1
MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Đổi mới công nghệ (ĐMCN) đã trở thành yếu tố ưu tiên hàng đầu và có ý nghĩa
quyết định đến sự thành bại của doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường, sự phát triển
thịnh vượng của quốc gia. Hoạt động ĐMCN có sức lan tỏa rộng, bởi vì (i) xét từ giác
độ Nhà nước trong việc quản lý ĐMCN sẽ góp phần hạn chế tác động tiêu cực của công
nghệ tới tới lợi ích xã hội, nâng cao năng lực nội sinh công nghệ quốc gia, (ii) xét từ
giác độ doanh nghiệp sẽ góp phần nâng cao năng lực công nghệ, năng lực cạnh tranh
của doanh nghiệp.
Hà Nội có tiềm năng phát triển về kinh tế, xã hội, công nghệ. Luận án lựa chọn
các doanh nghiệp trên địa bàn Hà Nội nhằm: (i) phù hợp với khả năng tiến hành khảo
sát thực địa của nghiên cứu sinh, (ii) đảm bảo được tính đại diện của mẫu khảo sát và
(iii) đóng góp phần nhỏ trong việc phân tích chính sách nhà nước nhằm thúc đẩy doanh
nghiệp ĐMCN.
Vì những lý do trên, nghiên cứu sinh chọn đề tài “Chính sách nhà nước nhằm
thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới công nghệ: nghiên cứu trường hợp các doanh nghiệp
trên địa bàn Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan tới luận án1
3. Mục tiêu nghiên cứu của luận án
Mục tiêu nghiên cứu của luận án nhằm trả lời các câu hỏi sau:
- Đổi mới công nghệ là gì? Hành vi của doanh nghiệp trong việc ra quyết định
ĐMCN phụ thuộc vào những yếu tố nào?
- Chính sách nhà nước nhằm thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN cần được hiểu như
thế nào và nó bao gồm những loại chính sách nào?
- Từ khi Luật KH&CN được ban hành (2000), chính sách nhà nước về ĐMCN đã
có tác động như thế nào tới hoạt động ĐMCN của doanh nghiệp (nghiên cứu trường
hợp các doanh nghiệp trên địa bàn Hà Nội.
- Việc ban hành, tổ chức thực thi chính sách nhà nước nhằm thúc đẩy doanh
nghiệp ĐMCN bị chi phối bởi những yếu tố nào?
- Nhà nước cần làm gì, theo thứ tự ưu tiên ra sao để hoàn thiện chính sách nhằm
thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN?
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Là các hoạt động ĐMCN của doanh nghiệp và các chính sách nhà nước nhằm
thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN.
1 Phần này được trình bày chi tiết trong Chương 1, mục 1.1
2
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu, đánh giá chính sách nhà nước
nhằm thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN. Chủ thể chính sách là Nhà nước, đối tượng thụ
hưởng chính sách là các doanh nghiệp.
Phạm vi không gian: Luận án thu thập số liệu thứ cấp về thực trạng ĐMCN của
các doanh nghiệp trên toàn quốc; tuy nhiên luận án giới hạn việc điều tra khảo sát đối
với các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn Hà Nội.
Về mặt thời gian: Luận án đánh giá hoạt động ĐMCN của doanh nghiệp và
chính sách nhà nước thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN từ năm 2000 đến 2012.
5. Phương pháp nghiên cứu2
6. Những đóng góp mới của luận án
Về mặt khoa học: Luận án làm rõ cơ sở lý luận về ĐMCN và chính sách nhà
nước nhằm thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN. Cụ thể: (i) đánh giá, bổ sung làm rõ khái
niệm công nghệ và đổi mới công nghệ, (ii) bổ sung làm rõ khái niệm chính sách nhà
nước nhằm thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN, (iii) làm rõ các yếu tố ảnh hưởng tới
ĐMCN ở doanh nghiệp và các yếu tố ảnh hưởng tới chính sách nhà nước nhằm thúc
đẩy doanh nghiệp ĐMCN, (iv) đề xuất các tiêu chí đánh giá chính sách nhà nước nhằm
thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN.
Về mặt thực tiễn: Luận án đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách nhà nước
nhằm thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN theo cách tiếp các công cụ chính sách phù hợp với
điều kiện và hoàn cảnh của Việt Nam.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, cam kết của tác giả, các phụ lục, các tài liệu tham
khảo. Luận án chia thành 5 chương:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu về chính sách nhà
nước nhằm thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới công nghệ
Chương 2: Cơ sở lý luận về chính sách nhà nước nhằm thúc đẩy doanh nghiệp
đổi mới công nghệ
Chương 3: Kinh nghiệm quốc tế về chính sách nhà nước nhằm thúc đẩy doanh
nghiệp đổi mới công nghệ
Chương 4: Phân tích thực trạng chính sách nhà nước nhằm thúc đẩy doanh
nghiệp trên địa bàn Hà Nội đổi mới công nghệ
Chương 5: Giải pháp hoàn thiện chính sách nhà nước nhằm thúc đẩy doanh
nghiệp đổi mới công nghệ
2 Phần này được nghiên cứu chi tiết trong Chương 1, mục 1.2
3
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
VỀ CHÍNH SÁCH NHÀ NƯỚC NHẰM THÚC ĐẨY
DOANH NGHIỆP ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan tới luận án
1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài
Đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu ở nước ngoài về hoạt động ĐMCN
của doanh nghiệp cũng như chính sách nhà nước thúc đầy doanh nghiệp ĐMCN. Các
nghiên cứu có thể chia thành hai nhóm: (i) nhóm nghiên cứu về ĐMCN, vai trò của
ĐMCN và các yếu tố ảnh hưởng tới ĐMCN của doanh nghiệp (Charles, 1997; Tarek M
Khalil, 2000; Robert Solow, 1987; Boskin and Lau, 1992;Twiss, 1992; Fredrick Betz,
1998; Peter Drucker, 1974, Hans, 2005, v.v), (ii) nhóm nghiên cứu về vai trò của nhà
nước và chính sách nhà nước đối với ĐMCN (Christopher, 2008; Lichtenberge, 1988;
C.Wang, 2008; Holemans & Sleuwaegen, 1988, Sunil, 2002, Schilling, 2009, v.v).
Ngoài ra, còn có các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc ESCAP, World
Bank, UNIDO và các nhà khoa học khác.
1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở trong nước
Các công trình nghiên cứu ở trong nước có thể chia thành ba nhóm: (i) nhóm
nghiên cứu về ĐMCN, năng lực công nghệ và các yếu tố ảnh hưởng tới ĐMCN của
doanh nghiệp (Trần Ngọc Ca, 2000; Nguyễn Huyền Sơn, 2004; Tạ Doãn Trịnh, 2007;
Tăng Văn Khiên, 2007; Nguyễn Sỹ Lộc, 2006; Hồ Sỹ Hùng, 2009; Hồ Đức Việt, 2010;
Nguyễn Quang Tuấn, 2010, v.v), (ii) nhóm nghiên cứu về vai trò của nhà nước và chính
sách nhà nước đối với ĐMCN (Nguyễn Minh Hạnh, 2001; Nguyễn Việt Hòa, 2001;
Trần Ngọc Ca, 2010; Lê Xuân Bá, 2008; Hoàng Xuân Long, 2011; Nguyễn Mạnh
Quân, 2008, Mai Hà, 2009, v.v) , (iii) nhóm nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về ĐMCN
và chính sách thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN (Trần Ngọc Ca, 2011, Trần Văn Tùng,
2007, Nguyễn Quang Tuấn, 2010, Hoàng Xuân Long, 2011, v.v). Ngoài ra, còn có các
công trình nghiên cứu của các nhà khoa học khác thuộc Viện nghiên cứu chiến lược và
chính sách KH&CN (NISTPASS), Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương
(CIEM), Trung tâm thông tin KH&CN quốc gia, Phòng Thương mại và Công nghiệp
Việt Nam (VCCI), các Viện nghiên cứu, các trường Đại học và các nhà khoa học khác
của Việt Nam.
1.1.3. Kết luận rút ra từ tổng quan nghiên cứu
Các công trình nghiên cứu ở trong và ngoài nước đã khái quát được trình độ công
nghệ, các yếu tố ảnh hưởng tới ĐMCN của doanh nghiệp, kinh nghiệm về ĐMCN;
đồng thời khẳng định vai trò của chính sách nhà nước nhằm thúc đẩy doanh nghiệp
ĐMCN. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu ở trên chưa thống nhất được khái niệm
ĐMCN, chưa làm rõ được các chính sách bộ phận theo cách tiếp cận công cụ chính
sách, cũng như chưa làm rõ các tiêu chí đánh giá chính sách nhà nước nhằm thúc đẩy
doanh nghiệp ĐMCN.
4
1.2. Phương pháp nghiên cứu
1.2.1. Khung lý thuyết nghiên cứu
Trên cơ sở tổng quan nghiên cứu, luận án đưa ra khung lý thuyết nghiên cứu sau
(Hình 1.1):
Hình 1.1: Khung lý thuyết nghiên cứu về chính sách nhà nước
nhằm thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN
1.2.2. Quy trình nghiên cứu
Luận án tiến hành theo quy trình nghiên cứu sau (Hình 1.2):
Hình 1.2: Quy trình nghiên cứu về chính sách nhà nước nhằm
thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới công nghệ
Nghiên cứu tài liệu trong
nước và ngoài nước
Xây dựng khung lý
thuyết về chính sách
nhà nước nhằm thúc
đẩy doanh nghiệp
ĐMCN
Điều tra bằng phiếu hỏi đối
với các doanh nghiệp trên
địa bàn Hà Nội
Phân tích thực trạng
ĐMCN của doanh
nghiệp nói chung và
DN trên địa bàn Hà
Nội nói riêng
Đánh giá chính
sách nhà nước
nhằm thúc đẩy DN
trên địa bàn Hà
Nội ĐMCN
Kiến nghị các giải
pháp hoàn thiện
chính sách nhà
nước nhằm thúc
đẩy DN ĐMCN
Phỏng vấn các chuyên gia
trong lĩnh vực ĐMCN làm
việc trong các viện nghiên
cứu, trường đại học, cơ
q
uan
Q
LNN về KH&CN
Các chính sách
nhà nước nhằm
thúc đẩy doanh
nghiệp ĐMCN:
- Chính sách tạo
môi trường thể chế
- Chính sách kinh tế
- Chính sách đào
tạo, thông tin, tuyên
truyền
Hoạt động ĐMCN
của doanh nghiệp:
- Đổi mới toàn bộ máy
móc, thiết bị, dây
chuyền công nghệ
- Đổi mới phần quan
trọng của công nghệ
bằng công nghệ khác
tiên tiến hơn
- Đầu tư cho R&D
nhằm đổi mới qui
trình/sản phẩm
Mục tiêu CSNN thúc đẩy
DN ĐMCN:
- Nâng cao nhận thức của DN
về ĐMCN
- Gia tăng số lượng DN thực
hiện các hoạt động ĐMCN
- Nâng cao mức đầu tư của
DN cho ĐMCN
- Nâng cao năng lực công
nghệ, năng lực cạnh tranh và
hiệu quả hoạt động của DN
- Đạt được hiệu ứng lan tỏa
5
1.2.3. Phương pháp thu thập dữ liệu
1.2.3.1. Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp
Luận án thu thập, phân loại các tài liệu đã được công bố thông qua các công trình
nghiên cứu trong nước và ngoài nước liên quan tới hoạt động ĐMCN và chính sách nhà
nước nhằm thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN.
Luận án còn khai thác và sử dụng các số liệu trên Internet, đồng thời sử dụng các
quan điểm đánh giá, nhận định của các chuyên gia, các nhà hoạch định chính sách
ĐMCN, các tổ chức KH&CN và đánh giá của các doanh nghiệp về chính sách nhà
nước nhằm thúc đẩy doanh nghiệp ĐMCN đã công bố từ năm 2000 đến 2012.
1.2.3.2. Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp
Luận án tiến hành điều tra bằng bảng hỏi đối với doanh nghiệp và phỏng vấn
viết (phương pháp anket), phỏng vấn bằng điện thoại đối với các cán bộ làm việc trong
cơ quan quản lý nhà nước về ĐMCN.
Kích thước mẫu: Nghiên cứu sinh gửi 150 phiếu đến các doanh nghiệp nhỏ và
vừa trên địa bàn Hà Nội, thu về được 119 phiếu (chọn mẫu ngẫu nhiên có hệ thống và
mẫu thuận tiện); đồng thời phỏng vấn có chọn lọc 10 cán bộ làm việc trong các cơ quan
quản lý nhà nước về ĐMCN sau khi họ đồng ý tham gia.
Thời gian thực hiện: là 5 tháng, phiếu hỏi được thiết kế thử nghiệm từ tháng 1
đến tháng 2/2012 và bắt sử dụng rộng rãi từ tháng 3/2012.
1.2.4. Phương pháp xử lý dữ liệu
Sau khi thu thập được các dữ liệu thứ cấp và sơ cấp, nghiên cứu sinh tiến hành
kiểm tra, làm sạch các dữ liệu cả trước, trong và sau khi mã hóa dữ liệu, nhập dữ liệu;
tiếp đến, sử dụng phầm mềm SPSS 16 làm công cụ để xử lý dữ liệu. Ngoài ra để xử lý
dữ liệu, luận án còn sử dụng phương pháp mô tả, thống kê, so sánh, đối chứng, tổng kết
thực tiễn và chuyên gia.