Toàn tập về V.I.Lê nin - Tập 55

Chia sẻ: Kien Kien | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:421

Thêm vào BST

Báo xấu

202
lượt xem 51
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tập 55 của Bộ Tài liệu V.I.Lê nin toàn tập gồm các bức thư của V.I.Lê nin gửi những người thân trong những năm 1893-1922, trong đó phần lớn là thư viết trong thời kỳ Người bị đày ở Xi-bi-ri và sống ở nước ngoài.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Toàn tập về V.I.Lê nin - Tập 55

V« s¶n tÊt c¶ c¸c n−íc, ®oµn kÕt l¹i! V.I. Lª-nin Toµn tËp 55 3K2 CTQG - 2006
V.I. Lª-nin Nh÷ng t¸c phÈm cña V.I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi Toµn tËp TËp 55 Th− göi ng−êi nhµ 1893 - 1922 © Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1979 Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia 10102 - 020 Hµ Néi - 2006 Л 895 - 79 014(01) - 79
TËp 55 cña Bé s¸ch V.I. Lªnin - Toµn tËp gåm c¸c bøc th− cña V.I. Lªnin göi nh÷ng ng−êi th©n trong nh÷ng n¨m 1893 - 1922, trong ®ã phÇn lín lµ th− viÕt trong thêi kú Ng−êi bÞ ®µy ë Xi-bi-ri vµ sèng ë n−íc ngoµi. Qua nh÷ng bøc th− nµy gióp ta thÊy râ mét c¸ch chi tiÕt ®iÒu kiÖn lÞch sö khi V.I. Lªnin viÕt vµ xuÊt b¶n c¸c t¸c Lêi nhµ xuÊt b¶n phÈm kinh ®iÓn còng nh− ho¹t ®éng cña Ng−êi nh»m xuÊt b¶n tê b¸o "Tia löa", tê b¸o m¸cxÝt toµn Nga ®Çu tiªn; ®ång thêi gióp cho Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh lµ chóng ta hiÓu râ h¬n nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng cña Lªnin, c¸c biÕn cè nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã tÝnh trong gia ®×nh vµ nÕp sinh ho¹t cña hä. nguyªn t¾c ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t triÓn vÒ TËp 55 lµ tËp cuèi cïng cña Bé Toµn tËp, do vËy ngoµi phÇn nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi, tr×nh bµy nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña tËp s¸ch, ViÖn Nghiªn cøu quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng x· héi chñ nghÜa. chñ nghÜa M¸c - Lªnin (Liªn X«) ®· kh¸i qu¸t mét c¸ch toµn diÖn Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc vÒ kÕt cÊu cña Bé s¸ch, vÒ sè l−îng tµi liÖu, t¸c phÈm cña Lªnin mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ, ®−îc ®−a vµo 55 tËp cña Bé Toµn tËp V.I. Lªnin xuÊt b¶n lÇn thø ®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, n¨m b»ng tiÕng Nga. ph¸t triÓn lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, Hai Lêi tùa do M.I. Unian«va vµ A.I. Unian«va - £lidar«va viÕt ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù nghiÖp lµ hai tµi liÖu quý gãp phÇn lµm s¸ng tá ý nghÜa vµ néi dung s©u c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay. s¾c cña nh÷ng bøc th− cña V.I. Lªnin. Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ PhÇn phô lôc vµ c¸c B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t−¬ng øng vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®−îc tr×nh bµy hÕt søc nghÜa M¸c - Lªnin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi chóng ta hiÖn nay. khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých, gãp phÇn §¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o b¹n lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm, gióp b¹n ®äc ®äc, ®Æc biÖt lµ cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c nhµ khoa hiÓu s©u s¾c h¬n t− t−ëng cña V.I.lLªnin. häc, c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn c¸c tr−êng ®¹i Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lªnin; Chó thÝch häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña Vla®imia IlÝch Lªnin b»ng ch÷ sè ArËp(1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin (22-4-1870 - 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn X« bé s¸ch quý V. I. Lªnin - Toµn tËp gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu. (tr−íc ®©y). Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc xuÊt Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ Ých b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña bé V. I. Lªnin - Toµn tËp, tiÕng ViÖt, cho b¹n ®äc. do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70 - 80 thÕ kû XX. Th¸ng 1-2006 * Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia * *
VII VIII Lêi tùa Trong tËp nµy cã 16 bøc th− cña V. I. Lª-nin viÕt chung víi N. C. Cróp-xcai-a. Nh÷ng bøc th− nµy hoÆc lµ cña Vla-®i-mia I-lÝch mµ ë d−íi cã phÇn viÕt thªm cña Na-®ª- gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na, hoÆc lµ c¸c bøc th− cña Na- ®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na mµ phÇn viÕt thªm lµ cña Ng−êi. PhÇn lín nh÷ng th− tõ trao ®æi cña V.I. Lª-nin víi Lêi tùa ng−êi nhµ ®−îc ®¨ng lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ "C¸ch m¹ng v« s¶n" trong nh÷ng n¨m 1924, 1929 vµ 1930, trong c¸c V¨n TËp 55 trong V. I. Lª-nin Toµn tËp gåm th− tõ cña tËp Lª-nin, c¸c tËp III, XXI, XXIV, XXXV; ®ång thêi còng Vla-®i-mia I-lÝch göi ng−êi nhµ trong nh÷ng n¨m 1893 - 1922. ®−îc in thµnh c¸c tËp riªng "Th− göi ng−êi nhµ", do Trong tËp nµy in c¸c bøc th−, c¸c th− ng¾n vµ ®iÖn b¸o A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va vµ M. I. U-li-a-n«-va so¹n ®−a in vµo c¸c n¨m 1930, 1931 vµ 1934. mµ hiÖn nay cßn gi÷ ®−îc cña V.I. Lª-nin göi cho mÑ lµ M. A. U-li-a-n«-va, chÞ lµ An-na I-li-ni-ts¬-na U-li-a-n«-va - Néi dung vµ ý nghÜa c¸c bøc th− cña V. I. Lª-nin göi £-li-da-r«-va vµ chång cña bµ lµ M¸c-c¬ Ti-m«-phª-ª-vÝch ng−êi nhµ ®−îc nªu lªn s©u s¾c vµ ®Çy ®ñ trong c¸c lêi £-li-da-rèp, em trai lµ §mi-t¬-ri I-lÝch U-li-a-nèp, em g¸i lµ tùa cña M. I. U-li-a-n«-va viÕt cho lÇn xuÊt b¶n tËp Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na U-li-a-n«-va, vµ göi cho vî lµ th− vµo n¨m 1930 vµ in ë phÇn ®Çu cña tËp nµy, vµ trong Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na Cróp-xcai-a. lêi tùa (bµi viÕt) cña A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va "Bµn vÒ nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch göi ng−êi nhµ" Trong tËp nµy cã 279 bøc th−, ®iÖn b¸o vµ c¸c th− ng¾n còng viÕt cho lÇn xuÊt b¶n tËp th− nãi trªn vµo nh÷ng n¨m cña V.I. Lª-nin. So víi tËp 37 (th− göi ng−êi nhµ) trong 1931 vµ 1934. Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø 4, lÇn xuÊt b¶n nµy cã bæ Néi dung c¸c bøc th− cña V. I. Lª-nin göi ng−êi nhµ sung bèn tµi liÖu míi ®−îc c«ng bè lÇn ®Çu: b−u ¶nh göi kh«ng ph¶i chØ gåm cã nh÷ng t− liÖu phong phó vÒ tiÓu sö. M. A. U-li-a-n«-va ®Ò ngµy 20 th¸ng B¶y 1904, viÕt trong V. I. Lª-nin cèng hiÕn c¶ ®êi m×nh cho cuéc ®Êu tranh c¸ch khi du lÞch trªn c¸c vïng nói cña Thôy-sÜ, hai th− ng¾n göi m¹ng v× h¹nh phóc cña nh©n d©n lao ®éng, vµ "®êi sèng M. I. U-li-a-n«-va, viÕt trong nh÷ng n¨m 1921 vµ 1922, vµ riªng cña Ng−êi kh«ng t¸ch rêi cuéc ®Êu tranh ®ã, kh«ng t¸ch mét bøc ®iÖn göi §.I.U-li-a-nèp, göi vµo th¸ng T− 1921. rêi c«ng t¸c v× sù nghiÖp cña giai cÊp v« s¶n" (xem tËp nµy, Trong tËp nµy cßn cã hai bøc th− ng¾n cña V. I. Lª-nin tr. XIII). Trong c¸c th− cña V. I. Lª-nin göi ng−êi nhµ, tr−íc ®©y ®· c«ng bè trong V¨n tËp Lª-nin, t. XXI vµ t. XXXV nh− A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va ®· nªu ra mét c¸ch vµ lÇn nµy lµ lÇn ®Çu tiªn ®−îc ®−a vµo bé Toµn tËp cña x¸c ®¸ng, "chóng ta thÊy ®−îc nh÷ng tiÕng vang cña cuéc V. I. Lª-nin; th− ng¾n göi M. I. U-li-a-n«-va, viÕt vµo cuèi th¸ng ®Êu tranh ®Ó nhËn thøc ®óng ®¾n chñ nghÜa M¸c vµ vËn dông Hai - chËm nhÊt lµ ngµy 8 th¸ng Ba 1918, vµ th− ng¾n göi ®óng ®¾n chñ nghÜa ®ã trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va, viÕt sau th¸ng M−êi 1919 - nhau cña phong trµo v« s¶n, mét cuéc ®Êu tranh mµ Ng−êi ®· tr−íc ngµy 7 th¸ng ChÝn 1920. tiÕn hµnh suèt ®êi m×nh" (tr.LVII).
Lêi tùa IX X Lêi tùa Trong sè c¸c bøc th− cña V. I. Lª-nin göi ng−êi nhµ * cßn l−u l¹i ®Õn ngµy nay, phÇn lín lµ th− viÕt trong thêi * * kú bÞ ®µy ë Xi-bi-ri, nh÷ng n¨m 1900 - 1902, 1908 - 1910 Trong bé Toµn tËp cña V. I. Lª-nin xuÊt b¶n lÇn thø 5 vµ 1912 - 1914. Qua c¸c th− ®ã, chóng ta thÊy râ mét c¸ch nµy cã gÇn 9 ngh×n v¨n kiÖn, trong ®ã cã h¬n mét nöa ch−a chi tiÕt lÞch sö viÕt vµ xuÊt b¶n c¸c t¸c phÈm kinh ®iÓn - in trong c¸c lÇn xuÊt b¶n tr−íc, gÇn 1100 t¸c phÈm c«ng "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga" vµ "Chñ nghÜa bè lÇn ®Çu. duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n", còng nh− ho¹t C¸c tËp 1 ®Õn 34 cña bé Toµn tËp nµy gåm c¸c t¸c phÈm ®éng cña V. I. Lª-nin nh»m xuÊt b¶n tê b¸o m¸c-xÝt toµn cña V. I. Lª-nin viÕt trong thêi gian tõ n¨m 1893 ®Õn th¸ng Nga ®Çu tiªn "Tia löa" ngay tõ thêi kú Ng−êi ë sèng ë Ba-lan. M−êi 1917. Trong c¸c tËp tõ 35 ®Õn 45 gåm c¸c t¸c phÈm Trong phÇn phô lôc in trong tËp nµy cã nh÷ng ®o¹n viÕt sau C¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i. trÝch 6 bøc th− cña V. I. Lª-nin göi ng−êi nhµ, t×m thÊy M−êi tËp sau ®ã (46 - 55) gåm cã th− tõ cña V. I. Lª-nin. trong hå s¬ cña Côc c¶nh s¸t M¸t-xc¬-va, vµ 56 bøc th− Ngoµi ra, trong tËp 54, tËp tr−íc tËp cuèi cïng, cßn cã mét phÇn gåm c¸c tµi liÖu mang tÝnh chÊt kh¸c nhau, ®ã cña N. C. Cróp-xcai-a viÕt göi cho M. A. vµ M. I. U-li-a- lµ nh÷ng tµi liÖu ph¸t hiÖn ®−îc sau khi ®· ra c¸c tËp t−¬ng n«-va vµ A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va. Trong tËp nµy, øng nªn ®−a bæ sung vµo lÇn xuÊt b¶n nµy. phÇn th− tõ cña N. C. Cróp-xcai-a ®−îc bæ sung thªm NhiÒu v¨n kiÖn lÇn ®Çu tiªn ®−îc ®−a vµo bé Toµn hai bøc th− göi M. A. U-li-a-n«-va, c«ng bè lÇn ®Çu tiªn: tËp cña V. I. Lª-nin vµ lÇn ®Çu tiªn ®−îc c«ng bè, ®· bæ th− ®Ò ngµy 19 th¸ng T¸m 1904 vµ th− ®Ò ngµy 17 th¸ng T− 1915. sung cho nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng cña Lª-nin vµ ph¶n ¸nh C¸c bøc th− cña N. C. Cróp-xcai-a lµ sù bæ sung quÝ sù ho¹t ®éng nhiÒu mÆt vÒ lý luËn vµ tæ chøc cña Ng−êi. gi¸ cho nh÷ng bøc th− cña V. I. Lª-nin; phÇn lín nh÷ng ViÖc xuÊt b¶n bé Toµn tËp nµy cña V. I. Lª-nin lµ th− Êy thuéc vÒ thêi kú bÞ ®µy ë Xi-bi-ri vµ sèng ë n−íc biÓu hiÖn rùc rì nãi lªn mèi quan t©m cña §¶ng céng s¶n ngoµi. Trong nh÷ng bøc th− nµy miªu t¶ rÊt sinh ®éng vµ Liªn-x« ®èi víi viÖc xuÊt b¶n di s¶n t− t−ëng cña Lª-nin, râ nÐt ®êi sèng chung cña hai ng−êi, c«ng t¸c, nghØ ng¬i vµ nãi lªn sù chó ý cña ®¶ng ®èi víi sù nghiÖp tuyªn truyÒn vµ nh÷ng cuéc gÆp mÆt víi c¸c ®ång chÝ. Nh÷ng bøc th− chñ nghÜa Lª-nin. cña Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na cã thÓ nãi lµ minh häa §¶ng céng s¶n Liªn-x« xem viÖc xuÊt b¶n c¸c t¸c phÈm thªm nh÷ng bøc th− cña V. I. Lª-nin, gióp cho ta thÊy tØ cña V. I. Lª-nin vÜ ®¹i lµ nghÜa vô quèc tÕ cña m×nh. C¸c mØ h¬n nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng cña Vla-®i-mia I-lÝch, c¸c t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin lµ tµi s¶n v« gi¸ kh«ng ph¶i biÕn cè trong gia ®×nh, nÕp sinh ho¹t cña hä. chØ cña nh©n d©n Liªn-x«, mµ cña c¶ toµn thÓ loµi ng−êi HÇu hÕt c¸c bøc th− cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy ®Òu tiÕn bé. Chñ nghÜa Lª-nin lµ c¬ së t− t−ëng cña viÖc gi¸o in theo b¶n th¶o, trõ bèn bøc th− göi cho M. A. U-li-a-n«-va dôc nh©n d©n lao ®éng theo tinh thÇn chñ nghÜa céng s¶n, vµ A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va (in theo b¶n sao gi÷ chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n. C¸c t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong hå s¬ cña côc c¶nh s¸t), vµ mét bøc ®iÖn göi vò trang cho nh÷ng ng−êi céng s¶n, cho quÇn chóng nh©n Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na ®Ò ngµy 10 th¸ng B¶y 1919 d©n tÊt c¶ c¸c n−íc trong cuéc ®Êu tranh cña hä v× hßa (in theo b¶n sao ®¸nh m¸y). b×nh, d©n chñ, chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n.
Lêi tùa XI XII ViÖc xuÊt b¶n bé Toµn tËp nµy cña V.I. Lª-nin cã mét ý nghÜa hÕt søc quan träng ®èi víi toµn bé phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ. ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin Lêi tùa cho tËp "th− göi ng−êi nhµ" trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng xuÊt b¶n n¨m 1930 §¶ng céng s¶n Liªn-x« nh÷ng bøc th− in d−íi ®©y cña V. I. Lª-nin chñ yÕu göi cho mÑ Ng−êi lµ Ma-ri-a A-lÕch-xan-®rèp-na vµ em g¸i Ng−êi lµ Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na*, vµ bao gåm thêi kú tõ n¨m 1894 ®Õn n¨m 1917**, tøc thêi kú më ®Çu nh÷ng n¨m ho¹t ®éng c¸ch m¹ng ®Çu tiªn cña Vla-®i-mia I-lÝch cho ®Õn khi Ng−êi trë vÒ Nga sau C¸ch m¹ng th¸ng Hai. Trong thêi kú nµy - gÇn mét phÇn t− thÕ kû -, ®¶ng ta ®· ra ®êi vµ h×nh thµnh. Vµ trong suèt thêi kú 25 n¨m vÎ vang ®ã, Vla-®i-mia I-lÝch ®· ®øng ®Çu ®¶ng, l·nh ®¹o vµ gi¸o * Song néi dung cña nh÷ng bøc th− Êy th−êng viÕt cho tÊt c¶ gia ®×nh chóng t«i hay Ýt ra lµ cho nh÷ng ng−êi bÊy giê cïng sèng chung víi nhau, "®Ó khái lÆp l¹i". ** ë ®©y kh«ng bao gåm c¸c bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch trao ®æi víi ng−êi nhµ trong thêi kú ®i ®µy (xem t¹p chÝ "C¸ch m¹ng v« s¶n", c¸c sè 2 - 3, 4, 5, 6, vµ 8, n¨m 1929), vµ c¸c bøc th− håi n¨m 1896, khi Vla-®i-mia I-lÝch bÞ giam t¹i nhµ t¹m giam Pª-tÐc-bua (tõ 9/XII, 1895 - 29/I. 1897, lÞch cò); lóc ®ã Ng−êi hÇu nh− th−êng xuyªn gÆp mÆt mÑ vµ em g¸i vµ rÊt Ýt viÕt th− riªng cho mÑ vµ em g¸i (xem bµi cña A.I. £-li-da-r«-va - U-li-a-n«-va "Vla-®i-mia I-lÝch trong tï" ®¨ng trªn t¹p chÝ "C¸ch m¹ng v« s¶n", sè 3, n¨m 1924, vµ hai bøc th− kÌm theo bµi b¸o nµy cña Vla-®i-mia I-lÝch viÕt n¨m 1896). Tõ th¸ng M−êi mét 1905 ®Õn th¸ng Ch¹p 1907, Vla-®i-mia I-lÝch sèng ë Pª-tÐc-bua hoÆc ë PhÇn-lan, th−êng gÆp mÆt ng−êi nhµ vµ hÇu nh− kh«ng viÕt th− cho gia ®×nh. Ngoµi ra cßn cã mét lo¹t bøc th− göi An-na I-li-ni-ts¬-na vµ Ma-ri-a A-lÕch-xan-®rèp-na, nhÊt lµ trong thêi kú Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na sèng ë n−íc ngoµi. Nh÷ng bøc th− nµy sÏ ®−îc c«ng bè bæ sung1). 1) Nh÷ng bøc th− cña V. I. Lª-nin mµ M. I. U-li-a-n«-va nh¾c tíi ®Òu ®−îc ®−a vµo tËp nµy.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XIII XIV M.I. U-li-a-n«-va dôc ®¶ng. Suèt cuéc ®êi, Ng−êi sèng trong cuéc ®Êu tranh r»ng, mäi th− tõ vÒ c«ng t¸c (mäi th«ng b¸o vÒ c¸c sù kiÖn c¸ch m¹ng, ®êi sèng riªng cña Ng−êi kh«ng t¸ch rêi cuéc c¸ch m¹ng, vÒ sinh ho¹t ®¶ng v.v.), chóng t«i ®Òu ph¶i viÕt ®Êu tranh ®ã, kh«ng t¸ch rêi c«ng t¸c v× sù nghiÖp cña giai bÝ mËt, b»ng mùc hãa häc, th−êng lµ viÕt vµo s¸ch vµ t¹p cÊp v« s¶n. chÝ vµ göi tíi nh÷ng ®Þa chØ "trong s¹ch" cña ng−êi ngoµi*. Nh−ng nÕu nh− chóng ta cã bé Toµn tËp cña Lª-nin vµ Nh−ng ®êi sèng riªng vµ c«ng t¸c c¸ch m¹ng g¾n chÆt víi cã kh¸ nhiÒu t¸c phÈm vÒ chñ nghÜa Lª-nin (kÓ c¶ t¸c phÈm nhau ®Õn møc th− tõ trao ®æi c¸ nh©n hîp ph¸p, kh«ng nghiªn cøu khoa häc vµ t¸c phÈm phæ th«ng) th× cho tíi nghi ngê g× n÷a, còng bÞ ¶nh h−ëng nÆng nÒ, vµ chóng t«i nay, ng−êi ta l¹i miªu t¶ cßn hÕt søc kh«ng ®Çy ®ñ hoÆc ph¶i c¾t xÐn ®i nhiÒu v× chÕ ®é c¶nh s¸t. Kh«ng ph¶i tù lµ hÇu nh− kh«ng miªu t¶ g× vÒ Lª-nin víi tÝnh c¸ch lµ mét nhiªn mµ trong mét bøc th− göi cho em g¸i lµ Ma-ri-a con ng−êi víi c¸ tÝnh ®a d¹ng s¸ng râ cña Ng−êi. I-li-ni-ts¬-na bÊy giê ®ang bÞ ®µy ë V«-l«-g®a, Vla-®i-mia Nh÷ng bøc th− ®−îc giíi thiÖu cho b¹n ®äc trong tËp I-lÝch ®· viÕt: "Nh−ng víi hoµn c¶nh hiÖn nay cña chóng nµy sÏ bï ®¾p ®−îc mét phÇn thiÕu sãt Êy. Qua nh÷ng ta (cña em vµ ®Æc biÖt cña anh), rÊt khã cã thÓ trao ®æi bøc th− nµy cã thÓ thÊy, tíi mét møc ®é nµo ®ã, h×nh ¶nh th− tõ nh− ý muèn"1). cuéc sèng cña Vla-®i-mia I-lÝch, nh÷ng thãi quen vµ thiªn §iÒu ®ã ch¼ng nh÷ng chØ thÓ hiÖn trong viÖc viÕt th− h−íng cña Ng−êi, mèi quan hÖ cña Ng−êi ®èi víi ng−êi cho Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na, mµ c¶ ®èi víi mäi ng−êi trong kh¸c v.v.. Chóng t«i nãi: tíi mét møc ®é nµo ®ã, v×, tr−íc gia ®×nh chóng t«i, v× Vla-®i-mia I-lÝch kh«ng nh÷ng g¾n hÕt, ®©y ch−a ph¶i lµ toµn bé nh÷ng bøc th− cña Ng−êi bã víi hä b»ng m¸u mñ, mµ cßn cã cïng quan ®iÓm vµ cïng göi ng−êi nhµ trong thêi kú nãi trªn. Do nh÷ng cuéc di niÒm tin. TÊt c¶ hä (kÓ c¶ chång An-na I-li-ni-ts¬-na lµ chuyÓn th−êng xuyªn tõ thµnh phè nµy sang thµnh phè kh¸c, M. T. £-li-da-rèp) bÊy giê ®Òu lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· do v« sè vô kh¸m xÐt vµ b¾t bí ®ông ch¹m ®Õn ng−êi héi, ®Òu thuéc ph¸i c¸ch m¹ng cña ®¶ng, tÊt c¶ ®Òu tham nµy hoÆc ng−êi kh¸c trong gia ®×nh chóng t«i, nªn nhiÒu gia Ýt nhiÒu vµo c«ng t¸c c¸ch m¹ng, ®Òu quan t©m thiÕt bøc th− cña V. I. Lª-nin hoÆc lµ r¬i vµo tay c¶nh s¸t vµ tha ®Õn ®êi sèng cña ®¶ng, vui mõng tr−íc nh÷ng th¾ng kh«ng ®−îc tr¶ l¹i*, hoÆc bÞ thÊt l¹c b»ng con ®−êng kh¸c. lîi cña ®¶ng, ®au xãt tr−íc nh÷ng thÊt b¹i cña ®¶ng. Ngay Còng th−êng cã tr−êng hîp th− tõ mÊt m¸t khi b−u ®iÖn c¶ mÑ cña chóng t«i, sinh n¨m 1835 vµ ®Õn cuèi nh÷ng chuyÓn, nhÊt lµ trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc. V× vËy n¨m 90, khi nh÷ng cuéc kh¸m xÐt vµ b¾t bí trë thµnh ®Æc cã khi cïng mét vÊn ®Ò mµ ph¶i nh¾c ®i nh¾c l¹i trong mÊy biÖt th−êng xuyªn trong gia ®×nh chóng t«i, ®· trªn 60 tuæi, bøc th− liÒn. Ngoµi ra, trªn nh÷ng bøc th− Êy cßn in l¹i còng hoµn toµn ®ång t×nh víi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cña dÊu vÕt cña chÕ ®é c¶nh s¸t d−íi thêi Nga hoµng. §µnh chóng t«i. TÊt c¶ th− tõ hîp ph¸p cña c¸c nhµ c¸ch m¹ng ®Òu bÞ * Ch¼ng h¹n, chóng t«i t×m thÊy trong Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña nhµ n−íc nh÷ng ®o¹n trÝch trong s¸u bøc th− cña Vla-®i-mia * DÜ nhiªn, kh«ng thÓ gi÷ nh÷ng bøc th− Êy ë n−íc Nga, vµ chØ I-lÝch kÌm vµo tËp hå s¬ cña Côc c¶nh s¸t M¸t-xc¬-va ®Ó lµm "b»ng cã mét phÇn nh÷ng th− Êy cßn gi÷ l¹i ®−îc b»ng nh÷ng b¶n sao ë chøng". Nh÷ng ®o¹n trÝch nµy ®· ®−îc chóng t«i xÕp vµo phô lôc1). n−íc ngoµi. 1) Xem tËp nµy, tr.481 - 482. 1) Xem tËp nµy, tr.443.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XV XVI M.I. U-li-a-n«-va kiÓm duyÖt, nªn buéc ph¶i dïng nh÷ng sù ¸m chØ kh¸c nhau, Khi göi lêi hái th¨m V. V. V«-rèp-xki, ng−êi tr−íc ¸m hiÖu v.v. ®Ó ®Ò cËp b»ng c¸ch nµo ®ã ®Õn nh÷ng vÊn kia bÞ ®µy cïng mét thêi kú víi Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na ë ®Ò mµ chóng t«i quan t©m, ®Ó b¸o tin ®· nhËn ®−îc bøc V«-l«-g®a, Vla-®i-mia I-lÝch viÕt: "Göi lêi chµo c¸c b¹n th− bÝ mËt nµo ®ã, ®Ó hái th¨m tin tøc ng−êi quen v.v.. Ba-lan vµ mong hä sÏ hÕt søc gióp ®ì"1), Lª-nin dïng c¸i tªn "Nhµ du lÞch Trung-quèc" ®Ó ¸m chØ A.P. Xc¬-li-a- B¹n ®äc sÏ thÊy r»ng nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia ren-c«, lóc ®ã lµm viÖc ë ®−êng s¾t M·n-ch©u-lý, dïng I-lÝch trùc tiÕp göi theo ®Þa chØ cho mÑ, em g¸i hoÆc em tªn "«ng cïng chóng ta b¬i thuyÒn n¨m ngo¸i"2) ®Ó chØ trai, Ng−êi hÇu nh− kh«ng nãi ®Õn tªn hä ai, v× ®iÒu ®ã cã thÓ g©y phiÒn phøc cho ng−êi ®−îc nªu tªn trong th−. V. A. Lª-vÝt-xki v.v.. Vµ dÜ nhiªn lµ chóng t«i kh«ng m¶y may muèn lµm cho ai VÒ viÖc göi nh÷ng s¸ch b¸o bÝ mËt, b¶n tin bÝ mËt, ph¶i chÞu, trong tr−êng hîp tèt nhÊt còng lµ nh÷ng sù phiÒn s¸ch trong cã th− viÕt b»ng mùc hãa häc v.v., còng ph¶i phøc. NÕu nh− trong nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch dïng nh÷ng Èn dô ®Ó nh¾c tíi. vÉn cßn thÊy tªn vµ cã khi c¶ hä th× ®ã chØ lµ tªn vµ hä Cuèi th¸ng Ch¹p 1900, t¸c gi¶ nh÷ng dßng nµy ®−a cho nh÷ng ®ång chÝ vµ ng−êi quen mµ sù quen biÕt cña chóng G. B. Cra-xin khi Êy ®i ra n−íc ngoµi, ®Ó göi cho Vla-®i- t«i víi hä ®· bÞ côc c¶nh s¸t biÕt råi do nhiÒu hoµn c¶nh mia I-lÝch b¶n "Tuyªn ng«n cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - c¸ch (cïng bÞ ®µy theo mét b¶n ¸n, cïng häc mét tr−êng v.v.) m¹ng" ®−îc kÑp trong tËp s¸ch ¶nh ®Ó gi÷ bÝ mËt. LÇn hoÆc lµ quen biÕt do nh÷ng sù giao thiÖp thuÇn tóy sù vô göi Êy lµm cho Vla-®i-mia I-lÝch rÊt hµi lßng, vµ trong bøc (hä tªn ng−êi xuÊt b¶n, ng−êi b¸n s¸ch v.v.). §Ó tr¸nh nªu th− ngµy 16. I. 1901, Ng−êi viÕt: "rÊt c¶m ¬n vÒ nh÷ng tªn hä cña ng−êi quen nµo ®ã cßn cã mét ®Þa vÞ Ýt nhiÒu hîp cuèn s¸ch ®· göi ®Õn, vµ nhÊt lµ vÒ nh÷ng bøc ¶nh rÊt ®Ñp ph¸p, khi Vla-®i-mia I-lÝch muèn b¸o cho chóng t«i ®iÒu vµ thó vÞ do ng−êi anh hä göi tõ Viªn tíi; con rÊt mong g× vÒ ng−êi Êy hoÆc muèn göi lêi th¨m hái ng−êi Êy, th× nhËn ®−îc nh÷ng mãn quµ nh− thÕ lu«n"3). trong nh÷ng th− nµy Ng−êi th−êng dïng biÖt hiÖu cña B¸o "Tia löa" vµ nh÷ng xuÊt b¶n phÈm bÝ mËt kh¸c göi ng−êi Êy, hoÆc gîi l¹i mét sù viÖc hay sù kiÖn nµo ®ã mµ vÒ Nga, ngoµi nh÷ng c¸ch kh¸c, cßn ®−îc bá vµo b× th− göi tÊt c¶ chóng t«i ®Òu biÕt, ®Ó ¸m chØ. Ch¼ng h¹n, Vla-®i-mia cho nh÷ng ®Þa chØ "trong s¹ch", hîp ph¸p. Chóng t«i cßn I-lÝch gäi I. I. Xc¬-voãc-txèp - Xtª-pa-nèp - ng−êi mµ Vla- ®i-mia I-lÝch ®· cã lóc liªn tôc trao ®æi th− tõ th«ng qua lîi dông nh÷ng ®Þa chØ Êy ®Ó nhËn s¸ch b¸o cho m×nh. Cã An-na I-li-ni-ts¬-na vµ Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na, - lµ "nhµ sö khi trong th− tõ hîp ph¸p l¹i b¸o tin vÒ viÖc göi b−u kiÖn häc" (ý nãi ®Õn nh÷ng t¸c phÈm vÒ lÞch sö cña «ng)*. ®Ó chóng t«i cã thÓ kÞp thêi hái ë ng−êi nhËn. Ch¾c lµ sù b¸o tin nh− thÕ bao hµm trong c©u nãi sau ®©y cña Vla-®i-mia I-lÝch (th− ®Ò ngµy 14. XII. 1900): "Anh cßn nhí * TiÕc r»ng trong sè nh÷ng th− tõ Êy chØ cßn gi÷ l¹i ®−îc mét h«m mång chÝn ®· göi cho em mét thø ®å dïng mµ em −a bøc th− ®Ò ngµy 16/XII. 1909. Xem Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt thÝch". Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na viÕt trong bøc th− ®Ò b¶n lÇn thø 2, t. XIV, tr. 212 - 2161). 1) Trong nh÷ng th− tõ trao ®æi cña V. I. Lª-nin víi I.I. Xc¬- 1) Xem tËp nµy, tr. 423. voãc-txèp - Xtª-pa-nèp, cßn gi÷ l¹i ®−îc hai bøc th− - ®Ò ngµy 2 vµ 16 th¸ng Ch¹p 1909. Xem V.I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn 2) Nh− trªn, tr. 239 vµ 260. thø 5, t. 47, tr. 223 - 225, 226 - 232. 3) Nh− trªn, tr. 247 - 248.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XVII XVIII M.I. U-li-a-n«-va ngµy 8. II. 1916: "Anh V«-l«-®i-a rÊt vui mõng vÒ bøc th− cho m×nh nh− thÕ nµo, cã thÓ thÊy qua bøc th− cña Ng−êi dµi cña em. Cã thÓ lµ khi nµo ®ã em sÏ viÕt n÷a nhÐ"1). ®Ò ngµy 5. X.18951). V× th− tõ hîp ph¸p cña chóng t«i cã ®Æc ®iÓm lµ kh«ng "H«m nay lµ lÇn ®Çu tiªn tõ khi ë Xanh Pª-tÐc-bua, bao giê viÕt dµi c¶, vµ trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc - con ghi sæ chi thu ®Ó xem thùc tÕ con ph¶i tiªu hÕt bao bøc th− nãi trªn viÕt vµo thêi kú Êy, - chóng t«i trao ®æi nhiªu. Hãa ra lµ trong mét th¸ng tõ 28/VIII ®Õn 27/IX th− tõ chñ yÕu lµ b»ng b−u thiÕp bá ngá, h¬n n÷a, b−u con ®· tiªu tÊt c¶ lµ 54 róp 30 c«-pÕch, kh«ng kÓ tiÒn mua thiÕp cã b¶o ®¶m, v× cã nhiÒu bøc th− bÞ thÊt l¹c ®i, cho s¾m c¸c thø (gÇn 10 róp) vµ chi phÝ cho mét vô kiÖn (còng nªn c©u nãi trªn ®©y ch¾c lµ cã ý nãi ®Õn bøc th− bÝ mËt gÇn 10 róp) mµ cã lÏ con sÏ c¸ng ®¸ng. Thùc ra, trong 54 trong mét cuèn s¸ch. róp Êy, mét phÇn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng kho¶n chi tiªu th¸ng Trong thêi gian ®Çu khi Vla-®i-mia I-lÝch míi ra n−íc nµo còng ph¶i bá ra (giµy, ¸o ngoµi, s¸ch, bµn tÝnh v.v.), ngoµi vµo n¨m 1900, khi Ng−êi ch−a biÕt m×nh sèng ë ®Êy nh−ng dï trõ kho¶n Êy ®i (16 róp) th× con vÉn tiªu qu¸ ®−îc bao l©u, ®Ó gi÷ bÝ mËt, Ng−êi ®· kh«ng cho chóng t«i nhiÒu: 38 róp mét th¸ng. Râ rµng lµ con ¨n tiªu ch−a tÝnh ®Þa chØ cña chÝnh m×nh ®Ó trao ®æi th− tõ, vµ khi Ng−êi to¸n: ch¼ng h¹n, riªng kho¶n ®i xe ngùa ®· mÊt 1 róp 36 sèng ë Thôy-sÜ hoÆc Muyn-khen, th× chóng t«i ®· göi th− c«-pÕch mét th¸ng. Ch¾c h¼n lµ khi sèng quen víi hoµn c¶nh sang Pa-ri hoÆc Pra-ha cho Ng−êi. Ch¼ng h¹n, trong bøc míi, con sÏ chi tiªu Ýt h¬n". th− ®Ò ngµy 2. III. 1901, Ng−êi b¸o cho biÕt ®Þa chØ míi cña m×nh vµ cã nãi thªm r»ng: "con ®· cïng víi chñ nhµ Vµ Ng−êi ®· tiÕt kiÖm thËt sù, nhÊt lµ khi b¶n th©n ch−a chuyÓn chç ë råi"2). Phran-tx¬ M«-®ra-sÕch, ng−êi mµ th− cã thu nhËp vµ ph¶i nhËn tiÒn "cøu tÕ", nh− Ng−êi tõng gäi tõ cña chóng t«i ®Òu göi qua, bÊy giê qu¶ cã ®æi ®Õn chç sè tiÒn mÑ göi cho. Ng−êi tù m×nh tiÕt kiÖm ®Õn møc, khi ë míi thËt, nh−ng Vla-®i-mia I-lÝch vÉn tiÕp tôc ë chç cò Ng−êi sèng ë Pª-tÐc-bua n¨m 1893, Ng−êi kh«ng ®Æt mua cña Muyn-khen. c¶ tê "Tin tøc n−íc Nga"*, mµ ®Õn th− viÖn c«ng céng ®äc nh÷ng tê b¸o Êy "th−êng bÞ muén mÊt 2 tuÇn". Ng−êi viÕt cho em g¸i: "Cã thÓ anh sÏ ®Æt mua b¸o nµy, khi anh t×m ®−îc viÖc lµm ë ®©y"2). Mét trong nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng cña Vla-®i-mia I-lÝch §øc tÝnh nµy, Vla-®i-mia I-lÝch vÉn gi÷ ®−îc suèt ®êi lµ hÕt søc cÈn thËn vµ chuÈn x¸c còng nh− hÕt søc tiÕt vµ nã biÓu hiÖn râ rµng kh«ng nh÷ng khi Ng−êi ë n−íc kiÖm trong mäi chi tiªu nãi chung, nhÊt lµ chi tiªu cho m×nh. Nga kh«ng cã thu nhËp hoÆc khi Ng−êi sèng l−u vong ë Nh÷ng ®øc tÝnh ®ã ch¾c lµ Vla-®i-mia I-lÝch kÕ thõa ®−îc cña mÑ, Ng−êi cã nhiÒu nÐt gièng mÑ. Mµ mÑ chóng t«i, n−íc ngoµi mµ kh«ng t×m ®−îc ng−êi xuÊt b¶n c¸c t¸c phÈm theo dßng hä bªn ngo¹i lµ ng−êi §øc, vµ nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng nãi trªn l¹i rÊt næi bËt ë bµ. * "Tin tøc n−íc Nga" lóc bÊy giê lµ tê b¸o ®øng ®¾n nhÊt vµ hay Vla-®i-mia I-lÝch dÌ xÎn tiÒn nong vµ tiÕt kiÖm chi tiªu nhÊt trong c¸c b¸o t− s¶n. 1) §©y lµ chØ bøc th− ®Ò ngµy 5 th¸ng M−êi 1893 (xem tËp nµy, 1) Xem tËp nµy, tr. 243 vµ 561. tr. 1 - 2). 2) Nh− trªn, tr. 253. 2) Xem tËp nµy, tr. 3.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XIX XX M.I. U-li-a-n«-va cña m×nh (chØ cÇn nhí l¹i sù viÖc lµ cuèn "VÊn ®Ò ruéng mÊy ngµy l−u l¹i M¸t-xc¬-va ®Ó lµm viÖc ë ViÖn b¶o tµng ®Êt" cña Ng−êi ®· n»m bÑp 10 n¨m trßn vµ chØ ®Õn n¨m Ru-mi-an-txÐp. Vµ khi ë Cra-xn«i-¸c-xc¬ chê tµu thñy ®i 1917 míi xuÊt b¶n ®−îc), vµ cã khi qu¶ lµ Vla-®i-mia I-lÝch ®Õn huyÖn Mi-nu-xin-xc¬, Ng−êi ®· ®Õn th− viÖn cña I-u- r¬i vµo t×nh c¶nh khèn quÉn (ch¼ng h¹n, xem th− cña Ng−êi ®in ®Ó nghiªn cøu, mÆc dÇu hµng ngµy ph¶i ®i gÇn n¨m göi cho ®ång chÝ Sli-¸p-ni-cèp th¸ng IX - 19161) lµ thÊy râ), vÐcxta. mµ c¶ khi ®êi sèng vËt chÊt cña Ng−êi ®−îc hoµn toµn b¶o ë n¬i bÞ ®µy, n¬i mµ ng−êi ta kh«ng thÓ nãi ®Õn vÊn ®Ò ®¶m, tøc lµ sau c¸ch m¹ng 1917. th− viÖn, Vla-®i-mia I-lÝch ®· cè bï ®¾p vµo lç hæng Êy Song, cã mét kho¶n mµ Vla-®i-mia I-lÝch khã bÒ tiÕt b»ng c¸ch yªu cÇu chóng t«i thu xÕp göi s¸ch cña th− viÖn kiÖm ®−îc, ®Êy lµ kho¶n mua s¸ch. S¸ch cÇn thiÕt cho c«ng cho Ng−êi qua b−u ®iÖn. MÊy lÇn lµm thö nh− vËy, nh−ng t¸c cña Ng−êi ®Ó theo dâi ®−îc t×nh h×nh chÝnh trÞ vµ kinh thêi gian göi qua b−u ®iÖn qu¸ l©u (võa ®i võa vÒ mÊt tÕ v.v. cña n−íc ngoµi vµ n−íc Nga. gÇn mét th¸ng), mµ s¸ch ë th− viÖn l¹i cho m−în cã thêi "§iÒu lµm cho con rÊt kinh sî - Ng−êi viÕt trong bøc h¹n nhÊt ®Þnh. th− göi tõ BÐc-lanh vÒ cho mÑ ®Ò ngµy 29. VIII. 1895 - lµ Nh−ng vÒ sau Vla-®i-mia I-lÝch cã khi vÉn dïng biÖn con nh×n thÊy t×nh h×nh tµi chÝnh cña con l¹i "khã kh¨n": ph¸p Êy. VÝ dô, trong th− göi An-na I-li-ni-ts¬-na ®Ò "c¬n nghiÖn" mua s¸ch vµ v.v. nÆng ®Õn nçi cã trêi biÕt ngµy 11. II. 1914*, Ng−êi viÕt: "VÒ tËp t− liÖu thèng kª ®−îc tiÒn ch¹y ®i ®©u"2). Nh−ng c¶ vÒ mÆt nµy n÷a, Ng−êi c¸c vô ¸n h×nh sù n¨m 1905 - 1908, chÞ chí cã mua ®Êy còng cè h¹n chÕ m×nh chñ yÕu lµ b»ng c¸ch ®Õn th− viÖn (®¾t qu¸, kh«ng cÇn mua), mµ m−în ë th− viÖn (th− viÖn lµm viÖc, v¶ ch¨ng, khi Ng−êi sèng ë n−íc ngoµi, ®iÒu ®ã cña Héi ®ång luËt s− hoÆc lµ th− viÖn cña §u-ma nhµ n−íc) ®· khiÕn cho Ng−êi cã hoµn c¶nh yªn tÜnh h¬n ®Ó lµm viÖc: kh«ng cßn c¶nh hçn ®én vµ nh÷ng c©u chuyÖn mÖt ng−êi råi göi cho em xem mét th¸ng lµ ®−îc". liªn miªn vèn kh«ng tr¸nh khái ®èi víi nh÷ng ng−êi l−u Sèng ë n−íc ngoµi, Vla-®i-mia I-lÝch còng th−êng xuyªn vong, nh÷ng ng−êi buån rÇu vÒ c¶nh ngé ch−a quen vµ xa sö dông c¸c th− viÖn. ë BÐc-lanh, Ng−êi nghiªn cøu t¹i l¹ víi m×nh vµ thÝch t×m ng−êi dèc bÇu t©m sù. Th− viÖn hoµng gia. ë Gi¬-ne-v¬, Ng−êi cã tham gia "c©u Thùc ra, Vla-®i-mia I-lÝch ®· sö dông th− viÖn kh«ng l¹c bé" th©n yªu cña m×nh ("SociÐtÐ de lecture") trong ®ã nh÷ng khi ë n−íc ngoµi mµ c¶ khi sèng ë Nga. Trong bøc ph¶i ®¨ng ký vµ ®ãng mét kho¶n héi phÝ nhÊt ®Þnh, thùc ra, th− göi tõ Pª-tÐc-bua vÒ cho mÑ, Ng−êi viÕt r»ng Ng−êi kh«ng nhiÒu, ®Ó cã ®iÒu kiÖn ®Õn lµm viÖc ë th− viÖn cña hµi lßng vÒ c¨n phßng míi cña m×nh ë "kh«ng xa khu trung "c©u l¹c bé" nµy. ë Pa-ri, Ng−êi lµm viÖc t¹i Th− viÖn quèc t©m mÊy (ch¼ng h¹n, chØ 15 phót lµ ®i ®Õn ®−îc th− gia, mÆc dï Ng−êi cã phµn nµn r»ng th− viÖn nµy "tæ chøc viÖn)"3). Trªn ®−êng ®i ®µy, Ng−êi thËm chÝ ®· lîi dông tåi"; ë Lu©n-®«n, Ng−êi lµm viÖc t¹i ViÖn b¶o tµng Anh; vµ chØ cã khi sèng ë Muyn-khen, Ng−êi lÊy lµm tiÕc r»ng 1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 408. * Bøc th− nµy kh«ng gi÷ l¹i ®−îc, b¶n trÝch lôc th− nµy, chóng t«i t×m thÊy trong hå s¬ cña côc c¶nh s¸t1). 2) Xem tËp nµy, tr. 14. 3) Xem tËp nµy, tr. 1. 1) Xem tËp nµy, tr.437.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXI XXII M.I. U-li-a-n«-va "ë ®©y kh«ng cã th− viÖn", vµ ë Cra-cèp Ng−êi Ýt sö dông nh÷ng ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi vÒ mÆt ®äc s¸ch n−íc ngoµi, th− viÖn.Trong th− göi M. I. U-li-a-n«-va ®Ò ngµy 22. IV. ®äc b¸o chÝ, v× cã thÓ ®Õn ®äc ë c¸c th− viÖn, th× vÒ mÆt 1914, Ng−êi viÕt: "ë ®©y (ë Cra-cèp. - M. U.)... th− viÖn s¸ch tiÕng Nga bao giê còng thÊy hÕt søc thiÕu thèn. "ë rÊt xoµng vµ rÊt bÊt tiÖn, mµ anh hÇu nh− kh«ng cã dÞp ®©y con sÏ kiÕm s¸ch tiÕng §øc ®−îc dÔ dµng - Ng−êi nµo ®Õn th− viÖn ®ã c¶...". C«ng t¸c trong b¸o ("Sù thËt"), viÕt trong th− ®Ò ngµy 2. IV. 1902, - vµ nh÷ng s¸ch nµy ®ñ mäi cuéc giao dÞch víi c¸c ®ång chÝ ®Õn Cra-cèp, - ®«ng kh«ng thiÕu. Cßn s¸ch tiÕng Nga th× ë ®©y l¹i thiÕu"1). Trong h¬n nhiÒu so víi ®Õn Ph¸p hoÆc Thôy-sÜ, - viÖc l·nh ®¹o th− ®Ò ngµy 6. IV. 1900, Ng−êi viÕt: "Con Ýt ®−îc xem c«ng t¸c cña ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi trong §u-ma nhµ s¸ch míi". Vµ kh«ng nghi ngê g× n÷a, viÖc th−êng xuyªn n−íc, nh÷ng cuéc héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ cña ®¶ng v.v. thiÕu nh÷ng cuèn s¸ch cÇn thiÕt ®· ¶nh h−ëng kh«ng Ýt tíi ®· tiªu hao qu¸ nhiÒu tinh lùc cña Ng−êi, khiÕn Ng−êi c«ng t¸c cña Vla-®i-mia I-lÝch khi Ng−êi sèng ë n−íc ngoµi. kh«ng thÓ dµnh nhiÒu thêi gian cho c«ng t¸c khoa häc. Cho nªn trong c¸c th− göi cho ng−êi nhµ, Ng−êi lu«n lu«n Nh−ng ngay bÊy giê, "anh chÞ nhiÒu lÇn nhí ®Õn Gi¬- yªu cÇu göi cho cuèn s¸ch nµy hoÆc cuèn s¸ch nä cÇn thiÕt ne-v¬, - Vla-®i-mia I-lÝch viÕt, - lµm viÖc ë ®Êy tèt h¬n, cho c«ng viÖc cña Ng−êi (tµi liÖu thèng kª, s¸ch vÒ vÊn th− viÖn tiÖn lîi, cuéc sèng Ýt c¨ng th¼ng vµ Ýt rèi r¾m ®Ò ruéng ®Êt, vÒ triÕt häc v.v.) còng nh− s¸ch míi, t¹p h¬n"1). chÝ, tiÓu thuyÕt. Vµ qua nh÷ng bøc th− Êy l¹i cã thÓ ph¸n ®o¸n trªn mét møc ®é nhÊt ®Þnh xem Vla-®i-mia I-lÝch Vµ khi l¹i trë sang Thôy-sÜ, sau lÇn bÞ b¾t ë Ga-li-xi-a −a thÝch lo¹i s¸ch b¸o thuéc nh÷ng ngµnh tri thøc håi ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc, Vla-®i-mia I-lÝch viÕt: nµo trong mét thêi kú nµo ®Êy, vµ Ng−êi ®· sö dông nh÷ng "Th− viÖn ë ®©y rÊt tèt, vÒ mÆt sö dông s¸ch, anh thu s¸ch b¸o Êy cho t¸c phÈm nµo cña m×nh. xÕp còng kh¸. ThËm chÝ thËt dÔ chÞu ®−îc ®äc s¸ch sau mét thêi kú viÕt b¸o h»ng ngµy"2). Sau ®Êy, Ng−êi cïng Trong nh÷ng s¸ch b¸o Êy, Ng−êi chó ý nhiÒu ®Õn c¸c Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na tõ BÐc-n¬ ®i Xuy-rÝch ®Ó, tËp t− liÖu thèng kª. ngoµi nh÷ng viÖc kh¸c, "®Õn c¸c th− viÖn ë ®©y lµm viÖc" Vla-®i-mia I-lÝch coi träng thèng kª, "nh÷ng sù viÖc chÝnh mµ theo Ng−êi nãi th× "tèt h¬n ë BÐc-n¬ nhiÒu" (nh−ng x¸c, nh÷ng sù viÖc kh«ng thÓ chèi c·i" nh− thÕ nµo, ®iÒu ®ång thêi Ng−êi vÉn tiÕp tôc khÈn tr−¬ng tiÕn hµnh c«ng ®ã cã thÓ thÊy râ qua c¸c t¸c phÈm cña Ng−êi, qua nh÷ng t¸c chÝnh trÞ, c«ng t¸c ®¶ng, ®iÒu nµy còng ®−îc chøng b¶n nh¸p, trÝch lôc vµ tÝnh to¸n chuÈn bÞ tr−íc cho nh÷ng minh râ rµng qua c¸c th− tõ trao ®æi gi÷a Ng−êi víi hai t¸c phÈm Êy. Tiªu biÓu vÒ mÆt nµy lµ t¸c phÈm viÕt dë dang ®ång chÝ C¸c-pin-xki vµ Ra-vÝch trong thêi kú ®ã3), nh÷ng vµ ch−a ®−îc c«ng bè cña Ng−êi "Thèng kª häc vµ x· héi bøc th− nµy võa míi ®−îc c«ng bè trong V¨n tËp Lª-nin, häc"2) - P. Pi-ri-u-tsÐp (bót danh míi mµ Vla-®i-mia I-lÝch t.XI). Nh−ng nÕu nh− khi ë n−íc ngoµi Lª-nin ®· cã dïng ®Ó dÔ bÒ xuÊt b¶n t¸c phÈm nµy), t¸c phÈm nµy viÕt vÒ vÊn ®Ò "vÒ ý nghÜa vµ vai trß cña phong trµo d©n 1) Xem tËp nµy, tr. 444 vµ 443. 2) Nh− trªn, tr. 446. 1) Xem tËp nµy, tr. 271. 3) Mét sè nh÷ng th− tõ nµy ®· ®−îc ®−a vµo V.I. Lª-nin, Toµn 2) T¸c phÈm nµy ®−îc c«ng bè n¨m 1935. Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.49. xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.30, tr. 349 - 356.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXIII XXIV M.I. U-li-a-n«-va téc, quan hÖ qua l¹i gi÷a phong trµo d©n téc vµ phong sö xÐt trong toµn bé chóng, ng−êi ta ®−a ra mét mí "chñ trµo quèc tÕ"1). quan" ®Ó biÖn b¹ch cã thÓ lµ cho mét viÖc nh¬ nhuèc. §ã Trong t¸c phÈm trªn, chóng ta thÊy ®o¹n sau: lµ ®iÒu th−êng hay x¶y ra... nhiÒu h¬n ng−êi ta th−êng t−ëng t−îng ®−îc"1). "Trong lÜnh vùc nh÷ng hiÖn t−îng x· héi, - Vla-®i-mia I-lÝch viÕt, - kh«ng cã ph−¬ng ph¸p nµo l¹i phæ biÕn h¬n N¨m 1902, Vla-®i-mia I-lÝch yªu cÇu göi ra n−íc ngoµi vµ v« c¨n cø h¬n lµ ph−¬ng ph¸p t¸ch riªng mét vµi sù cho Ng−êi "toµn bé tµi liÖu thèng kª"*, n»m trong nh÷ng thËt Ýt quan träng ra vµ ®ïa víi nh÷ng thÝ dô. Thu thËp cuèn s¸ch, tr−íc kia Ng−êi ®em theo ®Õn Xi-bi-ri, mµ "con ®· nh÷ng thÝ dô nãi chung lµ kh«ng tèn c«ng g×, nh−ng ®ã b¾t ®Çu muèn ®äc l¹i" (nh− Ng−êi viÕt trong th− ngµy 2. IV. l¹i lµ mét c«ng viÖc kh«ng cã mét chót gi¸ trÞ nµo hoÆc lµ 1902)... VÒ sau, ®Ó nhËn ®−îc tµi liÖu thèng kª cña c¸c thµnh cã t¸c dông hoµn toµn ng−îc l¹i, v× mäi sù viÖc ®Òu phô phè, h¬n n÷a ®Ó nhËn ®−îc th−êng xuyªn h¬n, Vla-®i-mia thuéc vµo hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ, trong ®ã cã nh÷ng I-lÝch thËm chÝ ®· viÕt mét th− yªu cÇu riªng** göi c¸c nhµ tr−êng hîp c¸ biÖt. NÕu xÐt nh÷ng sù thËt trong toµn bé thèng kª häc tham dù ®¹i héi c¸c b¸c sÜ vµ c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn häp ë M¸t-xc¬-va vµo mïa ®«ng n¨m 1909 - nh÷ng sù thËt, trong mèi liªn hÖ gi÷a chóng víi nhau, th× 1910 (t¹i ®¹i héi nµy, mét tiÓu ban c¸c nhµ thèng kª häc sù thËt kh«ng nh÷ng bao giê còng "®anh thÐp" mµ cßn lµ ®· ®−îc thµnh lËp). Th− yªu cÇu trªn ®· ®−îc sù h−ëng nh÷ng chøng cø ch¾c ch¾n kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc. NÕu øng cña c¶ mét lo¹t nhµ thèng kª häc c¸c tØnh, vµ trong th− xÐt nh÷ng sù thËt ®ã, ngoµi toµn bé nh÷ng sù thËt, ngoµi ngµy 2. I. 1910, Vla-®i-mia I-lÝch viÕt: "Anh còng ®· nhËn mèi liªn hÖ gi÷a chóng víi nhau, nÕu nã rêi r¹c vµ ®−îc bøc th− vÒ t− liÖu thèng kª tõ Ri-a-dan göi ®Õn, ®−îc chän tïy tiÖn, th× sù thËt chØ lµ nh÷ng trß ch¬i trÎ con hay cßn tÖ h¬n n÷a. ... ph¶i tõ nh÷ng sù thËt chÝnh x¸c vµ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc mµ thö x¸c lËp ra mét * Tµi liÖu thèng kª nµy, mµ Vla-®i-mia I-lÝch ®· sö dông cho cuèn nÒn t¶ng cã thÓ dïng lµm chç dùa, cã thÓ dïng ®Ó ®èi s¸ch cña m×nh "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga", ViÖn Lª-nin ®· nhËn ®−îc n¨m 1929 tõ n−íc ngoµi göi vÒ cïng víi nh÷ng cuèn chiÕu víi bÊt cø lý luËn nµo trong nh÷ng lý luËn "chung s¸ch kh¸c cña Vla-®i-mia I-lÝch; c¨n cø vµo nh÷ng b¶n trÝch lôc vµ ghi chung" hay "khu«n mÉu", nh÷ng lý luËn mµ ngµy nay trong chó trong c¸c cuèn s¸ch ®ã, cßn cã thÓ rót ra thªm mét lo¹t kÕt luËn cã mét vµi n−íc, ng−êi ta qu¸ − l¹m dông. Muèn ®ã lµ mét gi¸ trÞ vÒ c«ng t¸c cña I-lÝch2). nÒn t¶ng thùc sù th× cÇn ph¶i xÐt kh«ng ph¶i nh÷ng sù ** VÒ viÖc cã thÓ c«ng bè th− yªu cÇu Êy ë ®©y, chóng t«i l¹i ph¶i thËt t¸ch riªng ra mµ toµn thÓ nh÷ng sù thËt cã liªn quan mang ¬n Côc c¶nh s¸t M¸t-xc¬-va ®· gi÷ g×n nã trong hå s¬ cña côc ®Õn vÊn ®Ò ®ang xÐt, kh«ng trõ mét ngo¹i lÖ nµo, nÕu kh«ng, c¶nh s¸t3). nhÊt ®Þnh ng−êi ta sÏ cã ®Çy ®ñ lý do ®Ó nghi ngê r»ng 1) Xem V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.30, nh÷ng sù thËt ®· ®−îc lùa chän hay thu thËp mét c¸ch tr. 350 - 351. tïy tiÖn, r»ng thay cho mèi liªn hÖ vµ mèi quan hÖ phô 2) Mét phÇn tµi liÖu chuÈn bÞ cho cuèn s¸ch cña V.I. Lª-nin "Sù thuéc lÉn nhau kh¸ch quan gi÷a nh÷ng hiÖn t−îng lÞch ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga" ®· ®−îc c«ng bè n¨m 1940 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XXXIII. 1) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.30, tr. 349. 3) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.47, tr. 225 - 226.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXV XXVI M.I. U-li-a-n«-va thËt lµ tèt qu¸, v× xem ra anh sÏ ®−îc nhiÒu ng−êi gióp Ng−êi viÕt cho em g¸i: "Em viÕt th− b¶o lµ "ng−êi ®ì"1). xuÊt b¶n muèn in "VÊn ®Ò ruéng ®Êt" thµnh cuèn s¸ch dµy N¨m 1908, khi viÕt t¸c phÈm "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ chø kh«ng muèn in thµnh s¸ch máng". Anh hiÓu ®iÒu nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n", Vla-®i-mia I-lÝch ®· ®Æt mua ®ã nh− thÕ nµy: nghÜa lµ anh ph¶i göi phÇn tiÕp theo (tøc cuèn s¸ch nhá cña gi¸o s− Tsen-pa-nèp nãi vÒ A-vª-na-ri- lµ ngoµi phÇn nãi vÒ n−íc Mü ®· viÕt xong, cßn ph¶i viÕt ót vµ tr−êng ph¸i cña «ng, cuèn s¸ch nhá vÒ "TriÕt häc thªm vÒ n−íc §øc nh− ®· høa). ViÕt xong bµi cho ng−êi néi t¹i" v.v.. Ng−êi viÕt cho em g¸i vÒ t¸c phÈm cña m×nh xuÊt b¶n cò ®Ó tr¶ nî tiÒn øng tr−íc th× anh sÏ b¾t tay viÕt nh− sau: "Anh ®· nghiªn cøu nhiÒu vÒ bän theo chñ nghÜa vÒ phÇn Êy ngay"1). B¶n th¶o cña t¸c phÈm nµy hiÖn cßn Ma-kh¬ vµ anh nghÜ r»ng anh ®· gi¶i thÝch râ ®−îc mäi l−u ë ViÖn Lª-nin, kh«ng ®−îc hoµn thµnh; ch¾c lµ c¸ch quan ®iÓm hÕt søc tÇm th−êng cña bän hä (kÓ c¶ cña m¹ng "®· c¶n trë" Vla-®i-mia I-lÝch viÕt nèt phÇn cßn l¹i. "thuyÕt kinh nghiÖm nhÊt nguyªn")"2). Nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch ®−îc giíi thiÖu Khi biªn th− hái xem em g¸i ®· nhËn ®−îc b¶n th¶o vÒ víi b¹n ®äc ë ®©y cho biÕt mét phÇn t×nh h×nh vµ ®iÒu chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i ("Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n kiÖn s¸ng t¸c cña Ng−êi cïng nh÷ng khã kh¨n gÆp ph¶i tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n")3) hay ch−a, Vla-®i-mia I-lÝch trong viÖc c«ng bè kÕt qu¶ cña s¸ng t¸c Êy. Chóng t«i cã ý viÕt: "Anh rÊt coi träng t¸c phÈm kinh tÕ Êy vµ rÊt mong nãi ®Õn nh÷ng t¸c phÈm hîp ph¸p cña Ng−êi. VÒ mÆt lµ nã sím ®−îc ®¨ng toµn v¨n" (th− ®Ò ngµy 22. X. nµy, trong suèt thêi kú tr−íc c¸ch m¹ng (kh«ng kÓ thêi 1916)4). Mäi ng−êi ®Òu biÕt, nguyÖn väng nµy cña Ng−êi kú cuéc c¸ch m¹ng lÇn thø nhÊt vµ thêi kú cã tê "Ng«i kh«ng ®−îc thùc hiÖn (tuy Vla-®i-mia I-lÝch "cè hÕt søc sao" vµ "Sù thËt" vµo nh÷ng n¨m 1912 - 1914, khi Ng−êi thÝch øng víi nh÷ng "sù hµ kh¾c"", nh− Ng−êi viÕt trong cßn cã kh¶ n¨ng viÕt cho c¸c tê b¸o hîp ph¸p, khi ®¶ng th− göi M. N. P«-crèp-xki ®Ò ngµy 2. VII. 19165): t¸c phÈm cßn cã c¬ quan xuÊt b¶n hîp ph¸p cña m×nh, tuy chØ trong cña Vla-®i-mia I-lÝch ®· bÞ söa ch÷a vµ c¾t xÐn ®i nhiÒu, mét thêi gian ng¾n ngñi), Vla-®i-mia I-lÝch ®· ë vµo nh÷ng vµ m·i m−êi n¨m sau míi ra m¾t ®éc gi¶ d−íi d¹ng ®óng ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi kh«ng ph¶i chØ v× ë n−íc ngoµi, nh− nã vÉn cã tõ ®Çu. ch¼ng h¹n, Ng−êi lu«n lu«n thiÕu nh÷ng s¸ch Nga vµ tµi Qua th− cña Vla-®i-mia I-lÝch göi cho ng−êi nhµ, chóng liÖu kh¸c cÇn thiÕt cho c«ng viÖc cña m×nh. ta biÕt râ trong t×nh h×nh nh− thÕ nµo Ng−êi ®· b¾t tay §iÒu kiÖn kiÓm duyÖt còng lµ khã kh¨n lín: c¸c bµi viÕt t¸c phÈm cña m×nh "ChÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa trong n«ng cña Vla-®i-mia I-lÝch th−êng bÞ c¾t xÐn vµ xuyªn t¹c (ch¼ng nghiÖp hiÖn ®¹i" (ch−a c«ng bè)6). Trong th− ngµy 22. X. 1916, h¹n, bµi "Mét sù phª ph¸n kh«ng cã tÝnh chÊt phª ph¸n"), s¸ch cña Ng−êi th−êng bÞ tÞch thu ("VÊn ®Ò ruéng ®Êt", tËp II) v.v. 1) Xem tËp nµy, tr. 374. vµ v.v.. Nh−ng ngoµi ra, cßn cã mét khã kh¨n lín n÷a 2) Nh− trªn, tr. 310. lµ t×nh tr¹ng ph¶i sèng xa c¸ch n−íc Nga vµ v× thÕ, kh«ng 3) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.27, tr. 299 - 426. cã kh¶ n¨ng liªn hÖ th−êng xuyªn trùc tiÕp víi c¸c nhµ 4) Xem tËp nµy, tr. 456. xuÊt b¶n v.v.. Tiªu biÓu vÒ mÆt nµy lµ, ch¼ng h¹n, viÖc 5) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.49, tr. 348. 6) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.19, tr. 319 - 344. 1) Xem tËp nµy, tr. 456.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXVII XXVIII M.I. U-li-a-n«-va Ng−êi ®· nhiÒu lÇn cè g¾ng ®Ó ®−îc céng t¸c viÕt cho bé Nh−ng nÕu nh− Vla-®i-mia I-lÝch biÕt lµm viÖc cã hÖ Tõ ®iÓn b¸ch khoa cña Gra-n¸t. "SÏ tèt biÕt mÊy nÕu viÕt thèng, cÇn cï vµ cùc kú hiÖu qu¶ th× Ng−êi còng biÕt ®−îc g× cho Tõ ®iÓn b¸ch khoa, - Ng−êi viÕt trong th− nghØ ng¬i mçi khi thùc sù cã ®iÒu kiÖn Êy. Sù nghØ ng¬i tèt göi em g¸i ngµy 22. XII. 1914, - nh−ng ®iÒu ®ã ch¾c nhÊt ®èi víi Ng−êi lµ gÇn gòi thiªn nhiªn vµ n¬i thanh v¾ng. kh«ng dÔ dµng g× lµm ®−îc nÕu kh«ng cã dÞp lµm quen "NghØ ë ®©y (ë XtiÕc-xót-®en thuéc PhÇn-lan, n¬i mµ Ng−êi víi th− ký tßa so¹n"1). Kh«ng cã sù quen biÕt Êy nªn khi nghØ ng¬i sau khi tõ §¹i héi ®¶ng lÇn thø n¨m trë vÒ "mÖt Vla-®i-mia I-lÝch trùc tiÕp viÕt th− cho tßa so¹n cña Gra- mái v« cïng". - M. U.) thó vÞ l¾m, nµo b¬i t¾m, nµo d¹o n¸t th× thËm chÝ cã khi kh«ng nhËn ®−îc tr¶ lêi hoÆc nhËn ch¬i, yªn tÜnh, an nhµn. Sù yªn tÜnh vµ an nhµn tèt cho ®−îc tr¶ lêi rÊt chËm. Th¸ng Hai 1915, Ng−êi viÕt cho em con h¬n c¶"1). NghØ ë ®©y, n¬i mµ Li-®i-a Mi-khai-lèp-na g¸i: "cã thÓ tiÕp tôc viÕt bµi cho Tõ ®iÓn b¸ch khoa ®−îc Cnhi-p«-vÝch tËn t×nh ©n cÇn s¨n sãc Ng−êi, qu¶ lµ tuyÖt, kh«ng? Anh ®· viÕt th− hái th− ký tßa so¹n vÒ vÊn ®Ò nµy, vµ sau nµy Ng−êi th−êng nhí tíi thêi gian nghØ nµy, nh−ng «ng ta kh«ng tr¶ lêi"*. N¨m 1912, Ng−êi ®· viÕt: trong th− göi Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na võa m¾c bÖnh th−¬ng "RÊt tiÕc lµ hiÖn nay ë ®©y mèi liªn hÖ gi÷a anh víi c¸c hµn nÆng, Ng−êi ®· viÕt: "Gi¸ mµ chÝnh lóc nµy ®−a em nhµ xuÊt b¶n bÞ c¾t ®øt hoµn toµn"3). ®Õn XtiÕc-xót-®en!"2). NÕu nh− kh«ng cã sù gióp ®ì to lín cña c¸c ®ång chÝ Vla-®i-mia I-lÝch rÊt yªu thiªn nhiªn, vµ cho dï sè phËn vµ cña gia ®×nh ®èi víi Vla-®i-mia I-lÝch trong viÖc t×m kiÕm cã ®−a Ng−êi ®Õn n¬i nµo ®i n÷a, trong th− cña Ng−êi ng−êi xuÊt b¶n, trong viÖc ch÷a b¶n in thö c¸c t¸c phÈm cña Ng−êi v.v., th× nh÷ng khã kh¨n trong viÖc xuÊt b¶n nh÷ng bao giê còng th−êng miªu t¶ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn n¬i t¸c phÈm Êy sÏ cßn nhiÒu h¬n n÷a. Nh−ng chÞ, em g¸i ®ã. "Phong c¶nh n¬i ®©y ®Ñp tuyÖt, - Ng−êi viÕt cho mÑ vµ em trai kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã thÓ gióp ®ì ®−îc trªn ®−êng ®i Thôy-sÜ n¨m 1895. - Con lu«n ng¾m c¶nh. Vla-®i-mia I-lÝch vÒ mÆt nµy, nhÊt lµ khi hä ph¶i ngåi tï Qua nhµ ga n−íc §øc, n¬i mµ con viÕt th− cho mÑ, lµ ®Õn hay lµ ®i ®µy. V× vËy, n¨m 1904, ch¼ng h¹n, Ng−êi yªu ngay d·y An-p¬, nh÷ng hå n−íc nèi tiÕp nhau, khiÕn con cÇu mÑ cho ®Þa chØ cña M¸c-c¬ Ti-m«-phª-ª-vÝch, mµ Ng−êi kh«ng sao rêi cöa sæ toa xe ®−îc". Ng−êi viÕt cho Ma-ri-a cÇn liªn hÖ vÒ "sù nghiÖp v¨n ch−¬ng" (xem th− ®Ò ngµy A-lÕch-xan-®rèp-na: "Con th−êng d¹o ch¬i - ë ®©y b©y 20. I. 1904)4). giê d¹o ch¬i ®−îc råi, vµ xem ra ë P¬-xcèp (còng nh− ë vïng ngo¹i «) cã nhiÒu n¬i phong c¶nh ®Ñp". Ng−êi viÕt tõ n−íc ngoµi vÒ: "C¸ch ®©y mÊy h«m... con b¬i thuyÒn... * Håi bÊy giê, t×nh h×nh tr¶ lêi cña c¸c nhµ xuÊt b¶n kh¸c cho th− trªn mét hå n−íc rÊt ®Ñp, vµ th−ëng thøc phong c¶nh tuyÖt vêi cña Vla-®i-mia I-lÝch còng kh«ng tèt g×. VÒ mÆt nµy, xem th− sè 3 (ngµy 27. XI. 01) cña Lª-nin göi L. I. ¸c-xen-rèt, V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, trong mét ngµy ®Ñp trêi...". "Võa råi ë ®©y con ®· cïng t. XI, tr. 3262). Na-®i-a vµ mét ng−êi b¹n n÷a lµm mét cuéc du ngo¹n hÕt søc thó vÞ lªn nói Xa-lÐp. Bªn d−íi, kh¾p Gi¬-ne-v¬ ch×m 1) Xem tËp nµy, tr. 447. trong mét mµn s−¬ng dµy ®Æc, cßn ë trªn nói (cao chõng 2) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 46, tr. 158. 3) Xem tËp nµy, tr. 451, 412. 1) Xem tËp nµy, tr. 293. 4) Nh− trªn, tr. 287. 2) Nh− trªn, tr. 308.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXIX XXX M.I. U-li-a-n«-va 1200 mÐt so víi mÆt biÓn), ¸nh n¾ng chãi chang, tuyÕt, råi tõ ®Êy ®i Li-u-txÐc-n¬, hiÖn chóng con ®ang xem cuèn xe tr−ît tuyÕt, gièng hÖt ngµy ®«ng ®Ñp ®Ï ë Nga. PhÝa chØ nam du lÞch cña Bª-®ª-c¬ vµ tÝnh to¸n tØ mØ cuéc hµnh d−íi nói lµ la mer du brouillard, thËt sù lµ mét biÓn c¶ tr×nh cña m×nh... Con vµ anh V«-l«-®i-a ®· −íc hÑn víi s−¬ng mï vµ m©y, qua ®ã ng−êi ta ch¼ng nh×n thÊy g× c¶, nhau kh«ng bµn ®Õn bÊt cø c«ng viÖc g× c¶: viÖc ®©u cßn chØ thÊy nh« lªn nh÷ng ®Ønh nói mµ còng chØ thÊy ®−îc ®ã, nã cã ®i ®©u mÊt mµ sî; kh«ng ®−îc nãi ®Õn c«ng viÖc, nh÷ng ngän nói rÊt cao. ThËm chÝ nói Xa-lÐp nhá (cao 900 vµ nÕu cã thÓ, kh«ng nghÜ ®Õn nã n÷a"1). mÐt) còng ch×m ngËp trong s−¬ng mï". "... Con vµ Na-®i-a Nh−ng nh÷ng cuéc du lÞch nh− vËy rÊt hiÕm vµ chØ cã ®−îc ®· ®i du ngo¹n kh¸ nhiÒu n¬i ë ngo¹i thµnh vµ còng ph¸t khi mµ c«ng t¸c vµ sù tranh chÊp bÌ ph¸i ¶nh h−ëng rÊt xÊu hiÖn ra nhiÒu chç ®Ñp tuyÖt", Ng−êi viÕt trong th− ®Ò ®Õn søc kháe vµ thÇn kinh, nh− cuéc du lÞch sau mïa ®«ng n¨m ngµy 27 th¸ng ChÝn 1902 nh− vËy. Vla-®i-mia I-lÝch qu¶ ®· cã 1903 - 1904, tiÕp sau §¹i héi II cña ®¶ng vµ sù ph©n liÖt trong lý khi viÕt: "Trong tÊt c¶ nh÷ng ®ång chÝ ë ®©y, chóng con ®¶ng. Cßn th−êng th−êng, nÕu Vla-®i-mia I-lÝch vÒ n«ng th«n lµ nh÷ng ng−êi duy nhÊt biÕt râ tÊt c¶ c¸c n¬i ë ngo¹i vµo mïa hÌ th× Ng−êi vÉn tiÕp tôc lµm viÖc ë ®Êy, sau mÊy thµnh. Chóng con t×m ra nhiÒu con ®−êng mßn ë "n«ng th«n", ngµy hoµn toµn nghØ ng¬i, khi ®iÒu kiÖn cho phÐp. NÕu nh− chóng con biÕt râ vïng l©n cËn vµ dù ®Þnh d¹o ch¬i viÖc ®i xa ra ngoµi thµnh phè kh«ng thÓ tæ chøc ®−îc hoÆc xa h¬n n÷a"1). chuyÕn ®i ®ã ng¾n ngñi th× th−êng lµ cã nh÷ng cuéc d¹o ch¬i Mïa hÌ, nÕu kh«ng thÓ ®i mét thêi gian nµo ®ã ra ra ngoµi thµnh phè, cã khi lªn nói, ®i bé hoÆc ®i xe ®¹p, th−êng ngoµi thµnh phè, n¬i th−êng tæ chøc ngay mét "cuéc sèng lµ vµo ngµy chñ nhËt. Trong th− göi mÑ ngµy 29. III. 1903, Vla- th«n d·" ("dËy sím vµ hÇu nh− gµ võa lªn chuång lµ ®i ®i-mia I-lÝch viÕt: "... Chóng con v« t×nh ®· tiªm nhiÔm thãi ngñ ngay"2)) th× Vla-®i-mia I-lÝch vµ Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan- quen cña n−íc ngoµi lµ cø ®i ch¬i ®óng vµo ngµy chñ nhËt, tuy ti-nèp-na - khi cßn sèng ë Thôy-sÜ - thØnh tho¶ng ®i bé r»ng nh− thÕ kh«ng thÝch hîp, v× chç nµo còng chËt nÝch nh÷ng lªn nói ch¬i. Chóng ta cã thÓ thÊy sù m« t¶ mét cuéc du ng−êi lµ ng−êi"2). Khi ®i ch¬i nh− vËy, hä th−êng mang theo lÞch nh− vËy trong bøc th− cña Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti- b¸nh m× cÆp thÞt thay b÷a tr−a vµ ®i ch¬i suèt ngµy. Cho nªn, nèp-na göi Ma-ri-a A-lÕch-xan-®rèp-na ngµy 2. VII. 1904: ch¼ng lÊy lµm l¹ lµ c¶ Vla-®i-mia I-lÝch vµ Na-®ª-gi¬-®a C«n- "Chóng con rêi Gi¬-ne-v¬ ®· mét tuÇn nay, vµ nghØ ng¬i xtan-ti-nèp-na ®Òu ®−îc xÕp vµo ph¸i "ngao du" (ng−êi −a d¹o theo ®óng nghÜa cña tõ nµy. C«ng viÖc vµ lo ©u ®Òu ®Ó l¹i ch¬i), trong khi ®ã th× nh÷ng ng−êi ®ång chÝ kh¸c l¹i thuéc Gi¬-ne-v¬, vµ ë ®©y mçi ngµy chóng con ngñ 10 giê, ®i ph¸i "xi-nª-ma" (ng−êi thÝch ®i xem "xi-nª-ma"*), nh− hä b¬i, d¹o ch¬i - anh V«-l«-®i-a thËm chÝ kh«ng ®äc kü b¸o th−êng nãi ®ïa víi nhau. chÝ, cßn s¸ch th× ®em theo víi møc tèi thiÓu, mµ ngµy Vµ thùc vËy, Vla-®i-mia I-lÝch rÊt Ýt thÝch nh÷ng n¬i mai sè s¸ch ch−a ®äc Êy sÏ göi vÒ Gi¬-ne-v¬, cßn b¶n th©n vui ch¬i mµ c¸c ®ång chÝ kh¸c th−êng lui tíi gi¶i trÝ sau chóng con th× 4 giê s¸ng mai sÏ kho¸c ba-l« lªn vai ®i du lÞch trªn nói chõng hai tuÇn lÔ. Chóng con sÏ ®i In-tÐc-la-kªn * "Xi-nª-ma" - ®iÖn ¶nh. 1) Xem tËp nµy, tr. 9, 224, 233, 286, 277, 285. 1) Xem tËp nµy, tr. 288 - 289. 2) Nh− trªn, tr. 422. 2) Nh− trªn, tr. 285.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXXI XXXII M.I. U-li-a-n«-va nh÷ng giê lµm viÖc c¨ng th¼ng. H×nh nh− Ng−êi ch−a bao cã lÏ c¸ch ®©y 13 n¨m, nh−ng con cßn nhí mét sè ®iÖu"1). giê ®i xem chiÕu bãng, nhÊt lµ khi sèng ë n−íc ngoµi, vµ Vµ sau nµy, Ng−êi th−êng huýt l¹i nh÷ng ®iÖu Êy (theo c¸i Ýt khi ®Õn nhµ h¸t. Ng−êi ®· xem vë "Ng−êi thî dÖt" ë BÐc- lèi ®Æc biÖt cña Ng−êi lµ huýt qua kÏ r¨ng). VÒ sau, ë n−íc lanh trong lÇn ra n−íc ngoµi ®Çu tiªn, vµ khi sèng l−u vong ë ngoµi, Vla-®i-mia I-lÝch Ýt xem ca kÞch vµ nghe hßa nh¹c. n−íc ngoµi, Ng−êi cã ®i xem ë nhµ h¸t, nh−ng phÇn nhiÒu ¢m nh¹c t¸c ®éng qu¸ m¹nh ®Õn thÇn kinh cña Ng−êi, vµ lµ khi Ng−êi sèng "kh¸ c« ®¬n" (nghÜa lµ kh«ng cã gia ®×nh) khi thÇn kinh Ng−êi kh«ng ®−îc b×nh th−êng, - mµ ®iÒu hoÆc khi Ng−êi cã dÞp ®Õn mét thµnh phè lín cã viÖc g× nµy th−êng x¶y ra trong mét cuéc sèng l−u vong kh«ng yªn ®Êy sau nh÷ng ngµy th¸ng lµm viÖc khÈn tr−¬ng vµ Ng−êi æn vµ bËn rén ë n−íc ngoµi, - th× Ng−êi thÊy khã chÞu lîi dông dÞp Êy ®Ó "x¶ h¬i" ®«i chót. Nh−ng c¸c buæi biÓu khi nghe ©m nh¹c. C«ng viÖc rÊt bËn rén vµ tiÒn nong cã diÔn cña c¸c nhµ h¸t n−íc ngoµi kh«ng lµm võa lßng Vla- h¹n ®· ¶nh h−ëng kh«ng Ýt tíi cuéc sèng c« qu¹nh (vÒ mÆt ®i-mia I-lÝch mÊy (cã khi Ng−êi cïng víi Na-®ª-gi¬-®a C«n- gi¶i trÝ) cña Vla-®i-mia I-lÝch. xtan-ti-nèp-na bá ra vÒ sau mµn thø nhÊt, do ®ã bÞ c¸c Vla-®i-mia I-lÝch còng t−¬ng ®èi Ýt chó ý ®Õn c¸c danh ®ång chÝ tr¸ch ®ïa lµ l·ng phÝ tiÒn), vµ trong nh÷ng vë lam th¾ng c¶nh: "Nãi chung con kh¸ thê ¬ víi nh÷ng c¸i kÞch Ng−êi xem sau nµy h×nh nh− chØ cã vë "C¸i x¸c sèng" ®ã, - Ng−êi viÕt trong th− göi tõ BÐc-lanh n¨m 1895, - lµ ®Ó l¹i cho Ng−êi Ýt nhiÒu Ên t−îng. Nh−ng Ng−êi rÊt vµ phÇn lín lµ ngÉu nhiªn mµ ®i xem. Mµ nãi chung, con thÝch Nhµ h¸t nghÖ thuËt mµ Ng−êi cïng víi La-lai-an-tx¬ thÝch ®i d¹o ë c¸c buæi d¹ héi cña c«ng chóng vµ c¸c buæi ("C«-lum-b¬") ®i xem ë M¸t-xc¬-va tr−íc khi ra n−íc ngoµi, gi¶i trÝ h¬n lµ thÝch ®i xem c¸c viÖn b¶o tµng, c¸c r¹p h¸t, vµ trong th− göi mÑ vµo th¸ng Hai 1901, Ng−êi viÕt r»ng c¸c hµnh lang tr−ng bµy v.v."2). N¨m 1895, khi sèng ë BÐc- "cho tíi nay con vÉn cßn hµi lßng håi t−ëng" buæi xem biÓu lanh, Vla-®i-mia I-lÝch th−êng dïng c¸c buæi chiÒu ®Ó ®i diÔn Êy. "... Chóng con muèn ®Õn Nhµ h¸t nghÖ thuËt Nga, ®Ó "d¹o" c¸c n¬i nh− thÕ, vµ ®iÒu ®ã ®· gióp Ng−êi cã kh¶ xem vë "D−íi ®¸y"...", - Ng−êi viÕt trong th− ngµy 4. II. n¨ng "nghiªn cøu phong tôc tËp qu¸n cña d©n BÐc-lanh vµ 19031). M·i nhiÒu n¨m sau, khi Ng−êi sèng ë M¸t-xc¬-va nghe ng−êi §øc nãi chuyÖn"3). Nh−ng, kh«ng ph¶i chØ sau c¸ch m¹ng, Ng−êi míi ®−îc xem vë "D−íi ®¸y". khi sèng ë BÐc-lanh, nghÜa lµ khi lÇn ®Çu tiªn ra n−íc Vla-®i-mia I-lÝch còng Ýt ®i nghe c¸c buæi hßa nh¹c, ngoµi, Vla-®i-mia I-lÝch míi quan t©m nghiªn cøu phong tuy Ng−êi yªu ©m nh¹c. Còng trong th− trªn, Ng−êi viÕt: tôc tËp qu¸n; trong c¸c th− cña Ng−êi göi gia ®×nh cã kh«ng "C¸ch ®©y kh«ng l©u, lÇn ®Çu tiªn trong mïa ®«ng nµy, chóng Ýt chç nãi lªn r»ng c¶ khi sèng ë Pa-ri hoÆc khi ghÐ qua ®ã, con ®· dù mét buæi hßa nh¹c hay vµ rÊt lÊy lµm hµi lßng, Ng−êi ®Òu thÝch thó quan s¸t tØ mØ ®êi sèng ë ®©y, nªu ®Æc biÖt lµ khóc giao h−ëng cuèi cïng cña Tsai-cèp-xki (Sym- râ c¸i vÎ tù nhiªn tho¶i m¸i cña ng−êi Pa-ri khi ®i trªn phonie pathÐtique)". Trong th− göi cho mÑ ngµy 9. II. 1901, ®−êng phè vµ ®¹i lé. "§èi víi nh÷ng ng−êi cã Ýt tiÒn th× Ng−êi viÕt: "MÊy h«m tr−íc, con ®i xem ca kÞch, rÊt sèng ë thµnh phè Pa-ri nµy rÊt kh«ng tiÖn vµ rÊt mÖt, - høng thó th−ëng thøc vë "Phô n÷ Do-th¸i": vë nµy con Vla-®i-mia I-lÝch viÕt sau khi ®i Pa-ri mÊy ngµy. - Nh−ng ®· nghe mét lÇn ë Ca-dan (bÊy giê do Da-cr¬-giÐp-xki h¸t), 1) Xem tËp nµy, tr. 250. 2) Nh− trªn, tr.14. 1) Xem tËp nµy, tr. 282. 3) Nh− trªn, tr. 14.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXXIII XXXIV M.I. U-li-a-n«-va nÕu dõng l¹i ®Êy kh«ng l©u, ®i tham quan, d¹o quanh th× rÊt nhiÒu trong ®êi cña mÑ. Khi th× ng−êi nµy, lóc ng−êi kh«ng cã thµnh phè nµo tèt h¬n vµ vui b»ng"1). Khi ®i qua kh¸c trong gia ®×nh chóng t«i sa vµo c¶nh bÞ b¾t bí hoÆc TiÖp-kh¾c, Vla-®i-mia I-lÝch còng quan s¸t tØ mØ ®êi sèng tï ®µy, cã khi mÊy ng−êi cïng bÞ b¾t mét lóc, vµ ng−êi ë ®Êy vµ lÊy lµm tiÕc lµ ch−a häc tiÕng TiÖp; Ng−êi ®· mÑ khi Êy tuy ®· cao tuæi vÉn ph¶i lÆn léi tíi nhµ tï ®Ó miªu t¶ sinh ®éng cuéc sèng vµ phong tôc cña n«ng d©n th¨m hái vµ ®−a ®å dïng, ph¶i ngåi hµng giê ë phßng chê Ga-li-xi-a mµ Ng−êi cã dÞp quan s¸t khi sèng ë Ga-li-xi-a; cña hiÕn binh vµ mËt th¸m, cã khi mét m×nh c« ®¬n ë nhµ, Ng−êi ®· miªu t¶ sinh ®éng héi hãa trang trªn ®−êng phè bµ xãt th−¬ng cho ®µn con cña m×nh bÞ mÊt tù do. Vla- Muyn-khen víi cuéc nÐm hoa giÊy vôn vµ b¨ng giÊy v.v.. ®i-mia I-lÝch lo l¾ng cho mÑ nh− thÕ nµo trong qu·ng ®êi Ng−êi yªu cuéc sèng víi tÊt c¶ c¸c biÓu hiÖn cña nã, vµ Êy cña bµ, vµ Ng−êi ®au khæ nh− thÕ nµo v× ph¶i xa c¸ch hiÕm cã ai biÕt quan s¸t vµ nghiªn cøu ®êi sèng réng nh− mÑ, ®iÒu ®ã cã thÓ thÊy ®Æc biÖt râ trong bøc th− Ng−êi Ng−êi. göi mÑ ngµy 1. IX. 1901. Håi bÊy giê, Ma-ri-a I-li-ni- Qua nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch ®¨ng d−íi ts¬-na vµ M¸c-c¬ Ti-m«-phª-ª-vÝch ®ang ngåi tï, An-na ®©y, còng cã thÓ thÊy ®−îc th¸i ®é cña Ng−êi ®èi víi gia I-li-ni-ts¬-na ®ang ë n−íc ngoµi vµ kh«ng thÓ trë vÒ n−íc ®×nh vµ thÊy ®−îc ®Õn mét møc ®é nµo ®ã th¸i ®é cña Nga, v× sÏ cã thÓ bÞ b¾t vÒ cïng mét vô ¸n, cßn §mi-t¬-ri Ng−êi ®èi víi con ng−êi nãi chung. Trong nh÷ng bøc th− I-lÝch còng kh«ng thÓ ë bªn c¹nh mÑ v× s¾p ph¶i thi tèt nµy, Ng−êi ®· biÓu thÞ sù quan t©m vµ s¨n sãc biÕt chõng nghiÖp tr−êng ®¹i häc tæng hîp ë I-u-ri-Ðp. Bµ ph¶i sèng c« nµo ®èi víi hä! Vla-®i-mia I-lÝch rÊt g¾n bã víi ng−êi nhµ, ®¬n nh− vËy ë mét thµnh phè xa l¹, khi mµ vµo n¨m 1904, nhÊt lµ víi mÑ; vµ sù ch¨m lo sao cho mÑ sèng tèt h¬n, §mi-t¬-ri I-lÝch, An-na I-li-ni-ts¬-na vµ Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na yªn tÜnh h¬n, dÔ chÞu h¬n, ®−îc thÓ hiÖn qua tÊt c¶ c¸c bÞ b¾t ë Ki-Ðp trong vô ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng bøc th− trùc tiÕp göi cho mÑ còng nh− göi cho nh÷ng ®¶ng vµ Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Ki-Ðp. ng−êi kh¸c trong gia ®×nh chóng t«i. Th− cña Ng−êi ®Çy Vla-®i-mia I-lÝch bao giê còng mong muèn mÑ cïng sèng ¾p nh÷ng c©u th¨m hái vÒ søc kháe, vÒ "nhµ ë ra sao, cã víi m×nh vµ ®· nhiÒu lÇn mêi mÑ ®Õn chç m×nh. Nh−ng ®iÒu l¹nh kh«ng". "§iÒu lµm cho con b¨n kho¨n, - Ng−êi viÕt ®ã khã bÒ thùc hiÖn, v×, ngoµi nh÷ng lý do kh¸c, mÑ bao trong th− göi mÑ n¨m 1909, - lµ c¨n phßng cña mÑ ë l¹nh giê còng ph¶i sèng cïng víi nh÷ng ng−êi con nµo hÕt søc qu¸... MÑ chí ®Ó c¶m l¹nh ®Êy... Cã thÓ t×m c¸ch nµo ®−îc cÇn sù gióp ®ì cña mÑ, mµ ë n−íc Nga sù gióp ®ì Êy hÇu kh«ng, ch¼ng h¹n nh− s¾m mét chiÕc lß s−ëi nhá b»ng nh− bao giê còng cÇn thiÕt ®èi víi nh÷ng ng−êi bÞ c¶nh s¾t?.."2). Trong nh÷ng bøc th− Êy cã biÕt bao nhiªu lêi s¸t khñng bè. V× vËy, mÑ chØ cã thÓ ®i hai lÇn (trong chuyÕn khuyªn nhñ, nh− h·y "mïa hÌ nµy nghØ cho thËt tèt", l−u vong lÇn thø nhÊt còng nh− lÇn thø hai cña Vla-®i- "bít ch¹y, nghØ ng¬i nhiÒu h¬n vµ chóc m¹nh kháe", v.v.. mia I-lÝch ra n−íc ngoµi) trong mét thêi gian ng¾n ra n−íc Vla-®i-mia I-lÝch ®Æc biÖt quan t©m nhiÒu ®Õn mÑ, khi ngoµi vµ gÆp mÆt con. N¨m 1902, mÑ sèng gÇn mét th¸ng bµ gÆp ph¶i mét tai biÕn nµo ®ã, mµ nh÷ng tai biÕn Êy l¹i víi Vla-®i-mia I-lÝch vµ An-na I-li-ni-ts¬-na ë Loguivy thuéc miÒn B¾c n−íc Ph¸p. LÇn thø hai vµ còng lµ lÇn cuèi cïng, 1) Xem tËp nµy, tr. 439. mÑ ®· cã thÓ gÆp Vla-®i-mia I-lÝch ë Xtèc-kh«n, n¬i mµ bµ 2) Nh− trªn, tr. 369. cïng Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na tíi vµo n¨m 1910 cèt ®Ó th¨m
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXXV XXXVI M.I. U-li-a-n«-va Ng−êi. Trong nh÷ng lÇn ®i th¨m Êy, Vla-®i-mia I-lÝch bao cña m×nh, th¨m hái hä sèng ra sao, cè g¾ng gióp ®ì hä c¶ giê còng dÆn dß cÆn kÏ mÑ nªn ®i ®−êng nµo, khuyªn mÑ vÒ mÆt vËt chÊt. Ch¼ng h¹n, Ng−êi nhËn viÕt lêi tùa cho nªn ngñ trä ë kh¸ch s¹n "®Ó khái qu¸ mÖt trªn ®−êng ®i". nh÷ng b¶n dÞch cña c¸c ®ång chÝ ®Ó gióp cho hä ®−îc dÔ Còng t¹i Xtèc-kh«n, M. A. U-li-a-n«-va ®· cã dÞp ®−îc nghe dµng trong viÖc xuÊt b¶n nh÷ng b¶n dÞch Êy vµ do ®ã cã lÇn ®Çu tiªn, mµ còng lµ lÇn cuèi cïng, bµi diÔn v¨n cña thÓ thu ®−îc nhuËn bót. Vla-®i-mia I-lÝch trong mét cuéc häp cña c«ng nh©n l−u vong. Nh÷ng ®ång chÝ kh«ng ®−îc biÕt ®iÒu kiÖn sinh sèng Khi chóng t«i rêi Xtèc-kh«n, Vla-®i-mia I-lÝch tiÔn chóng l−u vong ë n−íc ngoµi vµ ®iÒu kiÖn trao ®æi th− tõ hîp t«i ®Õn bÕn tµu - Ng−êi kh«ng thÓ lªn tµu, v× chiÕc tµu ph¸p d−íi thêi Nga hoµng, cã thÓ ng¹c nhiªn vµ kh«ng hiÓu nµy thuéc mét c«ng ty cña n−íc Nga vµ Vla-®i-mia I-lÝch ®−îc nh÷ng lêi th−êng thÊy trong th− cña Vla-®i- mia I-lÝch cã thÓ bÞ b¾t ë ®Êy, - vµ cho tíi nay t«i vÉn cßn nhí râ kÓ r»ng Ng−êi sèng "rÊt yªn tÜnh", "lÆng lÏ", "yªn tÜnh, thanh nÐt mÆt cña Ng−êi khi ®øng trªn bê nh×n theo mÑ. VÎ mÆt b×nh" v.v., trong nh÷ng thêi kú nh− thêi kú chiÕn tranh Ng−êi lóc bÊy giê biÓu hiÖn ®au khæ biÕt bao! D−êng nh− ®Õ quèc ch¼ng h¹n, khi mµ qua s¸ch b¸o vµ th− tõ bÝ mËt Ng−êi c¶m thÊy tr−íc r»ng ®Êy lµ lÇn gÆp mÆt cuèi cïng ng−êi ta cã thÓ thÊy thËt ra Ng−êi ®· biÓu lé mét nghÞ lùc phi cña m×nh víi mÑ. Vµ sù viÖc ®· x¶y ra ®óng nh− thÕ. Cho th−êng trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh lµ tíi khi trë vÒ Nga, sau C¸ch m¹ng th¸ng Hai, Vla-®i-mia thø chñ nghÜa mµ phÇn lín c¸c ®¶ng d©n chñ - x· héi ®ang I-lÝch kh«ng cßn ®−îc gÆp gì ng−êi nhµ n÷a, cßn mÑ th× chÞu ¶nh h−ëng. Nh−ng chí nªn quªn r»ng bÊy giê Vla- ®· qua ®êi Ýt l©u tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng Hai, vµo th¸ng ®i-mia I-lÝch chØ cã thÓ ph¸t biÓu ý kiÕn trªn b¸o chÝ, - v¶ B¶y 1916. Chóng t«i kh«ng nhËn ®−îc bøc th− thø nhÊt l¹i chØ trªn tê tËp san mµ mÊy tuÇn, thËm chÝ mÊy th¸ng mµ Vla-®i-mia I-lÝch göi sau khi biÕt tin mÑ mÊt. Bøc th− míi ra mét kú, vµ viÖc göi tËp san Êy, còng nh− c¸c tËp tiÕp theo sau cña Ng−êi còng kh«ng gi÷ l¹i ®−îc, nh−ng s¸ch nhá, qua b−u ®iÖn, lµ hÕt søc khã kh¨n, - hoÆc ph¸t c¶ qua bøc th− Êy n÷a, theo t«i nhí, còng thÊy râ c¸i chÕt biÓu trong nh÷ng cuéc héi häp nhá cña nh÷ng ng−êi l−u cña mÑ nÆng nÒ ®èi víi Vla-®i-mia I-lÝch nh− thÕ nµo, vong hay trong c¸c tiÓu tæ c«ng nh©n n−íc ngoµi. Râ rµng Ng−êi ®· ®au ®ín nh− thÕ nµo vµ ®· ©u yÕm dÞu dµng nh− lµ nh÷ng kh¶ n¨ng ®ã qu¸ − Ýt ái ®èi víi Vla-®i-mia I-lÝch, thÕ nµo ®èi víi chóng t«i, nh÷ng ng−êi còng ®au khæ vÒ vµ nÕu nh−, theo lêi N.C. Cróp-xcai-a kÓ l¹i, trong buæi sù mÊt m¸t ®ã. ®Çu cña cuéc c¸ch m¹ng ë Nga, Ng−êi cho ta c¶m t−ëng r»ng Ng−êi sèng m·nh liÖt nh− mét con s− tö t×m c¸ch Vla-®i-mia I-lÝch bao giê còng rÊt quan t©m ®Õn chÞ g¸i, em g¸i vµ em trai cña m×nh, còng nh− ®Õn M. T. £-li- nh¶y ra khái c¸i còi cña m×nh, th× thö hái cuéc sèng l−u da-rèp, th−êng xuyªn hái han xem hä sèng ra sao, søc vong vµ xa c¸ch n−íc Nga cña Ng−êi tr−íc kia, nhÊt lµ kháe thÕ nµo, cã kiÕm ®−îc viÖc lµm kh«ng, nghØ ng¬i cã trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc, ch¼ng ph¶i lµ chiÕc còi tèt kh«ng v.v.. Ng−êi cè g¾ng s¾p ®Æt c«ng t¸c phiªn dÞch trãi buéc Ng−êi trªn møc ®é rÊt lín, kh«ng ®Ó cho thiªn cho chóng t«i, ®«i khi göi s¸ch n−íc ngoµi cho chóng t«i tÝnh l·nh tô vµ diÔn gi¶ nh©n d©n cña Ng−êi ®−îc ph¸t dÞch, quan t©m c¶ ®Õn s¸ch b¸o chóng t«i ®äc vµ ®Õn viÖc triÓn vµ tháa m·n hay sao? Ng−êi muèn lao vµo mét c«ng häc tËp cña chóng t«i, mêi chóng t«i ®Õn ë víi Ng−êi v.v.. t¸c réng lín h¬n nhiÒu, muèn thùc sù x«ng lªn nh− mét Vla-®i-mia I-lÝch còng rÊt quan t©m ®Õn c¸c ®ång chÝ con s− tö, nh−ng buéc ph¶i ®µo t¹o vµi ba ®ång chÝ ®Ó th«ng
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXXVII XXXVIII M.I. U-li-a-n«-va qua hä mµ liªn hÖ víi quÇn chóng ®«ng ®¶o h¬n. ThÕ th× khã chÞu vÒ viÖc trë vÒ chèn cò. "Anh chÞ ®· l−u l¹i thµnh ®èi víi mét b¶n tÝnh nh− b¶n tÝnh cña Vla-®i-mia I-lÝch, phè Gi¬-ne-v¬ chÕt tiÖt nµy mÊy ngµy råi..., - Ng−êi viÕt sù ho¹t ®éng Êy, còng nh− hoµn c¶nh chung "ë chèn BÐc- trong th− göi Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na ngµy 14. I. 1908. - Mét n¬ tÜnh mÞch nµy", ch¼ng ph¶i lµ thùc sù qu¸ "yªn tÜnh", n¬i hÎo l¸nh ch¸n ngÊy, nh−ng biÕt lµm sao ®−îc. SÏ thÝch qu¸ "lÆng lÏ" hay sao?... øng dÇn"1). Vµ thÕ lµ Vla-®i-mia I-lÝch lao vµo c«ng t¸c vÉn víi sù bÒn bØ vµ nghÞ lùc vèn cã cña m×nh, v× Ng−êi Trong th− tõ hîp ph¸p chØ thØnh tho¶ng míi lé ra sù biÕt "thÝch øng" trong bÊt cø ®iÒu kiÖn nµo. "ChØ cã chÝnh phÉn né cña Ng−êi ®èi víi "nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ lóc di chuyÓn lµ kh«ng thÝch thó, v× ®©y lµ chuyÓn tõ chç nghÜa xÊu xa lo¹i nguy h¹i nhÊt", ®èi víi "nh÷ng ®iÒu hÕt tèt ®Õn chç dë. Nh−ng ®ã lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái", - Ng−êi søc tÇm th−êng vÒ viÖc biÓu quyÕt tÝn dông" v.v.. ë ®©y, viÕt trong bøc th− sau göi cho mÑ2). Vµ lóc nµy Ng−êi ®Æc Ng−êi bÞ trãi buéc bëi khu«n khæ kiÓm duyÖt s¸ch b¸o, vµ biÖt khã chÞu sù thiÕu thèn nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o, s¸ch chØ cÇn xem trong th− Ng−êi nh÷ng c©u nµo (xem phô míi vµ b¸o hµng ngµy cÇn thiÕt cho viÖc s¸ng t¸c cña Ng−êi, lôc1) "®¸ng chó ý" cña bän mËt th¸m vµ hiÕn binh vµ trë ®ã còng lµ viÖc chuyÓn tõ c¸i tèt ®Õn c¸i xÊu, v× ë Pª-tÐc- thµnh "vËt chøng", còng ®ñ hiÓu ®−îc r»ng lóc bÊy giê bua, Ng−êi ®· cã thÓ ®äc mäi thø b¸o chÝ, cã thÓ theo dâi b¶n th©n Ng−êi còng nh− gia ®×nh Ng−êi ë vµo mét t×nh mäi s¸ch míi. V× vËy Ng−êi yªu cÇu "kiÕm cho anh... c¸c h×nh "rÊt khã... cã thÓ trao ®æi th− tõ nh− ý muèn"2). biªn b¶n cña §u-ma III (biªn b¶n tèc ký c«ng bè chÝnh thøc Vµ kh«ng ph¶i v« cí mµ ë ®Çu lêi tùa nµy, chóng t«i còng nh− nh÷ng lêi tuyªn bè, chÊt vÊn vµ dù luËt ®−a ra ®· nãi tr−íc r»ng th− tõ cña Vla-®i-mia I-lÝch göi ng−êi §u-ma)" vµ göi cho Ng−êi "tÊt c¶ cho anh kh«ng ®Ó sãt g×". nhµ chñ yÕu cã ý nghÜa vµ bæ Ých cho viÖc nªu râ tÝnh c¸ch Ng−êi còng quan t©m ®Õn "c−¬ng lÜnh, th«ng c¸o vµ truyÒn cña Ng−êi víi t− c¸ch mét con ng−êi (dÜ nhiªn, viÖc lét ®¬n cña ph¸i Th¸ng M−êi, ph¸i h÷u, nhãm C«-d¾c v.v.". t¶ tÝnh c¸ch Êy rÊt kh«ng ®Çy ®ñ vµ cã phÇn phiÕn diÖn do Ng−êi thiÕu nh÷ng tµi liÖu cÇn thiÕt Êy, trong khi ®ã "ch¾c chÕ ®é c¶nh s¸t lóc bÊy giê). Theo ý chóng t«i th× vÒ mÆt lµ trong §u-ma, tÊt c¶ mí "giÊy lén" Êy vøt ®Çy nÒn nhµ, nµy, nh÷ng bøc th− Êy lµ sù ®ãng gãp quý gi¸ vµo nh÷ng tµi ch¼ng ai thÌm nhÆt lµm g×". Ng−êi còng yªu cÇu göi cho liÖu viÕt vÒ Vla-®i-mia I-lÝch, vµ chØ cßn tiÕc mét ®iÒu lµ m×nh "tÊt c¶ nh÷ng s¸ch míi cña ph¸i men-sª-vÝch"3), c¸c nhiÒu bøc th− cña Ng−êi göi cho ng−êi nhµ còng nh− cho lo¹i t¹p chÝ cña c«ng ®oµn vÉn cßn xuÊt b¶n ®−îc sau vô c¸c ®ång chÝ, ®· thÊt l¹c ®i. Cßn nh− vÒ Lª-nin víi tÝnh ®ãng cöa v.v.. c¸ch lµ l·nh tô, nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ nhµ khoa häc th× Song khi sèng ë n−íc ngoµi, Vla-®i-mia I-lÝch kh«ng nh÷ng v¨n kiÖn kh¸c, tr−íc hÕt lµ di s¶n v¨n häc phong nh÷ng thiÕu s¸ch, mÆc dÇu chóng t«i ®· ra søc cung cÊp phó cña Ng−êi, ®· nãi nhiÒu råi. cho Ng−êi dï chØ lµ nh÷ng cuèn s¸ch hay nhÊt cã trªn thÞ Cuéc sèng l−u vong ë n−íc ngoµi lÇn thø hai ®Æc biÖt tr−êng s¸ch, mµ cßn thiÕu c¶ c¸c b¸o n−íc Nga. VÒ mÆt nÆng nÒ ®èi víi Vla-®i-mia I-lÝch. §Õn Gi¬-ne-v¬, sau khi nµy, tÖ nhÊt lµ thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc, bÊy giê cã nh÷ng sèng ë Pª-tÐc-bua vµ gÇn Pª-tÐc-bua, Ng−êi ®Æc biÖt 1) Xem tËp nµy, tr. 298. 1) Xem tËp nµy, tr. 481 - 482. 2) Nh− trªn, tr. 300. 2) Nh− trªn, tr. 448, 443. 3) Nh− trªn, tr. 298, 306, 299.
Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXXIX XL M.I. U-li-a-n«-va thêi gian dµi Vla-®i-mia I-lÝch hoµn toµn kh«ng ®−îc khi nhËn ®−îc tiÒn tõ Nga göi ®Õn: "anh b¾t ®Çu lÜnh "tiÒn ®äc tê b¸o Nga nµo, Ng−êi viÕt trong th− ngµy h−u trÝ" råi ®Êy"1). 20. IX. 1916: "... Mçi tuÇn mét lÇn nhê anh chuyÓn cho em Vµ tiÕp sau bøc th− trªn, trong ®ã qua nh÷ng c©u nãi nh÷ng b¸o Nga mµ anh ®· ®äc xong, kh«ng th× em ch¶ ®ïa chóng ta thÊy râ ®iÒu kiÖn khã kh¨n mµ Vla-®i-mia ®−îc ®äc tê b¸o Nga nµo c¶"1). I-lÝch ph¶i sèng tr−íc c¸ch m¹ng, l¹i lµ mét bøc ®iÖn ng¾n T×nh h×nh thu nhËp cña Vla-®i-mia I-lÝch còng hÕt søc b¸o tin mõng: "Chóng t«i sÏ tíi vµo ®ªm thø hai, II. H·y khã kh¨n, nhÊt lµ trong nh÷ng n¨m cuèi ë n−íc ngoµi. "TÊt tin cho b¸o "Sù thËt" biÕt"2). c¶ nh÷ng nguån sinh sèng cò cña anh chÞ s¾p c¹n råi, vµ vÊn ®Ò kiÕm tiÒn ®Æt ra kh¸ gay" (14. XII. 1915). VÊn ®Ò Cuéc sèng l−u vong ë n−íc ngoµi cña Ng−êi ®· kÕt nµy "lµm anh Êy kh¸ lo ©u" - Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp- thóc. Vµ th− tõ víi gia ®×nh còng chÊm døt. na viÕt - v× Vla-®i-mia I-lÝch rÊt nguyªn t¾c ®èi víi vÊn ®Ò Sau ®ã t«i chØ cßn nhËn ®−îc cña Vla-®i-mia I-lÝch hai tiÒn nong, ®èi víi sù gióp ®ì cña bÊt cø ai. Ng−êi viÕt th− ng¾n n÷a3), còng ng¾n ngñi nh− thêi gian Ng−êi trong th− ngµy 20. IX. 1916: "Em ph¶i viÕt mét c¸i g×, c− tró bÝ mËt ë PhÇn-lan vµo thêi kú Kª-ren-xki vµ Coãc- c¸i g× còng ®−îc, v× gi¸ sinh ho¹t cao vät, ®êi sèng hÕt søc ni-lèp, vµo thêi gian tr−íc ngµy th¾ng lîi th¸ng M−êi vÜ gay go"2). ®¹i. Vµ ngay mÊy th¸ng tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng Hai, vµo mïa thu n¨m 1916, Vla-®i-mia I-lÝch cßn ph¶i t×m s¸ch ®Ó dÞch, viÕt th− cho ng−êi xuÊt b¶n vÒ viÖc in nh÷ng s¸ch Êy. Søc M. U-li-a-n«-va lùc cña Ng−êi ®· ®−îc sö dông mét c¸ch kh«ng cã n¨ng suÊt nh− thÕ nµo, nÕu Ng−êi thùc sù ®· ph¶i tiªu phÝ thêi gian vµo viÖc dÞch s¸ch, nh−ng c¸ch m¹ng rót côc l¹i ®· "c¶n trë" c¶ viÖc nµy. §Êy lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh sèng cña Ng−êi khi ë n−íc ngoµi, tr−íc c¸ch m¹ng kh«ng l©u. Sù xa c¸ch n−íc Nga, xa c¸ch quÇn chóng c«ng nh©n mµ bao giê Ng−êi còng thiÕt tha muèn trùc tiÕp ¶nh h−ëng tíi, ®iÒu kiÖn khã kh¨n cña cuéc sèng l−u vong - mÆc dÇu Ng−êi lu«n lu«n gi÷ v÷ng ®−îc nghÞ lùc vµ sù bÒn bØ - tù nhiªn khiÕn cho "thÇn kinh trë nªn ®au yÕu", toµn bé c¬ thÓ ®· bÞ tæn th−¬ng nÆng. Trong th− ngµy 15. II. 1917, víi giäng chua ch¸t, Ng−êi thuËt l¹i c©u nãi ®ïa cña Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na 1) Xem tËp nµy, tr. 460. 2) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, 1) Xem tËp nµy, tr. 455. t.49, tr. 590. 2) Nh− trªn, tr. 559, 455. 3) Xem tËp nµy, tr.463 - 465.