Tiếp cận lý thuyết nghi lễ chuyển đổi trong nghiên cứu nhân học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Tiếp cận lý thuyết nghi lễ chuyển đổi trong nghiên cứu nhân học" trình bày các nội dung sau: thuật ngữ và khái niệm nghi lễ; hệ thống, biểu tượng, phân loại nghi lễ; lý thuyết về nghi lễ chuyển đổi. Mời bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiếp cận lý thuyết nghi lễ chuyển đổi trong nghiên cứu nhân học

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 10 - 2010 15 TIÕP CËN LÝ thuyÕt NGHI LÔ CHUYÓN §æI Trong nghiªn cøu nh©n häc NguyÔn C«ng Hoan(*) 1. ThuËt ng÷ vμ kh¸i niÖm nghi lÔ Nghi lÔ cã bèn yÕu tè, tr−íc hÕt, nghi 1.1. ThuËt ng÷ lÔ lμ mét ho¹t ®éng x· héi lÆp ®i lÆp l¹i, gåm mét lo¹t c¸c ®éng t¸c cã tÝnh chÊt Tõ “nghi lÔ” tiÕng anh lμ ritual cã biÓu t−îng d−íi d¹ng móa, ca, lêi nãi, nguån gèc tõ tiÕng latin ritus(1), cã nghÜa ®iÖu bé, thao t¸c trªn mét sè c¸c ®å lμ hμnh vi cã trËt tù. Theo nghÜa réng, nã vËt,v.v… Thø hai, nghi lÔ t¸ch riªng khái bao gåm nhiÒu ho¹t ®éng ®· ®−îc h×nh c¸c ho¹t ®éng th−êng ngμy trong x· héi; thøc hãa trong v¨n hãa, thμnh nh÷ng Thø ba, nghi lÔ theo ®óng mét m« h×nh nghi lÔ th«ng th−êng trong cuéc sèng. nhÊt ®Þnh do v¨n ho¸ ®Æt ra, ®iÒu nμy cã Theo nghÜa hÑp, thuËt ng÷ nμy chØ nghÜa lμ c¸c thμnh viªn trong mét nÒn nh÷ng ho¹t ®éng mang tÝnh b¾t buéc, v¨n ho¸ nμo ®ã cã thÓ nhËn ra nghi lÔ qua chÝnh thøc diÔn ra trong bèi c¶nh thê mét lo¹t c¸c ho¹t ®éng, mÆc dï cã thÓ ph−îng t«n gi¸o, vÝ dô nh− lÔ Noel cña ch−a thÊy nghi lÔ ®ã bao giê; Cuèi cïng, Kit« gi¸o hoÆc lÔ hiÕn sinh cho Tæ tiªn. ho¹t ®éng nghi lÔ liªn quan chÆt chÏ ®Õn Theo nghÜa nμy, nghi lÔ ®éc lËp víi thÇn mét sè t− t−ëng th−êng xuÊt hiÖn trong häc còng nh− thùc hμnh ®èi lËp víi lÝ huyÒn tho¹i. Theo quan ®iÓm cña c¸c nhμ thuyÕt. Phæ biÕn h¬n, c¸c nhμ nh©n häc nghiªn cøu nh©n häc nghiªn cøu vÒ nghi sö dông thuËt ng÷ “nghi lÔ” ®Ó bao hμm lÔ th× mét buæi lÔ tèt nghiÖp ®¹i häc, lÔ bÊt k× ho¹t ®éng nμo cã møc ®é chÝnh mõng sinh nhËt cña mét ®øa trÎ, v.v… thøc cao vμ cã môc ®Ých kh«ng vÞ lîi. buéc ph¶i ¸p dông mét lo¹t c¸c ®éng t¸c, C¸ch sö dông nμy kh«ng chØ bao gåm c¸c lêi nãi, thñ tôc nèi tiÕp nhau: nghÜa lμ ho¹t ®éng t«n gi¸o râ rμng mμ cßn c¶ nghi lÔ cã bμi b¶n. Nghi lÔ lμ hμnh ®éng, nh÷ng sù kiÖn nh− lÔ héi, diÔu hμnh, kÕt nªn cÇn ph¶i chó ý ®Õn hμnh ®éng ®Ó thùc n¹p, trß ch¬i vμ chμo mõng,v.v... Nghi lÔ hiÖn bμi b¶n. §ång thêi, cö hμnh nghi lÔ cã thÓ kh«ng nãi vÒ bÊt k× lo¹i sù kiÖn còng cã thÓ lμ ®Ó diÔn gi¶i bμi b¶n ®Õn nμo cô thÓ mμ vÒ khÝa c¹nh biÓu ®¹t cña mét møc ®é cã thÓ biÕn ®æi nã. ho¹t ®éng con ng−êi. Nghi lÔ chÝnh lμ hμnh vi cña con Cßn thuËt ng÷ nghi thøc (Ceremony) ng−êi nh»m biÓu hiÖn niÒm tin t«n gi¸o. cã liªn quan nhiÒu h¬n ®Õn hμnh vi t«n BÊt cø mét t«n gi¸o nμo, dï s¬ khai hay gi¸o g¾n kÕt víi c¸c tr¹ng th¸i x· héi, ®· ph¸t triÓn, muèn tån t¹i th× ph¶i cã n¬i mμ c¸c thÓ chÕ luËt ph¸p - chÝnh trÞ còng cã mét ý nghÜa lín h¬n nghi thøc. *. ThS., §¹i häc V¨n hãa Thµnh phè Hå ChÝ Minh. 1.2. Kh¸i niÖm nghi lÔ 1. Vò Minh Chi. Nh©n häc v¨n hãa, con ng−êi, thiªn nhiªn, x· héi vµ thÕ giíi siªu nhiªn, Nxb. CTQG, H., Nghi lÔ ®−îc ®Þnh nghÜa nh− sau: 2004, tr. 311.
16 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 10 - 2010 nh÷ng hμnh vi liªn quan ®Õn niÒm tin, BiÓu t−îng nghi lÔ lμ t¸c nh©n kÝch gäi lμ nghi lÔ t«n gi¸o. Nghi lÔ nμy ®−îc thÝch cña xóc c¶m. Cã lÏ, lêi tuyªn bè Ên thùc hiÖn víi t− c¸ch c¸ nh©n, nh−ng t−îng nhÊt vÒ tÝnh chÊt nμy cña biÓu còng cã thÓ thùc hiÖn d−íi h×nh thøc t−îng lμ cña Edward Sapir. C¸i kh¸c biÖt céng ®ång. Nghi lÔ t«n gi¸o khi ®−îc lín nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña c¸c thÓ thùc hμnh th−êng g¾n liÒn víi mét thùc lo¹i biÓu t−îng nμy lμ “khi biÓu t−îng thÓ siªu linh hay mét thÕ giíi v« h×nh ¸m chØ h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn th«ng nμo ®ã liªn quan ®Õn niÒm tin t«n gi¸o qua sù ph¸t sinh mét c¸ch chÝnh quy hoÆc do t«n gi¸o quy ®Þnh. Nghi lÔ t«n trong h÷u thøc th× biÓu t−îng c« ®äng gi¸o cã thÓ lμ nh÷ng nghi lÔ liªn quan b¾t rÔ ngμy cμng s©u h¬n trong v« thøc ®Õn ®êi ng−êi, nh− nghi lÔ chuyÓn ®æi vμ khuyÕch t¸n tÝnh xóc c¶m cña nã (rite of passage), cóng tÕ; hoÆc nh÷ng thμnh nhiÒu lo¹i hμnh vi vμ t×nh huèng nghi lÔ liªn quan ®Õn céng ®ång nh− cÇu kh¸c xa víi ý nghÜa ban ®Çu cña biÓu an, cÇu siªu,v.v… hay nh÷ng nghi lÔ tu©n t−îng”(2). Cã bèn thuéc tÝnh cña biÓu thñ theo chu k× thêi gian nh− lÔ chuyÓn t−îng nghi lÔ: mïa, tÕt, c¸c ngμy vÝa,v.v… Nghi lÔ cã t¸c (1) Sù c« ®äng cña nhiÒu ý nghÜa dông lμ dÉn con ng−êi ®Õn víi ®èi t−îng trong mét h×nh th¸i ®¬n nhÊt; hä thê cóng, ®Õn víi t«n gi¸o vμ ng−îc (2) TÝnh tinh tÕ cña sù ¸m chØ; l¹i dÉn thÕ giíi siªu linh trong t«n gi¸o ®Õn víi con ng−êi. (3) Sù v−ît tréi cña tÝnh xóc c¶m hay thÌm kh¸t; Khi nghiªn cøu nghi lÔ, cÇn ®Ó ý ®Õn c¶ nh÷ng biÓu t−îng lÉn c¸ch cö hμnh (4) C¸c mèi liªn kÕt cña c¸c miÒn v« nghi lÔ. T− t−ëng v¨n hãa ®−îc cô thÓ thøc(3). hãa qua hμnh ®éng nghi lÔ. Bªn c¹nh ®ã, Thuéc tÝnh ®¬n gi¶n nhÊt lμ c« ®äng. cã nghi lÔ thÓ hiÖn niÒm tin t«n gi¸o, NhiÒu sù vËt vμ hμnh ®éng ®−îc thÓ hiÖn nh−ng còng cã nh÷ng nghi lÔ kh«ng trong mét mÉu h×nh ®¬n nhÊt. Thø hai, mang niÒm tin t«n gi¸o. V× thÕ, ®Ó xÐt biÓu t−îng chÝnh lμ mét sù thèng nhÊt nghi lÔ ®ã thuéc nghi lÔ t«n gi¸o hay cña nh÷ng ý nghÜa c¨n b¶n kh¸c nhau. nghi lÔ kh«ng thuéc t«n gi¸o chóng ta Nh÷ng ý nghÜa c¨n b¶n ®−îc kÕt nèi víi xÐt ®Æc tÝnh, tÝnh n¨ng cña nghi lÔ ®ã. nhau bëi chóng cïng së h÷u nh÷ng ®Æc tÝnh gièng nhau hay bëi sù liªn kÕt 2. HÖ thèng, biÓu t−îng, ph©n lo¹i trong thùc tÕ hay t− duy. Thuéc tÝnh nghi lÔ quan träng thø ba cña biÓu t−îng chÝnh 2.1. HÖ thèng nghi lÔ lμ tÝnh l−ìng cùc vÒ ý nghÜa cña chóng(4). HÖ thèng nghi lÔ (Ritual system): 2.3. Ph©n lo¹i nghi lÔ Trong nh÷ng x· héi tiÒn c«ng nghiÖp, hÖ Nghi lÔ theo chu k× thêi gian : thèng nghi lÔ lμ mét phøc hîp mang tÝnh th−êng tæ chøc theo n¨m, th¸ng d−¬ng thÓ chÕ kÕt nèi nh÷ng hμnh ®éng, ®èi lÞch, ©m lÞch, theo lÞch cña c¸c t«n gi¸o, t−îng sù kiÖn, tõ ng÷ nghi lÔ ®−îc sö lÞch cña dông trong hoμn c¶nh cô thÓ ®Ó giao tiÕp víi thÕ lùc v« h×nh ®−îc coi lμ nguån 2. A.A.Belik. Ba thuéc tÝnh cña c¸c biÓu t−îng v¨n hãa - gèc, kÕt qu¶ cña mäi ¶nh h−ëng, sù thÞnh V¨n hãa häc nh÷ng lÝ thuyÕt nh©n häc v¨n hãa, T¹p chÝ v−îng hay tai häa trong c¸c x· héi tiÒn V¨n hãa nghÖ thuËt, H., 2000, tr. 253. 3. A.A.Belik. Ba thuéc tÝnh cña c¸c biÓu t−îng v¨n hãa…, c«ng nghiÖp. ®· dÉn, tr. 254. 4. A.A.Belik. Ba thuéc tÝnh cña c¸c biÓu t−îng v¨n hãa…, 2.2. BiÓu t−îng nghi lÔ ®· dÉn, tr. 251. 16
NguyÔn C«ng Hoan. TiÕp cËn lÝ thuyÕt nghi lÔ … 17 c¸c téc ng−êi. Ngoμi nh÷ng nghi lÔ chøa ®ùng nh÷ng nh©n tè, gi¸ trÞ v¨n tu©n thñ theo thêi gian h»ng n¨m cña ho¸. HÇu hÕt, mçi c¸ nh©n sèng trong x· c¸c d©n téc cßn cã nghi lÔ theo chu k× héi ®Òu ph¶i tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n m−êi n¨m, m−êi hai n¨m (mét con theo chu k× sinh häc. Sù chuyÓn tiÕp gi÷a gi¸p), s¸u m−¬i n¨m (mét héi), hoÆc c¸c giai ®o¹n ®−îc thùc hiÖn trong qu¸ mét tr¨m n¨m,v.v…(5) tr×nh gi¸o dôc, vμ ®−îc kh¼ng ®Þnh chÝnh thøc bëi mét nghi lÔ. Nghi lÔ chuyÓn ®æi theo chu k× ®êi ng−êi: nghi lÔ nμy ®−îc Arnold Van T¸c dông cña nghi lÔ lμ sau khi Gennep ph©n tÝch kh¸ sóc tÝch vμ ®Çy ®ñ, tham dù mét nghi lÔ, con ng−êi c¶m liªn quan ®Õn nh÷ng thêi k× chuyÓn tiÕp thÊy tho¶i m¸i, t¨ng thªm niÒm tin vÒ vai trß, vÞ thÕ, nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm hoÆc c¶m thÊy ®−îc gi¶m nçi ®au, trÊn cña ®êi sèng c¸ nh©n cña mét con ng−êi. an vÒ mÆt tinh thÇn. Trong mét sè nghi Sù ra ®êi cña mét ®øa trÎ, lÔ thμnh ®inh, lÔ cßn cã nh÷ng hμnh vi nh»m t¹o nªn h«n nh©n, lªn l·o, tang lÔ,v.v... chøng tá mét kh«ng gian tho¸t tôc, nh÷ng hμnh c¸ nh©n con ng−êi ®ã ®· b¾t ®Çu ®−îc vi dμy vß thÓ x¸c hoÆc tho¸t tôc, thùc gia nhËp céng ®ång víi t− c¸ch lμ thμnh hiÖn nh÷ng ®éng kh¸c ngμy th−êng. viªn chÝnh thøc. Gennep chia c¸c thêi k× §ång thêi nghi lÔ còng mang yÕu tè chuyÓn ®æi thμnh 3 giai ®o¹n: t¸ch biÖt t©m lÝ, t×nh c¶m vμ ®ãng mét vai trß rÊt víi thÕ giíi tr−íc ®ã; b−íc ®Çu mang tÝnh quan träng; nghi lÔ ph¶i ®−îc tæ chøc chuyÓn tiÕp; vμ giai ®o¹n héi nhËp víi trong mét kh«ng khÝ thiªng, víi h×nh thÕ giíi míi. Nghi lÔ theo chu k× ®êi thøc rÊt kh¸c trÇn tôc. sèng cña con ng−êi ®−îc c¸c t«n gi¸o rÊt 3. LÝ thuyÕt vÒ nghi lÔ chuyÓn ®æi vμ quan t©m vμ th−êng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng t×nh tr¹ng ng−ìng c¸c nghi lÔ kÌm theo. 3.1. LÝ thuyÕt vÒ nghi lÔ chuyÓn ®æi cña C¸c nghi lÔ chuyÓn ®æi nμy trong tr−êng Arnold Van Gennep hîp c¸ biÖt còng kÐo sang giai ®o¹n sau. §Çu thÕ kØ XX, nhμ nh©n häc ng−êi Con ng−êi mang ®Ëm tÝnh x· héi, tÝnh céng Ph¸p gèc BØ, Arnold Van Gennep, ®· ghi ®ång, vμ hiÖn nay nã bÞ mê nh¹t vμ tÝnh nhËn mét sè c¸c lo¹i nghi lÔ ë kh¾p n¬i t«n gi¸o còng mê nh¹t theo. Cã nh÷ng lo¹i trªn thÕ giíi ®Òu cã cÊu tróc gièng nhau. nghi lÔ mang tÝnh c«ng khai, nh−ng còng TÊt c¶ c¸c nghi lÔ chuyÓn ®æi ®Òu liªn cã lo¹i bÝ mËt chØ tiÕn hμnh theo nh÷ng quan ®Õn vÞ thÕ con ng−êi (c¸ nh©n). Sau nhãm tÝn ®å t«n gi¸o riªng. mçi nghi lÔ, sù chuyÓn ®æi vai trß, vÞ thÕ, Nghi lÔ riªng cña tõng t«n gi¸o: nh»m tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô, thô h−ëng, t− môc ®Ých gi¸o dôc tÝn ®å hay chøc s¾c c¸ch cña ng−êi thô h−ëng chÝnh vμ c¸c hiÓu gi¸o lÝ, tu©n thñ gi¸o luËt, gi÷ g×n ®èi t−îng tham gia theo tõng nghi lÔ phÈm chÊt ®¹o ®øc theo t«n chØ cña ®¹o kh¸c nhau. Sù chuyÓn ®æi vai trß, vÞ thÕ, nh− tuÇn ¨n chay, mïa an c− kiÕt h¹ cña tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô, thô h−ëng, t− PhËt gi¸o(6)… c¸ch cña ng−êi thô h−ëng chÝnh vμ c¸c Nghi lÔ vßng ®êi ng−êi ®èi t−îng tham gia nã kh¸c hoμn toμn so víi tr−íc khi lμm nghi lÔ. Con ng−êi lu«n Nghi lÔ vßng ®êi ng−êi chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè v¨n ho¸. Nã ®−îc x¸c ®Þnh 5. §Æng Nghiªm V¹n. LÝ luËn vÒ t«n gi¸o vµ t×nh h×nh xuyªn suèt qu¸ tr×nh ®êi ng−êi tõ lóc t«n gi¸o ë ViÖt Nam, Nxb. CTQG, H., 2005, tr. 128. sinh cho ®Õn lóc qua ®êi. Nã bao gåm 6. §Æng Nghiªm V¹n. LÝ luËn vÒ t«n gi¸o vµ t×nh h×nh nhiÒu giai ®o¹n nh−: sinh në, thêi Êu th¬, t«n gi¸o ë ViÖt Nam, Nxb. CTQG, H., 2003, tr. 113. tuæi dËy th×, h«n nh©n, tuæi giμ vμ qua ®êi. Mçi giai ®o¹n cña ®êi ng−êi ®Òu 17
18 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 10 - 2010 B¶ng 1: S¬ ®å vÒ nghi lÔ vßng ®êi(7) Giai ®o¹n Kh¸i qu¸t chung néi dung Nghi lÔ vßng ®êi Tuæi Êu th¬ Häc c¸ch øng xö cña x· héi vÒ kÜ n¨ng, kÜ thuËt, t¨ng Nghi lÔ ®Æt tªn tr−ëng, nh−ng giíi h¹n vÒ x· héi vµ tr¸ch nhiÖm kinh tÕ. Tuæi dËy th× Thêi k× ph¸t triÓn giíi tÝnh (sinh lÝ), tr¸ch nhiÖm x· héi Nghi lÔ tuæi dËy th× cña ng−êi lín trong viÖc gi¸o dôc, chØ dÉn vÒ giíi. Ch−a quan t©m nhiÒu vÒ kinh tÕ hay tr¸ch nhiÖm ®èi víi gia ®×nh, x· héi. Tr−ëng thµnh Tr¸ch nhiÖm cña gia ®×nh chÝnh lµ tÕ bµo cña x· héi. H«n nh©n vµ lµm cha mÑ Tr¸ch nhiÖm víi c¸ nh©n chÝnh lµ nu«i d¹y con c¸i, nghÜa vô chång - vî, hiÕu th¶o víi cha mÑ, t×nh th©n h÷u víi anh em b¹n bÌ th©n h÷u vµ ng−êi th©n hä hµng. Tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n ph¶i lµm ra nhiÒu cña c¶i, nhiÒu ®Æc lîi ®ñ vÒ kinh tÕ hay tr¸ch nhiÖm x· héi. Tuæi giµ vµ qua ®êi T×nh tr¹ng vÒ tuæi t¸c ngµy mét cao vµ ®iÒu kiÖn suy Lªn l·o chuÈn bÞ qua ®êi sôp vÒ thÓ chÊt. Tuæi giµ ®−îc ®Ò cao vÒ vai trß phôc vµ lµm nghi lÔ tang ma vô cña x· héi. lu«n cÇn ph¶i cã nh÷ng nghi lÔ ®Ó ®¸nh trong c¬ cÊu x· héi cña ng−êi thô h−ëng dÊu vÞ thÕ cña m×nh trong bÊt cø hoμn chÝnh vμ nh÷ng ng−êi tham dù nh−ng c¶nh, ®iÒu kiÖn, m«i tr−êng nμo mμ kh«ng ph¶i ®èi t−îng thô h−ëng chÝnh. ng−êi ®ã cã ®−îc. Chu k× sèng cña mçi Nh÷ng nghi lÔ nμy ®−îc ®¸nh dÊu bëi ng−êi tïy vμo cuéc sèng dμi ng¾n kh¸c nh÷ng giai ®o¹n rêi bá, chuyÓn tiÕp, vμ nhau, bëi bæn m¹ng cña mçi ng−êi còng t¸i héi nhËp(10). Trong thêi k× chuyÓn ®æi, kh¸c nhau. Nh÷ng nghi lÔ chuyÓn ®æi c¸ nh©n ®øng ë vÞ trÝ ng−ìng vμ th−êng cña chu k× ®êi ng−êi ®Òu ph¶i tr¶i qua x¶y ra tinh thÇn g¾n bã ®ång c¶m m¹nh c¸c giai ®o¹n sinh në, thμnh niªn, chuÈn vμ c¶m nghÜ ®ång c¶m víi nhau. nhËn, c−íi hái, ma chay,v.v…(8 ) ¤ng ®Þnh Nghi lÔ chuyÓn ®æi diÔn ra trong mçi nghÜa c¸c nghi lÔ chuyÓn ®æi lμ “c¸c nghi c¸ nh©n theo chu k× ®êi ng−êi. Nghi lÔ thøc ®i kÌm bÊt k× mét sù thay ®æi nμo chuyÓn ®æi lμ nghi lÔ ®¸nh dÊu sù vÒ ®Þa ®iÓm, tr¹ng th¸i, ®Þa vÞ x· héi vμ chuyÓn ®æi tõ mét giai ®o¹n sèng nμy, tuæi t¸c” (9) . hay mét sù kiÖn nμy sang mét giai ®o¹n Nghi lÔ chuyÓn ®æi lμ nh÷ng nghi lÔ sèng kh¸c hay mét sù kiÖn kh¸c. Mäi t¹o nªn sù thay ®æi quan träng vÒ vai ng−êi ai còng qua c¸c nghi lÔ chuyÓn ®æi trß, vÞ thÕ x· héi, nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm vμ thêi gian trong mét nÒn v¨n hãa cña 7. Introduction to Cultural Anthropology, Garrick ®èi t−îng nghi lÔ chÝnh. Chóng bao gåm Bailey University of Tulsa; James peoples ohio Wesleyan University, West/Wadworth an nh÷ng lÔ kh«ng th−êng xuyªn vμ mang International Thomson Publishing Company, 1999, tÝnh c¸ nh©n nh− lÔ ®Çy th¸ng, lÔ thμnh p. 226. ®inh, lÔ c−íi, lÔ tang. Chóng cßn bao gåm 8. Arnold Van Gennep . Rites of Passage, Routledge nh÷ng lÔ th−êng xuyªn mang tÝnh céng & Kegan Paul Ltd, 1960, p. viii. ®ång b¸o hiÖu b−íc chuyÓn cña mïa vô. 9. Victor W.Turner. T×nh tr¹ng nöa vêi: Giai ®o¹n ng−ìng kÝch thÝch d−íi trong c¸c nghi lÔ chuyÓn ®æi, Nghi lÔ chuyÓn ®æi ®¸nh dÊu viÖc c¸c Folklore: ThÕ giíi, mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu c¬ thμnh viªn trong x· héi chuyÓn tõ mét b¶n, Nxb. Khoa häc x· héi, H., 2005, tr. 327. vai trß, vÞ thÕ, nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm, 10. Emily A.Schultz, Robert H.Lavenda. Nh©n häc quyÒn h¹n nμy sang mét vai trß, vÞ thÕ, t×nh tr¹ng quan ®iÓm nh©n sinh, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n kh¸c gia, H., 2001, tr. 226. 18
NguyÔn C«ng Hoan. TiÕp cËn lÝ thuyÕt nghi lÔ … 19 cña cuéc ®êi m×nh vμ x· héi ®Òu ghi preliminal rites hoÆc rites of separation; nhËn nã b»ng c¸c h×nh thøc kh¸c nhau. ng−ìng (bªn lÒ) - liminal rites hoÆc Nghi lÔ chuyÓn ®æi lμ nghi lÔ ®−îc tiÕn transition rites; vμ hËu ng−ìng (t¸i héi hμnh nh− mét sù tiÕp nhËn - khi mét c¸ nhËp) - postliminal rites hoÆc rites of nh©n ®−îc chuyÓn tõ vÞ thÕ x· héi nμy incorporation(13). C¸c giai ®o¹n nμy cã sang vÞ thÕ x· héi kh¸c. nh÷ng mèi t−¬ng quan víi nhau, c¸i nä Arnold Van Gennep ®· nªu 3 ®Æc ®iÓm trong t−¬ng quan c¸i kia. VÞ trÝ cña nã cña mét líp nghi lÔ b»ng 3 thêi ®iÓm riªng cã thÓ thay ®æi tïy theo hoμn c¶nh nh− biÖt, nèi tiÕp nhau trong thêi gian tiÕn sinh në hay lóc qua ®êi, lÔ thô ph¸p hay hμnh nghi lÔ: Giai ®o¹n ph©n li; giai ®o¹n lÔ kÕt h«n, v,v… ngo¹i biªn hay cßn gäi lμ ng−ìng kÝch Nghi lÔ chuyÓn ®æi mμ Van Gennep thÝch d−íi; vμ giai ®o¹n t¸i thu n¹p (héi ®−a ra cho thÊy tÊt c¶ c¸c nghi lÓ chuyÓn nhËp)(11). ®æi ®Òu ph¶i tr¶i qua 3 giai ®o¹n: ph©n li, Giai ®o¹n ®Çu (ph©n li) b¾t ®Çu t¸ch ngoμi lÒ, vμ héi nhËp. ng−êi thô lÔ khái vÞ thÕ cò cña hä trong Giai ®o¹n ph©n li: bao gåm hμnh vi x· héi. Giai ®o¹n gi÷a (ngo¹i biªn) lμ t−îng tr−ng b¸o hiÖu sù t¸ch rêi cña mét giai ®o¹n bång bÒnh. Ng−êi thô lÔ ®ang c¸ nh©n hay mét nhãm ng−êi khái mét ë trong giai ®o¹n nöa ë vai trß, vÞ thÕ, vÞ trÝ cè ®Þnh tr−íc ®ã trong cÊu tróc x· nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm, t− c¸ch cò, nöa ë héi hoÆc khái mét hÖ thèng c¸c ®iÒu kiÖn vai trß, vÞ thÕ, nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm, t− v¨n hãa (mét tr¹ng th¸i); c¸ch míi ch−a døt bá ®−îc nh÷ng vai trß, vÞ thÕ, nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm, t− c¸ch cò Giai ®o¹n gi÷a - ngoμi lÒ: tr¹ng th¸i vμ còng ch−a chuyÓn sang ®ãn nhËn cña ®èi t−îng nghi lÔ (ng−êi ®−îc hoμn toμn vai trß, vÞ thÕ, nghÜa vô, tr¸ch chuyÓn ®æi) lμ rÊt m¬ hå, ng−êi ®ã tr¶i nhiÖm, t− c¸ch míi. Giai ®o¹n cuèi lμ qua mét ®Þa h¹t mμ ë ®ã hÇu nh− kh«ng giai ®o¹n t¸i thu n¹p ng−êi ®−îc thô cã hoÆc hoμn toμn kh«ng cã nh÷ng thuéc h−ëng chÝnh, trë l¹i víi t©m thÕ míi tÝnh cña tr¹ng th¸i ®· qua hay tr¹ng th¸i trong c¶ gia ®×nh vμ x· héi. Sù chuyÓn s¾p ®Õn. ®æi vai trß, vÞ thÕ, nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm, Giai ®o¹n cuèi: ng−êi ®−îc chuyÓn ®æi t− c¸ch nμy ®−îc thay ®æi c¶ bªn trong hoμn thμnh nghi thøc. Chñ thÓ nghi lÔ, b¶n th©n c¸ nh©n vμ bªn ngoμi x· héi. mét c¸ nh©n hay mét nhãm ng−êi, l¹i ë TÊt c¶ c¸c nghi lÔ ®Òu g¾n víi sù trong tr¹ng th¸i æn ®Þnh míi vμ v× thÕ, chuyÓn tiÕp tõ hoμn c¶nh nμy sang hoμn cã nh÷ng quyÒn lîi vμ nghÜa vô cña mét c¶nh kh¸c vμ nãi lªn tÇm quan träng cña thμnh viªn ®−îc x¸c ®Þnh vμ “cã cÊu tróc” sù chuyÓn ®æi ®ã. Do ®ã, ®ßi hái cÇn cã râ rμng vμ ph¶i c− xö phï hîp víi nh÷ng riªng mét ph¹m trï ®Æc biÖt vÒ c¸c nghi quy ®Þnh theo tôc lÖ vμ chuÈn mùc ®¹o lÔ chuyÓn ®æi, vμ ®−îc ph©n chia thμnh: ®øc nhÊt ®Þnh(14). Nghi lÔ ph©n li (tiÒn ng−ìng) (rites of separation), nghi lÔ bªn lÒ (ng−ìng) 11. Arnold Van Genne p. Rites of Passage, (transition rites), vμ nghi lÔ héi nhËp Routledge & Kegan Paul Ltd, 1960, p.14. (hËu ng−ìng) (rites of incorporation). Ba 12. Arnold Van Gennep. Rites of Passage, ibid, p.11. 13. Arnold Van Gennep. Rites of Passage, ibid, p.14. lo¹i ph¹m trï nμy theo thø tù cÊp bËc 14. Victor W. Turner. T×nh tr¹ng nöa vêi: Giai kh«ng thùc hiÖn cïng mét lóc víi céng ®o¹n ng−ìng kÝch thÝch d−íi trong c¸c nghi lÔ ®ång d©n c− hay trong cïng mét lo¹i chuyÓn ®æi, Folklore: ThÕ giíi, mét sè c«ng tr×nh nghi lÔ(12 ) v× chóng ®Òu ph¶i tr¶i qua nghiªn cøu c¬ b¶n, Nxb. Khoa häc x· héi, H., nh÷ng giai ®o¹n tiÒn ng−ìng - 2005, tr. 327. 19
20 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 10 - 2010 Nghi lÔ ph©n li (rites of separation) Victor W. Turner ®· dùa trªn t− t−ëng th−êng thÊy trong ®¸m tang. Nghi lÔ héi cña Gennep vμ nhÊn m¹nh ®Õn nh÷ng nhËp (hËu ng−ìng), (rites of khÝa c¹nh tËp thÓ cña tr¹ng th¸i ng−ìng incorporation) th−êng thÊy ë trong c¸c còng nh− nh÷ng mèi liªn hÖ cña nã víi ®¸m c−íi, cßn nghi lÔ bªn lÒ ( tiÒn tiÕn tr×nh sèng cña mçi c¸ nh©n. ng−ìng), (transition rites) cã thÓ lμ mét Kh¸i niÖm ng−ìng ®· vμ ®ang ®−îc qu¸ tr×nh quan träng nh− giai ®o¹n ¸p dông kh«ng chØ trong nh÷ng sù vËt mang thai, lÔ ®Ýnh h«n, lÔ thô ph¸p. V× mang tÝnh chÊt nghi lÔ hiÓn nhiªn mμ vËy, s¬ ®å vÒ lÝ thuyÕt nghi lÔ chuyÓn ®æi nã cßn ®−îc ¸p dông réng r·i trong rÊt bao gåm tiÒn ng−ìng; ng−ìng (bªn lÒ); nhiÒu hiÖn t−îng nh− biÓu t×nh chÝnh hËu ng−ìng (t¸i héi nhËp) cã sù t−¬ng trÞ, nghØ m¸t,v.v… Do ®−îc ¸p dông vμo ®ång vÒ møc ®é quan träng, møc ®é kÜ “mäi viÖc ®©u sÏ vμo ®Êy” (vèn ®−îc quy l−ìng cña nã. ®Þnh bëi c¸c quy luËt, trËt tù t«n ti, quy 3.2. LÝ thuyÕt vÒ t×nh tr¹ng ng−ìng t¾c vμ sù ph©n lo¹i cã giíi h¹n chÆc cña Victor W. Turner chÏ), nªn cã thÓ nhËn thÊy tr¹ng th¸i ng−ìng ë bÊt cø n¬i nμo, minh chøng Victor W. Turner nghiªn cøu c¸c ®Æc cho søc m¹nh cña kh¸i niÖm nμy, nh−ng tÝnh cña mét giai ®o¹n mμ tõ tr−íc ®Õn l¹i cã nguy c¬ lμm gi¶m bít tÝnh chÝnh nay Ýt ng−êi nghiªn cøu vμ cã thÓ ®−îc x¸c vμ träng t©m cña kh¸i niÖm v× xem lμ bÞ sao l·ng, ®ã lμ v« ®Þnh h×nh - trong qu¸ tr×nh vËn dông kh¸i niÖm giai ®o¹n nghi lÔ hay giai ®o¹n ng−ìng nμy cßn n¶y sinh vÊn ®Ò phøc t¹p cã kÝch thÝch d−íi (liminal). Nh÷ng nghi lÔ liªn quan ®Õn sù trung lËp vÒ gi¸ trÞ. nhËp m«n (initiation rites) cã nh÷ng giai §èi víi nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu v¨n ®o¹n ngoμi lÒ ®Æc biÖt râ rμng, trong ®ã hãa, th× tr¹ng th¸i ng−ìng ®−îc xem lμ nh÷ng ng−êi nhËp m«n th−êng bÞ lo¹i mét liÒu thuèc gi¶i ®éc cho sù hîp lÝ trõ, bÞ t¸ch biÖt, ®−a vμo bãng tèi, che hãa, quyÒn lùc vμ quyÒn kiÓm so¸t. Cã giÊu, kh«ng thuéc nhãm nμo, lo¹i nμo. thÓ lμ mét häc thuyÕt theo kiÓu thuyÕt §iÒu nμy, chóng ta cã thÓ nãi lμ t×nh nhÞ nguyªn gi¶n ®¬n th¸i qu¸ gi÷a mét tr¹ng nöa vêi, (betwixt and between). bªn lμ mét tr¹ng th¸i ng−ìng “tèt”, víi Nh−ng nã kh«ng ë ®Þa vÞ nμy còng mét bªn lμ cÊu tróc “xÊu”. kh«ng ë ®Þa vÞ kia, kh«ng cßn lμ ®øa trÎ vμ còng ch−a trë thμnh ng−êi lín(15). Ng−ìng kÝch thÝch d−íi (Liminality) (17) : Theo Turner , ®©y lμ Theo Victor W. Turner, t×nh tr¹ng tr¹ng th¸i vμ tiÕn tr×nh chuyÓn tiÕp gi÷a ng−ìng “th−êng ®−îc vÝ nh− tr¹ng th¸i mét lÔ chuyÓn ®æi. Trong giai ®o¹n im l×m chÕt, tr¹ng th¸i thai nhi n»m ng−ìng, ®Æc tr−ng cña ng−êi thô lÔ lμ trong tö cung, ë trong bãng tèi, cßn kh«ng râ rμng bëi hä ®ang tr¶i qua mét l−ìng tÝnh, cßn ë t×nh tr¹ng hoang d·, kh«ng gian v¨n hãa cã rÊt Ýt hoÆc kh«ng vμ gièng nh− nhËt thùc hay nguyÖt cã nh÷ng thuéc tÝnh gi÷a chõng. Tr¹ng thùc”(16). Victor Turner chñ yÕu ®i s©u th¸i vμo ph©n tÝch sù chuyÓn tiÕp cña c¸ nh©n. Sù chuyÓn tiÕp ®ã lμm cho c¸ 15. Victor W. Turner. T×nh tr¹ng nöa vêi: Giai ®o¹n nh©n ë tr¹ng th¸i bång bÒnh, kh«ng râ ng−ìng kÝch thÝch d−íi trong c¸c nghi lÔ chuyÓn ®æi, rÖt, kh«ng ë bªn nμy còng kh«ng ë bªn Folklore: ThÕ giíi, mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu c¬ b¶n, Nxb. Khoa häc x· héi, H., 2005, tr. 326. kia, kh«ng ë bªn trong còng kh«ng ë 16. Victor W. Turner. T×nh tr¹ng nöa vêi: Giai ®o¹n bªn ngoμi. §©y lμ thêi k× quan träng vÒ ng−ìng kÝch thÝch d−íi..., S®d, tr. 325. nghi lÔ còng nh− ®èi víi cuéc sèng x· héi nãi chung. 20
NguyÔn C«ng Hoan. TiÕp cËn lÝ thuyÕt nghi lÔ … 21 17. Héi khoa häc lÞch sö ViÖt Nam. Nh÷ng vÊn ®Ò tè cÊu thμnh. Nh÷ng yÕu tè cÊu thμnh nh©n häc t«n gi¸o, Nxb. §µ N½ng vµ T¹p chÝ X−a vµ nμy ®−îc t¸ch ra vμ ®−îc chÊp nhËn Nay, H., 2006, tr. 467. mét c¸ch kh«ng suy nghÜ, th× giê ®©y tr−íc ®ã hoÆc s¾p tíi mang tÝnh gi÷a t¹o thμnh vËt thÓ ph¶n ¸nh cho nh÷ng chõng. Ng−êi trong tr¹ng th¸i ng−ìng ng−êi nhËp m«n b»ng c¸c qu¸ tr×nh ®−îc cëi bá mäi ®Þa vÞ vμ thÈm quyÒn, nh− phãng ®¹i mét sè yÕu tè vμ ph©n t¸ch ra khái cÊu tróc x· héi ®−îc duy tr× biÖt chóng th«ng qua c¸c vËt ®i kÌm. Sù vμ ®−îc quy ®Þnh bëi quyÒn lùc, ®−îc truyÒn ®¹t th«ng tin còng gåm 3 qu¸ n©ng lªn mét ®Þa vÞ x· héi chung nhÊt tr×nh theo tr×nh tù: th«ng qua nguyªn t¾c vμ thö th¸ch. Mét lμ, quy m« nhá mét nÒn v¨n hãa Chñ thÓ (®èi t−îng thô th−ëng chÝnh) vÒ c¸c thμnh phÇn vμ nh©n tè ®· ®−îc cña nghi lÔ chuyÓn ®æi trong giai ®o¹n thõa nhËn; ng−ìng kÝch thÝch d−íi lμ “v« h×nh”, kh«ng vÒ thÓ x¸c th× còng lμ cÊu tróc x· Hai lμ, t¸i kÕt hîp chóng thμnh c¸c héi. Tr¹ng th¸i ®ang chuyÓn ®æi cã nghÜa khu«n mÉu vμ h×nh d¹ng k× qu¸i vμ dÞ lμ con ng−êi ®ang ë ng−ìng kÝch thÝch th−êng; d−íi, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng mét c¸i tªn Ba lμ, t¸i kÕt hîp sao cho chóng trë hoÆc b»ng mét hÖ thèng biÓu t−îng. nªn cã ý nghÜa víi tr¹ng th¸i vμ ®Þa vÞ §Æc ®iÓm cña sù chuyÓn ®æi trong míi cña ng−êi nhËp m«n(18). nh÷ng x· héi t−¬ng ®èi æn ®Þnh, nh÷ng H¬n n÷a, trong nghi lÔ nhËp m«n cã nghi thøc nhËp m«n, mÆc dï lμ b−íc vμo nh÷ng tiÒn ®Ò nhÊt ®Þnh vμ nh÷ng nÒn ng−ìng tr−ëng thμnh cña x· héi hay t¶ng x©y dùng c¬ b¶n t¹o thμnh mét hÖ thμnh viªn cña tæ chøc nμo ®ã,v.v… ®Òu vò trô hμi hßa. B¶n th©n ng−êi nhËp m«n lμ nh÷ng giai ®o¹n ngoμi lÒ (hay ng−ìng còng kh«ng thÓ thÈm tra ®−îc b¶n chÊt kÝch thÝch d−íi). Nghi lÔ ph©n li vμ nghi cña chóng. Trong hoμn c¶nh nμo ®ã th× lÔ héi nhËp cã nhiÒu Èn ý râ rμng h¬n mμu s¾c tr¾ng, ®á, ®en ®−îc diÔn gi¶i ®Çy cÊu tróc x· héi so víi nghi lÔ ng−ìng ®ñ c¸c tÝnh chÊt t−¬ng ®ång. Nã kÕt hîp kÝch thÝch d−íi. con ng−êi vμ ®Þa vÞ cña con ng−êi mét Trong cÊu tróc cña ng−ìng kÝch c¸ch s©u s¾c, nã chØ ®ang biÕn ®æi, tån thÝch d−íi, nh÷ng ng−êi nhËp m«n ®· t¹i sù rμng buéc gi÷a c¸c c¸ nh©n, céng ®−îc ®−a ra khái vÞ trÝ cÊu tróc cña hä ®ång l¹i víi nhau. Chóng ®Òu ®−îc vμ v× vËy còng rêi bá nh÷ng gi¸ trÞ, h−ëng sù linh thiªng víi nhau vμ c¶ vÒ quy t¾c, t×nh c¶m, vμ nh÷ng kÜ thuËt mÆt x· héi. g¾n kÕt nh÷ng vÞ trÝ ®ã. Hä còng bÞ Trong nghi lÔ chuyÓn ®æi chñ yÕu t−íc bá c¸c thãi quen cò, vÒ t− duy, c¶m ph©n tÝch ®èi t−îng ®−îc thô h−ëng gi¸c vμ hμnh ®éng. Trong giai ®o¹n chÝnh trong sù thay ®æi vai trß, vÞ thÕ, ng−ìng kÝch thÝch d−íi, ng−êi nhËp nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm, t− c¸ch sau mçi m«n bÞ b¾t buéc vμ ®−îc khuyÕn khÝch suy ngÉm vÒ x· héi, thÕ giíi cña hä vμ nghi lÔ. Sù chuyÓn ®æi vÒ vai trß, vÞ thÕ, nh÷ng nguån søc m¹nh ®· lμm n¶y nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm, t− c¸ch kh¸c sinh vμ duy tr× chóng. Ng−ìng kÝch tr−íc khi lμm nghi lÔ chuyÓn ®æi vÒ c¶ thÝch d−íi cã thÓ ®−îc m« t¶ phÇn nμo ®Þa vÞ trong x· héi, dßng téc, gia ®×nh nh− mét giai ®o¹n ph¶n ¸nh. Nh÷ng ý còng nh− chÝnh b¶n th©n ng−êi thô t−ëng, t×nh c¶m, vμ sù kiÖn mμ tõ tr−íc h−ëng chÝnh vμ nh÷ng ng−êi tham dù. tíi nay ®−îc kÕt thμnh h×nh d¹ng, ®−îc chÊp nhËn, vμ ®−îc chuyÓn thμnh yÕu 21
22 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 10 - 2010 18. Victor W. Turner. T×nh tr¹ng nöa vêi: Giai ®o¹n ng−ìng kÝch thÝch d−íi trong c¸c nghi lÔ chuyÓn ®æi,... S®d, tr. 343. B¶ng 2: S¬ ®å Nghi lÔ chuyÓn ®æi(19) Giai ®o¹n Kh¸i qu¸t chung Nghi lÔ chuyÓn ®æi cã liªn ®íi Tuæi Êu th¬ Häc c¸ch øng xö cña x· héi vµ kÜ n¨ng, kÜ Nghi lÔ ®Æt tªn: sau khi ra ®êi cha thuËt, t¨ng tr−ëng vÒ c¶ trÝ n·o vµ thÓ chÊt, mÑ sÏ lµm lÔ ®Æt tªn cho ®øa trÎ. nh−ng giíi h¹n vÒ quan hÖ x· héi vµ tr¸ch nhiÖm kinh tÕ. Tuæi dËy th× Thêi k× ph¸t triÓn giíi tÝnh, tr¸ch nhiÖm x· Nghi lÔ tuæi dËy th× b−íc sang giai héi cña ng−êi tr−ëng thµnh trë thµnh ng−êi ®o¹n chuÈn bÞ trë thµnh ng−êi lín. lín, nh−ng trong mét x· héi kh«ng ®Æc quyÒn. Giai ®o¹n nµy, hä ch−a ®ñ kinh tÕ hay tr¸ch nhiÖm ®èi víi mäi x· héi. Tr−ëng thµnh (Nghi Cã tr¸ch nhiÖm víi x· héi ®èi víi c¸c hµnh vi Trong giai ®o¹n nµy, hä kÕt lÔ h«n nh©n) cña m×nh g©y ra. §ång thêi, hä ®−îc h−ëng h«n/hay trë thµnh bËc lµm cha lµm tÊt c¶ nh÷ng ®Æc lîi vÒ kinh tÕ hay tr¸ch mÑ. Bªn c¹nh ®ã, hä cã nh÷ng vÞ nhiÖm, nghÜa vô, hµnh vi cña m×nh ®èi víi thÕ x· héi, gia ®×nh,v.v… gia ®×nh, x· héi. Tuæi giµ (lªn l·o) T×nh tr¹ng tuæi t¸c cña ng−êi tr−ëng thµnh Giai ®o¹n ng−êi lín tuæi vÒ h−u, thô sau ®ã ®Õn ®é tuæi cao. Trong giai ®o¹n nµy, h−ëng nhu cÇu c¸ nh©n, vµ lµm hä cã ®iÒu kiÖn vÒ thÓ chÊt, ®Þa vÞ x· héi trßn vai trß cña m×nh ®èi víi gia trong thêi gian nµy. Trong giai ®o¹n nµy, hä ®×nh vµ x· héi cho thÕ hÖ sau noi lu«n ®Ò cao vai trß x· héi, chÝnh quyÒn, vÞ theo. thÕ cña mçi c¸ nh©n, sù sung tóc vÒ kinh tÕ cña c¸ nh©n. Qua ®êi KiÕp lu©n håi cña mçi con ng−êi ®Òu x¶y ra. Qua ®êi vµ lµm nghi lÔ ch«n cÊt Hä chuyÓn sang mét vÞ thÕ x· héi kh¸c, thÕ cho ng−êi qu¸ cè. Sù th−¬ng tiÕc giíi kh¸c. cña con ch¸u ®èi víi ng−êi qu¸ cè. ¸p dông lÝ thuyÕt nghi lÔ chuyÓn ®æi vμo nghiªn cøu mét ®èi t−îng cô thÓ phøc t¹p, nh−ng mçi ng−êi l¹i dùa trªn th«ng qua mét nghi lÔ còng rÊt khã kh¨n c¬ së vÞ trÝ cña m×nh ®Ó chän lÔ nghi vμ phøc t¹p. LÝ thuyÕt nghi lÔ chuyÓn ®æi t−¬ng xøng cho dï cã cïng mét nghi lÔ ®−îc chia thμnh 3 giai ®o¹n râ rμng, (ch¼ng h¹n nh− nghi lÔ vÒ h«n nh©n, nh−ng ®«i khi nh÷ng giai ®o¹n ®ã tang ma,...). ë lÝ thuyÕt nμy, nhÊn m¹nh kh«ng cã ranh giíi t¸ch b¹ch. V× thÕ, khi ®Õn vai trß cña c¸ nh©n, vai trß chuyÓn nghiªn cøu vÒ nghi lÔ chuyÓn ®æi, ph¶i tiÕp cña ng−ìng c¸ nh©n. Mçi c¸ nh©n cã sù linh ho¹t bëi chñ thÓ cña nã th−êng khi tr¶i qua mét nghi lÔ chuyÓn ®æi nμo lμ c¸ nh©n sèng trong mét céng ®ång ®ã, hä chuyÓn sang ®Þa vÞ vμ vÞ thÕ míi lín, chu k× sèng cña con ng−êi mang trong gia ®×nh còng nh− ngoμi x· héi, tÝnh céng ®ång gièng víi nghi lÔ vßng nh−ng kh«ng gièng nhau vÒ giai ®o¹n ®êi ng−êi. ChÝnh v× vËy, khi nghiªn cøu chuyÓn tiÕp, giai ®o¹n bªn lÒ, hay giai vÒ nghi lÔ chuyÓn ®æi còng cÇn nghiªn ®o¹n t¸i héi nhËp,v.v… ./. cøu c¶ vÒ v¨n hãa cña céng ®ång. §iÓm kh¸c biÖt khi nghiªn cøu nghi lÔ chuyÓn ®æi lμ nghiªn cøu vÒ chÝnh b¶n th©n c¸ nh©n con ng−êi. LÔ nghi cã rÊt nhiÒu vμ 19. Victor W. Turner. T×nh tr¹ng nöa vêi: Giai ®o¹n ng−ìng..., S®d, tr. 343. 22 View publication stats