Tóm tắt Luận án tiến sĩ Y học: Nghiên cứu kiểu hình và kiểu gen ở bệnh nhi beta-thalassemia

Ộ Ộ Ụ Ế B  GIÁO D C VÀ ĐÀO T O                                 B  Y T

ƯỜ Ạ Ạ Ọ TR Ộ NG Đ I H C Y HÀ N I

Ễ NGUY N HOÀNG NAM

Ứ

Ể

Ể

NGHIÊN C U KI U HÌNH VÀ  KI U GEN

Ở Ệ

B NH NHI BETA­THALASSEMIA

ố Chuyên ngành: Nhi khoa Mã s : 62720135

Ọ

Ậ

Ắ

Ế

TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ Y H C

HÀ N I ­Ộ  2019

ượ ạ Công trinh đ c hoàn thành t

Ạ Ọ ƯỜ i Ộ NG Đ I H C Y HÀ N I TR

ẫ Ng ườ ướ i h ng d n khoa h c:   PGS.TS. Bùi Văn Viên

ươ ọ ự       TS. D ng Bá Tr c

.................................................................

............................................................................................

ệ ả Ph n bi n  1:

.................................................................

ệ ả Ph n bi n  2:

............................................................................................

.................................................................

ệ ả Ph n bi n  3:

Lu n án s  đ Tr

ẽ ượ ệ ướ ả ộ ồ ậ c b o v  tr ấ   ấ c H i đ ng ch m lu n án c p

ậ ngườ

ọ ạ ườ ạ ọ H p t i Tr ộ ng Đ i h c Y Hà N i

ờ ồ Vào h i        gi , ngày         tháng, năm 2019

ể ể ậ ạ Có th  tìm hi u lu n án t i:

ư ệ ố ­ Th  vi n Qu c gia

ườ ạ ọ ư ệ ­ Th  vi n Tr ộ ng Đ i h c Y Hà N i

Ặ

Ấ

Ề

1 Đ T V N Đ

ộ ệ ả ổ ợ Beta­thalassemia là m t b nh do gi m hay không t ng h p đ ượ   c

β β ạ ế m ch globin ộ  trong hemoglobin, vì đ t bi n gen  ­globin ( HBB). B nhệ

ể ườ ề ễ ậ ặ ắ di truy n theo quy lu t alen l n, nhi m s c th  th ng.

β ấ ừ ể ẹ ấ ồ Lâm sàng  ­thalassemia r t không đ ng nh t, t th  nh  không có

ứ ộ ặ ủ ệ ể ặ ứ ệ ế tri u ch ng đ n th  n ng. M c đ  n ng c a b nh liên quan t ớ ự ấ   i s  m t

ớ ặ ữ ể ế ằ ạ ộ ể   cân b ng gi a m ch globin alpha và beta, v i đ c đi m đ t bi n và ki u

ứ ể ể ơ ở gen  HBB.  Nghiên c u ki u hình, ki u gen (cid:0) ­thalassemia là c  s  khoa

ọ ướ ề ộ ứ ế ẩ h c   cho   ch n   đoán   tr c   sinh.   Nghiên   c u   v   đ t   bi n   gen (cid:0) ­

ở ệ ư ủ ư ứ ấ thalassemia Vi t Nam còn ch a đ , nh t là còn ch a có nghiên c u v ề

ữ ể ể ố ấ m i liên quan gi a ki u gen­ki u hình (cid:0) ­thalassemia. Xu t phát t ừ đó,

ứ ề ứ ể ể chúng tôi nghiên c u đ  tài: “Nghiên c u ki u hình và ki u gen ở

ệ b nh nhi (cid:0) ­thalassemia”.

ụ ứ M c tiêu nghiên c u:

1.  Mô t

ả ể ế ọ ủ ệ ắ ki u hình lâm sàng, huy t h c c a b nh nhi m c beta­

ạ ệ ệ ươ thalassemia t i B nh vi n Nhi trung ng;

ộ ế ị ở ẻ ệ 2. Xác đ nh đ t bi n gen (cid:0) ­thalassemia tr  b nh;

3.  Đ i chi u ki u hình và ki u gen c a tr  m c

ố ế ể ể ủ ẻ ắ (cid:0) ­thlassemia

ể ặ th  n ng và trung gian.

Ủ Ấ Ậ Ế Ề TÍNH C P THI T C A Đ  TÀI LU N ÁN

ổ ế ở ệ ề ề (cid:0) ­thalassemia  là b nh di truy n  ph  bi n Viêt Nam.  Đi u tr ị

ủ ế ể ặ ề ằ ả ắ   thalassemia th  n ng và trung gian ch  y u b ng truy n máu, th i s t

2

ố ờ ủ ươ ặ ộ su t đ i, và ghép t y x ng, là gánh n ng cho gia đình và xã h i.  Do đó

ệ ự ể ệ ế ằ ạ ặ vi c d  phòng nh m h n ch  sinh ra các th  b nh n ng và trung gian là

ơ ở ự ể ệ ầ ả ọ ọ quan tr ng. Đ  có c  s  khoa h c cho vi c d  phòng c n ph i bi ế   t

ượ ứ ể ể ề ệ ế ặ ấ đ c đ c đi m v  di truy n  b nh. Vì th  nghiên c u này là c p thi ế   t,

ự ễ ọ có ý nghĩa khoa h c và th c ti n.

Ớ Ủ Ữ Ậ NH NG ĐÓNG GÓP M I C A LU N ÁN

­ Đã phát hi n nhi u d ng đ t bi n h n các nghiên c u đã công

ứ ệ ề ế ạ ộ ơ

ở ệ ư ố ướ b  tr c đây Vi t Nam nh   ­88.

­ Nghiên c u đ c đi m đ t bi n gen

ứ ể ế ặ ộ ả HBB  th yấ   x y ra nhi u ề ở

ố ở ế ệ ơ ị ti n trình d ch mã RNA h n hoàn thi n RNA và phiên mã, đa s exon

ở ộ ố ộ ế ể ơ h n intron và vùng kh i đ ng, nên đa s  đ t bi n có ki u hình β0 .T  đóừ

0­thalassemia ph  bi n h n β

+­

ượ ậ ở ế ệ ổ ế ơ đã rút ra đ c k t lu n, Vi t Nam  β

thalassemia.

­ Nghiên c u đ i chi u ki u gen v i ki u hình th  b nh n ng và

ể ệ ứ ế ể ể ặ ố ớ

ế ể ấ ộ trung gian th y các đ t bi n  CD41/42,  CD17,  CD71/72 và các ki u gen

ố ợ ớ ộ ế ế ề ế ộ ph i h p các đ t bi n này v i đ t bi n khác liên quan nhi u đ n th ể

ư ế ặ ẩ ị ị ỉ ỉ ệ b nh n ng, đã đ a ra ki n ngh  ch  đ nh đình ch  thai cho ch n đoán

ướ tr c sinh.

Ố Ụ Ậ B  C C LU N ÁN

ậ ượ ặ ấ ồ Lu n án đ ề   c trình bày trong 112 trang, bao g m : Đ t v n đ  3

ố ượ ệ ổ ươ trang, t ng quan tài li u 36   trang,   đ i t ng và ph ng pháp nghiên

ứ ế ế ả ậ ậ ứ c u 12 trang, k t qu  nghiên c u 28 trang, bàn lu n 29 trang, k t lu n 2

ơ ồ ế ậ ả ị ệ   trang, ki n ngh  1 trang. Lu n án có 47 b ng,  15 hình, 2 s  đ . Tài li u

3

ế ệ ả ệ tham kh o có 143, trong đó có 24 tài li u ti ng Vi ệ   t,   và 119 tài li u

ế ti ng Anh.

4 ƯƠ

CH NG 1

Ổ Ệ T NG QUAN TÀI  LI U

ị 1.1.D ch t ễ ọ  h c

ế ớ ố Phân b  beta­thalassemia trên th  gi i

ẽ ớ ệ ặ ồ   ề Beta­thalassemia là b nh di truy n liên quan ch t ch  v i ngu n

ấ ị ư ắ ầ ố ộ ệ   ố g c dân t c, phân  b  kh p toàn c u, song mang tính ch t đ a d  rõ r t.

ố ế ướ Theo Liên đoàn Thalassemia qu c t (2005) c tính có 1,5%  dân s  th ố ế

β ớ ệ ườ ỗ gi i, 80­90 tri u ng i mang gen  ­thalassemia, m i năm có thêm 60.000

ườ ự ệ ớ ợ tr ng h p m i sinh mang gen b nh.  Riêng khu v c Đông Nam  Châu Á,

ườ ớ ườ ố s  ng β i  mang  gen  ­thalassemia    t i  50%  ng ầ   i mang  gen toàn c u,

ệ ả kho ng 40 tri u ng ườ i.

Beta­thalassemia ở ệ  Vi t Nam

α β ệ ế ổ B nh hemoglobin khá ph   bi n  là   ­thalasemia,   ­thalassemia và

ở ấ ả ở ề ộ ệ HbE.  B nh có ỉ t c  các t nh  thành, t ệ    nhi u dân t c khác nhau.  B nh

ổ ế ơ ở ườ ề ph  bi n h n ộ  dân t c ít ng i mi n núi và cao nguyên.  Beta­thalassemia

ổ ế ở ườ ườ ắ ơ ề ph  bi n ng ộ i dân t c ít ng ổ ế   i mi n B c h n.  Hemoglobin E ph  bi n

0­thalassemia ph  bi n ổ ế

ở ơ Ở ệ ề ề mi n Trung và mi n Nam h n. Vi t Nam, β

+­thalassemia .

h n βơ

1.2.C  s  di truy n

ơ ở ề (cid:0) ­thalassemia

Hemoglobin bình th ngườ

ầ ồ Hemoglobin (Hb) g m hai thành ph n  là hem và globin. Globin

α β ạ ạ ạ ồ ạ Ở ườ ạ g m 4 m ch polypeptid, 2 m ch lo i , 2 m ch lo i ng . i có 6

ạ ườ ở ờ ỳ lo i Hb bình th ng.   Hb th i k  phôi thai là Hb Gower 1, Hb

ở ờ ỳ ế ưở Gower 2 và Hb Portland. Hb th i k  thai nhi đ n khi tr ng thành là

5

ấ HbA1, HbA2 và HbF. C u trúc ủ   globin c a HbA1 là α β c a HbA2 là ủ   2 2.

α δ ủ 2 2 α γ   2 1. và c a HbF là

ủ ổ ợ Các gen mã hóa t ng h p globin c a hemoglobin

ự ổ ủ ợ Các gen mã hóa cho s  t ng h p các globin c a Hb ng ườ ượ   i đ c

α ế ạ ở ễ ể ắ ụ ắ s p x p thành 2 c m. Các gen lo i ạ    nhi m s c th  16, còn gen­lo i

β α ấ ở ụ ễ ể ắ ứ ồ th y nhi m s c th  11. C m gen globin g m 3 gen ch c năng,

2 mã hóa cho m ch

ộ ạ m t trong ba gen đó là gen ξ ξ ầ , là thành ph n Hb phôi

1 và α2 mã hóa cho m ch globin

ạ ạ thai Gower 1, hai gen còn l i là gen đôi α

α β ε ụ ạ ứ ồ .  C m gen lo i globin g m 5 gen ch c năng, gen   mã hóa cho globin

ε γ γ có trong Hb Gower 1 và Hb Gower 2, gen mã hóa cho globin trong

δ δ β β ạ HbF, hai gen còn l i là gen   cho globin   và gen cho globin .

ộ ế Đ t bi n gen HBB gây beta­thalasemia

β ổ ặ ế ệ ộ ồ   ữ Đ t bi n gây  ­thalassemia là nh ng thay đ i đ c hi u không đ ng

ấ ở ổ ở ộ ơ ữ ế ể ộ nh t DNA. Đ t bi n có th  là nh ng thay đ i ầ    m t base đ n thu n;

ề ặ ấ ặ ả ạ ắ ộ ế   ho c m t m t hay nhi u nucleotid; ho c là đ o đo n hay tái s p x p

ế ộ ỗ ưở ớ ề ộ chu i DNA. Đ t bi n gen ả HBB  nh h ng t ạ   i m t trong nhi u giai đo n

ư ể ệ ệ ị ả   bi u hi n gen, nh  phiên mã, hoàn thi n RNA và d ch mã RNA,  nh

ế ổ ạ ợ ợ ưở h ng đ n t ng h p globin, làm thay đ i t ổ ỷ ệ ổ  l t ng h p các m ch globin,

ệ ầ ả ổ thay đ i thành ph n hemoglobin trong các b nh c nh lâm sàng khác nhau.

ổ ủ ộ ự ể ệ ộ ế   ụ Ki u hình b nh beta­thalassemia ph  thu c vào s  thay đ i c a đ t bi n

gen.

β ệ ệ ế ố ộ Hi n nay đã phát hi n trên 200 đ t bi n  ­thalassemia, phân b  các

ạ ộ ế ố ộ ự lo i đ t bi n khác nhau tùy khu v c, qu c gia và dân t c.Trong đó có

ế ể ả ạ ấ ạ ộ kho ng 150 là đ t bi n đi m, còn l ộ ố ạ   ắ i là m t đo n ng n và m t s  lo i

6

ế ế ặ ộ ượ ả ỉ ầ ớ hi m g p khác.Ph n l n các đ t bi n đã đ c mô t ,   trong đó ch  có

(cid:0) ế ế ế ả ặ ộ ộ kho ng 20 đ t bi n hay g p, chi m 80% các đ t bi n gen Thalassemia

(cid:0) ế ớ ầ ấ ỗ ườ trên th  gi i. M i vùng có t n su t Thalassemia cao th ng có 4 – 6

ế ế ộ ượ ộ đ t bi n ph  bi n. ổ ế Các đ t bi n gen  beta­thalassemia đ c phân  thành 3

ề ị ớ ở l p, nhi u v  trí khác nhau.

ộ ở ở ộ ế (1)  Đ t bi n phiên mã, vùng kh i đ ng và 5’­UTR (5’­không phiên

mã)

(2)  Đ t bi n hoàn thi n RNA

ệ ế ộ ố ồ ậ ố ị ở  trí n i, n i đ ng thu n, intron, v

exon và 3’­UTR (vùng 3’–không phiên mã)

ế ộ ở ị ở ầ ị (3) Đ t bi n d ch mã RNA , v  trí codon kh i đ u, codon vô

ị nghĩa và d ch khung (frameshift)

ế ế ấ ạ ộ ộ ộ Ngoài ra còn có đ t bi n m t đo n và đ t bi n tr i.

ế ả ộ ưở ế ự ở ộ Đ t bi n phiên mã  nh h ng đ n trình t kh i đ ng phiên mã,

+­thalasemia.

β β ả ạ ạ ổ ợ làm gi m t ng h p m ch  ­globin t o ra

β ứ ế ạ ỗ ộ ị ấ Đ t bi n d ch mã RNA   làm ch m d t chu i gián đo n  ­globin

0­thalassemia.

β β ợ ượ ổ ạ ạ RNA, nên không t ng h p đ c m ch  ­globin, t o ra

ữ ế ệ ả ộ ưở ế Nh ng đ t bi n hoàn thi n RNA  nh h ng đ n quá trình thông

+­thalassemia hay β0­

ế ế ẫ ổ tin mRNA gây bi n đ i các nucleotide, d n đ n β

0­thalassemia,

ế ở ị ố ở ộ thalassemia. Đ t bi n v  trí n i, intron hay exon  gây β

+­thalasemia

ở ị còn v  trí 3’­UTR gây ra β

ầ ố ộ ế T n s  đ t bi n gen beta­thalassemia ở ệ  Vi t Nam

ứ ế ộ ở Nghiên c u đ t bi n gen beta­globin gây beta­thalassemia ng ườ   i

ệ ư ầ ủ ế ả ấ ố Vi ạ ộ   t Nam còn ch a đ y đ . K t qu  đã công b  cho th y có 8 lo i đ t

ổ ế ế ườ ợ ồ bi n ph  bi n gây ra 95% các tr ng h p beta­thalassemia, g m CD17

7

(AAG­TAG),  CD 41/42 (­TCTT),  ­28 (A>G),  CD 71/72 (+A),  IVSI­1

(G>T),   IVSI­5 (G>C),   IVSI2­654 (C>T) và   CD 26 (GAG>AAG) gây

ệ b nh HbE.

ớ ể ữ ể 1.3. Liên quan gi a ki u hình v i ki u gen beta­thalassemia

ượ ể ể Beta­thalassemia đ c phân thành 4 th  lâm sàng : th  mang gen

ẩ ể ặ ể ể ẹ ể ế ọ   n, th  nh , th  trung gian và th  n ng. Ki u hình lâm sàng, huy t h c

0 hay

ữ ộ ố ợ ụ ự ể ế ế ộ ộ ph  thu c vào ki u gen đ t bi n, vào s  ph i h p gi a đ t bi n  β

β+

8 ƯƠ

CH NG 2

Ố ƯỢ ƯƠ Ứ Đ I T NG VÀ  PH NG  PHÁP  NGHIÊN C U

ố ượ ứ Đ i t ng nghiên c u

β ệ ệ ệ 104   b nh   nhi,   55   b nh   nhi ­thalassemia   và   49   b nh   nhi β ­

ệ ệ ươ ượ thalassemia/HbE vào B nh vi n Nhi trung ng đ ứ c nghiên c u, trong đó

ướ ừ ử ử 50 d ổ i 1 tu i,  39 t ổ  1­ <5 tu i,  12 t 5­ <10 va 3 t ổ  10–15 tu i,. 59 nam,

ữ ộ ộ ườ 49 n ; 71 là dân t c Kinh, 33 dân là t c ít ng i  (trong đó Thái là 12, Tày là

ạ ườ ố ồ ộ 10, còn l ệ   i 11 là 5 dân t c khác g m M ng, Sán Dìu, Dao, B  Y), 14 b nh

ở ạ ở ả ố ỉ ừ ư nhi c  trú ộ  Hà N i, còn l r i rác  28 t nh, thành ph  khác t i Hà Tĩnh tr ở

ế ớ ra đ n biên gi ắ . i phía b c

ươ ứ Ph ng pháp nghiên c u

ứ ả Nghiên c u ngang mô t

ứ ự   Đánh giá lâm sàng do nghiên c u sinh cùng bác sĩ chuyên khoa th c

ế ọ ệ ệ ế ử ự hi n. Các xét nghi m huy t h c, hóa sinh và di truy n phân t ệ    th c hi n

ệ ươ ạ ệ t i B nh vi n Nhi trung ng.

ư ệ ế ộ Quy trình phát hi n và phân tích đ t bi n gen beta–globin nh  sau :

ừ ớ ộ ạ ươ ứ ủ ạ ­ Tách DNA t máu ngo i vi v i b  kít th ng m i QIA c a Đ c.

ệ ể ộ ườ ặ ở ­ Phát hi n sàng l c ế ọ 9 đ t bi n đi m th ng g p Đông Nam Á,

CD41/42, CD17, IVS 1­1, ­28,  IVS 2­654, CD 71/72,  IVS 1­5, CD95 và

ỹ CD 26 (HbE) bàng k  thu t ậ Multiplex ARMS –PCR.

ả ự ệ ượ ộ ế ­ Gi i trình t gen HBB khi không phát hi n đ ằ   c đ t bi n gen b ng

ậ ỹ k  thu t Multiplex ARMS – PCR

ế ệ ể ế ạ ­ Ti n hành ầ   ộ GAP PCR   đ  phát hi n đ t bi n xóa đo n khi c n

9

thi t.ế

ệ

ệ

ế

B nh nhân vào vi n:  Thi u máu, lách to,...

Đánh giá lâm sàng

ế ế ứ Thi t k  nghiên c u

ế ọ Huy t h c: MCV, MCH, Hình  thái HC, HbF, HbA2

ẩ

Ch n đoán Thalassemia

ạ

ể ệ

ặ

Phân lo i th  b nh:  N ng, trung gian,  nhẹ

ế

β

ộ ệ     Phát hi n đ t bi n gen  ­ Globin

ế

ố ộ Phân b  đ t bi n

ị

ứ

ể

Dân t cộ

Ki u gen

ị

ố

ế

ể

Ch c năng gen, v  trí: ­ Phiên mã ệ ­ Hoàn thi n RNA  ­ D ch mã RNA ị D ch mã

ể Đ i chi u  ki u gen – ki u  hình

ể ệ Th  b nh

ứ ộ ệ M c đ  b nh

Lâm sàng ế ọ Huy t h c

ƯƠ CH NG 3

10

ƯƠ CH NG 3

Ứ Ả Ế K T QU  NGHIÊN C U

ế ọ ể 3.1. Ki u hình lâm sàng, huy t h c ­β  thalassemia

Toàn b  βộ

–β

–β

–

ệ ể ệ ả B ng 3.1. Bi u hi n lâm sàng khi vào vi n

ứ

ệ

Tri u ch ng

thalassemia

thalassemia/HbE

thalassemia

lâm sàng

(n = 55)

(n = 49)

ổ

ổ ệ Tu i phát  b nh :  < 1 tu i

n 41

% 74,6

n 17

% 34,7

(n = 104) % 55,7

n 58

1 – 3 tu iổ

12

21,8

22

44,9

34

32,7

ế

Thi u máu

55

100

49

100

104

100

ừ

ề

+  Đã     t ng   truy n   máu   t

ừ

52

42

94

tr

cướ

34

65,4

10

23,8

44

46,8

ề

ổ

ổ + Tu i truy n máu  ­ < 1 tu i

13

25,0

20

47,6

33

35,1

­  1­3 tu iổ

40

76,9

21

50,0

61

64,0

ầ

ề + Truy n máu  > 5 l n / năm Vàng da Lách to

7 48

12,7 87,3

14 36

28,5 73,5

21 84

20,2 80,8

11

63,6

35

24

49,0

59

56,7

Gan to

ộ ặ

58,2

32

21

42,9

53

51,0

B  m t thalassemia

25,5

14

4

8,2

18

17,3

ạ Da x m đen

ặ

23,6

13

12

24,5

25

24,0

Can n ng  ­ 2SD

ề

21,8

12

12

24,8

24

23,0

Chi u cao – 2SD

ậ Nh n xét:

ệ ớ ệ ể ướ ổ ướ ổ ­ B nh bi u hi n s m, 55,7% tr c 1 tu i, 88,4% d i 3 tu i.

ứ ệ ế ạ ả   ­ Tri u ch ng lâm sàng đa d ng: 100% có thi u máu, 81,9% ph i

ề ướ ụ ề ổ ộ truy n máu tr c 3 tu i, 64% ph  thu c truy n máu, 20,2% vàng da,

ộ ặ 80,8% có lách to, 51 % có b  m t thalassemia, 56,7%  gan  to, 17,3% có da

ậ ỉ ưở ạ x m x n và 24% có ch m tăng tr ng.

β β ố ­  Lâm sàng  ­thalassemia và thalassemia/HbE khá gi ng nhau ch ỉ

ề ứ ộ khác nhau v  m c đ .

β ả ạ ứ ộ ệ B ng 3.2. Phân lo i m c đ  b nh  ­thalassemia

ể Th  trung ẹ ể ệ Th  b nh ể ặ Th  n ng Th  nhể

gian β – thalassemia n                   % n             %

β – thal. (n = 55) 48              87,3 n                  % 6                10,9 1            1,8

22              44,9

– thal./HbE (n = 49) ộ β C ng (n = 104) 25              51,0 2            4,1 73              70,2 28              26,9 3             2,9

β ế ệ ể ặ ầ ậ Nh n xét:   H u h t b nh nhi  ­thalassemia là th  n ng và trung

gian.

β ạ ứ ộ ệ ả B ng 3.3. Phân lo i m c đ  b nh   ­thalassemia trung gian

– thalassemia trung gian ng S  l

β Nhóm I ố ượ 7 (%) 25

12

Nhóm II 5 17,9

Nhóm III C ngộ 16 28 57,1 100

β ậ ở Nh n xét : 57,1%   ­thalassemia trung gian nhóm  III, có lâm sàng

β ặ ố ầ g n gi ng  ­thalassemia n ng.

13 B ng 3.4. H ng c u, Hemoglobin, Hematocrit, Các ch  s  h ng c u

ỉ ố ồ ồ ả ầ ầ

Toàn bộ

–β –β ế ạ   T  báo máu ngo i –β

thalassemia thalassemia/HbE

biên thalassemia

(n = 55) (n = 49)

(n = 104)

ố ượ S   l ầ   ồ ng   h ng   c u 2,53 ± 0,73 3,15 ± 0,87 2,85 ± 0,88 (T/l) 60,77 ± 16,6 69,08 ± 20,40 65,50 ± 10,3 Hb (g/l) 18,23 ± 4,73 21,52 ± 6,26 20,05 ± 5,92 Hematocrit (%) 77,18 ± 6,42 66,88 ± 8,07 70,77 ± 8,07 MCV (TTTBHC  fl) 24,68 ± 3,29 21,23 ± 3,23 23,08 ± 3,64 MCH (HbTBHC  pg) 324,05 ± 30,21 310,65 ± 25,22 318,16 ± 28,17 MCHC (NĐHbHC %) 23,11 ± 3,70 24,40 ± 2,85 23,78 ± 3,39 RDW (DPBHC)

ố ượ ậ ề ả ầ ồ Nh n xét: S  l ề   ng h ng c u, Hb, hematocrit đ u gi m nhi u,

ả ướ ả ướ MCV gi m  d i 70,77fl,   MCH  gi m  d i 23,08 pg . MCHC   bình

ườ th ng, RDW l n.ớ

β ả ầ ở ể B ng 3.5. Thành ph n hemoglobin các th   ­thalassemia

Toàn bộ

–β –β ầ Thành ph n Hb –β

thalassemia thalassemia/HbE

(%) thalassemia

(n = 55) (n = 49)

(n = 104)

Hb A1

36,04 ± 26,2 34,06 ± 28,82 35,03 ± 27,30 ­  Trung bình

0  ­ 78,2 0  ­  61,5 0  ­ 78,2 ­ Gi ớ ạ i h n

Hb A2

14

­  Trung bình 3,88 ± 5,20 3,92 ± 4,80 3,90 ± 4,96

­ Gi ớ ạ i h n 1,4  ­  9,9 1,8  ­   9,2 1,4  ­  9,9

Hb F

47,83 ± 30,52 37,12 ± 18,50 40,52 ± 20,60 ­  Trung bình

14,0   ­  95,0 6,8   ­  85,2 6,8   ­  95,0 ­ Gi ớ ạ i h n

Hb E

­ 40,32 ± 17,30 18,36 ± 10,60 ­  Trung bình

12 ­  63,1

12   ­  63,1 ­ Gi ớ ạ i h n

ậ Nh n xét:

β ề ể ả ­ V iớ   ­thalassemia, HbA1 gi m nhi u, có th  0%, HbF tăng, cao

2 bình th

ấ ớ ườ ề ặ ấ nh t t i 95%, HbA ẹ ng ho c tăng nh , nhi u nh t 7,9% .

βớ ấ ấ ả ể   ­  V i  ­thalassemia/HbE,   HbA1 gi m, th p nh t cũng có th  là

ấ ớ ề ề ấ 0%  HbF tăng,  cao nh t là 85,2%, có nhi u HbE, nhi u nh t t i  63,1%,

ườ ặ HbA2 bình th ẹ ng  ho c tăng nh , không quá 9,2%.

β ộ ế ở ệ 3.2.  Đ t bi n gen  ­ globin β  b nh nhân  ­thalassemia

ộ ế ả ở ệ B ng 3.6.  Các đ t bi n gen HBB β  b nh nhân  ­thalassemia

β ộ S  l ố ượ   ng ế Đ t bi n gen – globin ể Ki u hình T  l %ỷ ệ ế βở – thalassemia

β0 ộ alen đ t bi n 63 CD 41/42 (­TCTT) 30,3

β0 CD 17 (AA – TAG) 62 30

β+ CD 26 (GAG – AAG) 49 23,5

β0 CD 71/72 (+ A) 10 4,8

IVS 2 ­654 (C – T) β0/ β+ 6 2,9

β+ ­ 28 (A – G) 6 2,9

β++ ­ 88 (C – T) 3 1,4

15

CD95 (TAC – TAA) 2 1

β0 IVS 1 – 1 (G – T) 2 1

β0 IVS 1­ 5 (G – C) 2 1

β0 ế ộ ặ ế Các đ t bi n hi m g p 3 1,4

β+ ­140 (C – T) 1 0,5

c441­c442 ins AC 1 0,5

2.3kb­deletion

T ngổ 1 208 0,5 100

ổ ế ạ ộ ệ ế ậ ạ ấ   Nh n xét: Đã phát hi n 13 lo i đ t bi n, có 4 d ng ph  bi n nh t

ổ ế ạ ơ là CD 41/42, CD 17,  CD 26,, CD 71/72,  6 d ng ít ph  bi n h n là IVS 2

ế ạ ặ ­654,  ­ 28 , ­ 88, CD95 ,  IVS 1­1,  IVS 1­ 5,và 3 d ng  hi m g p là ­140,

0, ki uể

ố ộ ể ế c441­c442 ins AC, 2.3kb deletion. Đa s  đ t bi n có ki u hình β

ặ ơ hình β+ ít g p h n.

ố ộ ế ộ Phân b  đ t bi n gen theo dân t c

ư ệ ề ộ ế ở ộ ừ ấ ự Ch a th y s  khác bi t v  đ t bi n các dân t c, tr CD26 và

ề ở ế ấ ộ ơ ộ ­28. Đ t bi n  CD26 th y nhi u dân t c Thái (50%)  h n Kinh (23,2%)

ề ở ế ấ ộ ộ và Tày (5%) (p<0,01) .   Đ t bi n   ­28 th y nhi u dân t c Tày (5%)

ơ h n Kinh (p<0,05)

β ố ộ ế ứ ị Phân b  đ t bi n theo v  trí và ch c năng gen  ­globin

ố ộ ứ ứ ế ị Nghiên c u phân b  đ t bi n gen theo v  trí và ch c năng có ý nghĩa

ề ể ọ ượ ế ả quan tr ng v  ki u hình beta­thalassemia, đ c các k t qu  sau.

­ Đ t bi n x y nhi u

ề ở ế ả ộ exon 2 (124/208 – 59,6%), exon 162/208 –

ơ ở 30%), ít   h n intron 2 (6/208 2,9%), intron 1 (4/208 – 1,9%) và vùng

ở ộ kh i đ ng (9/208 – 4,3%).

16

ố ộ ế ứ ả B ng 3.7. Phân b  đ t bi n gen HBB theo ch c năng gen

ứ Ch c năng gen ng S  l T  l

+ và β++)

ố ượ 9 %ỷ ệ 4,3 ộ ế ạ (T o ki u hình β ể Đ t bi n phiên mã

ế ố ề ở ộ ­ Y u t đi u hòa kh i đ ng

­28 (A – G)

­88 (C – T)

0  hay β+ )

ộ ệ ế Đ t bi n hoàn thi n RNA 10 4,8 ạ (T o ki u hình β ể

ế ố ầ ị ­ V  trí đ u k t n i (Splice junction)

IVS 1 – 1 (G – T)

IVS 1 – 5 (G – C)

0)

ạ ộ ế (T o ki u hình β ể 186 89,4 IVS 2 – 654 (C – T) ị Đ t bi n d ch mã RNA

­ Codon vô nghĩa (Nonsense codon)

CD17 (AAG – TAG)

CD26 (GAG – AAG)

CD95 (TAC – TAA)

ị ­ D ch khung (Frameshift)

CD 41/42 (­ TTCT)

CD71/72 (+A) ặ ế ộ Đ t bi n ít g p khác C ngộ 3 208 1,4 100

ả ở ế ế ề ậ ị ộ Nh n xét: Đ t bi n x y ti n trình d ch mã RNA nhi u   h n ơ ở

ế ệ ti n trình hoàn thi n RNA và phiên mã.

17

ố ộ ế ể Phân b  đ t bi n gen HBB theo ki u gen

0β0,β+β+,β0β+,

ố ợ ể ế ể ớ ộ Có 25 ki u ph i h p đ t bi n,v i 5 nhóm ki u gen β

β0βE, β+βE.

0β0 có 40 b nh nhân (38,46%), 17 đ ng h p t

ể ệ ồ ­ Ki u gen β ợ ử ớ    v i 2

ị ợ ử ố ợ ể ki u ph i h p CD41/42­CD41/42, CD17­CD17, và 23 d  h p t ớ    kép v i

ố ợ ể 5 ki u ph i h p  CD41/42–CD17,  CD17–CD71/72,  CD41/42–CD71/72,

CD41/42–CD95,  CD41/42–IVS 1­5

+β+  có 1 b nh nhân (0.96%) v i 1 ki u ph i h p ố ợ

ể ệ ớ ­ Ki u gen β ể

IVS2­654–2.3kb del

0β+  có   14   b nh   nhân   (13,46%)   v i   9   ki u   ph i ố

ể ệ ể ớ ­   Ki u   gen   β

ồ ợ h p,g m   ­28–CD17, ­28–CD41/42, ­ 88–CD41/42,   CD17–IVS 2­654,

CD41/42   –   IVS   2­654,   CD71/72–IVS2­654,     IVS1.1–IVS2­654,   ­140–

CD17,  CD71/72–c.441­c442ins AC.

0βE  có 47 b nh nhân (45,2%) v i 6 ki u gen, g m ồ

ệ ề ớ ­ Ki u gen β ể

CD17–CD26, CD41/42–CD26, CD71/72–CD26, IVS1­1–CD26,

IVS1­5–CD26,  CD95–CD26.

+βE  có   2   b nh   nhân   (1,92%)   v i   2   ki u   gen   là

ệ ể ớ ­   Ki u   gen   β ể

– 28–CD26  và  – 88–CD26.

ố ể ể ế 3.3. Đ i chi u ki u hình ­ki u gen ­β thalassemia n ng và trung gian ặ

ớ ứ ộ ặ ế ộ ế ố ề ả B ng 3.8. Đ i chi u đ t bi n gen HBB v i m c đ  n ng v  lâm

sàng

ế ộ Các đ t bi n ẹ Th  nhể n           % Số  ngượ l ể ặ Th  n ng n            % ể Th  trung gian n            %

18

51            81 12           19 63 CD41/42

48         77,4 14         22,6 62 CD17

25            51 22        44,9 2          4,1 49 CD26

9              90 1             10 10 CD71/72

3 2 1 6 IVS 2­654

1 1 6 4 ­28

­ 1 2 3 ­88

1 2 1 CD95

1 1 2 IVS 1­1

1 2 1 IVS 1­5

1 1 ­ C­140

1 ­ C.441­C442ins AC 1

59        28

­ 1 ­ 2.3 kb del 1

C ngộ 208 143       68,8 6         2,8 ,4

ố ợ ộ ế ớ ứ ộ ặ ố ế ể ả B ng 3.9. Đ i chi u ki u gen ph i h p đ t bi n v i m c đ  n ng v ề

lâm sàng

ể Th  trung Thể

ố ệ   S  b nh ể ặ Th  n ng ố ợ ộ ế Ph i h p đ t bi n nhẹ gian

nhân n

n

n 11 5 2

CD17­Cd26 CD41/42­CD26 CD41/42­CD17 CD41/42­CD41/42 CD17­CD17 CD17­CD71/72 21 20 15 9 8 3 10 15 13 9 8 3

19

1 1

ể ế 3 3 3 2 2 ố ệ   S  b nh 2 2 3 1 1 ể ặ Th  n ng 1 1 Th  trung Thể CD41/42­CD71/72 CD71/72­CD26 ­28­CD17 ­28­CD41/42 ­88­CD41/42 ố ợ ộ Ph i h p đ t bi n

nhân gian nhẹ n

n

n 1

1 1 1

1

1 1

1

1

1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 CD17­IVS2­654 CD41/42­Cd95 CD41/42­IVS1­5 IVS2­654­2.3 kb deletion nCD41/42­IVS2­654 CD71/72­IVS2­654 IVS1­1­IVS2­654 ­140­CD17 Cd17­C.441­c442

1 1 1 1

1 3 1 1 1 1 1 104 insAC IVS1­1­CD26 IVS1­5­CD26 CD95­CD26 ­28­CD26 ­88­CD26 C ngộ 73 28

ế ộ ể   Nhận xét: Các đ t bi n  CD17, CD41/42, CD71/72  và các ki u

ố ợ ớ ộ ể ặ ế ộ ớ ế ph i h p đ t bi n này v i đ t bi n khác  liên quan v i th  n ng và

trung gian.

ố ợ ế ể ế ộ ộ ớ ộ   ­ Đ t bi n  CD26 và các ki u gen ph i h p đ t bi n  này v i đ t

ế ể ặ ặ ớ ớ   ể ệ bi n khác có th  liên quan v i th  b nh n ng ho c trung gian, và ít v i

ể ẹ th  nh .

20 B nả g 3.10. Đ i chi u ki u hình lâm sàng v i ki u gen

ớ ể ố ế ể

β0β0 β0β+ β0βE

ể Ki u hình lâm sàng

(n = 40) (n = 14) (n = 47)

ệ ổ ệ ­ Tu i phát hi n b nh (năm) 0,97 ± 1,22 1,28 ± 0,87 2,77 ± 0,72 ề ắ ầ ổ Tu i   b t   đ u   truy n   máu 1 ± 1,4 1,32 ± 0,76 2,48 ± 2,1 (năm)

ứ ộ ế M c đ  thi u máu (%) 50 28,6 29,8 ­ N ngặ 50 35,7 61,7 ­ Trung bình ­ 35,7 8,5 ­ Nhẹ 90 78,6 76,6 Lách to (%) 60 71,4 51 Gan to (%) 32,5 42,8 23,4 ế ạ ươ Bi n d ng x ng (%)

ậ ưở Ch m tăng tr ng (%) 57,5 57,1 42,6 ­ Cân n ngặ 60 64,3 42,6 ề ­ Chi u cao

0β0    bi u hi n b nh s m h n, ơ

ậ ở ể ể ệ ệ ớ Nh n xét: Lâm sàng ki u gen β

0β+ và β0βE . Lâm sàng ở

ế ề ặ ơ ớ ơ thi u máu n ng h n,  truy n máu s m h n  β

0βE  phát b nh và truy n máu mu n h n.

ể ệ ề ộ ơ ki u gen β

ớ ộ ố ỉ ố ồ ố ế ể ả ầ B ng 3.11. Đ i chi u ki u gen HBB v i m t s  ch  s  h ng c u

β0β0 β0β+ β0βE

ỉ ố ề ồ ầ Ch  s  v  h ng c u

TTTBHC (MCV fl) (n = 40) 74,26 ± 7,5 (n = 14) 73,81 ± 6,8 (n = 47) 66,96 ± 5,6

HbTBHC (MCH pg) 24,87 ± 3,6 23,72 ± 3,1 21,24 ± 3,2

21 ệ

0β0,β0β+, β0βE đ u cóề

ấ ả ể ậ Nh n xét: T t c  các nhóm b nh có ki u gen β

ệ ể ả ướ ỏ ơ bi u hi n MCV nh  h n 75fl, MCH gi m d i 25 pg.

ớ ố ế ể ả ầ B ng 3.12. Đ i chi u ki u gen v i thành ph n hemoglobin

β0β0 β0β+ β0βE

ầ Thành ph n Hb (%)

(n = 40) 0 (n = 14) 64,8 ± 15,2 (n = 47) 0 HbA1

6,04 ± 2,1 3,68 ± 1,9 2,4 ± 1,6 HbA2

94,5 ± 3,2 40,02 ±14,3 51,9 ± 12,8 HbF

­ ­ 40,2 ± 11,5 HbE

ậ Nh n xét: ­ V i ớ β0β0,HbA1 không có, ch  y u là HbF, HbA2  tăng nh . ẹ ủ ế

ả ườ ­ V i βớ 0β+,   HbA1 gi m, HbF tăng,   HbA2 bình th ng hay tăng

nh .ẹ

0βE, HbA1 không có, HbF tăng, có nhi u HbE, HbA2 tăng nh

ề ẹ ­ V i  βớ

ƯƠ CH NG 4

BÀN LU NẬ

ể 4.1. Ki u hình lâm sàng, huy t h c ế ọ ­β Thalassemia

β ề ể ể ặ 4.1.1. Đ c đi m v  ki u hình lâm sàng  ­thalassemia

β ế ệ ầ ặ ứ H u h t b nh nhân trong nghiên c u là  ­thalassemia n ng và trung

ứ ế ể ệ ả ả ấ gian. K t qu  nghiên c u (B ng 3.1) cho th y bi u hi n lâm  sàng  ­β

ứ ế ấ ạ ớ ộ ể ệ thalassemia  r t  s m, đa d ng, th  hi n 3 h i ch ng chính: thi u máu tan

ễ ạ ắ ậ ưở ề ể ế máu m n tính, nhi m s t   và ch m tăng tr ấ ng v  th  ch t. Thi u máu

ườ ụ ề ẻ ặ ả ộ th ề   ng n ng kéo dài, ph  thu c vào truy n máu (64,9% tr  ph i truy n

ế ầ ầ ồ ệ   máu trên 5 l n/năm). Thi u máu là do tan máu và sinh h ng c u không hi u

22 ậ

ễ ề ề ắ qu ả ở ủ ươ  t y x ả ủ ng. Nhi m s t là do h u qu  c a truy n máu nhi u và tăng

ắ ở ộ ưở ả ủ ế ậ ấ h p thu s t ậ  ru t.  Ch m tăng tr ặ   ng do h u qu   c a thi u máu n ng

ắ ở ễ ạ ệ ố ặ ệ ệ ộ ế m n tính, nhi m s t các h  th ng, đ c bi t là h  n i ti ế t, và thi u dinh

ưỡ d ng.

β β ủ ể ệ ặ ơ Bi u hi n lâm sàng c a  ­thalassemia n ng h n   ­thalassemia/HbE,

ể ệ ở ệ ế ặ ớ ơ ơ th  hi n ả     phát  b nh  s m h n (p < 0,001), thi u máu n ng  h n, ph i

ề ừ ề ề ầ ổ truy n máu t ơ    <1 tu i  (p<0,01), và truy n máu trên 5 l n/năm nhi u h n

(p< 0,05).

β ể ặ ố ệ ệ Đa s  b nh nhân  ­thalassemia vào vi n là th  n ng và trung gian.

β ạ ả ấ Phân   lo i   theo   Shubba   Phadke   (b ng   3.3.)   th y   57,1% ­thalassemia

ở ể ặ ể ệ ề ố ơ trung gian nhóm III, có bi u hi n lâm sàng gi ng th  n ng nhi u h n.

ề ể ử ứ ế ả ể ư   T  các k t qu  nghiên c u v  ki u hình lâm sàng trên, có th  đ a

ể ki u hình lâm sàng β   ­thalassemia ở ệ  Vi ậ ra nh n xét, ặ . t Nam n ng

ể ặ ế ọ ề ể 4.1.2.Đ c đi m v  ki u hình huy t h c

ố ượ ề ở ầ ả ả ồ S   l ng   h ng   c u,   hematocrit,   Hb   gi m,   gi m   nhi u ­β

β ơ ơ thalassemia đ n h n  ­thalassemia/HbE (p < 0,05).

ỉ ố ề ồ ệ ầ ổ ỏ Ch  s  v  h ng c u thay đ i rõ r t, MCV nh , MCHC còn trong

ớ ạ ườ ứ ỏ ồ ỏ gi i h n bình th ớ ng, RDW l n, ch ng t ầ  h ng c u nh , nh ượ ắ   c s c,

không đ u.ề

ệ ầ ặ ả ổ ề   Thành ph n hemoglobin thay đ i khá đ c hi u. HbA1 gi m nhi u,

ấ ớ ấ ấ ầ ớ th p   nh t  là   0%,  HbF  tăng,  cao  nh t   t i   95%  Hb  toàn   ph n,  v i   ­β

ệ ấ ề thalassemia/HbE xu t hi n nhi u HbE, còn HbA2 tăng nh . ơ ế ủ   ẹ C  ch  c a

ầ ả ổ ợ ổ ạ   ự s  thay đ i thành ph n hemoglobin là do không hay gi m t ng h p m ch

β ế ạ ế ể ộ ộ ị HBB vì  đ t bi n gen  ­globin. Tùy theo v  trí đ t bi n t o ra ki u hình

ầ β0­thalassemia hay β+­thalassemia mà thành ph n Hb khác nhau.

ộ ế ở ệ 4.2.  Đ t bi n gen HBB b nh nhi β­thalassemia

23

ộ ế ệ 4.2.1. Các đ t bi n gen HBB phát hi n

β ở ệ ệ Trong 208 alen 104 b nh nhi  ­thalassemia đã phát hi n có 13

ỷ ệ ế ạ ộ ế ấ ố ượ ệ ộ d ng đ t bi n,. T  l phát hi n đ t bi n r t cao, vì đ i t ng nghiên

ổ ế ể ệ ế ấ ặ ố ộ ứ c u là các th  b nh n ng và trung gian. B n đ t bi n ph  bi n nh t là

ổ ế ạ CD41/42, CD17, CD26, và CD71/72, sáu d ng ít ph  bi n là   IVS 2­

ế ế ộ 654, ­28 ,  ­88,  CD95,  IVS 1­1,  IVS 1­5  và 3 đ t bi n hi m  là  ­ 140,

ứ ệ ấ   c441­c142 ins AC và 2,3 kb deletion. Nghiên c u này đã phát hi n th y

ứ ề ế ạ ộ ơ ớ ướ nhi u d ng đ t bi n h n so v i các nghiên c u tr c đây, đó là  ­88. So

ứ ớ ướ ế ấ ộ v i các nghiên c u có tr ướ ở c trong n c cho th y, các đ t bi n ph ổ

ế ở ứ ươ ự bi n nghiên c u này cũng t ng t .

β ầ ố ộ ế ả ở ệ B ng 4.2. T n s   đ t bi n gen beta­globin b nh  ­thalassemia t ạ ệ   i Vi t

Nam

Mi nề Mi nề Mi nề Mi nề   B cắ Mi nề   B cắ Trung Nam Nam ộ ế Đ t bi n 2000 2013 2002 1988 (Nghiên  c uứ

này) 30,3% 34,5% + 35,7% 43,5% CD41/42  (­TCTT)

30% 48,3% + 25% 13% CD17 (AAG­TAG)

23,5% ­ + ­ ­ CD26 GAG­AAG)

4,8% 3,5% ­ 8,7% 7,3% CD71/72 (+A)

2,9% 13,8% ­ 13% 7,3% IVS 2­654 (C­T)

2,9% ­ 7,3% ­ ­28 (A­G)

1,4% ­ ­ ­ ­ ­88 (C­T)

1% ­ ­ ­ ­ CD95 (TAC­TAA)

1% ­ + 6% 4,4% IVS 1­1 (G­T)

1% ­ ­ ­ ­ IVS 1­5 (G­C)

24

c­140 (C­T) ­ 0,5% ­ ­ ­

c.441­c442 ins AC ­ 0,5% ­ ­ ­

2.3 kb deletion ­ 0,5% ­ ­ ­

Khác ­ ­ ­ 11,8% 17,4%

ớ ướ ổ ế ấ ở ế ộ So sánh v i các n c khác, các đ t bi n ph  bi n tìm th y Vi ệ   t

ế ở ố ộ ớ ướ Nam khá gi ng v i các đ t bi n ộ    m t sô n c Đông Nam Châu Á;

ư ề ớ ướ Ở ướ nh ng  khác  nhi u so v i các n c Châu Âu. các n c Châu Âu và

ổ ế ế ả ộ ị Đ a Trung H i, đ t bi n ph  bi n là   CD39,   IVS1­110, IVS1­6,   và

IVS2­745.

Ệ

VI T NAM Codon 41/42 30.3% Codon 17      30.0% Codon 26     23.5% Codon 71/72  4.8% Khác            11.1%

β ố ộ ế ổ ế ở Hình 4.1. Phân b  đ t bi n gen  ­thalassemia ph  bi n Châu

Á

β ố ộ ứ ế ị 4.2.2. Phân b  đ t bi n gen  –globin theo ch c năng và v  trí

gen

ệ ủ ế ể ế ớ ộ ị ớ V  trí đ t bi n gen có ý nghĩa l n v i bi u hi n c a gen. K t qu ả

25 ộ

ả ấ ế ứ ở ế ầ ớ ị ti n trình d ch mã

ơ ở nghiên c u   cho th y ph n l n đ t bi n x y ra  ệ RNA, ít h n

ở hoàn thi n RNA và sao mã, nhi u  ể ừ ế ệ ộ ở ơ t   Nam     β ề ở ậ , Vi

ổ ế ậ ợ ớ

ướ ứ ệ ể ặ ớ c   đây Vi

nghiên   c u   tr ở ự exon h n intron và   0­ vùng   kh i   đ ng.   T   đó   có   th   rút   ra   k t   lu n ơ  β+­thalassemia. Nh n xét này phù h p v i các thalassemia ph  bi n h n ­β ở ­β ợ t   Nam,   và   phù   h p   v i     đ c   đi m   ể Ki u   hình   lâm   sàng,

ề ơ thalassemia   thalassemia

khu   v c   Đông   Nam   Châu   Á.   ể ặ ở ệ  Vi t Nam là th  n ng nhi u h n. ố ộ ế ể

4.2.3. Phân b  đ t bi n gen theo ki u gen ệ ế ộ ấ ể

ợ ổ ế ế ể

ạ ớ

ể ế

ể 0βE ph  bi n nh t, ti p theo là  β ấ ầ ứ ả ạ ớ ợ CD26,   CD41/42–   CD17,   CD41/42   –   CD41/42,   CD17   –   CD17,   đ phân lo i thành 5 nhóm ki u gen l n β Ki u gen β ổ ế qu  này khá phù h p v i hai nghiên c u g n đây, năm 2018, t

ứ ệ ệ ắ ộ ộ t   Nam

Nam   và   B c   Vi ồ ấ ề ệ ể không đ ng nh t v  phân t

ố   Trong 208 alen đ t bi n đã phát hi n th y có 25 ki u gen ph i ấ ộ h p   đ t   bi n,   5   ki u   ph   bi n   nh t   là   CD17   –   CD26,   CD41/42   –   cượ   0β0, β+β+, β0β+, β0βE  và β+βE  .  0β0, β0β+, β+βE và β+β+. K tế   ề   i mi n (cid:0) ­thalassemia   là   m t   h i   ch ng   b nh   r t ấ   ế   ử  và lâm sàng. Bi u hi n lâm sàng, huy t ủ ệ ư ứ ộ ặ ọ ộ h c, cũng nh  m c đ  n ng c a b nh ph  thu c vào ki u gen.

ặ ố ế ể ụ ể β­thalassemia n ng và trung ể   4.3.  Đ i chi u ki u hình ­ ki u gen

β gian ố ớ ể ể ế Đ i chi u ki u hình lâm sàng v i ki u gen  ­thalassemia

ả ế

ớ ề ể ấ ớ ố ợ

ộ

ể ả ổ ộ ạ c m ch

0­globin, không t ng h p đ ố ợ ớ

ộ ể

ệ

ế ộ K t qu  trên.cho th y các đ t bi n CD41/42,  CD 17,  CD71/72  và   ế ộ ể   các ki u gen ph i h p v i các đ t bi n này liên quan nhi u v i th  lâm ế   ế ề ặ i thích vì các đ t bi n này là các đ t bi n sàng n ng  Đi u này có th  gi thu c gen β β ế ộ ợ ượ   . Đ t bi n CD26 và các ể ấ ở ể ặ ẹ  th   n ng, trung gian hay nh . ki u gen ph i h p v i CD26  có th  th y  ể ể ủ

ơ

0βo, β0β+, β0βE.  ể 0β+ và β0βE, thể  ặ ệ ứ ộ   ả  tu i phát b nh, tu i b t đ u ph i truy n máu s m h n, m c đ t 0β0   không t ngổ   α ạ   / m ch  m ch

ệ ơ β ặ ạ ượ ằ Bi u hi n lâm sàng thay đ i theo 3 nhóm ki u gen β ổ 0β0 n ng h n ki u gen β Bi u hi n lâm sàng c a ki u gen β ể ơ ể ớ ề ổ ắ ầ ệ ở ổ hi n  thi u máu n ng h n (p < 0,05). Nguyên do là  ki u gen β ế ợ h p đ ự ấ c m ch  ­globin, s  m t cân b ng gi a t ể ữ ỷ ệ ạ  l

β ớ ể ệ

α ữ ể ệ  l n h n hai th  b nh có ki u gen  ể

ượ ầ ợ ổ

ạ ơ ữ ạ

26 0β+  và β0βE. Bi u hi n lâm ể ơ   không  0β+  và   β0βE   không th y khác nhau sàng gi a th  b nh có ki u gen β ấ ể ệ   β ộ   c m t ph n m ch  ­globin, s  m t cân nguyên do là còn t ng h p đ ậ   ừ ằ b ng gi a m ch  alpha/ m ch không alpha ít h n. T  đó có th  k t lu n ể    ki u hình lâm sàng v i ki u gen    ­β ự có s  liên quan rõ ràng gi a ki u thalassemia

ự ấ ể ế ể ạ ữ ể ớ

ể ế ố

(cid:0) ­thalassemia 0β0,   β0β+ và β0βE đ u nhề Đ i chi u ki u hình huy t h c v i ki u gen  H u h t MCV, và MCH

ủ ể ồ

ỉ ố ể c s  d ng đ  sàng l c thalassemia

ế ọ ớ ể  c  3 ki u gen β ở ả ể ầ ượ ắ i 28pg. H ng c u nh , nh ườ ng đ ủ ặ ồ

ổ ộ ế ơ ế ồ ệ ầ ọ ả ở ủ ươ  t y x

ầ ế ỏ  c s c là m t đ c đi m c a  –β ướ ơ ộ ặ ỏ h n 75fl và d ở  ọ ượ ử ụ thalassemia, hai ch  s  này th ợ   ể ộ c ng đ ng. C  ch  chính c a đ c đi m huyêt h c này là do kém t ng h p ng, vì có đ t bi n gen β   hemoglobin, sinh h ng c u không hi u qu   ­globin.

ổ ặ ừ

ả ể ầ ớ

ớ ầ

ớ ể

Nguyên do c  b n c a s

ổ ụ

ổ ợ ể

0β+, do còn t ng h p đ

ế ợ 0β0  và β0βE   do không t ng h p đ ượ ổ ể ớ

β ạ c m ch β ạ ượ ạ ợ ả ả

ớ

ấ ặ ừ ư ẽ ế ợ 2. Nh  v y

ế ọ ể

ể ệ   Thành ph n hemoglobin thay đ i khá đ c hi u cho t ng ki u gen 0β0,  HbA1 không có, thành ph n Hb ch  y u (b ng 3.12).  V i ki u gen β ủ ế   ầ  β0β+,  HbA1 gi m,  HbF tăng ả ể ộ   2. V i  ki u gen là HbF và m t ph n HbA 0βE, HbA1  ng hay t ng nh    V i   ki u gen  β ặ ẹ ườ cao   còn HbA2  bình th ủ ự  ơ ả ề không có, HbF tăng cao, và có nhi u HbE.  β ấ đ t bi n gen  –globin có ki u ể   ộ ộ thay đ i này ph  thu c vào tính ch t   hình β0     hay   β+ , mà không hay gi m t ng h p   m ch  –globin.   V i ớ   ả   –globin nên  ki u gen β ổ không có HbA1. V i ki u gen β ầ   ộ c m t ph n  –globin nên HbA1 gi m. Do không có hay gi m m ch β  –globin,  m ch β ạ  –globin th a d  , s  k t h p v i m ch  gamma hay delta, ng m ch α ạ ạ ượ l   ẽ ữ   ự ư ậ có s  liên quan r t ch t ch  gi a ỷ ệ  HbF và HbA  l làm tăng t ể ki u gen và ki u hình huy t h c.

Ậ K T LU N

Ế β ứ ể ế ậ

–thalassemia khá đ cặ

Nghiên c u 104 b nh nhi  –thalassemia  có th  rút ra k t lu n: ể ế ọ ệ

ệ 1.Ki u hình lâm sàng, huy t h c b nh nhi β hi uệ

27

ổ ể ướ i 5 tu i, 55,7% d

ộ ạ ể ứ

ễ ụ ướ ế ắ

β ệ ệ ạ ưở

ề ể ặ ệ ư ể ặ ạ ố

ệ ấ ớ ổ   B nh bi u hi n r t s m, 88,4% d i 1 tu i. ể ệ ấ Bi u hi n lâm sàng r t đa d ng, th  hi n ba h i ch ng: thi u máu tan   ặ ậ   ộ máu m n tính n ng  (64,9% ph  thu c truy n máu),  nhi m s t và ch m ế ầ ng. H u h t là  ­thalassemia th  n ng (70.2%) và trung gian tăng tr   i có bi u hi n gi ng nh  th  n ng;  ­β ể ơ ử ể (26,9%), h n n a th  trung gian l β ơ ặ thalassemia, n ng h n  ­thalassemia/HbE. ế ọ ể ề ả ặ ồ

ặ ầ ặ ồ ổ ỏ ầ ừ

ề ả

β ẹ ớ ề ả ấ   ệ Ki u hình huy t h c khá đ c hi u, Hb gi m n ng, nhi u h ng c u ượ ắ   c s c (MCH=23±3,6 pg). Thành nh  (MCV=70,7 ± 8fl), h ng c u nh ph n   hemoglobin   thay   đ i   đ c   hi u   cho   t ng   th   b nh.   V i   –β ớ ể ệ ệ ặ 2 tăng  thalassemia, HbA1 gi m nhi u ho c không có, HbF tăng cao, HbA 1 gi m, HbF tăng cao, có nhi u HbE. nh . V i  ­thalassemia/HbE, HbA

ấ ạ ở ệ ộ ế

β ở

ấ b nh nhân   ệ ổ ế 104 b nh nhân  ­thalassemia tìm th y  ế

ạ l

ế

t

0,96­2,9%.  ộ ấ ự ố

ệ ế ấ ộ

ề ở ệ ề ộ ự ế ộ

(cid:0) ­thalassemia r t đa d ng 2.Đ t bi n gen beta­globin  ộ   ấ 13 d ng đ t ạ  Trong 208 alen  ộ ạ bi nế . Có 4 d ng đ t bi n ph  bi n nh t là CD41/42, CD17,   CD26   và   ộ   ớ ỷ ệ ầ ượ  l n l CD71/72  v i t t là 30,3%, 30%, 23,5% và 4,8%. Có 9 d ng đ t ơ ổ ế bi n ít ph  bi n h n là IVS2.654, ­ 28,  ­ 88, CD95, IVS 1.1, IVS 1­5,  – ớ ỷ ệ ừ Ch aư    l 140,  c.441 – 442 ins AC, và 2,3kb deletion v i t ừ CD26   ế ở ộ ề ề  các dân t c, tr t nhi u v  phân b  các đ t bi n  th y s  khác bi ơ ộ và ­28.  Đ t bi n    CD26 th y nhi u     dân t c Thái (50%), h n Kinh ở (23,2%), và Tày (5%). Có s  khác bi    dân t c Tày và t v  đ t bi n  ­28  Kinh.

ị ế ở ế ầ ớ

ề ở ­ Ph n l n các đ t bi n x y ra   ế

ế ố ộ ộ ệ ở ộ

Đa s  đ t bi n có ki u hình β ộ ể ố ợ

ề ể β+. Đã phát hi n  ệ 25 ki u gen ph i h p đ t bi n ể ế ổ ế ấ ộ

ể

ế ượ ớ c chia thành 5 nhóm ki u gen:

ợ ử ế

ớ ớ

ố ợ ể ả  ti n  trình  d ch mã RNA (89,4%),   ơ h n  ti n trình hoàn thi n RNA (4,8%) và sao mã (4,3%);  nhi u      exon 0  (68%),   ơ h n   intron và   vùng kh i đ ng.   ế , 5  ể ơ nhi u h n ki u hình ố ợ ki u ph i h p đ t bi n ph  bi n nh t là   CD17–CD26,   CD41/42–D26,   ố ợ   CD41/42–CD17,  CD41/42–CD41/42 và CD17–CD17. Các ki u ph i h p  β0β0 (38,46%) v i 5 ki u ph i ố   ể ể ộ đ t bi n đ ể ị ợ ử ể ồ ợ ộ    kép,   và 23 là th  d  h p t h p đ t bi n, trong đó có 17 là th  đ ng h p t ố ợ β0β+ (13,46%), v i 9 ki u ph i h p đ t β+β+ (0,96%) v i 1 ki u ph i h p,   ể ố ợ ộ   ể β+βE(1,92%), v i 2 ki u ph i ố   ớ ể ớ bi n,  ế β0βE (45,2%) v i 6 ki u ph i h p và

28

ế ợ ộ h p đ t bi n.

β ự ữ ể ặ ể  liên quan gi a ki u hình­ki u gen ­thalassemia n ng và 3.  Có s

trung  gian

ể

ế ặ ớ ể ế

ố ợ ể ộ

ớ ộ ấ ộ ế ể ặ  c c ki u hình lâm sàng n ng và trung gian, th y ít

ể ố ợ   ế CD41/42,  CD17,  CD71/72 ho c các ki u ph i h p ộ ­ Các đ t bi n  ươ ứ ớ ộ   ng  ng v i ki u hình lâm sàng các đ t bi n này v i các đ t bi n khác t ế   ặ ặ  gian. Đ t bi n CD26 ho c các ki u ph i h p v i đ t bi n n ng và trung ở  ề ở ả ấ khác th y nhi u  ẹ ki u hình nh .

ể ở ể ặ ­ Ki u hình lâm sàng ơ ở 0β+, β0βE. Không

ự có s  khác bi β 0β+ và β0βE.

ể

0β0 n ng h n   ki u gen β t v  ki u hình lâm sàng gi a ki u gen β ể ữ ụ ộ  ki u gen β

0β+; HbE ch  có

ả ở ể ở ể ỉ , HbA1  không  ở ể    ki u

ệ ề ể ầ ­ Thành ph n hemoglobin ph  thu c vào ki u gen 0β0, β0βE, gi m   ki u gen β có  gen β0βE và β+βE.

Ế

ắ ế 1­ Nghiên c u đ t bi n gen

ớ ộ ẩ ệ ệ ặ

ệ ư ấ ề

ệ ở Ị KI N NGH ệ ở ệ ứ    b nh nhân m c b nh hemoglobin có ơ ở ượ t là c  s  khoa ng   b nh, đ c bi ý nghĩa l n trong ch n đoán, tiên l   ở   . C n mầ ệ ự ọ h c cho vi c t ứ ộ r ng nghiên c u thêm   nhi u vùng, dân t c ng i Vi

v n di truy n, d  phòng b nh hemoglobin t Nam. ể ườ ể ề ề

ế ụ ầ c n ti p t c nghiên c u

ố ơ ủ ơ ự ị ệ   2­ Còn ít nghiên c u ứ v  liên quan gi a ki u gen – ki u hình b nh ứ    để  ề  ệ ơ ở ề t đ y đ  h n và là c  s  đi u tr  và d  phòng t t h n b nh v

ộ ữ ệ thalassemia và các b nh hemoglobin khác,  ế ầ ể hi u bi hemoglobin.

ể ặ ộ 3­ Các đ t bi n ố   ế CD41/42,  CD17,  CD71/72 ho c các ki u gen ph i

h pợ ữ ộ ế ế

ặ

ề ướ c  sinh,    ể ố ợ ẩ ế ể ấ

ế (cid:0) ­ ộ ớ gi a các đ t bi n này v i các đ t bi n khác liên quan nhi u đ n   ế   n u phát thalasemia n ng và trung gian. Trong ch n đoán tr ỉ   ộ ệ hi n th y các ki u gen ph i h p đ t bi n này có th  xem xét đình ch thai.

Ứ Ụ DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH  NGHIÊN C U

Ế Ố

29 Ậ LIÊN QUAN Đ N LU N ÁN ĐàCÔNG B

ươ ự ễ ị 1.  Nguy n Hoàng Nam, Lý th  Thanh Hà, D ng Bá Tr c, Bùi Văn Viên,

ộ ế ễ ọ ở ệ Ngô Di m Ng c (2017). Đ t bi n gen b nh nhân beta thalassemia t ạ   i

ệ ươ ạ T p chí Nhi Khoa ệ b nh vi n nhi trung ng, , 10;5: 46 – 51.

ươ ự ễ ị 2.  Nguy n Hoàng Nam,  Lý th  Thanh Hà, D ng Bá Tr c, Bùi Văn Viên,

ộ ố ặ ế ọ ễ ể ọ Ngô Di m Ng c (2013).  M t s  đ c đi m lâm sàng, huy t h c theo

ể ở ệ ạ T p chí Nhi Khoa ki u gen b nh nhân beta thalassemia, , 6;6 :18 – 21.