và người<br /> quan được cao hơn và các Hội gần với các doanh dân để nâng cao tính minh bạch trong hệ thống<br /> nghiệp hơn sẽ dễ dàng nắm bắt được thông tin và quản lý tài chính quốc gia và đây cũng là một trong<br /> có những đề xuất/xử lý kịp thời và phù hợp. những vai trò của Kiểm toán nhà nước trong việc<br /> nâng cao hiệu quả và hiệu lực thuế ở Việt Nam<br /> Thứ tư, cần hài hòa hơn hệ thống thuế của quốc<br /> cũng như vai trò của Kiểm toán nhà nước đối với<br /> gia với những thông lệ về thuế quốc tế. Một trong<br /> chiến lược thuế dài hạn của quốc gia.<br /> những lý do chủ yếu cho việc trốn thuế, tránh thuế<br /> nói chung và việc thành lập công ty ở Thiên đường Ghi chú: Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân<br /> thuế nói riêng chủ yếu là do mức thuế suất cao. Thực của tác giả, không đại diện cho cơ quan nơi tác giả<br /> tế cho thấy thuế suất ở Việt Nam cũng cao hơn một công tác.<br /> <br /> 48 Số 122 - tháng 12/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />