TR NG ĐI H C TÔN ĐC TH NGƯỜ Ạ Ọ Ứ Ắ
NGÀNH CÔNG NGH SINH H CỆ Ọ
……..o0o………..
BÀI SEMINAR
MÔN: AN TOÀN SINH H CỌ
CH ĐỦ Ề: QU N LÝ R I RO SINH V T BI N ĐI Ả Ủ Ậ Ế Ổ
GEN
PH N TH C V TẦ Ự Ậ
Nhóm th c hi nự ệ :
Nguy n Văn Liêuễ61203300
Lê Tr ng Th nhườ ị 61203450
Nguy n Th Qu nh Thuễ ị ỳ 61203141
Đng Vĩnh L cặ ộ 61203317
RISK MANAGEMENT OF GMOS: PLANTS
QUAN LY RUI RO SINH VÂT BIÊN ĐÔI GENE: TH C Ư
VÂT
RISK MANAGEMENT OF GMOS: PLANTS
a) M ĐUỞ Ầ
Trong nh ng năm gân đây, công nghê sinh hoc (CNSH) đa phat triên môt ư
cach manh me va m c đô s dung nganh khoa hoc tiên tiên nay cang nâng cao. ư ư
CNSH đa va đang đc s dung rông rai vao th c tê cuôc sông va đem lai ươ ư ư
nh ng anh h ng sâu săc. Nh ng thanh t u quyêt đinh cua CNSH đa m ra ư ươ ư ư ơ
giai đoan phat triên vê nghiên c u, ng dung th ng mai cau sinh vât biên đôi ư ư ươ
gen- GMO. Song song v i s phat triên cua GMO, nh ng anh h ng bât l i ơ ư ư ươ ơ
co thê xay ra v i hê sinh thai, s c khoe con ng i khi s dung hoăc giai phong ơ ư ươ ư
GMO ra môi tr ng t nhiên la môi quan tâm cua nhiêu tô ch c, quôc gia trên ươ ư ư
thê gi i. Đê tranh nh ng bât l i nay, hang loat nghiên c u đa đc triên khai ơ ư ơ ư ươ
nhăm đanh gia va quan ly rui ro GMO .
Đ b o đm an toàn trong vi c v n chuy n, x lý và s d ng sinh v tể ả ả ệ ậ ể ử ử ụ ậ
s ng bi n đi gene, Ngh đnh th Cartegena - Hi p c qu c t nh m ràngố ế ổ ị ị ư ệ ướ ố ế ằ
bu c pháp lý các n c có liên quan đã đc thông qua vào năm 2000 nh làộ ướ ượ ư
m t th a thu n b sung c a Công c v đa d ng sinh h c (ĐDSH). Đây làộ ỏ ậ ổ ủ ướ ề ạ ọ
cam k t mang tính l ch s đ c p đn v n đ m i và đang gây tranh cãi. Vi tế ị ử ề ậ ế ấ ề ớ ệ
Nam tham gia Ngh đnh th t năm 2004.ị ị ư ừ
V i m c tiêu b o v ĐDSH kh i các nguy c r i ro c a sinh v t bi n đi gene t oớ ụ ả ệ ỏ ơ ủ ủ ậ ế ổ ạ
ra t công ngh sinh h c hi n đi, th t c th a thu n thông báo tr c đc đc bi từ ệ ọ ệ ạ ủ ụ ỏ ậ ướ ượ ặ ệ
chú tr ng trong văn b n này. Th t c b t bu c cho l n v n chuy n đu tiên xuyênọ ả ủ ụ ắ ộ ầ ậ ể ầ
biên gi i sinh v t bi n đi gene. Theo đó, các qu c gia xu t kh u ph i cung c p thôngớ ậ ế ổ ố ấ ẩ ả ấ
tin cho qu c gia nh p kh u v vi c đánh giá r i ro và tình tr ng qu n lý sinh v t bi nố ậ ẩ ề ệ ủ ạ ả ậ ế
đi gene t i qu c gia mình trong vòng 90 ngày. Trên c s cân nh c, các qu c gia nh pổ ạ ố ơ ở ắ ố ậ
kh u s đa quy t đnh có cho phép nh p kh u kèm ho c không kèm đi u ki n hay tẩ ẽ ư ế ị ậ ẩ ặ ề ệ ừ
ch i trong vòng 270 ngày.ố
Page 2 of 12
RISK MANAGEMENT OF GMOS: PLANTS
Bên c nh đó, văn b n này cũng yêu c u các quy t đnh d đnh nh p kh u ph i cănạ ả ầ ế ị ự ị ậ ẩ ả
c vào đánh giá r i ro đc ti n hành trên c s các k thu t đánh giá đã đc côngứ ủ ượ ế ơ ở ỹ ậ ượ
nh n, quan tâm đn h ng d n và t v n do các t ch c qu c t liên quan xây d ng.ậ ế ướ ẫ ư ấ ổ ứ ố ế ự
Đi u đáng nói là nh ng đánh giá này b t bu c ph i đc th c hi n m t cách h p lý,ề ữ ắ ộ ả ượ ự ệ ộ ợ
ph i d a vào các thông tin và b ng ch ng khoa h c hi n có đ xác đnh, đánh giáả ự ằ ứ ọ ệ ể ị
nh ng nh h ng b t l i có th x y ra c a các sinh v t bi n đi gene đi v i b o t nữ ả ưở ấ ợ ể ả ủ ậ ế ổ ố ớ ả ồ
và s d ng b n v ng ĐDSH, quan tâm đn các r i ro đi v i s c kh e con ng i.ử ụ ề ữ ế ủ ố ớ ứ ỏ ườ
V n đ nh n th c c a công chúng và vai trò c ng đng cũng là m c tiêu h ng t iấ ề ậ ứ ủ ộ ồ ụ ướ ớ
c a văn b n này. Theo đó, các Chính ph thành viên ph i cam k t tăng c ng nh nủ ả ủ ả ế ườ ậ
th c c a công chúng, b o đm cho công chúng có th ti p c n ngu n thông tin và thamứ ủ ả ả ể ế ậ ồ
gia t v n. Đi u 26 Ngh đnh th cũng kh ng đnh, trong quá trình đi đn quy t đnhư ấ ề ị ị ư ẳ ị ế ế ị
nh p kh u, các bên tham gia có th c n xem xét cân nh c y u t v kinh t - xã h iậ ẩ ể ầ ắ ế ố ề ế ộ
phát sinh t tác đng c a sinh v t bi n đi gene đn b o t n và s d ng b n v ngừ ộ ủ ậ ế ổ ế ả ồ ử ụ ề ữ
ĐDSH, đc bi t là quan tâm đn giá tr c a ĐDSH đi v i các c ng đng b n x vàặ ệ ế ị ủ ố ớ ộ ồ ả ứ
đa ph ng sao cho nh t quán v i các nghĩa v qu c t c a mình. Đng th i, các bênị ươ ấ ớ ụ ố ế ủ ồ ờ
tham gia c n h p tác nghiên c u và trao đi thông tin v b t k tác đng nào c a cácầ ợ ứ ổ ề ấ ỳ ộ ủ
sinh v t bi n đi gene đn kinh t - xã h i, đc bi t là tác đng đn các c ng đngậ ế ổ ế ế ộ ặ ệ ộ ế ộ ồ
b n x và đa ph ng.ả ứ ị ươ
M t khác, các bi n pháp c a các qu c gia cũng r t quan tr ng đ th t cặ ệ ủ ố ấ ọ ể ủ ụ
pháp lý qu c t đt đc hi u qu . Các qu c gia thành viên ph i ti n hànhố ế ạ ượ ệ ả ố ả ế
bi n pháp ngăn ng a v n chuy n b t h p pháp ho c vô tình gi i phóng sinhệ ừ ậ ể ấ ợ ặ ả
v t bi n đi gene.ậ ế ổ
b) TH C VÂT BIÊN ĐÔI GEN LA GI. Ư
Khai niêm
Th c v t bi n đi gen là lo i th c v t đc lai t o ra b ng cách sự ậ ế ổ ạ ự ậ ượ ạ ằ ử
d ng các k thu t c a công ngh sinh h c hi n đi, hay còn g i là ụ ỹ ậ ủ ệ ọ ệ ạ ọ k thu tỹ ậ
di truy n,ề công ngh gen hay công ngh DNA tái t h p, đ chuy n m t ho cệ ệ ổ ợ ể ể ộ ặ
m t s gen ch n l c đ t o ra cây tr ng mang tính tr ng mong mu n.ộ ố ọ ọ ể ạ ồ ạ ố Nh ngữ
đc tính đc nghiên c u chính nh kháng thu c b o v th c v t, kháng cônặ ượ ứ ư ố ả ệ ự ậ
trùng, thay đi g hóa h c (bao g m l ng lignin trong cây và kh năng sinhổ ỗ ọ ồ ượ ả
s n).ả
V m t b n ch t, các gi ng lai t tr c đn nay (hay còn g i là gi ngề ặ ả ấ ố ừ ướ ế ọ ố
truy n th ng) đu là k t qu c a quá trình c i bi n di truy n. Đi m khác bi tề ố ề ế ả ủ ả ế ề ể ệ
duy nh t gi a gi ng lai truy n th ng và gi ng chuy n gen là gen (DNA) đcấ ữ ố ề ố ố ể ượ
ch n l c m t cách chính xác d a trên khoa h c công ngh hi n đi và chuy nọ ọ ộ ự ọ ệ ệ ạ ể
vào gi ng cây tr ng đ đem l i m t tính tr ng mong mu n m t cách có ki mố ồ ể ạ ộ ạ ố ộ ể
soát.
Các lo i gen là các chi ti t c a mã ADN dùng đ đi u ch nh các quá trìnhạ ế ủ ể ề ỉ
sinh h c trong sinh v t s ng. K thu t di truy n cho phép ng i ta truy n các genọ ậ ố ỹ ậ ề ườ ề
gi a các lo i sinh v t s ng mà không th lai t o cùng loài m t cách bình th ng.ữ ạ ậ ố ể ạ ộ ườ
Ví d , có th l y m t gen t khu n cài vào cho t bào cây tr ng đ giúp chúngụ ể ấ ộ ừ ẩ ế ồ ể
Page 3 of 12
RISK MANAGEMENT OF GMOS: PLANTS
kháng l i sâu b nh. Quá trình này t o ra các sinh v t s ng đc g i là sinh v tạ ệ ạ ậ ố ượ ọ ậ
bi n đi gen (Genetically Modified Organisms - GMO), t c là bao g m c gia súc,ế ổ ứ ồ ả
gia c m.ầ
Cây GM đc thi t k đ tr ng di n r ng, đc canh, và đn đi n câyượ ế ế ể ồ ở ệ ộ ộ ồ ề
công nghi p.Đa s nh ng nghiên c u đang h ng đn cây d ng (Poplars -ệ ố ữ ứ ướ ế ươ
47%), thông (Pines -19%) và b ch đàn (Eucalyptus - 7%).ạ
c) QU N LÝ R I RO TH C V T CHUY N GENẢ Ủ Ự Ậ Ể
d) Khái ni m qu n lý r i ro ệ ả ủ
Qu n lý r i roả ủ trong an toàn sinh h c ọlà vi c th c hi n ệ ự ệ các bi n pháp anệ
toàn đ ngăn ng a, x lý và kh c ph c nh ng r i ro trong các ho t đngể ừ ử ắ ụ ữ ủ ạ ộ
có liên quan đn sinh v t bi n đi genế ậ ế ổ ; s n ph m, hàng hoá có ngu n g c tả ẩ ồ ố ừ
sinh v t bi n đi gen đi v i s c kh e c a con ng i, môi tr ng và đa d ngậ ế ổ ố ớ ứ ỏ ủ ườ ườ ạ
sinh h cọ
Qu n lý r i ro trong công ngh sinh h c là vi c áp d ng các quy trình vàả ủ ệ ọ ệ ụ
ph ng pháp đ làm ươ ể gi m các tác đng có h i c a m t r i ro xu ng m c có thả ộ ạ ủ ộ ủ ố ứ ể
ch p nh n đc. ấ ậ ượ
e) S liên quan gi a đánh giá r i ro và qu n lý r i ro ự ữ ủ ả ủ
N i dung qu n lý r i là d a trên các k t qu c a đánh giá r i ro và có ộ ả ủ ự ế ả ủ ủ thể
đc mô t nh là các câu tr l i cho các câu h i: ượ ả ư ả ờ ỏ
- C n làmầ
gì?
- Có th làmể
gì?
-
C n làm nh th nào? ầ ư ế
Qu n lý r i ro đc th c hi n d a trên k t qu đánh giá r i roả ủ ượ ự ệ ự ế ả ủ . Qu n lýả
r i ro liên quan đn ủ ế các nh n đnh th n tr ng v lo i r i ro nào c n đc qu nậ ị ậ ọ ề ạ ủ ầ ượ ả
lý (đánh giá t ng th các r i ro), l a ổ ể ủ ự ch n các r i ro c n qu n lý, xác đnh vàọ ủ ầ ả ị
ch n các bi n pháp ki m soát r i ro, quy t đnh có nên c p phép cho ho tọ ệ ể ủ ế ị ấ ạ
đng liên quan đn GMO hay không, n u c p phép thì xác đnh các ộ ế ế ấ ị đi u ki nề ệ
kèm theo đ qu n lý r i ro. ể ả ủ
Các câu h i c th c n đc tr l i nh là m t ph n c a qu n lýỏ ụ ể ầ ượ ả ờ ư ộ ầ ủ ả
r i ro: ủ
- Các r i ro nào ủc n qu n lý? ầ ả
Page 4 of 12
RISK MANAGEMENT OF GMOS: PLANTS
- Các đi u ki n nào ề ệ c n có đ qu n lý các r i ro này? ầ ể ả ủ
- C
ác đi u ki n qu n lý ề ệ ả d ki n ự ế nào là đ đ ki m soát các r i ro này? ủ ể ể ủ
-S c kh e và s an toàn ứ ỏ ự c a con ng i và môi tr ng có đcủ ườ ườ ượ
b o v d i các đi u ả ệ ướ ề ki n c p phép d ki n? ệ ấ ự ế
Nh ng cân nh c v nguyên nhân xu t hi n nguy c (đã đc làm sáng tữ ắ ề ấ ệ ơ ượ ỏ
trong đánh giá r i ủro) là c s đ đa ra các bi n pháp x lý r i ro nh m lo i bơ ở ể ư ệ ử ủ ằ ạ ỏ
nguy c xu t hi n m t cách hi u ơ ấ ệ ộ ệ qu nh t và ngăn ng a các tác đng b t l iả ấ ừ ộ ấ ợ
đã đc nh n di n. M c dù, ượ ậ ệ ặ qu n lý r i ro t p ả ủ ậ trung vào nhi m v ngănệ ụ
ng a, nh ng c quan qu n lý cũng quan tâm đn nhi m v làm sao ừ ư ơ ả ế ệ ụ qu n lý cácả
tác đng b t l i đi v i m t r i ro c th đã đc xác đnhộ ấ ợ ố ớ ộ ủ ụ ể ượ ị .
Các k t lu n v đánh giá r i ro có th đã bao g m nh ng r i ro c n qu n lý,ế ậ ề ủ ể ồ ữ ủ ầ ả
đc bi t n u h u ặ ệ ế ậ qu l n. Các r i ro đc c l ng là cao ho c trung bìnhả ớ ủ ượ ướ ượ ặ
có th c n yêu c u qu n lý. Đánh ể ầ ầ ả giá r i ro cũng có th cung c p đi m kh iủ ể ấ ể ở
đu đ ch n l a các bi n pháp x lý r i ro. Cân nh c các r i ro c th có c nầ ể ọ ự ệ ử ủ ắ ủ ụ ể ầ
qu n lý hay không s đc đa ra trên c s xem xét các k lu n c a đánh giáả ẽ ượ ư ơ ở ế ậ ủ
r i ro, cân nh c các r i ro trong hoàn c nh c th ho c nh t v n c a các ủ ắ ủ ả ụ ể ặ ờ ư ấ ủ
nhóm đi t ng. ố ượ
*** Đánh giá r i roủ là xác đnh tính ch t nguy hi m ti m n và m c đ thi tị ấ ể ề ẩ ứ ộ ệ
h i đã ho c s có th x y ra trong các ho t đng có liên quan đn sinh v tạ ặ ẽ ể ả ạ ộ ế ậ
bi n đi gen, nh t là vi c s d ng và phóng thích sinh v t bi n đi gen; đnế ổ ấ ệ ử ụ ậ ế ổ ế
s n ph m, hàng hoá có ngu n g c t sinh v t bi n đi gen đi v i s c khoả ẩ ồ ố ừ ậ ế ổ ố ớ ứ ẻ
con ng i, môi tr ng và đa d ng sinh h cườ ườ ạ ọ .
f) K ho ch qu n lý r i ro ế ạ ả ủ
K ho ch qu n lý r i ro là m t n i dung quan tr ng giúp c quan qu n lýế ạ ả ủ ộ ộ ọ ơ ả
ra quy t đnh c p ế ị ấ phép hay không c p phép đi v i m t ho t đng liên quanấ ố ớ ộ ạ ộ
đn GMO. ế
K ho ch qu n lý r i ro có th đc chu n b thông qua vi c xem xét m tế ạ ả ủ ể ượ ẩ ị ệ ộ
s v n đ sauố ấ ề :
- C n qu n lý nh ng r i ro nào?ầ ả ữ ủ
- S s d ng nh ng bi n pháp qu n lý nào?ẽ ử ụ ữ ệ ả
- Có th có nhi u cách ti p c n đ đt đc ể ề ế ậ ể ạ ượ cùng m t m c tiêu vàộ ụ
m t s bi n pháp có th không t ng thích v i các bi n pháp ộ ố ệ ể ươ ớ ệ khác.
- Các bi n pháp hi u qu hay không? - Câu h i này có th đc trệ ệ ả ỏ ể ượ ả
l i thông qua đánh ờgiá r i ro. ủ
- Các bi n pháp t t nh t s s d ng nh th nào? ệ ố ấ ẽ ử ụ ư ế
- B n thân các bi n pháp có phát sinh các r i ro m i ho c làm tr mả ệ ủ ớ ặ ầ
tr ng các r i ro hi n có?ọ ủ ệ
- M t bi n pháp x lý gi i quy t m t r i ro (k ho ch b)có th gây raộ ệ ử ả ế ộ ủ ế ạ ể
Page 5 of 12