Thành phân loài, đặc điểm phân bố của giun đất ở Lục Ngạn, Bắc Giang và tiềm năng dùng chúng trong chống xói mòn, cải tạo đất

32(1): 6-12 T¹p chÝ Sinh häc 3-2010<br /> <br /> <br /> <br /> THµNH PHÇN LOµI, §ÆC §IÓM PH¢N Bè CñA GIUN §ÊT<br /> ë LôC NG¹N, B¾C GIANG Vµ TIÒM N¡NG DïNG ChóNG<br /> TRONG CHèNG XãI MßN, C¶I T¹O §ÊT<br /> <br /> TRÇN THÞ THANH B×NH<br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> TRÇN HåNG NHUNG<br /> Tr−êng Phæ th«ng Trung häc QuÕ Vâ II, B¾c Ninh<br /> <br /> Lôc Ng¹n lµ mét huyÖn miÒn nói cña tØnh sa båi tô th−êng xuyªn, hay ngËp óng vÒ mïa<br /> B¾c Giang, cã diÖn tÝch 101.223,72 ha. Trong m−a; ®Êt b¹c mµu do trång lóa.<br /> ®ã ®Êt n«ng nghiÖp chØ cã 15%; cßn l¹i lµ ®Êt Nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n phôc vô cho biÖn<br /> rõng vµ ®Êt trèng ®åi nói träc. Tuy nhiªn, th¶m ph¸p phñ xanh ®åi nói träc vµ c¶i t¹o ®Êt c»n ®Ó<br /> thùc vËt rõng nguyªn sinh hÇu nh− kh«ng cßn. më réng diÖn tÝch ®Êt trång vµ t¨ng s¶n l−îng<br /> C¸c ®åi, nói ®¸ v«i ®−îc trång l¹i chñ yÕu lµ c©y ¨n qu¶ nãi chung vµ c©y v¶i thiÒu nãi riªng<br /> b¹ch ®µn, keo l¸ trµm, keo tai t−îng, th«ng vµ nh»m ph¸t huy thÕ m¹nh ë vïng ®åi Lôc Ng¹n<br /> c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ nh− v¶i thiÒu, nhKn, hång, lµ rÊt cÇn thiÕt. Giun ®Êt lµ mét ®èi t−îng tÝch<br /> na.... cùc trong c¶i t¹o ®Êt vµ cã thÓ tham gia vµo c¸c<br /> Lôc Ng¹n n»m ë vÞ trÝ ®Öm gi÷a vïng nói biÖn ph¸p c¶i t¹o ®Êt [1, 8]. Nghiªn cøu nµy<br /> §«ng B¾c vµ ®ång b»ng S«ng Hång, n»m trong nh»m ph¸t hiÖn ®Çy ®ñ thµnh phÇn loµi vµ ®Æc<br /> vïng néi chÝ tuyÕn giã mïa ch©n nói mang kiÓu ®iÓm ph©n bè cña giun ®Êt ë Lôc Ng¹n nh»m<br /> khÝ hËu chñ yÕu lµ nhiÖt ®íi, trõ mét sè xK cao ®ãng gãp thªm t− liÖu phôc vô cho c¸c nghiªn<br /> cã khÝ hËu ¸ nhiÖt ®íi. MÆt kh¸c, phÝa Nam Lôc cøu øng dông.<br /> Ng¹n cã d¶i HuyÒn §inh vµ Yªn Tö t¹o bøc ch¾n<br /> ë Lôc Ng¹n, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu khu<br /> phÝa Nam; kÕt hîp víi dKy Tiªn Yªn - Qu¶ng Ninh<br /> hÖ giun ®Êt vïng §«ng B¾c (1993) Lª V¨n TriÓn<br /> t¹o bøc ch¾n phÝa §«ng ng¨n giã ®«ng vÒ mïa h¹<br /> ®K t×m thÊy ë Lôc Ng¹n 7 loµi lµ: Pheretime<br /> do ®ã ¶nh h−ëng cña biÓn Ýt x©m nhËp lµm cho khÝ<br /> aspergillum, Ph. robusta, Ph. exilis, Ph.<br /> hËu Lôc Ng¹n cã tÝnh chÊt lôc ®Þa. Nh− vËy, khÝ<br /> hËu Lôc Ng¹n mang ®Çy ®ñ tÝnh ®a d¹ng cña zoysiae, Drawida delicata, Dichogaster<br /> chÕ ®é hoµn l−u giã mïa nhiÖt ®íi (nãng Èm vµ modigliani vµ Dichogaster bolaui [10]. N¨m<br /> m−a nhiÒu), Ýt chÞu ¶nh h−ëng cña bKo vµ khÝ 2008, TrÇn ThÞ Thanh B×nh vµ Ng« V¨n N¨m<br /> hËu, cã sù ph©n hãa hai mïa râ rÖt: mïa hÌ nãng nghiªn cøu khu hÖ giun ®Êt ë ph©n khu Khe Rç<br /> Èm, m−a nhiÒu, nhiÖt ®é cao, ¸nh s¸ng phong - Khu b¶o tån thiªn nhiªn T©y Yªn Tö, thuéc<br /> phó, nhiÖt l−îng dåi dµo, kÐo dµi tõ th¸ng 4 ®Õn huyÖn S¬n §éng - tØnh B¾c Giang ®K bæ sung<br /> th¸ng 10; mïa ®«ng l¹nh, kh«, Ýt m−a, thiÕu Èm, cho vïng §«ng B¾c 1 loµi lµ Ph. truongsonensis<br /> thiÕu n¾ng, cã s−¬ng muèi ®«i khi cã s−¬ng gi¸, vµ cã 7 loµi ch−a ®Þnh lo¹i ®−îc [5].<br /> kÐo dµi tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau [6]. VÒ sù ®a d¹ng cña giun ®Êt theo c¸c vïng<br /> Theo ®¸nh gi¸ vÒ ®Êt, Lôc Ng¹n cã ®Êt ®á c¶nh quan ®K ®−îc Th¸i TrÇn B¸i tæng kÕt: §a<br /> vµng trªn ®¸ phiÕn th¹ch sÐt vµ sa phiÕn th¹ch d¹ng loµi giun ®Êt kh¸c nhau ë c¸c vïng c¶nh<br /> phæ biÕn ë vïng ®åi Lôc Ng¹n, mµu vµng ®á, quan, sè loµi gi¶m dÇn tõ vïng nói tíi vïng ®åi,<br /> ®Êt chua, ®Êt th−êng cã tÇng máng, thµnh phÇn ®ång b»ng vµ nghÌo nhÊt lµ ë ®¶o [4].<br /> c¬ giíi trung b×nh, nhiÒu n¬i bÞ xãi mßn m¹nh; VÒ sù ph©n bè theo sinh c¶nh ë vïng §«ng<br /> ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸ n»m r¶i r¸c trªn c¸c ®åi B¾c ®K ®−îc Lª V¨n TriÓn rót ra kÕt luËn: Trong<br /> b¸t óp, tÇng ®Êt mïn qu¸ máng, lé ®¸ gèc, Ýt sè c¸c sinh c¶nh th× nhãm sinh c¶nh rõng<br /> mïn tr¬ sái ®¸ vµ b¹c mµu; ®Êt phï sa ®−îc phï nguyªn sinh cã sè loµi phong phó nhÊt vµ gi¶m<br /> <br /> 6<br /> dÇn ë sinh c¶nh rõng thø sinh, v−ên trång c©y gèc [1, 7] nh− sau: trong 24 loµi ®K ®Þnh lo¹i<br /> l©u n¨m, ®åi c©y bôi, ven s«ng suèi, ®Êt trång ®−îc cã 3 loµi gèc vïng nói: Ph. corticus, Ph.<br /> c©y ng¾n ngµy trªn nÒn rõng, ®åi träc vµ ®Êt hawayana, Ph. tuberculata; cã 11 loµi gèc vïng<br /> mÆn ven biÓn [10]. ®åi: Pontoscolex corethrurus, Ph. aspergillum,<br /> Ph. papulosa, Ph. robusta, Ph. wui, Ph. zoysiae,<br /> I. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU Ph. exilis, Ph. zenkevichi, Ph.<br /> plantoporophorata, Dichogaster affinis vµ D.<br /> Tõ th¸ng 4/2007 ®Õn th¸ng 4/2008 víi 4 ®ît Modigliani; cã 7 loµi gèc vïng ®ång b»ng lµ:<br /> thu mÉu vµo c¸c th¸ng 4, 7, 12 n¨m 2007 vµ Ph. morrisi, Ph. posthuma, Ph. elongata,<br /> th¸ng 3/2008 chóng t«i ®K thu mÉu giun ®Êt t¹i Glyphidrilus papillatus, Drawida beddardi, Dr.<br /> c¸c sinh c¶nh cña khu vùc nghiªn cøu bao gåm: delicata vµ Ramiella bishambari; cã 3 loµi cì bÐ<br /> ®åi c©y bôi, bKi hoang, ven s«ng suèi, ®Êt trång dÔ ph¸t t¸n: Dichogaster bolaui, Gordiodrilus<br /> c©y l©u n¨m trªn nÒn ®åi, v−ên quanh nhµ vµ bê elegans vµ Ocnerodrilus occidentalis.<br /> ®−êng bê ruéng. Tæng sè mÉu ®K l−îm ®−îc lµ<br /> 1.901 c¸ thÓ trong 426 hè ®Þnh l−îng vµ 123 Dùa vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm ph©n biÖt gi÷a 3<br /> mÉu ®Þnh tÝnh. Hè ®µo ®Þnh l−îng cã kÝch th−íc nhãm h×nh th¸i - sinh th¸i giun ®Êt [1] cã thÓ<br /> 50 cm × 50 cm. Mçi hè giun ®Êt ®−îc l−îm theo xÕp giun ®Êt ë Lôc Ng¹n trong c¸c nhãm h×nh<br /> tõng líp ®Êt dµy 10 cm, cho ®Õn ®é s©u kh«ng th¸i - sinh th¸i nh− sau: Nhãm th¶m môc: 2 loµi<br /> cßn giun ®Êt. MÉu ®Þnh tÝnh ®−îc l−îm ®ång (chiÕm 6,25%) lµ Ph. hawayana, Ph.<br /> thêi trong sinh c¶nh víi ph¹m vi më réng. MÉu Tuberculata; Nhãm ®Êt - th¶m môc: 15 loµi<br /> ®−îc l−u tr÷ t¹i bé m«n §éng vËt, Khoa Sinh (chiÕm 46,875%) lµ Ph. corticus, Ph.<br /> häc, tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi. §Þnh lo¹i aspergillum, Ph. papulosa, Ph. robusta, Ph.<br /> vµ ph©n tÝch sè liÖu dùa trªn c¸c tµi liÖu chuyªn zenkevichi, Ph. morrisi, Ph. posthuma,<br /> ngµnh. Pheretima sp.1, Pheretima sp.2, Pheretima.<br /> sp.3, Pheretima. sp.4, Pheretima sp.5,<br /> II. KÕT QU¶ Vµ TH¶O LUËN Pheretima sp.6, Pheretima sp.7 vµ Glyphidrilus<br /> papillatus; Nhãm ë ®Êt chÝnh thøc: 15 loµi cßn<br /> 1. Thµnh phÇn loµi giun ®Êt ë Lôc Ng¹n - l¹i (chiÕm 46,875%). Nh− vËy, nhãm ë ®Êt -<br /> B¾c Giang th¶m môc vµ nhãm ë ®Êt chÝnh thøc chiÕm −u<br /> thÕ cã 31 loµi chiÕm 93,75%, ®Æc ®iÓm nµy phï<br /> KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn loµi giun<br /> hîp víi ®Æc tÝnh chung cña vïng ®åi lµ nghÌo<br /> ®Êt ë Lôc Ng¹n - B¾c Giang cho thÊy, trong sè<br /> líp th¶m môc.<br /> 32 loµi giun ®Êt t×m thÊy ë Lôc Ng¹n (b¶ng 1)<br /> cã 9 loµi ch−a ®Þnh lo¹i ®−îc. Cã 2 loµi lµ Trong c¸c sinh c¶nh, v−ên quanh nhµ (ë khu<br /> Glyphidrilus papillatu vµ Ramiella bishambari vùc nghiªn cøu chñ yÕu lµ v−ên trång v¶i thiÒu,<br /> thuéc 2 gièng Glyphidrilus, Ramiella thuéc 2 hä sè Ýt cã trång xen thªm mét sè lo¹i c©y nh− khoai<br /> Microchaetidae, Octochaetidae lÇn ®Çu ph¸t lang, gõng...) lµ sinh c¶nh cã sè loµi nhiÒu nhÊt<br /> hiÖn ë vïng §«ng B¾c. (22 loµi). Sinh c¶nh nµy gÇn víi sinh c¶nh ®Êt<br /> trång c©y l©u n¨m trªn nÒn ®åi (ë khu vùc nghiªn<br /> Tr−íc ®©y, khi nghiªn cøu khu hÖ giun ®Êt cøu phæ biÕn lµ sinh c¶nh nµy. §ã lµ c¸c ®åi<br /> vïng §«ng B¾c, Lª V¨n TriÓn ®K ph¸t hiÖn ë trång v¶i thiÒu, ®åi trång v¶i cã trång xen mét sè<br /> Lôc Ng¹n 7 loµi giun ®Êt. Tuy nhiªn, trong c©y ¨n qu¶ kh¸c nh− hång, mËn, nhKn... hoÆc ®åi<br /> nghiªn cøu nµy kh«ng t×m thÊy 1 loµi trong sè trång v¶i phÝa d−íi vµ phÝa trªn trång c©y l©u<br /> ®ã lµ: Ph. zoysiae - loµi nµy n¨m 1995, Lª V¨n n¨m nh− b¹ch ®µn, keo l¸ trµm, th«ng...) Tuy<br /> TriÓn ph¸t hiÖn ë sinh c¶nh ®åi c©y bôi. §iÒu nhiªn, v−ên quanh nhµ th−êng cã ®é Èm cao h¬n.<br /> nµy cã thÓ lµ do hiÖn nay sè l−îng ®åi c©y bôi C¸c loµi giun ®Êt cã ®é th−êng gÆp cao trong sinh<br /> cßn Ýt v× chóng ®K ®−îc sö dông chuyÓn sang c¶nh v−ên quanh nhµ lµ: Pont. corethrurus<br /> trång v¶i thiÒu vµ c¸c lo¹i c©y trång kh¸c nh− (chiÕm 41,2%), Ph. robusta (22,6%), Dr.<br /> s¾n, ng«, ®u ®ñ... hoÆc ®K trë thµnh ®åi träc dÉn beddardi (9,5%), Ph. exilis (7,1%), Ph. morrisi<br /> ®Õn sù ph¸t t¸n hoÆc biÕn mÊt cña loµi nµy. (7,1%) vµ Ph. papulosa (7,1%). C¸c loµi kh¸c cã<br /> C¸c loµi giun ®Êt trong c¸c sinh c¶nh ë khu ®é th−êng gÆp nhá h¬n 6%.<br /> vùc nghiªn cøu cã thÓ xÕp theo vïng ph©n bè<br /> <br /> 7<br />  B¶ng 1<br /> Thµnh phÇn loµi giun ®Êt ë Lôc Ng¹n - B¾c Giang<br /> HT- Sinh c¶nh vµ ®é th−êng gÆp (C)<br /> STT Tªn loµi<br /> ST §CB BH VSS TN§ VQN B§BR<br /> Glossoscolecidae (Michaelsen, 1900)<br /> 1 Pontoscolex corethrurus (Muller,1856) * 1,25 29,0 41,2 2,4<br /> Megascolecidae (Part Rosa,1891)<br /> 2 Pheretime aspergillum Perrier, 1872 ** 8,3 15,6 7,5 4,8<br /> 3 Ph. corticus (Kinberg, 1867) ** + 4,8<br /> 4 Ph. exilis Gates, 1935 * 12,5 12,5 15,6 4,0 7,1 2,4<br /> 5 Ph. hawayana Rosa, 1891 *** 6,2 + +<br /> 6 Ph. morrisi Beddard, 1892 ** 40,6 4, 0 7,1 +<br /> 7 Ph. papulosa Rosa,1896 * 1,5 7,1<br /> 8 Ph. plantoporophorata Thai,1984 * 3,1<br /> 9 Ph. posthuma (Vaillant, 1869) ** 18,7 5,9 +<br /> 10 Ph. robusta Perrier, 1872 ** 8,3 3,1 15,0 22,6 11,9<br /> 11 Ph. tuberculata Gates, 1935 *** 3,1 + 1,2<br /> 12 Ph. wui Chen,1935 * 0,5<br /> 13 Ph. zenkevichi Thai, 1982 ** 1,0 5,9 19,0<br /> 14 Ph. elongata (Perrier, 1872) * 0,5 2,4<br /> 15 Pheretima sp.1 ** 1,2<br /> 16 Pheretima sp.2 ** 3,1<br /> 17 Pheretima sp.3 ** 1,2 11,9<br /> 18 Pheretima sp.4 ** +<br /> 19 Pheretima sp.5 ** 4,2<br /> 20 Pheretima sp.6 ** 6,2<br /> 21 Pheretima sp.7 ** 1,2 +<br /> Microchaetidae (Beddard, 1890)<br /> 22 Glyphidrilus papillatus (Rosa, 1890) ** 4,8<br /> Moniligastridae Claus, 1880<br /> 23 Drawida beddardi (Rosa, 1890) * 3,75 12,5 9,5 19,0<br /> 24 Dr. delicata Gates, 1962 * 2,5 +<br /> 25 Drawida sp.1 * 2,4 2,4<br /> 26 Drawida sp.2 * 4,8<br /> Ocnerodrilidae Beddard, 1891<br /> 27 Gordiodrilus elegans Beddard, 1892 * 3,0 5,9<br /> 28 Ocnerodrilus occidentalis Eisen, 1878 * 4,2 +<br /> Octochaetidae Gates, 1959<br /> 29 Ramiella bishambari (Stephenson, 1914) * 1,0 2,4<br /> 30 Dichogaster affinis (Michaelsen,1890) * 2,5 + 2,4<br /> 31 D. bolaui (Michaelsen,1891) * 2,5 2,4 4,8<br /> 32 D. modigliani (Rosa, 1896) * 1,25 +<br /> Tæng céng 6 6 10 16 22 16<br /> Ghi chó: HT-ST. Nhãm h×nh th¸i - sinh th¸i; §CB. §åi c©y bôi; BH. BKi hoang; VSS. Ven s«ng suèi; TN§.<br /> §Êt trång c©y l©u n¨m trªn nÒn ®åi; VQN. V−ên quanh nhµ; B§BR. Bê ®−êng bê ruéng; (*). Nhãm ë ®Êt<br /> chÝnh thøc; (**). Nhãm ®Êt - th¶m môc; (***). Nhãm th¶m môc; (+). GÆp trong mÉu ®Þnh tÝnh.<br /> <br /> <br /> 8<br />  ë ®Êt trång c©y l©u n¨m trªn nÒn ®åi vµ bê bê ®−êng bê ruéng (16 loµi), ®Êt trång c©y l©u<br /> ®−êng bê ruéng cã sè loµi b»ng nhau (16 loµi). n¨m trªn nÒn ®åi (16 loµi), ven s«ng suèi (10<br /> Tuy nhiªn, ë ®Êt trång c©y l©u n¨m trªn nÒn ®åi loµi), ®åi c©y bôi (7 loµi), bKi hoang (6 loµi). KÕt<br /> cã 2 loµi thuéc nhãm th¶m môc vµ kh«ng gÆp qu¶ nµy t−¬ng ®èi gièng kÕt qu¶ cña Lª V¨n<br /> c¸c loµi thuéc nhãm nµy ë bê ®−êng, bê ruéng. TriÓn ®K nhËn ®Þnh khi nghiªn cøu khu hÖ giun<br /> C¸c loµi cã ®é th−êng gÆp cao ë ®Êt trång c©y ®Êt vïng §«ng B¾c [10]. NÐt riªng ë Lôc Ng¹n<br /> l©u n¨m trªn nÒn ®åi lµ: Pont. corethrurus lµ ë ven s«ng suèi cã sè loµi nhiÒu h¬n ë ®åi c©y<br /> (29,0%), Ph. robusta (15,0%), Ph. aspergillum bôi, bëi v× thêi gian Lª V¨n TriÓn nghiªn cøu<br /> (7,5%) ®Òu lµ c¸c loµi gèc vïng ®åi; c¸c loµi ®åi c©y bôi cßn rÊt nhiÒu. HiÖn nay, sè l−îng<br /> kh¸c cã ®é th−êng gÆp nhá h¬n 4%. ë bê ®−êng ®åi c©y bôi cßn Ýt v× chóng ®K ®−îc sö dông<br /> bê ruéng hay gÆp c¸c loµi lµ: Dr.beddardi chuyÓn sang trång v¶i thiÒu vµ c¸c lo¹i c©y<br /> trång kh¸c nh− s¾n, ng«, ®u ®ñ... hoÆc ®K trë<br /> (19,0%), Ph. zenkevichi (19,0%), Ph. robusta<br /> thµnh ®åi träc dÉn ®Õn sù ph¸t t¸n hoÆc biÕn mÊt<br /> (11,9%), Pheretima sp.3 (11,9%) c¸c loµi kh¸c<br /> cña mét sè loµi.<br /> cã ®é th−êng gÆp nhá h¬n 5%.<br /> Giun ®Êt ë ven s«ng suèi cã 10 loµi víi c¸c 2. Sù ph©n bè vÒ mËt ®é vµ sinh khèi cña<br /> loµi cã ®é th−êng gÆp cao lµ: Ph. morrisi giun ®Êt ë Lôc Ng¹n - B¾c Giang<br /> (40,6%), Ph. posthuma (18,7%), Ph. exilis KÕt qu¶ nghiªn cøu sù ph©n bè vÒ mËt ®é vµ<br /> (15,6%) vµ Ph. aspergillum (15,6%); c¸c loµi sinh khèi cña giun ®Êt ë Lôc Ng¹n - B¾c Giang<br /> kh¸c cã ®é th−êng gÆp nhá h¬n 7%. (h×nh, b¶ng 2) cho thÊy, sinh c¶nh v−ên quanh<br /> ë ®åi c©y bôi (thuéc lo¹i thùc b× biÕn ®æi tõ nhµ cã mËt ®é giun ®Êt cao nhÊt (25 con/m2) trong<br /> rõng bÞ ®èt ph¸ nhiÒu lÇn, chiÕm −u thÕ lµ tÇng ®ã loµi chiÕm −u thÕ vÒ mËt ®é lµ Pontoscolex<br /> cá, c©y bôi, c©y nhì th−a thít) vµ bKi hoang corethrurus (b¶ng 2). Sinh c¶nh nµy chñ yÕu lµ<br /> (nh÷ng bKi ®Êt kh«ng ®−îc canh t¸c do lÉn c¸c v−ên trång v¶i thiÒu hoÆc sè Ýt cã trång xen<br /> nhiÒu sái, ®¸ hoÆc cã tØ lÖ sÐt hoÆc c¸t cao) ®Òu mét sè loµi c©y kh¸c nh− khoai lang, gõng... cã ®é<br /> cã sè loµi thÊp (6 loµi) vµ kh«ng gÆp nhãm loµi Èm cao, cã tÇng th¶m môc, lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi<br /> gèc vïng nói. ë ®åi c©y bôi chØ cã 1 loµi cã ®é cho nhiÒu loµi giun ®Êt sèng vµ ph¸t triÓn. TiÕp<br /> th−êng gÆp cao lµ Ph. exilis (12,5%), c¸c loµi ®Õn lµ ë ®−êng bê ruéng (18,3 con/m2) víi loµi<br /> kh¸c ®Òu cã ®é th−êng gÆp nhá h¬n 4%. Cßn ë chiÕm −u thÕ lµ Ph. zenkevichi; sinh c¶nh ven<br /> bKi hoang c¸c loµi cã ®é th−êng gÆp cao lµ: Ph. s«ng suèi (16,1 con/m2) víi c¸c loµi chiÕm −u thÕ<br /> exilis (12,5%), Dr. beddardi (12,5%), Ph. lµ Ph. robusta vµ Ph. morrisi; ®Êt trång c©y l©u<br /> robusta (8,3%) vµ Ph. aspergillum (8,3%), ®é n¨m trªn nÒn ®åi (10,4 con/m2) víi loµi chiÕm −u<br /> th−êng gÆp cña c¸c loµi kh¸c ®Òu nhá h¬n 5%. thÕ lµ Pontoscolex corethrurus bKi hoang (9,0<br /> con/m2) vµ thÊp h¬n c¶ lµ ®åi c©y bôi (3,1 con/m2)<br /> Nh− vËy, sè l−îng loµi gi¶m dÇn ë c¸c sinh víi loµi chiÕm −u thÕ lµ Ph. exilis.<br /> c¶nh theo thø tù sau: v−ên quanh nhµ (22 loµi),<br /> 45<br /> <br /> 40<br /> <br /> 35<br /> <br /> 30<br /> 25.0<br /> 25<br /> <br /> 20 16.1 10.4 22 18.3<br /> 15<br /> 16 16<br /> 10 9.0<br /> 10<br /> 5<br /> 6 16.8 14.9 7.7<br /> 6 3.1 6.5 6.8<br /> 0<br /> ĐCB BH VSS TNĐ VQN BĐBR<br /> <br /> Sinh khối (g/m2) Mật ñộ (con/m2) Số loài<br /> <br /> <br /> H×nh. Thµnh phÇn loµi vµ sù ph©n bè vÒ mËt ®é vµ sinh khèi cña giun ®Êt ë Lôc Ng¹n - B¾c Giang<br /> <br /> 9<br />  B¶ng 2<br /> MËt ®é vµ sinh khèi cña giun ®Êt ë Lôc Ng¹n - B¾c Giang<br /> §CB BH VSS TN§ VQN B§BR<br /> n% p% n% p% n% p% n% p% n% p% n% p%<br /> 1 Pontoscolex corethrurus 1,6 1,0 46,5 16,0 36,6 16,3 1,0 1,6<br /> 2 Pheretime aspergillum 5,5 47,5 4,6 34,9 2,9 23,8 1,1 19,8<br /> 3 Ph. corticus + + 4,2 1,6<br /> 4 Ph. exilis 43,5 55,0 9,2 4,3 4,6 1,0 2,1 0,7 1,5 0,5 0,5 0,6<br /> 5 Ph. hawayana 2,3 1,3 + + + +<br /> 6 Ph. morrisi 28,6 13,0 2,5 1,1 3,6 2,6 + +<br /> 7 Ph. papulosa 0,8 0,9 1,7 1,3<br /> 8 Ph. plantoporophorata 3,9 0,7<br /> 9 Ph. posthuma 10,8 9,3 + +<br /> 10 Ph. robusta 5,5 28,5 14,7 28,8 7,8 30,4 5,5 26,4 4,9 12,1<br /> 11 Ph. tuberculata 1,6 0,5 + + 0,2 0,2<br /> 12 Ph. wui 0,2 0,1<br /> 13 Ph. zenkevichi 0,4 1,0 1,1 2,5 44,0 19,0<br /> 14 Ph. elongata 0,2 0,4 0,4 0,4<br /> 15 Pheretima sp.1 0,2 0,2<br /> 16 Pheretima sp.2 0,8 1,2<br /> 17 Pheretima sp.3 0,5 0,6 20,0 11,9<br /> 18 Pheretima sp.4 + +<br /> 19 Pheretima sp.5 1,8 1,5<br /> 20 Pheretima sp.6 0,8 0,2<br /> 21 Pheretima sp.7 1,1 1,2 + +<br /> 22 Glyphidrilus papillatus 1,0 0,6<br /> 23 Drawida beddardi 11,3 3,0 9,2 0,8 5,3 0,5 12,5 2,1<br /> 24 Dr. delicata 3,2 4,0 + +<br /> 25 Drawida sp.1 0,4 0,1 0,5 0,2<br /> 26 Drawida sp.2 2,1 1,0<br /> 27 Gordiodrilus elegans 4,8 0,3 4,2 0,1<br /> 28 Ocnerodrilus occidentalis 37,0 0,8 + +<br /> 29 Ramiella bishambari 5,0 0,1 2,1 0,1<br /> 30 Dichogaster affinis 3,2 1,0 + + 1,7 0,1<br /> 31 D. bolaui 1,9 0,1 0,4 0,1 1,5 0,1<br /> 32 D. modigliani 1,6 1,0 + +<br /> Con non 35,5 29,0 31,5 17,7 31,0 9,8 25,5 25,0 32,8 20,0 20,8 9,8<br /> MËt ®é (con/m2) 3,1 9,0 16,1 10,4 25,0 18,3<br /> Sinh khèi (g/m2) 0,5 6,5 16,8 6,8 14,9 7,7<br /> Ghi chó: nh− b¶ng 1.<br /> Tuy nhiªn, sinh khèi trung b×nh cña giun ®Êt Nh− vËy, thµnh phÇn loµi, mËt ®é vµ sinh<br /> cao nhÊt ë ven s«ng suèi (16,8 g/m2), bëi v× loµi khèi cña giun ®Êt kh«ng t−¬ng quan tØ lÖ thuËn<br /> chiÕm −u thÕ vÒ mËt ®é ë ®©y cã kÝch th−íc lín; víi nhau. Thµnh phÇn loµi vµ mËt ®é cña giun<br /> tiÕp theo lµ v−ên quanh nhµ (14,9 g/m2), bê ®Êt phô thuéc nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn m«i tr−êng.<br /> ®−êng bê ruéng (7,7 g/m2), ®Êt trång c©y l©u n¨m Cßn sinh khèi phô thuéc nhiÒu vµo kÝch th−íc<br /> trªn nÒn ®åi (6,8 g/m2), bKi hoang (6,5 g/m2), cña loµi chiÕm −u thÕ trong sinh c¶nh.<br /> thÊp nhÊt lµ sinh c¶nh ®åi c©y bôi (0,5 g/m2).<br /> <br /> 10<br /> 3. Kh¶ n¨ng dïng giun ®Êt trong chèng xãi ngang cña Ph. exillis sÏ gióp cho ®Êt tho¸ng khÝ,<br /> mßn, c¶i t¹o ®Êt ë Lôc Ng¹n - B¾c Giang gi÷ n−íc, gi¶m sù xãi mßn ®Êt.<br /> Giun ®Êt c¬ b¶n lµ nhãm ho¹i thùc, chóng Loµi cì bÐ dÔ ph¸t t¸n Ocnerodrilus<br /> ¨n c¸c vôn thùc vËt tõ rÔ c©y, th¶m môc hoÆc occidentalis gÆp rÊt nhiÒu ë bKi hoang (chiÕm<br /> c¸c vôn h÷u c¬ trén lÉn trong ®Êt gióp ph©n hñy −u thÕ vÒ mËt ®é - 37%), trong c¸c hè ®µo ®Þnh<br /> th¶m môc gi¶i phãng dinh d−ìng nh− N, P, K... l−îng chóng cuén víi nhau thµnh tõng bói vµo<br /> cung cÊp chÊt dinh d−ìng cho ®Êt. MÆt kh¸c, mïa m−a. Tuy nhiªn, chóng kh«ng ph¶i lµ loµi<br /> th«ng qua qu¸ tr×nh tiªu hãa cña giun ®Êt th× ®Êt th¶m môc nªn muèn nh©n nu«i chóng ®Ó ®−a<br /> vµ vôn h÷u c¬ ®−îc trén lÉn víi nhau t¹o thµnh vµo c¸c sinh c¶nh cÇn c¶i t¹o th× cÇn cã c¸c thö<br /> ph©n giun cã cÊu tróc h¹t lµm t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ nghiÖm.<br /> n−íc, h×nh thµnh cÊu tróc h¹t kÕt cña ®Êt vµ h¹n Drawida beddardi vµ Pheretima morrisi lµ<br /> chÕ hiÖn t−îng xãi mßn ®Êt. Bªn c¹nh ®ã, giun hai loµi gèc ®ång b»ng x©m nhËp lªn nh−ng<br /> ®Êt cßn ®−îc vÝ nh− nh÷ng l−ìi cµy sinh häc, chóng ph¸t triÓn kh¸ m¹nh, cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c<br /> chóng chuyÓn vôn thùc vËt xuèng c¸c líp ®Êt sinh c¶nh (4/6) víi ®é th−êng gÆp, mËt ®é vµ<br /> s©u lµm t¨ng ®é mïn cña ®Êt. B»ng c¸ch ®µo sinh khèi t−¬ng ®èi cao. Xem xÐt sù cã mÆt cña<br /> m¹ng l−íi hang trong ®Êt, lµm cho n−íc, kh«ng chóng cã ¶nh h−ëng thÕ nµo tíi c¸c loµi gèc<br /> khÝ vµ rÔ c©y dÔ dµng xuyªn s©u vµo ®Êt gióp ®Êt vïng ®åi cã ý nghÜa sinh th¸i cao lµ rÊt cÇn thiÕt<br /> tho¸ng khÝ [2]. trong c¸c nghiªn cøu øng dông giun ®Êt trong<br /> Xem xÐt sù ph©n bè vÒ thµnh phÇn loµi, ®é c¶i t¹o ®Êt, chèng xãi mßn ®Êt ë vïng ®åi.<br /> th−êng gÆp (b¶ng 1), mËt ®é vµ sinh khèi (b¶ng<br /> 2) cña c¸c loµi giun ®Êt trong c¸c sinh c¶nh ë III. KÕT LUËN<br /> Lôc Ng¹n cho thÊy:<br /> §K t×m thÊy 32 loµi giun ®Êt ë Lôc Ng¹n<br /> ë Lôc Ng¹n, Ph. robusta vµ Ph. aspergillum trong ®ã cã 9 loµi ch−a ®Þnh lo¹i ®−îc. Cã 2 loµi<br /> lµ hai loµi thuéc nhãm gèc vïng ®åi, gÆp ë hÇu Glyphidrilus papillatu vµ Ramiella bishambari<br /> hÕt c¸c sinh c¶nh víi ®é th−êng gÆp, mËt ®é vµ<br /> thuéc 2 gièng Glyphidrilus, Ramiella thuéc 2 hä<br /> sinh khèi t−¬ng ®èi cao (b¶ng 1, 2). Chóng còng<br /> Microchaetidae, Octochaetidae lÇn ®Çu ph¸t<br /> thuéc nhãm ®Êt th¶m môc, cã kh¶ n¨ng ®µo<br /> hiÖn ë vïng §«ng B¾c.<br /> hang s©u theo chiÒu th¼ng ®øng; ¨n th¶m môc<br /> trªn mÆt ®Êt, nªn chóng gãp phÇn ®−a th¶m môc ë Lôc Ng¹n, trong c¸c sinh c¶nh, sè l−îng<br /> tõ trªn mÆt ®Êt vµo s©u trong ®Êt, lµm t¨ng ®é loµi gi¶m dÇn theo thø tù sau: v−ên quanh nhµ<br /> mïn cña ®Êt. Tuy nhiªn, chóng l¹i lµ ®èi t−îng (22 loµi), bê ®−êng bê ruéng (17 loµi), ®Êt trång<br /> ®−îc khai th¸c, ng−êi d©n thu nhÆt chóng ®em c©y l©u n¨m trªn nÒn ®åi (16 loµi), ven s«ng suèi<br /> ph¬i råi b¸n cho th−¬ng l¸i (phè H¶i Th−îng (10 loµi), ®åi c©y bôi (7 loµi), bKi hoang (6 loµi).<br /> LKn ¤ng ë Hµ Néi, b¸n víi gi¸ 150.000- MËt ®é trung b×nh cña giun ®Êt gi¶m dÇn theo thø<br /> 200.000 ®/kg). Nh− vËy, nÕu kh«ng cã c¸c biÖn tù sau: v−ên quanh nhµ (25,0 con/m2), bê ®−êng<br /> ph¸p b¶o vÖ duy tr× vµ ph¸t triÕn chóng ®Æc biÖt bê ruéng (18,3 con/m2), ven s«ng suèi (16,1<br /> lµ ë c¸c vïng ®åi th× chóng sÏ bÞ suy gi¶m con/m2), ®Êt trång c©y l©u n¨m trªn nÒn ®åi (10,5<br /> nhanh chãng c¶ vÒ mËt ®é lÉn sinh khèi v× ®©y con/m2), bKi hoang (9,0 con/m2), ®åi c©y bôi (3,1<br /> lµ loµi giun cì lín. §©y còng lµ hai loµi giun ®Êt con/m2). Sinh khèi trung b×nh cña giun ®Êt gi¶m<br /> ®K ®−îc Lª V¨n TriÓn ®Ò nghÞ sö dông trong c¶i dÇn theo thø tù sau: ven s«ng suèi (16,8 g/m2),<br /> t¹o ®Êt ®åi träc ë vïng §«ng B¾c [8, 10]. v−ên quanh nhµ (14,9 g/m2), bê ®−êng bê ruéng<br /> Ph. exillis lµ loµi gèc vïng ®åi vµ cã mÆt ë (7,7 g/m2), ®Êt trång c©y l©u n¨m trªn nÒn ®åi<br /> tÊt c¶ c¸c sinh c¶nh víi ®é th−êng gÆp t−¬ng ®èi (6,8 g/m2), bKi hoang (6,5 g/m2), thÊp nhÊt lµ sinh<br /> cao (tõ 2,4 ®Õn 15,6%). §©y còng lµ loµi thuéc c¶nh ®åi c©y bôi (0,5 g/m2).<br /> nhãm ë ®Êt chÝnh thøc nªn cã kh¶ n¨ng ®µo C¸c loµi giun ®Êt cã thÓ tham gia c¶i t¹o ®Êt<br /> hang ngang trong lßng ®Êt. Ph. robusta ph©n bè ®åi vïng Lôc Ng¹n lµ Pheretima aspergillum,<br /> ë hÇu hÕt c¸c sinh c¶nh (5/6 sinh c¶nh) vµ cã ®é Ph. robusta Ph. exillis, Ph. morrisi,<br /> th−êng gÆp t−¬ng ®èi cao (tõ 3,1 ®Õn 22,6%). Ocnerodrilus occidentalis vµ Drawida<br /> Hang cña Ph. robusta cïng víi hÖ thèng hang beddardi.<br /> <br /> <br /> <br /> 11<br />  TµI LIÖU THAM KH¶O 6. Vò Tù LËp, 1978: §Þa lÝ tù nhiªn ViÖt<br /> Nam, tËp III. Nxb. Gi¸o Dôc, Hµ Néi.<br /> 1. Th¸i TrÇn B¸i, 1985: Mét vµi kÕt luËn<br /> 7. §ç V¨n Nh−îng, Lª V¨n TriÓn, 1992:<br /> chÝnh khi nghiªn cøu giun ®Êt ë ViÖt Nam<br /> Thµnh phÇn loµi giun ®Êt vïng ®åi T©n Yªn,<br /> vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®−îc nghiªn cøu trong<br /> HiÖp Hßa, Yªn ThÕ, L¹ng Giang (Hµ B¾c),<br /> c¸c n¨m tíi: 7-20. Héi th¶o khoa häc vÒ<br /> 1: 55-60. Th«ng b¸o khoa häc tr−êng ®¹i<br /> ®éng vËt ®Êt lÇn thø nhÊt.<br /> häc S− ph¹m Hµ Néi I.<br /> 2. Th¸i TrÇn B¸i, 1989: T¹p chÝ Sinh häc,<br /> 11(1): 39-43. 8. Lª V¨n TriÓn, 1993: Thµnh phÇn loµi, ®Æc<br /> ®iÓm ph©n bè cña giun ®Êt vµ kh¶ n¨ng sö<br /> 3. Th¸i TrÇn B¸i, NguyÔn V¨n C¶nh, 2001: dông chóng ®Ó c¶i t¹o ®åi ë VÜnh Phó: 93-<br /> T¹p chÝ Sinh häc, 23(3): 3-10. 98. Th«ng b¸o khoa häc cña c¸c tr−êng<br /> 4. Th¸i TrÇn B¸i, 2000: §a d¹ng loµi giun ®Êt ®¹i häc.<br /> ë ViÖt Nam: 307-311. Kû yÕu héi th¶o 9. Lª V¨n TriÓn, 1993: KÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong Sinh häc. Nxb. khoa häc cña nghiªn cøu sinh - tËp 3. Nxb.<br /> §¹i häc quèc gia Hµ Néi. N«ng nghiÖp, Hµ Néi.<br /> 5. Tran Thi Thanh Binh, Ngo Van Nam,<br /> 2008: Journal of Science of HNUE, Natural 10. Lª V¨n TriÓn, 1995: Khu hÖ giun ®Êt miÒn<br /> Sci., 53(5): 131-137. §«ng B¾c. LuËn ¸n Phã tiÕn sÜ Sinh häc.<br /> <br /> <br /> <br /> COMPOSITION AND DISTRIBUTION OF EARTHWORMS<br /> IN LUC NGAN DISTRICT, BAC GIANG PROVINCE AND POTENTIAL USING<br /> IN ANTI EROSION AND IN SOIL AMELIORATION<br /> TRAN THI THANH BINH, TRAN HONG NHUNG<br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> A research on earthworms was carried out in Luc Ngan district, Bac Giang province during one year:<br /> 4/2007-4/2008. Quantitative and qualitative samples on earthworms were collected from six habitats: shrub<br /> hill, grass land, river-closed area, hilly soil with long-term trees, house garden and field dam. The research<br /> result showed that 33 earthworm species belonging to 8 genera, 6 families have been found in Luc Ngan<br /> district, Bac Giang province. Among them, Pheretima is the largest genus with 21 recorded species in<br /> comparison with total of 33 species. Especially, two species: Glyphidrilus papillatus (Microchaetidae) and<br /> Ramiella bishambari (Octochaetidae) are newly recorded to the Northeastern region of Vietnam.<br /> Based on the original distribution, earthworm species found in Luc Ngan belong to 4 groups: species from<br /> hilly area (11 species), from plain (7 species), from mountainous area (3 species) and widespread species (3<br /> species)<br /> In other hand, all earthworms found in Luc Ngan are also classified into 3 different morpho-ecological<br /> groups based on both morphological and ecological characteristics: litter dwelling (2 species), litter-soil<br /> dwelling (15 species) and soil dwelling (15 species).<br /> The density, biomass, frequency of occurrence and ecological characteristics of earthworm were also<br /> analyzed in the paper. In total of 32 species, Pheretima robusta, Ph. aspergillum, Ph. morrisi and Ph. exillis<br /> are the most abundant species in research area. Based on this result, some criteria are proposed for selecting<br /> approximate species to prevent soil erosion and to ameliorate soil quality.<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 12-4-2009<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 12<br />