Toàn tập về V.I.Lê nin - Tập 4

Chia sẻ: Vo Chi Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:371

Thêm vào BST

Báo xấu

76
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các tác phẩm trong tập 4 được V.I.Lê nin viết trong thời gian hoạt động khẩn trương cho việc xây dựng một Đảng vô sản kiểu mới, vạch ra những nguyên tắc cơ bản của cương lĩnh đảng và đấu tranh chống lại chủ nghĩa xét lại ở Nga trên trường quốc tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Toàn tập về V.I.Lê nin - Tập 4

V « s ¶ n t Ê t c ¶ c ¸ c n − í c, ® o µ n k Õ t l ¹ i! V.I. Lª-nin Toµn tËp 4
V.I. Lª-nin Toµn tËp TËp 4 1898 - th¸ng T− 1901 Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi - 2005
lêi nhµ xuÊt b¶n Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lª-nin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi triÓn vÒ nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng x· héi chñ nghÜa. Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ, ®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, ph¸t triÓn lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay. Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi chóng ta hiÖn nay. §¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn c¸c tr−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña C Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1974 Vla®imia IlÝch Lªnin (22-4-1870 − 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n 10102 − 431 π − 713 − 74 ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V. I. Lªnin - Toµn tËp 014 (01) − 74 gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu. Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña Bé V. I. Lªnin - Toµn tËp,
VI VII tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70-80 thÕ kû XX. * * * TËp 4 cña Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp bao gåm c¸c t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin viÕt tõ ®Çu n¨m 1898 ®Õn th¸ng T− n¨m 1901. Lêi tùa §a sè c¸c t¸c phÈm nµy ®−îc viÕt trong thêi gian V. I. Lª- nin bÞ ®µy ë Xi-bi-ri, mét sè t¸c phÈm ®−îc viÕt ë P¬-xcèp, ë V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tËp 4 gåm c¸c t¸c phÈm do Ng−êi viÕt n−íc ngoµi vµ trong thêi kú V. I. Lª-nin tæ chøc b¸o "Tia löa". tõ ®Çu n¨m 1898 ®Õn th¸ng T− 1901. §a sè c¸c t¸c phÈm ®ã Trong thêi gian nµy V. I. Lª-nin ho¹t ®éng rÊt khÈn tr−¬ng cho ®−îc viÕt trong thêi gian bÞ ®Çy ë Xi-bi-ri, cßn nh÷ng t¸c phÈm viÖc x©y dùng mét ®¶ng v« s¶n kiÓu míi, v¹ch ra nh÷ng kh¸c ®−îc viÕt ë P¬-xcèp vµ ë n−íc ngoµi, trong thêi kú tæ chøc nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c−¬ng lÜnh §¶ng vµ ®Êu tranh chèng l¹i b¸o *Tia löa+. §Æc ®iÓm cña nh÷ng n¨m nµy lµ sù ho¹t ®éng chñ nghÜa xÐt l¹i ë Nga vµ trªn tr−êng quèc tÕ. Néi dung nh÷ng t¸c phÈm chÝnh trong tËp nµy ®−îc ph©n khÈn tr−¬ng cña V. I. Lª-nin nh»m x©y dùng mét ®¶ng v« s¶n tÝch kh¸ toµn diÖn trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn kiÓu míi, lµ viÖc v¹ch ra nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c−¬ng Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin (Liªn X«) viÕt cho lÇn xuÊt lÜnh ®¶ng, lµ cuéc ®Êu tranh cña Lª-nin chèng chñ nghÜa xÐt l¹i b¶n b»ng tiÕng ViÖt. ë Nga vµ trªn quèc tÕ. PhÇn Phô lôc vµ c¸c B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t−¬ng Trong khi tiÕp tôc viÕt t¸c phÈm chÝnh cña thêi kú Êy lµ øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®−îc tr×nh bµy cuèn *Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga+, Lª-nin cßn hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých, viÕt trªn c¸c t¹p chÝ hîp ph¸p vµ tiÕn bé nh− t¹p chÝ *B×nh gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm, luËn khoa häc+ vµ *§êi sèng+, nh÷ng bµi chèng bän m¸c-xÝt gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t− t−ëng cña V. I. Lªnin. hîp ph¸p - P. B. Xt¬-ru-vª, M. I. Tu-gan ― Ba-ra-nèp-xki, X. Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lªnin; Chó N. Bun-ga-cèp, P. Nª-gi¬-®a-nèp - vÒ c¸c vÊn ®Ò cã liªn thÝch b»ng ch÷ sè ArËp ( 1) ) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa quan ®Õn ®Ò tµi t¸c phÈm cña m×nh bµn vÒ con ®−êng ph¸t M¸c - Lªnin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng céng triÓn kinh tÕ cña n−íc Nga. Cuéc luËn chiÕn nµy ®−îc tiÕn s¶n Liªn X« (tr−íc ®©y). hµnh trªn c¸c vÊn ®Ò lý luËn vÒ chÝnh trÞ kinh tÕ häc vµ lµ Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ sù tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa xÐt l¹i, cuéc ®Êu Ých cho b¹n ®äc. tranh mµ Lª-nin ®· b¾t ®Çu tiÕn hµnh trong thêi kú Ng−êi ho¹t ®éng ë Pª-tÐc-bua. Th¸ng 3 n¨m 2005. nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia
VIII Lêi tùa Lêi tùa IX Trong bµi *Bµn qua vÊn ®Ò lý luËn vÒ thÞ tr−êng+, trong c¸c Song song víi viÖc ®Êu tranh chèng *nh÷ng nhµ m¸c-xÝt bµi *L¹i bµn vÒ vÊn ®Ò lý luËn vÒ thùc hiÖn+ vµ *Tr¶ lêi «ng P. hîp ph¸p+, Lª-nin cßn v¹ch trÇn sù xuyªn t¹c míi cña Nª-gi¬-®a-nèp+ Lª-nin ®· b¶o vÖ chÝnh trÞ kinh tÕ häc m¸c- nh÷ng ng−êi d©n tuý tù do chñ nghÜa ®èi víi nh÷ng sè liÖu xÝt, chèng l¹i nh÷ng sù xuyªn t¹c cña P. B. Xt¬-ru-vª, M. I. vÒ sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña n−íc Nga, mét sù xuyªn Tu-gan - Ba-ra-nèp-xki vµ nh÷ng bän kh¸c biÖn hé cho chñ t¹c mµ hä ®· tiÕn hµnh nh»m môc ®Ých luËn chøng cho nghÜa t− b¶n; kh«i phôc l¹i kh¸i niÖm cña M¸c vÒ thùc hiÖn, quan ®iÓm vÒ con ®−êng ph¸t triÓn phi t− b¶n chñ nghÜa mét kh¸i niÖm *tÊt nhiªn dÉn ®Õn chç thõa nhËn tÝnh chÊt cña nÒn kinh tÕ Nga. Trong bµi *Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª tiÕn bé lÞch sö cña chñ nghÜa t− b¶n... nh−ng kh«ng v× thÕ c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta. Nh÷ng c«ng tr¹ng míi mµ lµm lu mê, tr¸i l¹i, cßn lµm s¸ng tá tÝnh chÊt nhÊt thêi cña gi¸o s− Ca-r−-sÐp trong lÜnh vùc thèng kª+, Lª-nin ®· lÞch sö cña chñ nghÜa t− b¶n+ (xem tËp nµy, tr. 103). Lª-nin ¸p dông mét c¸ch tµi t×nh ph−¬ng ph¸p m¸c-xÝt trong viÖc ®· chØ râ r»ng chñ nghÜa M¸c c¸ch m¹ng lµ vò khÝ m¹nh nghiªn cøu kinh tÕ cña n−íc Nga, vµ ®· chøng minh r»ng nhÊt ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i sù biÖn hé cho chñ nghÜa t− kÕt luËn cña N. A. Ca-r−-sÐp, mét ng−êi d©n tóy, vÒ sù b¶n, mµ *nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p+ ®ang ®øng trªn gi¶m sót sè l−îng c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y, vÒ sù gi¶m sót lËp tr−êng cña sù biÖn hé ®ã. sè l−îng c«ng nh©n t¹i c¸c c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y, lµ hËu Hai bµi d−íi nhan ®Ò *Chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng qu¶ cña nh÷ng sai lÇm hÕt søc nghiªm träng vÒ mÆt ph−¬ng nghiÖp (Bµn vÒ cuèn s¸ch cña Cau-xky vµ vÒ bµi b¸o cña ph¸p luËn. Trong khi ph©n tÝch tµi liÖu thèng kª ®−îc N. A. «ng Bun-ga-cèp)+ lµ t¸c phÈm ®Çu tiªn cña Lª-nin chèng l¹i Ca-r−-sÐp lÊy lµm c¨n cø, Lª-nin ®· v¹ch râ, víi mét søc *nh÷ng kÎ phª ph¸n M¸c+ trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt. Trong thuyÕt phôc kh«ng g× c−ìng næi, r»ng c«ng nghiÖp vµ cïng c¸c bµi viÕt nµy Lª-nin ®· v¹ch trÇn *nhµ m¸c-xÝt hîp ph¸p+ víi c«ng nghiÖp lµ sè l−îng cña giai cÊp c«ng nh©n ë Nga, X. N. Bun-ga-cèp, lµ kÎ nÊp d−íi chiªu bµi phª ph¸n t¸c ®Òu ph¸t triÓn, vµ ®iÒu ®ã lµ quy luËt. phÈm cña Cau-xky bµn vÒ ruéng ®Êt ®Ó xÐt l¹i nh÷ng luËn Tõ nöa cuèi n¨m 1899, cuéc ®Êu tranh chèng chñ ®iÓm c¬ b¶n cña C. M¸c vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt. nghÜa xÐt l¹i ®· ®−îc më réng vµ mang tÝnh chÊt ®Æc biÖt Lª-nin chØ râ tÝnh chÊt v« c¨n cø cña nh÷ng lêi kh¼ng gay g¾t. Nh÷ng bµi b¸o cña E. BÐc-stanh ®¨ng trªn b¸o ®Þnh cña Bun-ga-cèp vÒ *søc sèng+ cña nÒn kinh tÕ tiÓu chÝ d©n chñ - x· héi §øc, trong ®ã y ®· xÐt l¹i nh÷ng n«ng d−íi chÕ ®é t− b¶n, nhÊn m¹nh tÝnh −u viÖt cña s¶n luËn ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c, - nh÷ng bµi b¸o ®ã ®· trë thµnh ngän cê cña bän xÐt l¹i trong tÊt c¶ c¸c ®¶ng xuÊt lín ®èi víi s¶n xuÊt nhá trong n«ng nghiÖp, sù ph¸ thuéc Quèc tÕ II. s¶n ngµy cµng t¨ng cña n«ng d©n, lµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá, t×nh tr¹ng kh«ng lèi tho¸t cña n«ng d©n lao ®éng d−íi §¶ng d©n chñ - x· héi Nga tr¶i qua thêi kú rêi r¹c, chñ nghÜa t− b¶n. ph©n liÖt, ng¶ nghiªng. §¹i héi I cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (th¸ng Ba 1898) ®· tuyªn bè thµnh lËp VÒ sau, trong t¸c phÈm *VÊn ®Ò ruéng ®Êt vµ *nh÷ng kÎ ®¶ng, tuy vËy håi Êy ®¶ng vÉn ch−a ph¶i lµ mét thÓ phª ph¸n M¸c++ (1901 vµ 1907) Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n thèng nhÊt, tËp trung. nh÷ng quan ®iÓm xÐt l¹i cña X.Bun-ga-cèp, V. TsÐc-nèp, *Ph¸i kinh tÕ+ - mét nhãm c¬ héi chñ nghÜa vµ xÐt E. §a-vÝt vµ Ph. HÐc-tx¬ lµ bän ®· c«ng khai b¶o vÖ vµ ca l¹i h×nh thµnh trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga - ®· tông chÕ ®é t− b¶n trong lÜnh vùc ruéng ®Êt. ñng hé nh÷ng t− t−ëng cña chñ nghÜa BÐc-stanh, ®· kªu
X Lêi tùa Lêi tùa XI gäi chØ h¹n chÕ trong khu«n khæ ®Êu tranh kinh tÕ mµ th«i, ë Nga, mµ cßn gi¸ng vµo bän BÐc-stanh ë T©y ¢u. Trong ®· phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp ë Nga mét ®¶ng *Lêi ph¶n kh¸ng+ Lª-nin kªu gäi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· m¸c-xÝt c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n. Trong nh÷ng ®iÒu héi Nga h·y kiªn quyÕt tuyªn chiÕn chèng tÊt c¶ nh÷ng t− kiÖn ®ã Lª-nin ®· ®Ò ra cho nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt c¸ch t−ëng ®· ®−îc thÓ hiÖn trong b¶n *Credo+, vµ h·y ®øng lªn m¹ng ë Nga mét nhiÖm vô lµ kiªn quyÕt chèng l¹i chñ b¶o vÖ chñ nghÜa M¸c c¸ch m¹ng. nghÜa xÐt l¹i trong phong trµo c«ng nh©n nãi chung vµ ®Æc Lª-nin chØ râ r»ng chñ nghÜa BÐc-stanh *lµ m−u toan biÖt lµ chèng *chñ nghÜa kinh tÕ+, mét biÕn d¹ng cña chñ muèn thu hÑp lý luËn cña chñ nghÜa M¸c, m−u toan muèn nghÜa c¬ héi quèc tÕ ë Nga. biÕn ®¶ng c«ng nh©n c¸ch m¹ng thµnh mét ®¶ng c¶i l−¬ng Vµo gi÷a th¸ng S¸u 1899, lóc cßn ë lµng Su-sen-xc«i-ª, chñ nghÜa+ (tr. 216), vµ ®· kªu gäi h·y kiªn quyÕt chèng l¹i Lª-nin ®−îc biÕt vÒ *lµn sãng ph¶n ®éng ë Pª-tÐc-bua ®· viÖc truyÒn b¸ nh÷ng t− t−ëng c¬ héi chñ nghÜa Êy vµo ®−îc dÊy lªn chèng chñ nghÜa M¸c+; sau ®ã mét th¸ng, n−íc Nga. Lª-nin ®· v¹ch trÇn tÝnh chÊt gi¶ dèi cña nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh cña *ph¸i kinh tÕ+ vÒ *sù khñng ho¶ng cña Ng−êi l¹i nhËn ®−îc b¶n *Tuyªn ng«n+ cña *ph¸i kinh tÕ+, chñ nghÜa M¸c+ vµ vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi mét c¸ch tøc b¶n *Credo+, vµ sau n÷a lµ cuèn s¸ch cña E. BÐc-stanh c¨n b¶n ho¹t ®éng thùc tiÔn cña c¸c ®¶ng c«ng nh©n ë "Nh÷ng tiÒn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô ph−¬ng T©y. VÒ ý ®å cña b¶n *Credo+ muèn t¸ch riªng hai cña ®¶ng d©n chñ - x· héi", trong ®ã BÐc-lanh ®· xÐt l¹i lý h×nh thøc ®Êu tranh kinh tÕ vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ cña giai luËn cña M¸c vµ tuyªn bè r»ng mét bé phËn lín, nÕu kh«ng cÊp c«ng nh©n, th× Lª-nin gäi ®ã lµ mét hµnh vi râ rµng xa ph¶i phÇn lín, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ho¹t ®éng ë rêi chñ nghÜa M¸c; Ng−êi chØ ra r»ng cuéc ®Êu tranh giai Nga tuång nh− ®· hoµn toµn t¸n thµnh quan ®iÓm cña y; cÊp thèng nhÊt cña giai cÊp v« s¶n tÊt yÕu ph¶i kÕt hîp ®Õn th¸ng ChÝn ng−êi ta xuÊt b¶n *Phô tr−¬ng ®Æc biÖt+ cho h×nh thøc ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ h×nh thøc ®Êu tranh kinh sè 7 cña tê *T− t−ëng c«ng nh©n+, trong ®ã nh÷ng nhiÖm vô tÕ. Lª-nin nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña nhiÖm vô ®−îc cña phong trµo c«ng nh©n Nga ®· bÞ ng−êi ta quy thµnh ®Ò ra tr−íc giai cÊp v« s¶n ë tÊt c¶ c¸c n−íc lµ thµnh lËp c¸c nh÷ng cuéc b·i c«ng vµ viÖc lËp ra c¸c héi hîp ph¸p, vµ chÝnh ®¶ng c«ng nh©n ®éc lËp, mµ môc tiªu chÝnh cña c¸c cuèi cïng th× ng−êi ta ®· göi ®Õn cho Lª-nin b¶n ®¶ng Êy lµ giµnh chÝnh quyÒn vÒ tay giai cÊp v« s¶n vµ x©y *Profession de foi+ do Ban chÊp hµnh Ki-Ðp cña §¶ng c«ng dùng x· héi x· héi chñ nghÜa. nh©n d©n chñ - x· héi Nga c«ng bè vµo mïa xu©n 1899; ®©y Lª-nin v¹ch râ r»ng *nh÷ng kÕt luËn+ cña c¸c t¸c gi¶ lµ mét tµi liÖu c«ng khai tuyªn truyÒn *chñ nghÜa kinh tÕ+. b¶n *Credo+ vÒ n−íc Nga kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®−îc Lª-nin ®· phª ph¸n gay g¾t tÊt c¶ nh÷ng tµi liÖu xÐt l¹i tr−íc bÊt kú mét sù phª ph¸n nµo; r»ng viÖc hä phñ nhËn vµ c¬ héi chñ nghÜa ®ã. Cã mét v¨n kiÖn ®· ®ãng vai trß nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n Nga, lín trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi, ®ã lµ phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i lËp mét chÝnh ®¶ng c«ng nh©n bµi *Lêi ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®éc lËp, chøng tá r»ng hä kh«ng hiÓu vai trß lÞch sö cña Nga+, do Lª-nin viÕt, ®©y lµ v¨n kiÖn tËp thÓ ®Çu tiªn cña giai cÊp c«ng nh©n Nga vµ nhiÖm vô bøc thiÕt cña ®¶ng nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng chèng l¹i chñ nghÜa xÐt d©n chñ - x· héi Nga. Lª-nin viÕt: viÖc thùc hiÖn c−¬ng l¹i, nã kh«ng nh÷ng ®· gi¸ng mét ®ßn vµo *ph¸i kinh tÕ+ lÜnh *Credo+, mµ néi dung cña nã tùu trung lµ muèn giai cÊp
XII Lêi tùa Lêi tùa XIII c«ng nh©n Nga chØ ®ãng khung trong cuéc ®Êu tranh kinh ®¹t ®Õn chñ nghÜa x· héi chØ b»ng con ®−êng hßa b×nh, tÕ, cßn *nh÷ng phÇn tö tù do chñ nghÜa - ®èi lËp+ ®Êu vµ nh− vËy lµ quy chñ nghÜa x· héi thµnh chñ nghÜa tù tranh cho *nh÷ng h×nh thøc ph¸p quyÒn+ cã *sù tham gia+ do t− s¶n. Lª-nin viÕt: *§−¬ng nhiªn, giai cÊp c«ng nh©n cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt, - viÖc thùc hiÖn mét c−¬ng lÜnh mong muèn giµnh lÊy chÝnh quyÒn b»ng nh÷ng biÖn nh− thÕ sÏ ch¼ng kh¸c g× mét sù tù s¸t vÒ chÝnh trÞ cña ph¸p hßa b×nh... nh−ng, nÕu giai cÊp v« s¶n tõ chèi viÖc ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga, ch¼ng kh¸c g× viÖc lµm ®×nh giµnh lÊy chÝnh quyÒn b»ng con ®−êng c¸ch m¹ng, th× trÖ nghiªm träng vµ h¹ thÊp nh÷ng nhiÖm vô cña phong thËt lµ ®iªn rå, xÐt c¶ vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn, lÉn vÒ trµo c«ng nh©n Nga. ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ vµ thùc tiÔn, vµ nh− thÕ sÏ chØ lµ *Lêi ph¶n kh¸ng+ ®· tr×nh bµy râ rµng nh÷ng nhiÖm vô nh−îng bé giai cÊp t− s¶n vµ hÕt th¶y mäi giai cÊp h÷u cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. Trong khi chØ râ r»ng s¶n mét c¸ch nhôc nh· th«i+ (tr. 333 - 334). Víi mét th¸i nhiÖm vô tr−íc m¾t cña giai cÊp c«ng nh©n Nga lµ lËt ®æ ®é phÉn né, Lª-nin b¸c bá hµnh ®éng cña tê *T− t−ëng chÕ ®é chuyªn chÕ, Lª-nin viÕt r»ng ®¶ng d©n chñ - x· héi c«ng nh©n+ ®· kh«ng h−íng vÒ nh÷ng c«ng nh©n tiªn ph¶i trë thµnh ng−êi chiÕn sÜ tiªn phong ®Êu tranh cho tiÕn, mµ l¹i h−íng vÒ nh÷ng c«ng nh©n l¹c hËu kÐm gi¸c nÒn d©n chñ, ph¶i ®oµn kÕt xung quanh m×nh tÊt c¶ nh÷ng ngé. Lª-nin phÉn né ®¶ kÝch *ph¸i kinh tÕ+ nh− sau: *C¸c phÇn tö d©n chñ trong n−íc ®Ó tÊn c«ng kÎ thï chung. Lª- ng−êi chØ cã thÓ nãi ®¹i diÖn cho m×nh th«i... c¸c ng−êi nin xem viÖc ®¸nh b¹i *chñ nghÜa kinh tÕ+ lµ ®iÒu kiÖn cÇn kh«ng ®−îc nãi thay cho nh÷ng c«ng nh©n Nga tiªn thiÕt ®Ó thµnh lËp vµ cñng cè ®¶ng d©n chñ - x· héi c¸ch tiÕn!+ (tr. 314 - 315). m¹ng ë Nga. Nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng Nga, ®øng ®Çu lµ Lª- Trong bµi *Mét khuynh h−íng thôt lïi trong phong nin, ®· kh«ng h−íng vÒ *x· héi+ t− s¶n (ph¸i tù do), nh− trµo d©n chñ - x· héi Nga+ Lª-nin ®· v¹ch râ r»ng *ph¸i *ph¸i kinh tÕ+ vÉn kªu gäi, mµ l¹i h−íng vÒ nh÷ng c«ng kinh tÕ+, mµ ®¹i diÖn lµ ban biªn tËp b¸o *T− t−ëng c«ng nh©n tiªn tiÕn. Trong bµi *Mét khuynh h−íng thôt lïi nh©n+, ®· b−íc mét b−íc thôt lïi so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn trong phong trµo d©n chñ - x· héi Nga+ Lª-nin ®· viÕt nh− lý luËn vµ chÝnh trÞ mµ ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga ®· ®¹t sau: "Trong khi giíi trÝ thøc kh«ng høng thó ®èi víi c¸c ®−îc. Trong khi kh«ng nh×n nhËn mét sù thËt lµ ë Nga s¸ch b¸o trung thùc, bÊt hîp ph¸p, th× trong hµng ngò c«ng nh©n ®· b−íc vµo con ®−êng ®Êu tranh chÝnh trÞ, ®· c«ng nh©n, ng−êi ta thÊy lßng khao kh¸t thiÕt tha muèn ®Æt ®−îc nÒn mãng cho ®¶ng d©n chñ - x· héi, chñ nghÜa hiÓu biÕt vµ mèi nhiÖt t×nh ®èi víi chñ nghÜa x· héi, ngµy x· héi ë Nga ®· b¾t ®Çu g¾n víi phong trµo c«ng nh©n, th× cµng t¨ng; trong hµng ngò c«ng nh©n xuÊt hiÖn nh÷ng anh *ph¸i kinh tÕ+ l¹i ®ßi phong trµo c«ng nh©n ph¶i lïi vÒ lËp hïng ch©n chÝnh, nh÷ng ng−êi nµy, mÆc dÇu ph¶i sèng mét tr−êng cña chñ nghÜa c«ng liªn, phñ nhËn nhiÖm vô hµng ®êi sèng th¶m h¹i vµ ph¶i lµm viÖc nh− khæ sai trong c«ng ®Çu cña giai cÊp v« s¶n lµ tiÕn hµnh ®Êu tranh d−íi sù x−ëng, mét c«ng viÖc lµm cho ng−êi ta thµnh ®Çn ®én, l·nh ®¹o cña ®¶ng c«ng nh©n c¸ch m¹ng nh»m lËt ®æ chÕ nh−ng vÉn thÊy m×nh cã ®ñ nghÞ lùc vµ ®ñ ý chÝ ®Ó häc tËp, ®é chuyªn chÕ. häc tËp vµ häc tËp n÷a, vµ ®Ó tù rÌn luyÖn m×nh thµnh Ban biªn tËp b¸o *T− t−ëng c«ng nh©n+ ®· xuyªn t¹c ng−êi d©n chñ - x· héi gi¸c ngé, thµnh "ng−êi trÝ thøc c«ng quan niÖm m¸c-xÝt vÒ ®Êu tranh giai cÊp, phñ nhËn cuéc nh©n"" (tr. 339). Lª-nin ®· gi¸o dôc nh÷ng c«ng nh©n tiªn tiÕn Êy ®Êu tranh c¸ch m¹ng v× chñ nghÜa x· héi, tuyªn bè cã thÓ thµnh nh÷ng c¸n bé l·nh ®¹o t−¬ng lai cña mét ®¶ng cã
XIV Lêi tùa Lêi tùa XV nhiÖm vô l·nh ®¹o quÇn chóng nh©n d©n lËt ®æ chÕ ®é chuyªn bµi nµy Lª-nin chØ râ sù cÇn thiÕt ®èi víi mçi ng−êi d©n chÕ vµ chÕ ®é t− b¶n. chñ - x· héi lµ ph¶i x¸c ®Þnh xem m×nh thuéc phe nµo: Tinh thÇn phÉn né chèng l¹i *chñ nghÜa kinh tÕ+ còng nh÷ng m«n ®å c¸ch m¹ng cña häc thuyÕt C. M¸c, hay lµ thÓ hiÖn trong bµi viÕt cña Lª-nin nhan ®Ò *Bµn vÒ mét b¶n *nh÷ng kÎ phª ph¸n+ hiÖn ®¹i chñ nghÜa M¸c. Ng−êi ®· *Profession de foi++. Trong bµi nµy Lª-nin ®· phª ph¸n gay viÕt nh− sau trong bµi *C−¬ng lÜnh cña chóng ta+: *Chóng g¾t lêi tuyªn bè cña bän c¬ héi chñ nghÜa Nga nãi r»ng ta hoµn toµn ®øng trªn c¬ së lý luËn cña M¸c... Lý luËn ®ã tuång nh− quÇn chóng c«ng nh©n Nga ch−a tr−ëng thµnh ®· chØ râ nhiÖm vô thËt sù cña mét ®¶ng x· héi chñ nghÜa ®Õn møc cã thÓ tiÕn hµnh ®Êu tranh chÝnh trÞ. Lª-nin nhÊn c¸ch m¹ng... lµ tæ chøc cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai m¹nh vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng d©n chñ - x· héi c¸ch m¹ng cÊp v« s¶n vµ l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh ®ã mµ môc ®Ých mµ nhiÖm vô cña nã lµ n©ng cao gi¸c ngé chÝnh trÞ cho c«ng cuèi cïng lµ giai cÊp v« s¶n giµnh lÊy chÝnh quyÒn vµ tæ nh©n, tæ chøc giai cÊp v« s¶n, kªu gäi giai cÊp v« s¶n tiÕn chøc x· héi x· héi chñ nghÜa+ (tr. 231). Lª-nin ®· chØ râ hµnh ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ. nghÜa vô thiªng liªng cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt lµ b¶o vÖ Nh÷ng t¸c phÈm cña Lª-nin viÕt vµo nöa cuèi 1899 - ®Çu lý luËn m¸c-xÝt chèng l¹i nh÷ng m−u toan ®Þnh xuyªn t¹c n¨m 1900 nh»m chèng l¹i m−u toan ®Þnh xuyªn t¹c vµ thu vµ h¹ thÊp lý luËn ®ã. *Kh«ng thÓ cã mét ®¶ng x· héi chñ hÑp chñ nghÜa M¸c thµnh mét thø chñ nghÜa c¶i l−¬ng tÇm nghÜa v÷ng m¹nh, nÕu kh«ng cã lý luËn c¸ch m¹ng ®Ó th−êng, - ®· ®em l¹i cho nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng ë ®oµn kÕt tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa l¹i, ®Ó hä rót Nga mét vò khÝ lý luËn trong cuéc ®Êu tranh kh«ng ®iÒu ra tõ trong lý luËn ®ã tÊt c¶ nh÷ng tÝn ®iÒu cña hä vµ ®em hßa cña hä chèng chñ nghÜa BÐc-stanh vµ chèng "chñ nghÜa ¸p dông lý luËn ®ã vµo nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh vµ kinh tÕ" ― mét biÕn d¹ng cña chñ nghÜa BÐc-stanh. ph−¬ng s¸ch hµnh ®éng cña hä+ (tr. 232). Lª-nin kiªn Cuéc ®Êu tranh nµy lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt quyÕt b¸c bá nh÷ng lêi buéc téi mÞ d©n vÒ chñ nghÜa gi¸o nhiÖm vô lÞch sö mµ Lª-nin ®· ®Æt ra, nhiÖm vô thµnh lËp ë ®iÒu, nh÷ng lêi buéc téi mµ *nh÷ng kÎ phª ph¸n M¸c+ ®· Nga mét ®¶ng m¸c-xÝt c¸ch m¹ng kh«ng dung thø bÊt kú chôp cho nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng, vµ Ng−êi nhÊn mét biÓu hiÖn nµo cña chñ nghÜa c¬ héi, chñ nghÜa xÐt l¹i, m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i vËn dông chñ nghÜa M¸c mét c¸ch chñ nghÜa tháa hiÖp, ®¶ng v« s¶n kiÓu míi, kh¸c víi c¸c s¸ng t¹o. Lª-nin viÕt: *Chóng ta kh«ng hÒ coi lý luËn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi thuéc Quèc tÕ II lµ nh÷ng ®¶ng vÉn M¸c nh− lµ mét c¸i g× ®· xong xu«i h¼n vµ bÊt kh¶ x©m dung n¹p trong néi bé m×nh bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän ph¹m; tr¸i l¹i, chóng ta tin r»ng lý luËn ®ã chØ ®Æt nÒn c¶i l−¬ng chñ nghÜa. §¶ng mµ Lª-nin ®· chuÈn bÞ nh÷ng mãng cho m«n khoa häc mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ng−êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng ®Ó thµnh lËp ra, ph¶i trë thµnh vµ cÇn ph¶i ph¸t triÓn h¬n n÷a vÒ mäi mÆt+ (tr. 232). ®· trë thµnh mét kiÓu mÉu cho toµn thÓ phong trµo c«ng ViÖc th¶o c−¬ng lÜnh ®¶ng ®· ®Æt nhiÖm vô cho nh÷ng nh©n x· héi chñ nghÜa quèc tÕ. ng−êi m¸c-xÝt Nga ph¶i nghiªn cøu cã phª ph¸n nh÷ng v¨n TËp 4 bao gåm nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin, trong kiÖn c−¬ng lÜnh mµ tr−íc ®ã nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®ã Ng−êi tiÕp tôc v¹ch ra c−¬ng lÜnh cña ®¶ng. Thuéc vµo Nga vµ T©y ¢u ®· th«ng qua, tr−íc hÕt lµ c−¬ng lÜnh cña sè c¸c t¸c phÈm ®ã, tr−íc hÕt lµ c¸c bµi *C−¬ng lÜnh cña nhãm *Gi¶i phãng lao ®éng+ vµ c−¬ng lÜnh Ðc-phuya cña chóng ta+ vµ *Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng ta+. Trong c¸c ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc.
XVI Lêi tùa Lêi tùa XVII Tuy ®¸nh gi¸ cao c−¬ng lÜnh cña nhãm *Gi¶i phãng lao ph¶i ñng hé nh÷ng phÇn tö c¸ch m¹ng trong n«ng d©n ®éng+, nh−ng Lª-nin chØ râ r»ng ®©y lµ c−¬ng lÜnh cña nhãm trong cuéc ®Êu tranh cña hä nh»m thñ tiªu nh÷ng tµn nh÷ng ng−êi c¸ch m¹ng sèng ë n−íc ngoµi, hä ch−a tr«ng tÝch cña quan hÖ n«ng n«, còng nh− ph¶i ñng hé giai cÊp thÊy mét phong trµo c«ng nh©n nµo s©u réng ®«i chót vµ v« s¶n n«ng nghiÖp ®ang h×nh thµnh trong cuéc ®Êu mang tÝnh chÊt ®éc lËp ë Nga. CÇn ph¶i tiÕn mét b−íc tiÕp tranh cña hä chèng giai cÊp t− s¶n n«ng th«n. Nh÷ng theo, th¶o ra c−¬ng lÜnh cña ®¶ng c«ng nh©n, mét ®¶ng ®· ®iÒu ®ßi hái ®ã cña Lª-nin lµ sù ph¸t triÓn h¬n n÷a ®−îc mét lo¹t tæ chøc ë Nga x©y dùng nªn, mµ ®»ng sau nh÷ng t− t−ëng vÒ khèi liªn minh gi÷a giai cÊp c«ng nh÷ng tæ chøc nµy lµ giai cÊp c«ng nh©n Nga ®· ®øng lªn tiÕn hµnh ®Êu tranh c¸ch m¹ng. nh©n víi n«ng d©n, t− t−ëng vÒ b¸ quyÒn l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n trong c¸ch m¹ng. ViÖc nghiªn cøu c−¬ng lÜnh Ðc-phuya ®· ®−a Lª-nin ®i ®Õn kÕt luËn r»ng vËn dông c−¬ng lÜnh ®ã lµ mét ®iÒu §Õn cuèi n¨m 1899 Lª-nin viÕt nh÷ng bµi ®Ó phôc vô hoµn toµn hîp quy luËt, bëi v× ë Nga ng−êi ta còng thÊy ®«ng ®¶o ®éc gi¶ c«ng nh©n: *Bµn vÒ c¸c tßa ¸n c«ng nh÷ng qu¸ tr×nh c¬ b¶n t−¬ng tù cña sù ph¸t triÓn t− b¶n nghiÖp+, sau khi ban thanh tra c«ng x−ëng ®−îc trao cho chñ nghÜa, còng thÊy nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n nh− vËy cña nh÷ng chøc n¨ng c¶nh s¸t, *Bµn vÒ b·i c«ng+. nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ cña giai cÊp c«ng nh©n, TËp nµy bao gåm c¸c t¸c phÈm trong ®ã Lª-nin ®· song viÖc vËn dông Êy *tuyÖt nhiªn kh«ng cã nghÜa lµ chØ tr×nh bµy kÕ ho¹ch thiªn tµi cña m×nh vÒ viÖc lËp ra ®¶ng ®¬n gi¶n sao chÐp l¹i+ (tr. 277). Trong khi ®Ò phßng sù m¸c-xÝt, tËp trung, m¹nh mÏ nhê sù thèng nhÊt, sù ®oµn l·ng quªn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö kÕt vµ tÝnh kû luËt. Lª-nin cho r»ng nhiÖm vô tr−íc m¾t cña n−íc Nga - nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy tÊt ph¶i ®−îc thÓ hiÖn vµ bøc thiÕt nhÊt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ®Çy ®ñ trong c−¬ng lÜnh - Lª-nin ®· chØ râ r»ng, mét lµ, lµ kh¾c phôc t×nh tr¹ng ph©n t¸n, thñ c«ng trong ho¹t nhÊt thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh trong c−¬ng lÜnh nh÷ng nhiÖm vô ®éng cña c¸c tæ chøc ®¶ng. Theo ý nghÜ cña Lª-nin th× chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n, giai cÊp ®ã sÏ ph¶i lËt ®æ c«ng cô quan träng bËc nhÊt ®Ó ®oµn kÕt c¸c lùc l−îng chÕ ®é chuyªn chÕ vµ giµnh quyÒn tù do chÝnh trÞ ®Ó tiÕp cña ®¶ng, vÒ mÆt t− t−ëng vµ tæ chøc, ph¶i lµ tê b¸o m¸c- tôc ®Êu tranh cho chñ nghÜa x· héi; hai lµ, cÇn ph¶i ®Æt xÝt bÊt hîp ph¸p toµn Nga. riªng vÊn ®Ò n«ng d©n. Trong c¸c bµi *NhiÖm vô tr−íc m¾t cña chóng ta+, B¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh do Lª-nin viÕt ë n¬i ®i ®µy vµ ®· *Mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch+, Lª-nin ®· kªu gäi nh÷ng ng−êi ®−îc luËn chøng trong mét lo¹t bµi, th× vÒ sau ®· ®−îc m¸c-xÝt c¸ch m¹ng ph¶i lËp tøc b¾t tay vµo viÖc x©y dùng Ng−êi sö dông khi ban biªn tËp b¸o *Tia löa+ tiÕp tôc th¶o vµ tæ chøc thËt v÷ng c¬ quan ng«n luËn cña ®¶ng, vµ do c−¬ng lÜnh. Trong b¶n c−¬ng lÜnh n¨m 1899 cã ®o¹n hÕt søc ®ã còng lµ x©y dùng vµ tæ chøc thËt tèt chÝnh b¶n th©n quan träng nãi râ nh÷ng môc tiªu cuèi cïng cña phong trµo ®¶ng. Lª-nin viÕt: "Mét ®¶ng c¸ch m¹ng ®−îc x©y dùng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi, nãi vÒ xu h−íng cña nã muèn trªn mét c¬ së nh− thÕ vµ ®−îc tæ chøc chÆt chÏ, sÏ lµ giµnh chÝnh quyÒn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu Êy, nãi vÒ mét lùc l−îng chÝnh trÞ quan träng bËc nhÊt trong n−íc tÝnh chÊt quèc tÕ cña phong trµo. Nga hiÖn nay!+ (tr. 251). Lª-nin ®Æc biÖt nghiªn cøu kü vÊn ®Ò th¸i ®é cña ®¶ng Dù th¶o lêi tuyªn bè cña hai ban biªn tËp tê *Tia d©n chñ - x· héi ®èi víi phong trµo n«ng d©n, ®· ®ßi hái löa+ vµ *B×nh minh+ ®· ®−îc viÕt ë P¬-xcèp, khi mµ vÊn ®Ò
XVIII Lêi tùa Lêi tùa XIX xuÊt b¶n hai c¬ quan ng«n luËn: t¹p chÝ chÝnh trÞ - khoa häc vµ chÝnh s¸ch phiªu l−u nh»m môc ®Ých c−íp bãc vµ ¸p bøc tê b¸o chÝnh trÞ toµn Nga, - ®−îc gi¶i quyÕt vµ ®−îc nh÷ng Trung-quèc, mét chÝnh s¸ch ®· ®−îc c¸c chÝnh phñ t− s¶n ng−êi m¸c-xÝt Nga t¸n thµnh. Vµo nöa ®Çu n¨m 1900 Lª-nin ch©u ¢u vµ chÝnh phñ chuyªn chÕ cña Nga thi hµnh. VÊn ®Ò tiÕn hµnh nh÷ng biÖn ph¸p thùc tiÔn nh»m ®¶m b¶o cho c¸c c¬ tèi quan träng - th¶o ra c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña §¶ng quan ng«n luËn Êy cã nh÷ng ph−¬ng tiÖn vËt chÊt, bµi vë, tiÕn c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga - ®· ®−îc bµn ®Õn trong hµnh ®µm ph¸n víi ®¹i biÓu c¸c tæ chøc ë Nga vÒ viÖc cung cÊp bµi *§¶ng c«ng nh©n vµ giai cÊp n«ng d©n+, ®¨ng trong sè 3 tin vµ bµi, lËp ®−êng d©y liªn l¹c, n¬i gÆp gì, tæ chøc vËn b¸o *Tia löa+. Trong bµi nµy Lª-nin ®· tiªn ®o¸n r»ng mét chuyÓn v.v.. khi cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n thµnh thÞ vµ cña n«ng §Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch xuÊt b¶n tê b¸o chÝnh trÞ bÊt hîp d©n c¸ch m¹ng ®−îc hßa thµnh mét dßng th¸c th× qu¸ tr×nh ph¸p, vµo th¸ng B¶y 1900 Lª-nin sang Thôy-sÜ. Trong thêi kú ph¸t triÓn c¸ch m¹ng sÏ ®−îc ®Èy rÊt nhanh. nµy, thêi kú tæ chøc b¸o *Tia löa+ ë n−íc ngoµi Lª-nin ®· gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n lín. Trong tËp nµy cã *NhËt ký ngµy 29 th¸ng Ch¹p 1900+ vµ *VÒ b¶n dù th¶o hiÖp ®Þnh víi Xt¬-ru-vª+ (®−îc in lÇn ®Çu Bµi bót ký **Tia löa+ suýt t¾t nh− thÕ nµo?+ ®· ph¶n ¸nh tiªn) - ®©y lµ nh÷ng v¨n kiÖn cã quan hÖ tíi nh÷ng cuéc sù xung ®ét gay g¾t víi G. V. Plª-kha-nèp trong khi tiÕn ®µm ph¸n gi÷a ban biªn tËp b¸o *Tia löa+ vµ nhãm *d©n hµnh ®µm ph¸n vÒ c¸c h×nh thøc céng t¸c trong tê *Tia löa+ vµ *B×nh minh+. Plª-kha-nèp cã tham väng gi÷ ®Þa vÞ thèng chñ ®èi lËp+ (P. B. Xt¬-ru-vª vµ M. I. Tu-gan ― Ba-ra-nèp- trÞ trong ban biªn tËp, ®iÒu ®ã lo¹i trõ kh¶ n¨ng lµm viÖc xki). Nh÷ng cuéc ®µm ph¸n nµy ®−îc tiÕn hµnh vµo th¸ng tËp thÓ mét c¸ch b×nh th−êng. *BÇu kh«ng khÝ tèi hËu th−+, Ch¹p 1900 - th¸ng Giªng 1901. Sau khi cã trong tay mét sè do Plª-kha-nèp t¹o nªn, ®· ®e däa lµm háng viÖc x©y dùng bµi vë, P. B. Xt¬-ru-vª ®Ò nghÞ ®em sö dông sè bµi vë ®ã tê *Tia löa+ vµ nh− vËy ®e däa lµm thÊt b¹i viÖc tËp hîp lùc trong tê *Tia löa+ vµ *B×nh minh+, víi ®iÒu kiÖn gi÷ ®Þa vÞ l−îng ®¶ng xung quanh tê b¸o. ChØ cã nhê sù kiªn tr× vµ hoµn toµn b×nh ®¼ng trong ban biªn tËp. Xt¬-ru-vª còng ®ßi tÝnh nguyªn t¾c cña Lª-nin mµ sù xung ®ét víi Plª-kha-nèp xuÊt b¶n phô tr−¬ng chÝnh trÞ phæ th«ng cña t¹p chÝ *B×nh míi ®−îc gi¶i quyÕt, vµ viÖc xuÊt b¶n tê *Tia löa+ ®· ®−îc minh+, lÊy nhan ®Ò *B×nh luËn thêi ®¹i+, ®−îc xuÊt b¶n song tiÕn hµnh theo kÕ ho¹ch mµ Lª-nin ®· v¹ch. NghÞ lùc cña song víi tê *Tia löa+ vµ *B×nh minh+, nh−ng c«ng khai th× Ng−êi, kinh nghiÖm ho¹t ®éng bÝ mËt cña Ng−êi ®· b¶o kh«ng cã quan hÖ víi ®¶ng d©n chñ - x· héi. Lª-nin ®· kiªn ®¶m cho nh÷ng sè ®Çu cña b¸o *Tia löa+ ra vµo cuèi n¨m quyÕt b¸c bá nh÷ng ®Ò nghÞ nµy, coi ®ã lµ m−u toan muèn lîi 1900 - ®Çu n¨m 1901, ph¸t hµnh mét c¸ch th¾ng lîi nh÷ng dông c¸c c¬ quan ng«n luËn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi c¸ch sè b¸o ®ã ë Nga, bµi vë ®−îc göi ®Õn dåi dµo. m¹ng ®Ó phôc vô lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n tù do. Theo yªu cÇu Trong bµi x· luËn cña sè 1 b¸o *Tia löa+, d−íi nhan ®Ò cña G. V. Plª-kha-nèp, vÒ sau ng−êi ta vÉn cßn tiÕp tôc ®µm *Nh÷ng nhiÖm vô bøc thiÕt cña phong trµo chóng ta+, Lª- ph¸n vÒ viÖc xuÊt b¶n c¬ quan ng«n luËn chung, tuy nhiªn *B×nh nin ®· x¸c ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng, kÕ ho¹ch tæ luËn thêi ®¹i+ ®· kh«ng ®−îc xuÊt b¶n. chøc viÖc thµnh lËp ®¶ng. Còng trong sè b¸o ®ã cã ®¨ng Trong tËp nµy cã nhiÒu bµi lµ kiÓu mÉu vÒ v¨n chÝnh bµi *Cuéc chiÕn tranh Trung-quèc+, trong ®ã Lª-nin kªu gäi luËn phª ph¸n cña Lª-nin, h×nh thøc chÝnh luËn nµy ®−îc tÊt c¶ nh÷ng c«ng nh©n gi¸c ngé ë Nga ®øng lªn chèng l¹i Ng−êi rÊt coi träng trong cuéc ®Êu tranh nh»m thøc tØnh
XX Lêi tùa Lêi tùa IX ®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n d©n. Thuéc lo¹i ®ã cã c¸c bµi ®¨ng trªn t¹p chÝ *B×nh minh+: *§¸nh, nh−ng ®õng ®¸nh chÕt+, *CÇn g× ph¶i ®Èy nhanh sù ®æi thay cña thêi cuéc?+ vµ *Mét sù thèng kª kh¸ch quan+, lµ nh÷ng bµi cïng lÊy chung mét nhan ®Ò *B×nh luËn thêi sù+; còng nh− bµi *ViÖc 183 sinh viªn bÞ c−ìng bøc ®i lÝnh+ ®· ®−îc ®¨ng trong tê *Tia löa+ vµ lêi tùa cho cuèn s¸ch nhá *Nh÷ng ngµy th¸ng N¨m ë Kh¸c-cèp+. ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« V. I. Lª-nin 1900
X Lêi tùa 1 bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta nh÷ng c«ng tr¹ng míi cña gi¸o s− ca-r−-sÐp trong lÜnh vùc thèng kª1 §éc gi¶ Nga rÊt chó ý ®Õn vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta vµ nh÷ng kÕt luËn chñ yÕu rót ra tõ thèng kª ®ã. §ã lµ ®iÒu hoµn toµn dÔ hiÓu, v× vÊn ®Ò nµy g¾n liÒn víi mét vÊn ®Ò réng lín h¬n, tøc lµ vÊn ®Ò *vËn mÖnh cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga+. Nh−ng khèn thay, viÖc so¹n thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y cña ta ®©u cã ®¸p øng ®−îc sù chó ý cña mäi ng−êi ®èi víi sè liÖu cña thèng kª. LÜnh vùc ®ã cña ngµnh thèng kª kinh tÕ ë n−íc ta ®ang ë mét t×nh tr¹ng thËt lµ th¶m h¹i, vµ th¶m h¹i h¬n n÷a cã lÏ lµ viÖc nh÷ng ng−êi lµm thèng kª th−êng tá ra ch¼ng hiÓu g× vÒ tÝnh chÊt nh÷ng con sè mµ hä nghiªn cøu, vÒ tÝnh chÊt chÝnh x¸c vµ gi¸ trÞ cña nh÷ng con sè ®ã ®Ó cã nh÷ng kÕt luËn nµy hay kÕt luËn nä. ChÝnh lêi nhËn xÐt nµy rÊt thÝch hîp ®èi víi t¸c phÈm gÇn ®©y nhÊt cña «ng Ca-r−-sÐp, t¸c phÈm nµy lóc ®Çu ®¨ng trong *Tin tøc cña ViÖn n«ng nghiÖp M¸t-xc¬-va+ (n¨m thø IV, cuèn I), råi sau xuÊt b¶n thµnh s¸ch d−íi nhan ®Ò rÊt kªu: *Nh÷ng tµi liÖu vÒ kinh tÕ quèc d©n Nga. I. C«ng nghiÖp c«ng x−ëng - nhµ m¸y cña chóng ta vµo gi÷a nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX+ (M¸t-xc¬-va, 1898). Trong t¸c phÈm nµy, «ng Ca-r−-sÐp ®· cè g¾ng rót ra nh÷ng kÕt luËn tõ tËp tµi liÖu võa xuÊt b¶n cña Côc c«ng th−¬ng nghiÖp vÒ nÒn c«ng nghiÖp c«ng
2 V. I. L ª - n i n Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 3 x−ëng - nhµ m¸y cña n−íc ta*. Chóng t«i ®Þnh ph©n tÝch tØ mØ nhiÒu tµi liÖu h¬n mét chót, nh−ng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ nã nh÷ng kÕt luËn cña «ng Ca-r−-sÐp, vµ ph©n tÝch ®Æc biÖt nh÷ng kh«ng m¾c nh÷ng khuyÕt ®iÓm lín mµ nh÷ng tµi liÖu ph−¬ng ph¸p cña «ng ta. Chóng t«i nghÜ r»ng ph©n tÝch nh− tr−íc kia kh«ng cã, nh÷ng khuyÕt ®iÓm lµm khã kh¨n vËy sÏ bæ Ých kh«ng nh÷ng cho viÖc x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p mµ ®Õn cùc ®iÓm viÖc sö dông nh÷ng tµi liÖu ®ã vÒ mÆt lµ mét ngµi gi¸o s− nµo ®ã ®· dïng ®Ó nghiªn cøu tµi liÖu cña nguån tµi liÖu thèng kª c¸c c«ng x−ëng - nhµ m¸y. Lêi m×nh (vÒ ®iÓm nµy, chØ cÇn dµnh mét vµi dßng cña mét bµi phª nãi ®Çu cña b¶n "Danh s¸ch" nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh chÊt b×nh còng ®ñ), mµ cßn bæ Ých cho viÖc x¸c ®Þnh xem nh÷ng sè thiÕu sãt cña nh÷ng tµi liÖu thèng kª tr−íc ®ã vµ do ®ã liÖu thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y cña n−íc ta lµ ®¸ng tin x¸c ®Þnh râ môc ®Ých cña tËp tµi liÖu xuÊt b¶n: kh«ng ®−îc ®Õn møc ®é nµo, xem nh÷ng sè liÖu Êy cho phÐp ®i tíi nh÷ng lµ tµi liÖu tham kh¶o, mµ chÝnh lµ tµi liÖu dïng nh÷ng kÕt luËn g×, xem thèng kª Êy cã nh÷ng yªu cÇu nµo lµ cho thèng kª. Nh−ng nÕu b¶n "Danh s¸ch" ®−îc coi lµ chñ yÕu nhÊt, vµ nh÷ng ng−êi nghiªn cøu thèng kª Êy cã mét tËp thèng kª th× ai còng thÊy ngay r»ng nã hoµn toµn nh÷ng nhiÖm vô g×. kh«ng cã nh÷ng con sè tæng hîp, bÊt cø lµ nh÷ng sè tæng Trong nguån tµi liÖu mµ «ng Ca-r−-sÐp sö dông, nh− hîp nµo. Mong r»ng mét Ên phÈm nh− thÕ, - mét Ên chÝnh ®Çu ®Ò cña nã ®· chØ râ, cã b¶n danh s¸ch c¸c c«ng phÈm ®Çu tiªn thuéc lo¹i nµy, lo¹i kh«ng cã nh÷ng con x−ëng vµ nhµ m¸y cña ®Õ quèc Nga n¨m 1894/95. ViÖc sè tæng hîp, - sÏ lµ Ên phÈm cuèi cïng. MÆt kh¸c, nÕu xuÊt b¶n mét b¶n danh s¸ch ®Çy ®ñ vÒ tÊt c¶ nh÷ng c«ng dïng lµm s¸ch tham kh¶o th× khèi l−îng ®å sé nh÷ng tµi x−ëng vµ nhµ m¸y (nghÜa lµ nh÷ng x−ëng c«ng nghiÖp liÖu ch−a chØnh lý tr×nh bµy d−íi h×nh thøc mét ®èng t−¬ng ®èi lín h¬n, víi nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ lo¹i nh÷ng con sè, lµ mét mí hæ lèn v« Ých. Lêi nãi ®Çu cña x−ëng nh− thÕ nµo th× coi lµ lín) kh«ng ph¶i lµ mét ®iÒu b¶n "Danh s¸ch" phª ph¸n nghiªm kh¾c r»ng nh÷ng b¶n míi l¹ trong s¸ch b¸o ë n−íc ta. Ngay tõ n¨m 1881, «ng kª khai do c¸c chñ x−ëng cung cÊp cho bé tõ tr−íc tíi Oãc-lèp vµ «ng Bu-®a-gèp ®· lËp *B¶n chØ dÉn vÒ c¸c c«ng ®ã, "bao giê còng chøa ®ùng nh÷ng tµi liÖu kh«ng rµnh x−ëng vµ nhµ m¸y+, mµ b¶n in lÇn cuèi cïng (lÇn thø 3) lµ m¹ch, n¨m nµo còng gièng nhau, khiÕn ng−êi ta kh«ng vµo n¨m 1894. Tr−íc ®ã, ngay tõ n¨m 1869, *Niªn gi¸m x¸c ®Þnh ®−îc ®óng, dï chØ lµ sè l−îng hµng hãa ®−îc s¶n cña Bé tµi chÝnh+ (thiªn I) ®· cã mét danh s¸ch c«ng x−ëng xuÊt ra. ThÕ mµ nh÷ng sè liÖu ®Çy ®ñ nhÊt vµ ®¸ng tin ghi trong b¶n chó thÝch ®Ýnh theo nh÷ng b¶n thèng kª nhÊt vÒ c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau l¹i lµ tuyÖt ®èi cÇn vÒ c«ng nghiÖp. Tµi liÖu dïng cho tÊt c¶ nh÷ng Ên phÈm thiÕt" (tr. I). DÜ nhiªn chóng t«i kh«ng hÒ cã ý ®Þnh biÖn hé cho nµy ®Òu lÊy tõ nh÷ng b¶n kª khai mµ c¸c chñ c«ng chÕ ®é thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y tr−íc kia cña ta, x−ëng vµ nhµ m¸y, chiÓu theo ph¸p luËt, ph¶i cung cÊp mét chÕ ®é hoµn toµn lçi thêi, mét chÕ ®é c¶ vÒ kÕt cÊu lÉn hµng n¨m cho bé. Tuy b¶n tµi liÖu cña Côc c«ng th−¬ng vÒ chÊt l−îng ®Òu cã tÝnh chÊt thuÇn tóy cña thêi kú tr−íc nghiÖp kh¸c víi nh÷ng b¶n in tr−íc ®©y ë chç lµ nã cã c¶i c¸ch. Nh−ng cho ®Õn ngµy nay n÷a, tiÕc thay, ng−êi ta vÉn hÇu nh− kh«ng thÊy cã ®−îc nh÷ng sù c¶i tiÕn trong * *Bé tµi chÝnh. Côc c«ng th−¬ng nghiÖp. C«ng nghiÖp c«ng x−ëng - viÖc lµm thèng kª nµy. B¶n "Danh s¸ch" ®å sé võa míi xuÊt nhµ m¸y ë Nga. Danh s¸ch c¸c c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y+. Xanh Pª-tÐc-bua. b¶n còng ch−a cho phÐp ta nãi ®−îc r»ng chÕ ®é thèng kª 1897, tr. 63 + VI + 1047. cò, mµ ai còng nhÊt trÝ thõa nhËn lµ tåi, ®· cã ®−îc mét
4 V. I. L ª - n i n Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 5 c¶i tiÕn ®¸ng kÓ nµo. Nh÷ng b¶n kª khai "kh«ng cho phÐp x¸c ph¸p thèng kª ®ßi hái ph¶i c«ng bè b¶n mÉu ®· ®−îc dïng ®Þnh ®−îc ®óng, dï chØ lµ sè l−îng hµng hãa ®−îc s¶n ®Ó thu thËp tµi liÖu. ViÖc ph©n tÝch sau ®©y nh÷ng tµi liÖu xuÊt ra"... V¶ l¹i b¶n "Danh s¸ch" dï lµ rÊt míi, còng tuyÖt cña b¶n "Danh s¸ch" sÏ v¹ch cho chóng ta thÊy r»ng nh÷ng ®èi kh«ng cung cÊp ®−îc mét tµi liÖu nµo vÒ sè l−îng vÊn ®Ò c¨n b¶n trong viÖc thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y hµng hãa c¶, trong khi ®ã th× "B¶n chØ dÉn" cña «ng Oãc- ch−a hÒ ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch s¸ng tá. §èi víi viÖc kiÓm lèp, ch¼ng h¹n, l¹i cã nh÷ng tµi liÖu Êy vÒ mét sè rÊt lín tra l¹i tµi liÖu th× ®©y lµ ý kiÕn cña «ng Mi-cu-lin, ch¸nh c«ng x−ëng, vµ ngay c¶ vÒ hÇu nh− toµn bé c¸c c«ng thanh tra c¸c c«ng x−ëng tØnh KhÐc-x«n, mét ng−êi ®· tõng x−ëng trong mét sè ngµnh s¶n xuÊt, cho nªn biÓu ®å tæng thùc tÕ lµm c«ng viÖc kiÓm tra ®ã vµ lµ t¸c gi¶ mét quyÓn hîp ®· ®−a ra ®−îc nh÷ng sè l−îng s¶n phÈm (trong nh÷ng x−ëng thuéc da, x−ëng cÊt r−îu, x−ëng g¹ch, s¸ch ph©n tÝch nh÷ng sè liÖu thèng kª thu thËp ®−îc t¹i x−ëng xay h¹t, x−ëng xay bét m×, trong ngµnh chÕ t¹o s¸p tØnh KhÐc-x«n, theo chÕ ®é thèng kª míi. vµ mì lîn, trong nghÒ bãc vá lanh vµ nghÒ lµm bia). VËy "V× kh«ng thÓ thùc sù kiÓm tra ®−îc tÊt c¶ nh÷ng con sè do mµ nh÷ng tµi liÖu cña "B¶n chØ dÉn" l¹i sö dông chÝnh c¸c chñ x−ëng c«ng nghiÖp cung cÊp trong c¸c b¶n kª khai cña ngay nh÷ng b¶n kª khai cò th«i. B¶n "Danh s¸ch" tuyÖt hä, nªn ph¶i göi tr¶ l¹i hä nh÷ng b¶n Êy ®Ó söa ch÷a, nh−ng chØ nhiªn kh«ng ®−a ra ®−îc mét tµi liÖu nµo vÒ thiÕt bÞ c¶, göi tr¶ l¹i trong tr−êng hîp c¸c lêi kª khai m©u thuÉn mét c¸ch trong khi ®ã th× "B¶n chØ dÉn" l¹i cung cÊp ®−îc nh÷ng tµi hiÓn nhiªn víi nh÷ng tµi liÖu do nh÷ng xÝ nghiÖp t−¬ng tù kh¸c liÖu Êy vÒ nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt. "Lêi nãi ®Çu" miªu t¶ nh− ®−a ra, hoÆc m©u thuÉn víi nh÷ng tµi liÖu thu l−îm ®−îc trong sau vÒ sù thay ®æi trong thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y nh÷ng cuéc kiÓm tra xÝ nghiÖp. Dï sao th× nh÷ng ng−êi cung cÊp cña ta: tr−íc kia, tµi liÖu lµ do nh÷ng chñ x−ëng cung cÊp, sè liÖu còng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù chÝnh x¸c cña nh÷ng sè th«ng qua Së c¶nh s¸t, "theo mét b¶n mÉu s¬ sµi vµ kh«ng liÖu dÉn ra trong c¸c b¶n kª khai cña mçi x−ëng" (*C«ng nghiÖp râ rµng l¾m" vµ kh«ng ®−îc ai kiÓm tra l¹i nh÷ng tµi liÖu c«ng x−ëng - nhµ m¸y vµ c«ng nghiÖp thñ c«ng trong tØnh KhÐc- ®ã. "Do ®ã ng−êi ta thu thËp ®−îc nh÷ng tµi liÖu kh«ng x«n+. ¤-®Ðt-xa, 1897, bµi tùa. Do chóng t«i viÕt ng¶). VËy lµ còng thÓ cho phÐp ®i tíi mét kÕt luËn nµo gäi lµ t−¬ng ®èi nh− tr−íc kia, b¶n th©n nh÷ng chñ x−ëng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh x¸c" (tr. 1). Ngµy nay, ng−êi ta ®· lËp ra mét b¶n vÒ sù chÝnh x¸c cña nh÷ng sè liÖu. Kh«ng nh÷ng c¸c ®¹i diÖn ban mÉu míi chi tiÕt h¬n rÊt nhiÒu, vµ nh÷ng viªn thanh tra thanh tra c«ng x−ëng ®· kh«ng thÓ kiÓm tra ®−îc tÊt c¶ nh÷ng c«ng x−ëng l¹i cã nhiÖm vô tËp hîp vµ kiÓm tra nh÷ng con sè, mµ thËm chÝ hä còng kh«ng ®¶m b¶o (nh− chóng ta sÏ b¶n thèng kª vÒ c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y. Tho¹t nh×n, ng−êi ta t−ëng hiÖn nay ®· cã ®−îc nh÷ng sè liÖu cã thÓ thÊy ë phÇn sau) tÝnh chÊt ®ång nhÊt cña tµi liÖu vµ kh«ng ®¶m dïng ®−îc, v× b¶n mÉu kª khai ®· ®−îc th¶o ra chu ®¸o b¶o cho ng−êi ta cã thÓ so s¸nh ®−îc nh÷ng tµi liÖu víi nhau. vµ viÖc ®¶m b¶o cho c¸c tµi liÖu ®−îc kiÓm tra l¹i lµ hai Chóng t«i sÏ liÖt kª sau ®©y tÊt c¶ nh÷ng khuyÕt ®iÓm ®iÒu kiÖn chñ yÕu ®Ó thµnh c«ng trong viÖc lµm thèng kª. cña b¶n *Danh s¸ch+ vµ cña nh÷ng tµi liÖu mµ b¶n ®ã cung Nh−ng thùc ra, t×nh tr¹ng hçn ®én cò vÉn cßn ch−a thay cÊp. KhuyÕt ®iÓm c¨n b¶n, nh− chóng t«i ®· nãi, ®ã lµ viÖc ®æi. B¶n mÉu tØ mØ, kÌm theo lêi h−íng dÉn, kh«ng ®−îc sao thiÕu hoµn toµn nh÷ng con sè tæng hîp (c¸c t¸c gi¶ cña l¹i trong "lêi nãi ®Çu" cña b¶n "Danh s¸ch", mÆc dÇu ph−¬ng *B¶n chØ dÉn+ ®· lËp ra nh÷ng b¶n tæng hîp vµ cø mçi
6 V. I. L ª - n i n Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 7 lÇn t¸i b¶n lµ hä l¹i bæ sung thªm). ¤ng Ca-r−-sÐp, ®−îc hai ®−îc *®iÒu nhá nhÆt+ nh− thÕ, nh−ng chóng t«i sÏ b¾t nhµ céng t¸c n÷a gióp ®ì, ®· cã ý nghÜ hay lµ muèn kh¾c phôc ®Çu b»ng mét dÉn chøng rót tõ lÞch sö. Cho tíi n¨m 1885, ®−îc Ýt ra lµ mét phÇn thiÕu sãt nµy vµ ®· dùa theo b¶n *Danh trong thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y cña ta ch−a hÒ cã s¸ch+ ®Ó lËp ra b¶n tæng hîp vÒ c«ng nghiÖp c«ng x−ëng - nhµ mét ®Þnh nghÜa nµo vµ mét quy t¾c nµo quy ®Þnh r»ng m¸y ë n−íc ta. ViÖc lµm nµy rÊt bæ Ých vµ ai nÊy cã lÏ sÏ biÕt ¬n kh¸i niÖm *c«ng x−ëng+ lµ chØ dïng ®Ó chØ nh÷ng xÝ «ng ta ®· hoµn thµnh tèt viÖc Êy, nÕu... nÕu nh− «ng Ca-r−-sÐp nghiÖp c«ng nghiÖp lín mµ th«i. Thèng kª *c«ng x−ëng ®·, mét lµ, kÓ ra ®−îc ®Çy ®ñ, dï chØ lµ mét vµi con sè tæng hîp vµ nhµ m¸y+ bao gåm lÉn lén tÊt c¶ nh÷ng x−ëng c«ng mµ «ng ta ®· tÝnh ra ®−îc, vµ, hai lµ, nÕu nh−, trong ph−¬ng nghiÖp (vµ thñ c«ng nghiÖp) ®ñ c¸c lo¹i, ®iÒu nµy dÜ ph¸p xö lý tµi liÖu, «ng ta kh«ng tá ra thiÕu ®Çu ãc phª ph¸n nhiªn lµ g©y nªn mét sù hçn ®én nh− mí bßng bong vÒ mét c¸ch gÇn nh− lµ tr¾ng trîn. Cã th¸i ®é khinh suÊt ®èi víi sè liÖu, v× ng−êi ta tuyÖt ®èi kh«ng tµi nµo lËp næi mét tµi liÖu vµ kh«ng nghiªn cøu tµi liÖu mét c¸ch t−¬ng ®èi *cÆn b¶n danh s¸ch gåm ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c xÝ nghiÖp thuéc lo¹i kÏ+ * vÒ ph−¬ng diÖn thèng kª, «ng Ca-r−-sÐp ®· véi rót ra ë ®ã ®ã víi nh÷ng ph−¬ng tiÖn vµ lùc l−îng mµ chóng ta hiÖn *nh÷ng kÕt luËn+ nªn ®−¬ng nhiªn lµ «ng ta ®· m¾c ph¶i c¶ mét cã (nghÜa lµ trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã mét cuéc ®iÒu tra lo¹t sai lÇm hÕt søc kú quÆc. ®óng ®¾n nµo vÒ c«ng nghiÖp); trong mét sè tØnh hay mét Tr−íc hÕt, chóng ta h·y bµn ®Õn vÊn ®Ò thø nhÊt, vÊn ®Ò sè ngµnh s¶n xuÊt, ng−êi ta thèng kª c¶ hµng tr¨m, hµng c¬ b¶n cña thèng kª c«ng nghiÖp: nªn xÕp nh÷ng xÝ nghiÖp ngh×n x−ëng rÊt nhá, cßn trong nh÷ng tØnh vµ ngµnh nµo vµo lo¹i *c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y+? Ngay c¶ ®Õn c©u hái kh¸c th× ng−êi ta chØ thèng kª *nh÷ng c«ng x−ëng+ lín nµy, «ng Ca-r−-sÐp còng kh«ng ®Æt ra; ch¾c h¼n «ng ta cho mµ th«i. Nh− vËy, ®−¬ng nhiªn nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn cè r»ng *c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y+ lµ c¸i g× ®· ®−îc hoµn toµn g¾ng nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc nh÷ng sè liÖu thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y cña n−íc ta (trong nh÷ng n¨m x¸c ®Þnh råi. Khi nãi ®Õn b¶n *Danh s¸ch+, th×, víi mét giäng 60), ®· ph¶i hÕt søc chó ý tíi vÊn ®Ò ®ã vµ ph¶i cè g¾ng m¹nh b¹o ®¸ng ®−îc dïng vµo mét viÖc lµm tèt, «ng ta qu¶ ph©n biÖt gi÷a nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cã nh÷ng sè liÖu Ýt quyÕt r»ng b¶n Êy, kh¸c víi nh÷ng b¶n tr−íc, ®· thèng kª nhiÒu ®¸ng tin ®−îc vµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cã nh÷ng kh«ng nh÷ng c¸c c«ng x−ëng lín, mµ cßn thèng kª tÊt c¶ c¸c sè liÖu hoµn toµn kh«ng chÝnh x¸c; ph¶i cè g¾ng t¸ch c«ng x−ëng. §iÒu kh¼ng ®Þnh nµy, ®−îc t¸c gi¶ nh¾c l¹i hai riªng nh÷ng x−ëng lín tíi møc ®é khiÕn cã thÓ cã ®−îc lÇn (tr. 23 vµ 34), râ rµng lµ sai lÇm. Sù thËt th× tr¸i h¼n l¹i: nh÷ng sè liÖu tháa ®¸ng vµ nh÷ng x−ëng qu¸ nhá b¶n *Danh s¸ch+ chØ ghi nh÷ng x−ëng lín h¬n, ®ã lµ ®iÓm khiÕn kh«ng thÓ cã ®−îc nh÷ng sè liÖu nh− thÕ. Bu-sen*, kh¸c víi nh÷ng tËp thèng kª vÒ c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y Bèc** vµ Ti-mi-ri-a-dÐp*** ®· ®−a ra nh÷ng ®iÒu chØ dÉn ®· ®−îc xuÊt b¶n tr−íc ®©y. D−íi ®©y chóng t«i sÏ gi¶i thÝch t¹i sao «ng Ca-r−-sÐp l¹i cã thÓ *kh«ng nhËn thÊy+ * *Niªn gi¸m cña Bé tµi chÝnh+. Thiªn I. Xanh Pª-tÐc-bua. 1869. ** *Niªn gi¸m thèng kª cña ®Õ quèc Nga+. §ît II, thiªn 6. Xanh Pª-tÐc- bua. 1872. Tµi liÖu thèng kª vÒ c«ng nghiÖp c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë phÇn * Tr¸i víi ý kiÕn cña t¸c gi¶ bµi phª b×nh ®¨ng trong b¸o *Tin tøc n−íc n−íc Nga thuéc ch©u ¢u, do I. Bèc l·nh ®¹o biªn so¹n. Nga+2 (1898, sè 144), t¸c gi¶ nµy râ rµng lµ Ýt cã kh¶ n¨ng nhËn xÐt cã phª *** *§å biÓu thèng kª c¸c ngµnh chñ yÕu cña c«ng nghiÖp c«ng x−ëng - ph¸n nh÷ng kÕt luËn cña «ng Ca-r−-sÐp, còng nh− b¶n th©n «ng Ca-r−-sÐp nhµ m¸y ë phÇn n−íc Nga thuéc ch©u ¢u, kÌm b¶n kª c¸c c«ng x−ëng vµ Ýt cã kh¶ n¨ng nhËn xÐt cã phª ph¸n nh÷ng con sè cña b¶n *Danh s¸ch+. nhµ m¸y+. 3 thiªn. Xanh Pª-tÐc-bua. 1869, 1870 vµ 1873.
8 V. I. L ª - n i n Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 9 cùc kú quý gi¸ vÒ tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò Êy vµ, nÕu nh− t«i ph¶i ph©n tÝch kü l−ìng ®Þnh nghÜa nµy (vµ chóng t«i ®· nh÷ng ®iÒu chØ dÉn Êy ®−îc nh÷ng ng−êi lµm thèng kª nhÊn m¹nh nh÷ng chç nµo ®Æc biÖt tèi nghÜa), nh−ng tr−íc c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta chó ý tu©n theo vµ ph¸t hÕt, chóng t«i nªu râ r»ng kh¸i niÖm *c«ng x−ëng vµ nhµ triÓn mét c¸ch kü l−ìng, th× cã lÏ ngµy nay chóng ta ®· m¸y+ ®−îc nªu ra lµ kh¸i niÖm hoµn toµn míi mÎ trong cã ®−îc nh÷ng tµi liÖu rÊt kh¶ quan. Nh−ng trªn thùc tÕ thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta: cho tíi nay, ng−êi tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu chØ dÉn Êy ®Òu bÞ bá ngoµi tai, nh− ta ch−a tõng bao giê cã ý ®Þnh chØ dïng kh¸i niÖm *c«ng th−êng thÊy, vµ thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y vÉn gi÷ x−ëng+ ®Ó chØ nh÷ng x−ëng cã mét sè l−îng c«ng nh©n nhÊt nguyªn t×nh tr¹ng lén xén cña nã. Tõ n¨m 1889 trë ®i, ®Þnh hay cã mét ®éng c¬ ch¹y b»ng h¬i n−íc, v.v.. Nãi Côc c«ng th−¬ng nghiÖp b¾t ®Çu xuÊt b¶n *tËp sè liÖu chung viÖc quy ®Þnh mét c¸ch chÆt chÏ kh¸i niÖm *c«ng vÒ c«ng nghiÖp c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë Nga+ (n¨m 1885 x−ëng vµ nhµ m¸y+ lµ ®iÒu tuyÖt ®èi cÇn thiÕt, song ®Þnh vµ nh÷ng n¨m sau). Nh÷ng tËp nµy ®· cã ®«i chót tiÕn bé: ng−êi ta ®· lo¹i nh÷ng xÝ nghiÖp nhá ra, nghÜa lµ nghÜa mµ chóng ta dÉn ra ®ã khèn nçi l¹i rÊt kh«ng chÝnh nh÷ng xÝ nghiÖp s¶n l−îng d−íi 1 000 róp. Cè nhiªn, x¸c, tèi nghÜa vµ m¬ hå. D−íi ®©y lµ nh÷ng ®Æc tr−ng mµ tiªu chuÈn nµy lµ qu¸ thÊp vµ qu¸ ®¬n gi¶n: nÕu mong ®Þnh nghÜa Êy yªu cÇu ph¶i chó ý khi nãi vÒ nh÷ng x−ëng muèn cã ®−îc mét sù ®iÒu tra ®Çy ®ñ vÒ tÊt c¶ nh÷ng cÇn ®−îc ghi trong thèng kª *c«ng x−ëng - nhµ m¸y+: I) x−ëng c«ng nghiÖp cã s¶n l−îng lín h¬n con sè Êy, X−ëng ph¶i thuéc quyÒn qu¶n lý cña ban thanh tra c«ng b»ng c¸ch thu thËp c¸c tµi liÖu Êy th«ng qua Së c¶nh s¸t x−ëng. Râ rµng lµ ng−êi ta kh«ng kÓ nh÷ng x−ëng thuéc th× thËt lµ lè bÞch. Còng nh− tr−íc kia trong mét sè tØnh quèc khè, v.v., nh÷ng xÝ nghiÖp má vµ luyÖn kim v.v.. vµ mét sè ngµnh c«ng nghiÖp, ng−êi ta thèng kª c¶ mét Nh−ng b¶n *Danh s¸ch+ l¹i kÓ ra nhiÒu c«ng x−ëng thuéc sè x−ëng nhá mµ s¶n l−îng vµo kho¶ng tõ 2 000 ®Õn quèc khè vµ nhµ n−íc (xem Danh s¸ch theo thø tù ch÷ c¸i, 5 000 róp, cßn trong nh÷ng tØnh kh¸c vµ nh÷ng ngµnh tr. 1 - 2), vµ chóng ta kh«ng biÕt nh÷ng c«ng x−ëng Êy cã kh¸c, ng−êi ta l¹i bá qua. Sau ®©y chóng ta sÏ thÊy ®−îc thèng kª hay kh«ng trong tÊt c¶ c¸c tØnh, nh÷ng tµi liÖu nh÷ng thÝ dô vÒ ®iÒu ®ã. Sau hÕt, chÕ ®é thèng kª c«ng vÒ nh÷ng c«ng x−ëng Êy cã ®−îc ban thanh tra c«ng x−ëng x−ëng - nhµ m¸y míi nhÊt ë n−íc ta ®· sö dông mét kiÓm tra l¹i hay kh«ng, v.v.. Nãi chung, cÇn nhÊn m¹nh r»ng tiªu chuÈn kh¸c h¼n ®Ó x¸c ®Þnh kh¸i niÖm vÒ *c«ng chõng nµo mµ thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y cña ta ch−a x−ëng vµ nhµ m¸y+. Thuéc ®èi t−îng ®iÒu tra lµ *tÊt c¶ tho¸t khái c¸i m¹ng nhÖn c¸c *côc+ - lµ nh÷ng c¬ quan n¾m nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp+ (trong sè * nh÷ng x−ëng c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp - th× b¶n thèng kª Êy vÉn ch−a thÓ thuéc quyÒn qu¶n lý+ cña ban thanh tra c«ng x−ëng) nµo tèt ®−îc, v× ranh giíi gi÷a c¸c côc th−êng lÉn lén víi *dïng tèi thiÓu 15 c«ng nh©n, vµ c¶ nh÷ng x−ëng dïng nhau vµ thay ®æi; nh÷ng b¶n mÉu kª khai dï cã gièng nhau d−íi 15 c«ng nh©n nh−ng cã mét nåi h¬i, mét m¸y h¬i còng sÏ kh«ng bao giê ®−îc nh÷ng côc kh¸c nhau thùc hiÖn n−íc hay cã nh÷ng m¸y ®éng c¬ c¬ khÝ vµ m¸y mãc kh¸c hoÆc nh÷ng thiÕt bÞ nhµ m¸y vµ c«ng x−ëng+ *. Chóng b¶n lÇn thø 4. Xanh Pª-tÐc-bua. 1897, tr. 35. Do chóng t«i viÕt ng¶). Th«ng t− nµy kh«ng ®−îc in vµo *lêi nãi ®Çu+ cña b¶n *Danh s¸ch+, vµ «ng Ca-r−- * Th«ng t− ngµy 7 th¸ng S¸u 1895, do C«-bª-li-a-tx¬-ki trÝch dÉn sÐp, khi xö lý nh÷ng tµi liÖu cña b¶n *Danh s¸ch+, ®· kh«ng quan t©m ®Õn (*S¸ch chØ nam cña c¸c viªn chøc thanh tra c«ng x−ëng v.v.+. XuÊt viÖc xÐt xem b¶n nµy quan niÖm thÕ nµo lµ *c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y+!!
10 V. I. L ª - n i n Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 11 mét c¸ch nh− nhau. Mét sù tæ chøc hîp lý tÊt nhiªn ®ßi hái 15 ng−êi trë lªn. Ng−êi ta kh«ng biÕt cã ph¶i chØ kÓ nh÷ng ng−êi ta ph¶i tËp hîp tÊt c¶ mäi tµi liÖu vÒ tÊt c¶ nh÷ng c«ng nh©n lµm viÖc trong x−ëng hay ph¶i kÓ c¶ nh÷ng c«ng x−ëng c«ng nghiÖp vµo mét c¬ quan duy nhÊt chØ chuyªn nh©n lµm viÖc ë ngoµi x−ëng; ng−êi ta kh«ng gi¶i thÝch râ tr¸ch viÖc thèng kª vµ ch¨m chó lµm thÕ nµo ®Ó thèng nhÊt c¸ch ph©n biÖt c«ng nh©n lµm viÖc trong x−ëng víi c«ng ®−îc nh÷ng ph−¬ng ph¸p thu thËp vµ xö lý c¸c tµi liÖu. nh©n lµm ë ngoµi x−ëng (v¶ l¹i ®ã lµ mét vÊn ®Ò khã), Chõng nµo ®iÒu nµy ch−a thùc hiÖn ®−îc, th× cÇn ph¶i xem kh«ng biÕt cã ph¶i tÝnh c¶ nh÷ng ng−êi lao ®éng phô hay xÐt mét c¸ch cùc kú thËn träng c¸c sè liÖu cña thèng kª kh«ng, v.v.. Trong quyÓn s¸ch dÉn ra ë trªn, «ng Mi-cu-lin c«ng x−ëng - nhµ m¸y, v× b¶n thèng kª nµy khi th× tÝnh vµo ®· ®−a ra nh÷ng thÝ dô vÒ t×nh tr¹ng lÉn lén do sù mËp mê khi th× lo¹i ra (tïy theo tõng thêi kú vµ tõng tØnh) nh÷ng xÝ nµy g©y nªn. B¶n *Danh s¸ch+ kª ra nhiÒu x−ëng mµ c«ng nghiÖp *thuéc quyÒn qu¶n lý cña côc kh¸c+. ThÝ dô, nh÷ng nh©n chØ lµm viÖc ë ngoµi, tøc lµ ë bªn ngoµi ph¹m vi xÝ nghiÖp má vµ luyÖn kim th× tõ l©u vÉn kh«ng ®−îc thèng x−ëng. Cè nhiªn ý ®Þnh muèn thèng kª ®−îc hÕt th¶y nh÷ng x−ëng thuéc lo¹i Êy (nghÜa lµ hÕt th¶y nh÷ng cöa kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y cña ta tÝnh ®Õn, nh−ng *B¶n chØ hµng ph©n phèi c«ng viÖc vÒ nhµ lµm, hÕt th¶y nh÷ng xÝ dÉn+ cña Oãc-lèp, ngay trong lÇn xuÊt b¶n míi ®©y, vÉn cø nghiÖp giao viÖc cho nh÷ng n¬i gäi lµ x−ëng thñ c«ng, v.v.), kª nhiÒu xÝ nghiÖp nµy (hÇu nh− toµn bé ngµnh s¶n xuÊt chØ lµm cho ng−êi ta buån c−êi, bëi v× chÕ ®é thu thËp tµi ®−êng ray xe löa, nh÷ng nhµ m¸y ë I-giÐp-xc¬ vµ ë Vèt- liÖu nh− hiÖn nay kh«ng cho phÐp lµm nh− vËy; cßn kin-xc¬ trong tØnh Vi-¸t-ca, v.v.) mµ b¶n *Danh s¸ch+ kh«ng nh÷ng con sè vôn vÆt vÒ mét vµi tØnh vµ mét vµi ngµnh kÓ ®Õn, trong khi ®ã th× b¶n *Danh s¸ch+ l¹i kª nh÷ng nhµ s¶n xuÊt th× kh«ng ®¸ng kÓ vµ chØ lµm cho rèi thªm mµ m¸y má vµ luyÖn kim t¹i mét vµi tØnh kh¸c, mµ tr−íc kia th«i. 4) TÊt c¶ nh÷ng x−ëng cã mét nåi h¬i hay mét m¸y b¶n thèng kª *c«ng x−ëng - nhµ m¸y+ kh«ng ghi (thÝ dô nhµ h¬i n−íc ®Òu liÖt vµo sè *c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y+. §ã lµ m¸y ®óc ®ång Xi-men-x¬ trong tØnh £-li-da-vÐt-p«n, tr. 330). dÊu hiÖu chÝnh x¸c nhÊt, vµ ®−îc lùa chän ®óng nhÊt, v× *Lêi nãi ®Çu+ trong b¶n *Danh s¸ch+ cã ghi trong phÇn VIII: viÖc sö dông h¬i n−íc, thùc sù lµ mét ®Æc tr−ng cña sù ngµnh c«ng nghiÖp luyÖn thÐp, nh÷ng lß nÊu gang, nh÷ng ph¸t triÓn cña ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. 5) Nh÷ng x−ëng cã nhµ m¸y ®óc gang vµ ®ång, v.v. (tr. III), nh−ng tuyÖt nhiªn *nh÷ng m¸y ®éng c¬ c¬ khÝ kh¸c+ (kh«ng ph¶i lµ m¸y kh«ng hÒ nãi râ ng−êi ta ®· t¸ch nh÷ng nhµ m¸y má vµ ®éng c¬ h¬i n−íc) còng liÖt vµo sè *nh÷ng c«ng x−ëng vµ luyÖn kim ra khái nh÷ng xÝ nghiÖp *thuéc quyÒn qu¶n lý+ nhµ m¸y+. DÊu hiÖu nµy rÊt m¬ hå vµ qu¸ réng: nã cho cña Côc c«ng th−¬ng nghiÖp nh− thÕ nµo. 2) ChØ cã nh÷ng phÐp xÕp vµo lo¹i c«ng x−ëng, nh÷ng x−ëng sö dông søc x−ëng c«ng nghiÖp lµ ®−îc thèng kª th«i. §Æc tr−ng nµy n−íc, søc ngùa kÐo, søc giã hay thËm chÝ dïng m¸y ®éng kh«ng cã g× lµ râ rµng nh− khi ng−êi ta míi tho¹t nh×n: muèn lùc ngùa ®¹p 3 . V× kh«ng thÓ ®iÒu tra ®−îc tÊt c¶ nh÷ng xÕp riªng nh÷ng x−ëng thñ c«ng vµ n«ng nghiÖp th× cÇn ph¶i x−ëng thuéc lo¹i Êy, nªn kh«ng tr¸nh khái ®i ®Õn kÕt qu¶ tu©n theo nh÷ng quy t¾c chi tiÕt vµ tØ mØ ¸p dông cho tõng lµ cã mét sù lÉn lén mµ ë ®o¹n d−íi ®©y chóng t«i sÏ ®−a ngµnh s¶n xuÊt. ë ®o¹n d−íi n÷a, chóng t«i sÏ dÉn ra nhiÒu ra nh÷ng thÝ dô vÒ sù lÉn lén ®ã. 6) Nh÷ng x−ëng cã thÝ dô vÒ sù lÉn lén do t×nh tr¹ng thiÕu nh÷ng quy t¾c nµy *nh÷ng thiÕt bÞ nhµ m¸y vµ c«ng x−ëng+ ®Òu ®−îc liÖt vµo g©y nªn. 3) Sè l−îng c«ng nh©n trong mçi x−ëng ph¶i tõ sè *c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y+. DÊu hiÖu cuèi cïng nµy, rÊt kh«ng
12 V. I. L ª - n i n Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 13 râ rµng vµ m¬ hå, nã lµm cho tÊt c¶ nh÷ng dÊu hiÖu trªn víi mét gi¸ trÞ s¶n l−îng 660 róp, vµ lµm theo lèi thñ kh«ng cã gi¸ trÞ g× n÷a, vµ nhÊt ®Þnh lµm cho nh÷ng sè liÖu c«ng. Sau n÷a, l¹i còng lµ nh÷ng x−ëng nhuém ë n«ng thµnh lén xén vµ kh«ng thÓ so s¸nh víi nhau ®−îc. NhÊt th«n vµ còng vÉn ë trong tØnh Vla-®i-mia Êy, dïng tõ 0 ®Þnh mçi tØnh sÏ hiÓu ®Þnh nghÜa nµy mét c¸ch kh¸c nhau, v¶ ®Õn 3 c«ng nh©n, vµ lµm theo lèi thñ c«ng, tiÒn c«ng l¹i ®ã cã ph¶i lµ mét ®Þnh nghÜa ch¨ng? Ng−êi ta gäi *c«ng nhuém v¶i lanh ®−îc tõ 150 ®Õn 550 róp (phÇn IV, chÕ x−ëng vµ nhµ m¸y+ lµ mét x−ëng cã nh÷ng thiÕt bÞ kiÓu c«ng biÕn sîi lanh, tr. 141). Råi ®Õn mét *c«ng x−ëng+ dÖt bao x−ëng hay nhµ m¸y... §Êy lµ c¸i thµnh tùu cao nhÊt cña t¶i gai trong tØnh PÐc-m¬ (phÇn V), dïng 6 c«ng nh©n, víi thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y cña n−íc ta. Kh«ng lÊy g× mét gi¸ trÞ s¶n l−îng 921 róp, dïng kü thuËt thñ c«ng (sè lµm l¹ r»ng thèng kª Êy lµm cho ng−êi ta rÊt kh«ng hµi lßng. 3936). Trong nh÷ng tØnh kh¸c (thÝ dô trong tØnh C«-xt¬-r«- Chóng t«i xin dÉn ra nh÷ng thÝ dô lÊy ë tÊt c¶ nh÷ng phÇn ma), dÜ nhiªn còng cã nhiÒu x−ëng thuéc lo¹i ®ã, nh−ng trong b¶n *Danh s¸ch+ ®Ó chøng minh r»ng, ë mét sè tØnh vµ kh«ng ®−îc coi lµ c«ng x−ëng. Mét x−ëng in (phÇn VI), mét sè ngµnh s¶n xuÊt ng−êi ta ®· tiÕn hµnh thèng kª nh÷ng dïng 1 c«ng nh©n vµ cã mét gi¸ trÞ s¶n l−îng 300 róp (sè 4167): trong nh÷ng tØnh kh¸c, ng−êi ta l¹i chØ kÓ nh÷ng x−ëng nhá nhÊt nh− thÕ nµo, do ®ã mµ sinh ra t×nh tr¹ng lÉn x−ëng in lín; ë nhiÒu n¬i kh¸c n÷a th× l¹i kh«ng thÊy ghi lén trong thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y, v× kh«ng sao mét x−ëng in nµo c¶. §©y, mét x−ëng c−a ®−îc coi lµ *nhµ thèng kª ®−îc tÊt c¶ nh÷ng x−ëng thuéc lo¹i Êy. §©y lµ phÇn I: m¸y+, víi 3 c«ng nh©n, x−ëng c−a nµy nhËn ®−îc mét sè *chÕ biÕn b«ng+. ë trang 10 vµ 11, ng−êi ta tÝnh ra cã 5 *c«ng tiÒn c«ng lµ 100 róp ®Ó lµm nh÷ng v¸n ghÐp thïng (phÇn x−ëng+ ë nh÷ng x· thuéc tØnh Vla-®i-mia chuyªn nhuém VII, sè 6274). §©y n÷a, mét x−ëng chÕ biÕn kim lo¹i theo thuª sîi vµ v¶i lanh cho ng−êi kh¸c (sic!1)). §¸ng lÏ ph¶i ghi lèi thñ c«ng (phÇn VIII) víi 3 c«ng nh©n vµ mét gi¸ trÞ s¶n tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng th× ng−êi ta l¹i ghi sè tiÒn c«ng l−îng 575 róp (sè 8962). PhÇn IX (chÕ biÕn kho¸ng s¶n) ghi nhuém, tõ 10 róp (?) ®Õn 600 róp, víi mét sè c«ng nh©n tõ 0 mét sè rÊt lín nh÷ng x−ëng rÊt nhá, ®Æc biÖt lµ nh÷ng (®iÒu nµy ph¶i ch¨ng cã nghÜa lµ ng−êi ta kh«ng cã nh÷ng x−ëng g¹ch, ch¼ng h¹n, dïng 1 c«ng nh©n vµ cã gi¸ trÞ s¶n tµi liÖu vÒ sè l−îng c«ng nh©n, hay lµ kh«ng cã c«ng nh©n l−îng kho¶ng 48 - 50 róp, v.v.. Trong phÇn X (chÕ biÕn lµm thuª? thËt lµ khã mµ biÕt râ) ®Õn 3 ng−êi. Kh«ng cã mét nh÷ng s¶n phÈm ch¨n nu«i) cã kÓ nh÷ng x−ëng nhá lµm ®éng c¬ nµo c¶. §ã lµ nh÷ng x−ëng nhuém cña n«ng d©n, nÕn, nh÷ng x−ëng thuéc da, lµm ®å b»ng da l«ng cõu, vµ nghÜa lµ nh÷ng x−ëng thñ c«ng cæ s¬ nhÊt, ®−îc thèng kª nh÷ng x−ëng kh¸c, v.v., dïng tõ 0 ®Õn 1 hay 2 c«ng nh©n mét c¸ch ngÉu nhiªn ë tØnh nµy vµ dÜ nhiªn l¹i kh«ng ®−îc lµm theo lèi thñ c«ng, víi mét gi¸ trÞ s¶n l−îng ®é vµi tr¨m thèng kª ë c¸c tØnh kh¸c. PhÇn II (chÕ biÕn len) nªu ra còng róp (tr. 489, 507, v.v.). Cßn nh÷ng x−ëng nhá thuÇn tóy thñ trong tØnh Vla-®i-mia Êy *nh÷ng c«ng x−ëng+ ch¶i len thuª c«ng nh− x−ëng Ðp dÇu vµ ®Æc biÖt nh− x−ëng xay bét th× cho ng−êi kh¸c, theo lèi thñ c«ng, sè tiÒn c«ng tõ 12 ®Õn 48 ®−îc kª nhiÒu nhÊt trong phÇn XI (chÕ biÕn thùc phÈm). róp mçi n¨m, dïng tõ 0 ®Õn 1 c«ng nh©n. Mét c«ng x−ëng ChÝnh trong ngµnh xay bét nµy, ®iÒu quan träng h¬n hÕt lµ dÖt lôa ë n«ng th«n (phÇn III, sè 2517) dïng 3 c«ng nh©n, ph©n biÖt mét c¸ch minh b¹ch *nh÷ng nhµ m¸y+ víi nh÷ng x−ëng nhá, song cho tíi nay, ng−êi ta vÉn ch−a lµm nh− 1) - nh− thÕ ®Êy! thÕ, vµ trong tÊt c¶ c¸c tËp thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë
14 V. I. L ª - n i n Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 15 n−íc ta vÉn cßn cã mét sù hçn ®én hoµn toµn vÒ mÆt Êy. 3 c«ng nh©n vµ thu nhËp ®−îc h¬n 100 róp mét chót). D−êng §¹i héi lÇn thø nhÊt c¸c th− ký cña c¸c ñy ban thèng kª nh− lµ do cè ý mµ chÝnh tØnh ¸c-khan-ghen-xc¬ nµy l¹i tuyÖt c¸c tØnh (th¸ng N¨m 1870)* ®· ®Þnh chÊn chØnh l¹i viÖc nhiªn kh«ng ®−îc liÖt kª vµo phÇn Êy trong b¶n *Danh s¸ch+: thèng kª ®èi víi ngµnh xay bét b»ng ph−¬ng ph¸p c«ng nh− thÕ ch¾c h¼n n«ng d©n ë ®Êy hiÖn nay kh«ng nÊu nhùa nghiÖp, nh−ng v« hiÖu qu¶, vµ tõ ®ã, c¸c nhµ lµm thèng th«ng vµ kh«ng chÕ t¹o h¾c Ýn n÷a! Xin chó ý r»ng tÊt c¶ kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta h×nh nh− kh«ng hÒ ®Ó nh÷ng thÝ dô mµ chóng t«i ®· nªu ra ®Òu thuéc vÒ nh÷ng t©m g× ®Õn sù thËt lµ nh÷ng tËp tµi liÖu xuÊt b¶n cña hä x−ëng kh«ng phï hîp víi ®Þnh nghÜa cña th«ng t− ngµy 7 ®Òu hoµn toµn v« dông. Trong sè *c«ng x−ëng vµ nhµ th¸ng S¸u 1895. Cho nªn, viÖc ®iÒu tra nh÷ng x−ëng Êy lµ m¸y+, b¶n *Danh s¸ch+ liÖt kª, ch¼ng h¹n, nh÷ng cèi xay thuÇn tóy ngÉu nhiªn: trong mét sè tØnh (cã lÏ ngay c¶ trong giã dïng 1 c«ng nh©n vµ thu nhËp ®−îc tõ 0 ®Õn 52 róp mét sè huyÖn n÷a), ng−êi ta ®· thèng kª nh÷ng x−ëng Êy, tiÒn c«ng, v.v. (tr. 587, 589 vµ nhiÒu trang kh¸c), nh÷ng nh−ng trong nhiÒu tØnh, ng−êi ta l¹i bá qua. Theo mét b¶n cèi xay n−íc cã mét b¸nh xe, dïng 1 c«ng nh©n vµ thu thèng kª cò (tõ n¨m 1885), nh÷ng x−ëng nh− vËy, víi mét gi¸ nhËp ®−îc tõ 34 ®Õn 80 róp tiÒn c«ng, v.v. (tr. 589 vµ trÞ s¶n l−îng d−íi 1 000 róp, ®Òu bÞ lo¹i ra. nhiÒu trang kh¸c), v.v.. Cè nhiªn mét thø *thèng kª+ nh− thÕ lµ rÊt lè bÞch, v× nÕu liÖt kª c¶ nh÷ng cèi xay ®ã th× ¤ng Ca-r−-sÐp tuyÖt nhiªn kh«ng am hiÓu g× vÒ vÊn ®Ò c¬ ph¶i dïng ®Õn mét cuèn s¸ch dµy cã khi ®Õn nhiÒu cuèn b¶n nµy cña viÖc thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y, thÕ mµ «ng n÷a, mµ vÉn kh«ng cung cÊp næi mét danh s¸ch ®Çy ®ñ. ta kh«ng chót ngÇn ng¹i rót ra *nh÷ng kÕt luËn+ tõ nh÷ng Ngay phÇn nãi vÒ c¸c ngµnh s¶n xuÊt hãa chÊt (phÇn XII) con sè mµ «ng ta tÝnh to¸n. Tr−íc hÕt «ng ta qu¶ quyÕt r»ng còng ghi nh÷ng x−ëng nhá, ch¼ng h¹n nh− nh÷ng x−ëng sè l−îng c«ng x−ëng ë Nga ®ang gi¶m ®i (tr. 4 vµ c¸c trang nÊu h¾c Ýn ë n«ng th«n, dïng tõ 1 ®Õn 3 c«ng nh©n vµ gi¸ sau). §Ó ®i tíi kÕt luËn nµy, «ng Ca-r−-sÐp chØ ®¬n thuÇn lÊy trÞ s¶n l−îng tõ 15 róp ®Õn 300 róp (tr. 995 vµ nh÷ng sè l−îng c«ng x−ëng n¨m 1885, c¨n cø theo nh÷ng tµi liÖu do trang kh¸c). Víi nh÷ng ph−¬ng ph¸p nh− vËy, ng−êi ta Côc c«ng th−¬ng nghiÖp cung cÊp (17 014) vµ ®em sè nµy trõ cã thÓ ®i tíi mét kiÓu *thèng kª+, do *TËp thèng kª qu©n sù+ ®i sè l−îng c«ng x−ëng cña phÇn n−íc Nga thuéc ch©u ¢u næi tiÕng ®· ®Ò x−íng vµo nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XIX, ®· ghi trong b¶n *Danh s¸ch+ (14 578). ¤ng tÝnh ra ®−îc mét tËp thèng kª nµy tæng céng ®−îc, trong phÇn n−íc Nga møc gi¶m sót lµ 14,3%: ngµi gi¸o s− cßn ®i ®Õn chç tÝnh c¶ tû thuéc ch©u ¢u, 3 086 *nhµ m¸y+ nÊu h¾c Ýn vµ nhùa th«ng, lÖ phÇn tr¨m, mµ kh«ng hÒ bèi rèi tr−íc mét sù thËt lµ nh÷ng trong ®ã cã 1 450 nhµ m¸y thuéc tØnh ¸c-khan-ghen-xc¬ con sè cña n¨m 1885 kh«ng gåm nh÷ng nhµ m¸y ph¶i ®ãng (víi 4 202 c«ng nh©n vµ mét gi¸ trÞ s¶n l−îng 156 274 thuÕ tiªu dïng; «ng ta chØ ghi chó r»ng viÖc céng thªm róp, nh− thÕ th× trung b×nh mçi *nhµ m¸y+ dïng ch−a ®Õn nh÷ng nhµ m¸y Êy vµo sÏ lµm t¨ng møc *gi¶m sót+ vÒ sè l−îng c«ng x−ëng. Vµ t¸c gi¶ ®i vµo nghiªn cøu xem *qu¸ * ChiÓu theo dù th¶o quy chÕ cña ®¹i héi vÒ viÖc thu nhËp c¸c sè liÖu vÒ c«ng nghiÖp, ng−êi ta g¹t tÊt c¶ nh÷ng cèi xay cã d−íi 10 cÆp thít cèi4 ra tr×nh gi¶m sót sè l−îng c«ng x−ëng+ (tr. 5) ®· diÔn ra *nhanh ngoµi sè l−îng c¸c c«ng x−ëng chø kh«ng g¹t ra nh÷ng x−ëng xay h¹t. nhÊt+ ë ®Þa ph−¬ng nµo trong n−íc Nga. Sù thËt th× kh«ng hÒ *Niªn gi¸m thèng kª+. §ît II, thiªn 6, lêi nãi ®Çu, tr. XIII. cã mét qu¸ tr×nh gi¶m sót nµo c¶, sè l−îng c«ng x−ëng ë Nga
16 V. I. L ª - n i n Bµn vÒ vÊn ®Ò thèng kª c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc ta 17 kh«ng gi¶m mµ l¹i t¨ng lªn, vµ c¸i kÕt luËn mµ «ng Ca-r−- ®−îc nªu trong lÇn xuÊt b¶n nµy víi sè l−îng nh÷ng c«ng x−ëng sÐp ®· s¸ng t¸c ra lµ do vÞ gi¸o s− th«ng th¸i Êy ®· ®em so ®−îc nªu trong nh÷ng lÇn xuÊt b¶n kh¸c, th× cÇn ph¶i xÐt chØ s¸nh nh÷ng sè liÖu tuyÖt nhiªn kh«ng thÓ so s¸nh víi nhau riªng nh÷ng x−ëng dïng tõ 15 c«ng nh©n trë lªn th«i, v× ®èi víi ®−îc*. Vµ viÖc kh«ng thÓ so s¸nh ®−îc nµy tuyÖt nhiªn tÊt c¶ c¸c tØnh vµ trong tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, th× chØ kh«ng ph¶i lµ do thiÕu tµi liÖu vÒ nh÷ng nhµ m¸y ph¶i nh÷ng x−ëng thuéc lo¹i Êy, míi ®−îc thèng kª ®Çy ®ñ trong b¶n *Danh s¸ch+ mµ th«i. V× ®©y lµ tr−êng hîp nh÷ng x−ëng t−¬ng ®ãng thuÕ tiªu dïng, trong n¨m 1885. ¤ng Ca-r−-sÐp lÏ ra ®èi lín, cho nªn viÖc thèng kª ®· ®−îc tiÕn hµnh tháa ®¸ng nhÊt, cã thÓ tham kh¶o nh÷ng con sè vÒ nh÷ng nhµ m¸y thuéc c¶ trong nh÷ng lÇn xuÊt b¶n tr−íc ®©y còng thÕ. Sau khi ®· ch¾c lo¹i nµy (b»ng c¸ch rót nh÷ng con sè Êy trong *B¶n chØ dÉn+ ch¾n r»ng nh÷ng sè liÖu mµ chóng ta ®em so s¸nh lµ cã tÝnh cña Oãc-lèp ®· dÉn ë trªn, b¶n nµy ®−îc lËp ra lµ c¨n cø ®ång nhÊt, chóng ta h·y tÝnh sè l−îng nh÷ng c«ng x−ëng dïng theo chÝnh nh÷ng b¶n kª cña Côc c«ng th−¬ng nghiÖp); tõ 16* c«ng nh©n trë lªn, c¨n cø vµo *B¶n chØ dÉn+ n¨m 1879 vµ nh− vËy «ng ta sÏ x¸c ®Þnh ®−îc sè l−îng *c«ng x−ëng+ trong b¶n *Danh s¸ch+ n¨m 1894/95, vÒ phÇn n−íc Nga thuéc ch©u phÇn n−íc Nga thuéc ch©u ¢u lµ 27 986 vÒ n¨m 1879, 27 235 vÒ ¢u. Chóng ta cã nh÷ng con sè bæ Ých nh− sau: n¨m 1885, 21 124 vÒ n¨m 1890, vµ *sù gi¶m sót+ trong n¨m Sè l−îng c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y 1894/95 (14 578) d−êng nh− cßn cao h¬n nhiÒu n÷a. Khèn trong phÇn n−íc Nga thuéc ch©u ¢u nçi, tÊt c¶ nh÷ng con sè nµy l¹i kh«ng thÓ so s¸nh ®−îc víi Dïng tõ 16 Dïng nhau, bëi v×, mét lµ, kh¸i niÖm *c«ng x−ëng+ kh«ng ®−îc XuÊt xø N¨m Tæng sè nh©n c«ng d−íi 16 thèng nhÊt trong nh÷ng tËp thèng kª cò vµ nh÷ng tËp trë lªn nh©n c«ng thèng kª hiÖn t¹i, vµ còng bëi v×, hai lµ, ng−êi ta liÖt kª *B¶n chØ dÉn+, xuÊt 1879 27 986** 4 551 23 435 mét c¸ch ngÉu nhiªn vµ lén xén (ë mét sè tØnh vµ trong b¶n lÇn thø nhÊt mét sè n¨m) c¶ nh÷ng x−ëng nhá xÝu vµo lo¹i *c«ng *B¶n chØ dÉn+, xuÊt 1890 21 124 6 013 15 111 x−ëng+, vµ víi nh÷ng ph−¬ng tiÖn thèng kª hiÖn cã, thËt b¶n lÇn thø ba lµ lè bÞch nÕu ®Þnh ®iÒu tra toµn bé nh÷ng x−ëng nhá Êy. *Danh s¸ch+... 1894/95 14 578 6 659 7 919 Ch¼ng h¹n, nÕu «ng Ca-r−-sÐp chÞu khã ph©n tÝch kh¸i nÕu kh«ng kÓ niÖm *c«ng x−ëng+ nh− b¶n *Danh s¸ch+ ®· ®Þnh nghÜa, th× cã nh÷ng x−ëng lÏ «ng ta ®· thÊy r»ng, muèn so s¸nh sè l−îng nh÷ng c«ng x−ëng in th× lµ 6 372 * N¨m 1889, «ng Ca-r−-sÐp sö dông (*TruyÒn tin ph¸p luËt+5, sè 9) nh÷ng * Chóng t«i lÊy con sè 16 chø kh«ng lÊy con sè 15 c«ng nh©n, mét phÇn sè liÖu vÒ n¨m 1885, trÝch tõ b¸o c¸o cña c¸c ngµi tØnh tr−ëng göi lªn Nga lµ v× viÖc ®iÒu tra nh÷ng c«ng x−ëng dïng 16 c«ng nh©n trë lªn ®· ®−îc hoµng, b¸o c¸o Êy kª ra hµng ngh×n nh÷ng cèi xay nhá xÝu, nh÷ng x−ëng Ðp tiÕn hµnh trong *B¶n chØ dÉn+ n¨m 1890 (xuÊt b¶n lÇn thø 3, tr. X), vµ mét dÇu, x−ëng g¹ch, x−ëng ®å gèm, x−ëng thuéc da, x−ëng thuéc da l«ng cõu vµ phÇn lµ v× ®«i khi Bé tµi chÝnh còng c¨n cø vµo tiªu chuÈn Êy ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng x−ëng thñ c«ng kh¸c, vµ «ng ta x¸c ®Þnh sè l−îng *c«ng x−ëng+ trong (xem C«-bª-li-a-tx¬-ki, 1. c.,1) tr. 14). phÇn n−íc Nga thuéc ch©u ¢u lµ 62 801! Ng−êi ta ng¹c nhiªn kh«ng hiÓu t¹i ** V× thiÕu mét sè tµi liÖu, nªn ng−êi ta ®· thay thÕ b»ng nh÷ng con sè tÝnh pháng chõng: xem *B¶n chØ dÉn+, tr. 695. sao «ng ta l¹i kh«ng tÝnh tû lÖ phÇn tr¨m møc *gi¶m sót+ hiÖn t¹i vÒ sè l−îng c«ng x−ëng so víi con sè ®ã. 1) ― Loco citato - ®o¹n ®· dÉn