Ạ Ọ Ộ Ố Đ I H C QU C GIA HÀ N I
ƯỜ Ạ Ọ Ộ Ọ TR NG Đ I H C KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN VĂN
Ằ Ễ Ị NGUY N TH THÚY H NG
Ế Ỷ Ử Ầ Ế VĂN DU KÝ N A Đ U TH K XX VÀ TI N TRÌNH
Ọ Ạ Ệ HI N Đ I HOÁ VĂN H C
ọ ệ Chuyên ngành: Văn h c Vi t Nam
ố Mã s : 62 22 34 01
Ọ Ậ Ắ Ế TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ VĂN H C
ộ Hà N i 2015
ượ ạ Công trình đ c hoàn thành t i:
ườ ạ ọ ọ ộ Tr ng Đ i h c Khoa h c Xã h i và Nhân Văn
Ạ Ọ Ộ Ố Đ I H C QU C GIA HÀ N I
ọ ẫ Ng ườ ướ i h ng d n khoa h c:
ầ PGS.TS Tr n Nho Thìn
ườ ạ ọ ộ ọ Tr ng Đ i h c Khoa h c Xã h i và Nhân Văn
ạ ọ ộ ố Đ i h c Qu c gia Hà N i
ệ ả Ph n bi n 1:
ệ ả Ph n bi n 2:
ệ ả Ph n bi n 3:
ẽ ượ ả ệ ướ ậ ạ ọ ộ ồ ấ ố Lu n án s đ c b o v tr c H i đ ng c p Đ i h c Qu c gia
ọ ạ ế ấ ậ ch m lu n án ti n sĩ h p t ộ i Hà N i
ồ ờ Vào h i: gi ngày tháng năm 2015
ể ể ậ ạ Có th tìm hi u lu n án t i:
ư ệ ố ệ Th vi n Qu c gia Vi t Nam
ư ệ ư ệ ạ ọ ố Trung tâm Thông tin Th vi n – Th vi n Đ i h c Qu c gia Hà
N iộ
M Đ UỞ Ầ
ộ ượ ọ ề 1. Lý do ch n đ tài ờ Qua m t th i gian dài ít đ
ể
ở ự ắ ầ ậ ử ầ ớ ủ Vi t Nam đã b t đ u thu hút s quan tâm c a gi
ớ ấ ằ
ị ộ
ọ ể ư ứ
ẫ ạ ứ ố
ọ ệ ờ ố
ộ ị ế ấ ị ứ
ộ ọ t Nam đ ộ ậ ủ
ế ệ
ươ ứ ề ổ ố ớ ạ ng đ i.
ụ
2. M c tiêu nghiên c u ệ ị
ầ c chú ý, trong th p niên g n ế ỷ đây, th văn du ký nói chung trong đó có văn du ký n a đ u th k ệ i nghiên XX ứ ự ế ứ i nghiên c u càng trên cho th y r ng, càng ngày, gi c u. Th c t ộ ọ ậ ể ạ ố ế quan tâm đ n m t ki u th lo i v n b xem là c n văn h c, m t ự ề ủ ể ạ ườ c a văn h c. S quan tâm đó có th lo i d ng nh đ ng bên l ẳ ơ ở ự ế ở ế ỷ ế b i văn du ký cho đ n nay, trong th k XXI, ch ng c s th c t ấ ấ ữ nh ng không m t đi tính h p d n và s c s ng mà trái l i đang có ươ ượ c m t v trí nh t đ nh trong đ i s ng văn h c Vi đ ng ữ ề ể ạ đ i. Vì th , nghiên c u v th văn du ký không nh ng có n i dung ấ khoa h c hàn lâm, thu c nhóm v n đ t ng k t qui lu t c a văn ọ ử ưở ễ ự h c s , mà còn có ý nghĩa th c ti n đ i v i vi c sáng tác, th ng ứ th c và nghiên c u văn du ký đ ứ ề ể ạ ễ ủ ự ề
ể ị ướ ệ ả ộ ố ệ i thi u m t s ủ ế ủ i, ch y u c a ế ậ ng cho vi c ti p c n văn du ký
ệ t Nam n a đ u th k XX.
ế ươ ph ử ầ ế ế ỷ ậ ế
ộ ộ ệ ọ
ỉ ạ ậ ầ
ế ỷ ọ ử ạ ế ệ ề
ữ ươ ệ ệ ậ ộ
ế ừ ể ậ
ố ớ ế ỷ
ng di n n i dung và ngh thu t. ầ ướ ự ủ ươ ả ề ử ầ ế ỷ ạ ớ 2.1. Xác đ nh khái ni m v th lo i văn du ký và gi ế ớ ấ v n đ lý thuy t và th c ti n c a văn du ký th gi các tác gi ng Tây đ đ nh h Vi ủ 2.2. Ch ra ti n trình v n đ ng c a văn du ký trong ti n trình chung hi n đ i hóa văn h c dân t c. ẽ 2.3. Lu n án s làm rõ, văn du ký trong n a đ u th k XX có nh ng đóng góp gì cho ti n trình hi n đ i hóa văn h c v các ph ữ 2.4. B c đ u nh n xét v kh năng k th a và phát tri n nh ng ệ thành t u c a văn du ký n a đ u th k XX đ i v i văn du ký Vi t Nam đ ng đ i, trong th k XXI.
1
ố ượ ứ ạ 3. Đ i t ng và ph m vi nghiên c u ứ ố ượ
ậ ệ ẩ ệ ể ạ
ặ ả ẩ ệ
ộ ờ
ạ ứ
ề ế ủ
ặ ư ể ạ
ọ ừ ặ ừ ấ ế ề ươ đ c tr ng văn h c ph
ạ
ệ ề ề ộ ủ ử t Nam n a
ư ự ậ ủ ộ
ệ ệ
ạ ệ ủ ươ ữ ể ồ t c a hai ki u du ký. ng đ ng và khác bi
ế ỷ ề ủ ệ ấ
ị
ọ ử ầ ạ ế ỷ ả ệ ử ầ ạ ủ ề ộ ệ
ậ
ứ ng pháp nghiên c u ụ ặ ậ ứ c các m c tiêu nghiên c u đã đ t ra, trong lu n 4. Ph Đ đ t đ
ủ ế ươ ứ ng pháp nghiên c u ch y u sau:
ươ ươ ươ ọ
ng nghiên c u: các tác ph m văn du ký tiêu bi u, có giá 3.1. Đ i t ử ấ ị ề ộ tr v n i dung và ngh thu t xu t hi n trên các báo và t p chí n a ế ế ỷ ầ t chú ý đ n các tác ph m du ký ph n ánh đ u th k XX, đ c bi ổ ủ ậ quá trình v n đ ng, thay đ i c a văn du ký theo th i gian. 3.2. Ph m vi nghiên c u ề ị ấ v n đ đ nh nghĩa 3.2.1. Các v n đ lý thuy t c a văn du ký, t ủ ộ ố ế đ n các đ c tr ng th lo i. M t s lý thuy t v văn du ký c a ư ươ ph ng Tây cũng là ng Tây, khái quát t ộ m t ph m vi quan tâm. ữ 3.2.2. Nh ng ti n đ văn hóa, xã h i c a văn du ký Vi ế ỷ ầ đ u th k XX. 3.2.3. Quá trình hình thành cũng nh s v n đ ng c a du ký trong ạ ọ văn h c Vi t Nam. So sánh du ký trung đ i và du ký hi n đ i, ể ặ nh ng đ c đi m t ữ ạ 3.2.4. Nh ng v n đ c a hi n đ i hóa văn h c n a đ u th k XX ủ và v trí c a văn du ký trong dòng ch y hi n đ i hóa đó. 3.2.5. Tính hi n đ i c a văn du ký n a đ u th k XX v n i dung ệ và ngh thu t. ươ ể ạ ượ ậ ụ án chúng tôi v n d ng các ph ử ị ng pháp l ch s . Ph ệ ố ng pháp h th ng. Ph ế ậ Ph ng pháp ti p c n văn hóa h c. Thi pháp h c. ọ
ậ 5. Đóng góp m i c a lu n án ề ừ ể ư ậ
ậ ế ữ ế ộ
ủ ế ạ ồ ư ố ưở ề ế ả ố ờ ớ ủ ủ ặ đi m nhìn c a V lý lu n: xác l p đ c tr ng c a văn du ký t ứ giao l u ti p bi n văn hóa, chú ý đ n nh ng n i dung và hình th c ủ ng c a ti p n i truy n th ng du ký trung đ i đ ng th i các nh h
2
ệ ế ệ t Nam n a đ u th
ấ ạ ụ ể ử ầ ạ ủ
ế ưở ề ọ ề ả ấ
ườ ươ ư ả ả ế ng c a ch nghĩa lãng m n trong ữ ưở ng i cá nhân, cái nhìn n ng Tây đã nh h
ng Tây, v n đ con ng chân trong du ký ph ư ế duy t ệ t Nam nh th nào.
xu th hi n đ i hóa văn h c đ n văn du ký Vi ủ ỷ k XX. C th là v n đ nh h ươ văn du ký ph ề quy n và t ế đ n văn du ký Vi ề ự ễ V th c ti n:
ỉ ệ Ch ra nét t
ệ ươ ớ ủ ỉ nh h
ồ ạ ưở ệ ủ ế ừ t, nét k th a và nét ạ t Nam trung đ i; ng Tây trong văn ọ
ươ ng đ ng và nét khác bi ớ ệ m i c a văn du ký hi n đ i so v i văn du ký Vi ữ ủ ế ố ả ch ra nh ng y u t ể ư ộ du ký nh m t bi u hi n c a quá trình hi n đ i hóa văn h c. ớ ệ ọ ng c a văn h c ph ệ ạ ử ầ Phân tích văn du ký Vi
ậ ủ ơ ư
ể ệ ủ ệ ơ
ề ị ọ ộ ỉ
ế ỷ ầ ố ớ ế ế ỷ ổ
ề ữ
ầ ệ ứ ề ọ ộ ậ ự ự ả ớ ề ấ ạ ệ chân trong văn h c hi n đ i... s , t
t Nam n a đ u th k XX v i các đi m nhìn lý lu n nh trên cho phép đánh giá đ y đ h n, toàn ạ di n h n v v trí, ý nghĩa c a văn du ký đ i v i ti n trình hi n đ i ở ử n a đ u th k XX, ch ra quan hóa văn h c dân t c nói chung ườ ớ ủ ệ ươ h t i, ng tác c a văn du ký v i quan ni m đ i m i v con ng ứ ề ề ậ nh n th c v các dân t c khác, ý th c v cái tôi, v n đ n quy n, ệ ề v ngh thu t t ả ủ ế ể
ứ ố ượ ề ệ ọ ệ ậ K t qu nghiên c u c a lu n án có th dùng làm tài li u ả t Nam nói
ề ng quan tâm v văn h c Vi ế ỷ ở ử ầ n a đ u th k XX.
ủ ấ
ệ ả tham kh o cho nhi u đ i t chung và văn du ký nói riêng ậ ế
ầ ươ ổ ng. Ch
ậ ươ ở ầ ươ ơ ở ng 1. T ng quan tình hình nghiên c u ế ủ ễ
ộ ộ ươ ử ầ
ạ ọ
ng 3. N i dung văn du ký n a đ u th k ậ ệ ươ ng 4. Ngh thu t văn du ký Vi ạ ế ỷ ọ 6. C u trúc c a lu n án ụ ụ ậ ầ Ngoài ph n m đ u, ph n k t lu n, tài li u tham kh o và ph l c, ứ lu n án có 4 ch ử Ch ng 2. C s văn hóa xã h i và di n bi n c a văn du ký n a ế ỷ ế ỷ ầ đ u th k XX. Ch ệ ệ XX và hi n đ i hóa văn h c. Ch t ệ ử ầ Nam n a đ u th k XX và hi n đ i hóa văn h c
3
ƯƠ Ổ Ứ CH NG 1. T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U ầ ệ ộ ố
ệ
ệ ớ ơ ộ
1.1. M t s khái ni m c n xác đ nh ệ ạ ị 1.1.1. Khái ni m “du l ch” và du l ch hi n đ i ề ậ Khái ni m du ký cũng m i ch đ ứ ệ ị ị ỉ ượ ề ữ ạ ẳ
ả ạ ư c đ c p s b , ch a ườ ế i đi ạ ả i b n
ộ ị ầ ộ
ướ ị
ớ toàn di n. Ch ng h n, cùng v i nh ng đi u ch ng ki n, ng ủ ả i các suy nghĩ, c m xúc c a b n thân, nhìn l xa còn ghi l ớ ườ thân mình, dân t c mình và so sánh v i ng ệ ượ Khi du l ch đã thành m t hi n t ơ ấ ớ t nhiên có v trí, ý nghĩa to l n h n tr ạ ể ườ ầ i. ng toàn c u hóa thì văn ằ c vì nó n m trong ụ ụ i trên ph m vi toàn c u, ph c v
ủ ề ủ ả ầ ị du ký t ạ ộ ổ t ng th ho t đ ng c a con ng ả cho nhu c u tuyên truy n, qu ng bá, gi i trí c a ngành du l ch.
ượ
ụ ữ ệ
ủ ườ ư ệ ạ c tòa so n ạ i thi u du ký c a Ph m Vân Anh (năm ổ ặ ng g p khái ni m ph
ứ ế ế 1.1.2. “Văn du ký” ệ ự ế , khái ni m “văn du ký” cũng đã đ Th c t ể ớ Ph n tân văn dùng đ gi ế 1929), nh ng cho đ n nay, chúng ta th ấ bi n “du ký” ch ít khi th y nói đ n “văn du ký”.
ầ
ệ ớ ủ ứ i nghiên c u hi n s
ề ấ ỉ ệ ọ ả ơ ộ
ớ ề ủ ố ượ ể ệ V tinh th n chung, khái ni m “văn du ký” c a chúng tôi ử ố th ng nh t v i khái ni m “du ký” mà gi ụ d ng, ch có đi u cách g i này có kh năng làm rõ h n n i dung và ặ đ c đi m c a đ i t
ề ề c và qu c t
ừ
ng. ộ ố ị ị ố ư c đ a ra t ễ ượ ừ ự ọ
ứ ể ứ
ộ ộ ị
ế ể ế ậ ạ ơ
ủ ươ ụ ệ ữ ộ
1.1.3. M t s đ nh nghĩa v văn du ký ố ế ướ Có vô s các đ nh nghĩa v du ký trong n . ọ ỗ ị ủ M i đ nh nghĩa đ góc nhìn riêng c a nhà khoa h c, ượ th c ti n văn h c mà nhà nghiên c u đó quan c khái quát t đ ể ấ tâm nghiên c u, nên khó có th l y m t tiêu chí nào đ phê phán, ụ đánh giá đúng sai. Theo chúng tôi, m t đ nh nghĩa càng dài, càng c i càng có nguy c thi u h t. Vì th nên trong lu n án này, th thì l chúng tôi ch tr ng xem khái ni m văn du ký có nh ng n i dung chính sau:
4
ệ ể ạ ự ự ế ằ
ạ ườ ạ
Là th lo i t ồ ứ ị ữ ể
ớ ờ ườ ả ộ
ố t b ng văn xuôi, s phi c t truy n, vi ạ ộ ậ ng có d ng h i c, và d ng nh t ký, dành cho ho t đ ng di th ể ả chuy n gi a các đ a đi m có kho ng cách l n, ra bên ngoài không ấ ộ ố gian s ng th ng ngày, trong m t kho ng th i gian có đ dài nh t ị đ nh.
ậ ự ệ
ề ộ ở ơ ế
ẽ ư ấ ấ
ả ứ ề
ở ứ ủ ậ Ghi l
ủ ạ i các s ki n, các đi u quan sát c a nhân v t “tôi” Ghi l ề ả ề ơ ả ự nhiên và xã h i v c nh quan t n i đ n, v c b n có tính xác ả ư ự th c nh ng cũng có kh năng xen k h c u và cung c p các tri ứ th c thiên v kh o c u sách v . ạ ườ ể ả ứ ậ i các nh n th c, suy nghĩ, c m xúc c a nhân v t ể ấ ngôi th nh t, đôi khi có k
ệ i k chuy n ch y u ẫ ứ ủ ế ở ệ ngôi th ba (d n các tài li u nghiên c u liên quan). “tôi”. Ng ệ ở chuy n
ệ
ạ ệ ạ ấ ọ ọ ứ ứ ệ ạ ị
ệ ở ử ế ể ể
ể ệ ạ 1.1.4. Khái ni m “hi n đ i”và “hi n đ i hóa văn h c” ề Hi n đ i hóa văn h c là v n đ có l ch s nghiên c u khá ộ ta. Chúng tôi xin đi m m t vài ý ki n tiêu bi u trong ơ ở ệ quanh khái ni m “hi n đ i” đ có c s
phong phú ướ ố ế ư c cũng nh qu c t n ụ ậ ệ ể tri n khai nhi m v lu n án. ự ể
ạ ệ ệ ủ ạ Nhìn chung, trong s đa d ng c a các cách hi u khái ni m ộ ấ ế ớ i m y n i c và trên th gi ể i, có th tóm l
ớ ệ
ậ ế ụ ệ
ừ ư ế ụ ẩ chân, t duy duy lý, v i th t c hóa. T đó ỹ ớ m i có s phát tri n khoa h c, k thu t, công nghi p hóa. T duy ả t
ạ ả ướ hi n đ i c trong n ổ ậ ủ ệ ạ dung n i b t c a “hi n đ i”: ớ ư ạ ắ Hi n đ i g n v i t ự ọ ể ả ự ệ ả ớ ừ i cá nhân, t
ạ ắ ự
ủ ủ ườ Hi n đ i g n v i con ng ủ ư ả b n, có s phong phú c a cá tính sáng t o. Đ cao con ế ề ủ i cá nhân kéo theo s chú ý đ n quy n c a ng th c cũng là s n ph m c a tính duy lý và tính th t c. ớ đây m i có ch ề ạ ụ ữ ườ i ph n . nghĩa t ườ ng
ử ủ ể
ờ
ạ ở ả ế ặ ổ ố ườ ứ ọ ự ị 1.2. Đi m qua l ch s c a văn du ký ạ ở ệ t Nam trung đ i Vi 1.2.1. Văn du ký ấ ệ t Nam, văn du ký ph bi n nh t Th i trung đ i Vi ự ủ là nhà nho. H đi s Trung Qu c ho c th c ng c a các tác gi th
5
ướ ữ
ạ
ể ồ ồ ưở ậ ượ ườ ữ ng l c trên đ ng du l c nh ng lúc nhàn ưở ng, suy nghĩ, ơ i các áng văn th
ộ ệ trong n hi n các cu c thuyên chuy n hay du lãm ả ữ ề ỗ i, ghi nh ng c m t r i và khi v ng i h i t ữ ể ạ nh ng quan sát thu nh n đ , đ l du ký.
ố ượ ng sáng tác văn du ký còn gi
ờ ả ữ ượ đ ừ ế ỷ
ị ụ ế ế S l ủ ế ậ ế ỷ
ữ ế ạ
ạ ạ ể ạ ủ ố
ế ỷ ữ ễ
ủ
ướ ứ ộ
ỉ
ữ ủ ạ ạ ọ ấ ư
ươ ng Vĩnh Ký, tuy xu t hi n ủ ệ ạ ề c không nhi u, ế th k XVIII đ n h t ch y u t p trung trong kho ng th i gian t ể ể ế th k XIX. Xét m c đích chuy n đi, đ a đi m di chuy n đ n, và ờ ứ hình th c ch vi t, có th t m th i chia văn du ký trung đ i thành ệ ứ ầ ba lo i: lo i văn du ký c a các s th n Vi t Nam đi Trung Qu c và ủ ứ ầ ế đ n gi a th k XIX có văn du ký c a s th n nhà Nguy n sang ữ ạ i gi a các Đông Nam Á và Pháp; văn du ký c a các nhà nho đi l ữ ế ằ c; m t lo i th ba là văn du ký vi vùng trong n t b ng ch cái ố ữ Latinh mà ngày nay ta g i là ch qu c ng c a Philiphê B nh và ữ ệ ở ờ th i trung đ i nh ng có nh ng Tr nét c a du ký hi n đ i.
ệ ử ầ t Nam n a đ u th k XX
ệ ế ỷ ế
ấ ượ t phong ị ề ng, có nhi u giá tr văn ng và ch t l
ử ọ
ướ ạ phú và đa d ng c v s l ọ h c, s h c, văn hóa h c. ớ ạ ở ầ ố 1.2.2. Văn du ký Vi ế ỷ ử ầ B c sang n a đ u th k XX, văn du ký ti ng Vi ả ề ố ượ ọ ờ ỳ So v i th i k trung đ i, i Vi
ể ả ướ ự ẳ
ế ỷ đ u th k XX, s ng ơ ệ ề ề ạ
ườ ấ ậ ợ ơ ế ầ ọ h t cho vi c công b và đ c văn du ký. Trên h u h t các
ệ t ệ c ngoài nhi u h n h n. S xu t hi n ạ i h n bao báo, đ u th k XX ít nhi u đ u có đăng văn du ký và giá c các áng ề ề ườ ọ ế ậ ượ i đ c ti p c n đ
Nam đi xa, k c đi ra n ệ ủ ấ ả c a báo chí, xu t b n hi n đ i đã t o đi u ki n thu n l ố ờ ế ệ gi ế ỷ ấ ả ở ầ ạ t p chí xu t b n ủ ả ả c ph i chăng c a báo chí đã giúp cho ng ệ ạ văn du ký hi n đ i này.
ươ
ế ỷ ườ
ủ ọ ể ề ề ế ơ ế ớ i 1.2.3. Du ký th gi ệ ườ ớ ng Đông nói chung thì i Vi So v i ng t Nam và ph ướ ỹ ng c i châu Âu và M trong các th k XVIII, XIX, XX đi ra n ngoài nhi u h n. Các áng văn du ký c a h k v các chuy n đi du
6
ể ướ ứ ề c trên th gi
ữ ắ ở ế ớ ử ầ ư t ng n nh văn du ký ừ i không d ng ế ỷ ta n a đ u th k XX
ị l ch, thám hi m, nghiên c u nhi u n ế ạ ở i l nh ng bài vi ấ ả ườ mà th ng xu t b n thành sách (travel book).
ứ ướ c và th gi ứ ướ ở ệ Vi t Nam tr
ả ướ ộ ố c cách m ng tháng Tám, đã có r i rác m t s bài vi
ế
ề ỏ ế ả 1.3. Nghiên c u, phê bình văn du ký trong n 1.3.1. Nghiên c u văn du ký ạ Tr ề ộ ề ậ ấ ự ủ ề
ạ ộ ấ ệ
ế ớ i c năm 1945 ế t nh có n i dung ít nhi u liên quan đ n phê bình văn du ký. M y bài t t n m n đó đ u t p trung nói nhi u v tính chân th c c a văn vi ứ ẫ ấ ớ ề i nghiên c u v n r t quan tâm. du ký, m t v n đ mà hi n nay gi ế ỷ ử
ầ ề ệ ạ ủ ư ề ả ớ
ự ủ ượ ậ ạ
ề ự ầ ế ủ ư ị ế ợ
i ích c a du l ch (gián ti p nói v s c n thi ể i khác đ mình t
ườ ủ ủ ể ư ấ ị
ề ư Tuy phê bình văn du ký n a đ u th k XX còn khá th a ề ấ ỏ th t, m ng m nh nh ng nhi u v n đ hi n đ i c a văn du ký đ u c ch m đ n, nh : văn du ký và tính chân th c c a nh t ký, đã đ ế ủ ề t c a du ký, v tính l ổ ự ớ ấ thay đ i), nh t là so sánh v i văn hóa c a ng ề ầ v tính ch t phiêu l u, thám hi m c a du l ch mà văn du ký c n ghi ậ nh n, v du ký và ph n ….
ờ ụ ữ ứ 1.3.2. Nghiên c u văn du ký ở ệ Vi t Nam trong th i gian
ậ ỷ ầ hai th p k g n đây
ờ ộ ượ ớ Trong m t th i gian khá dài, văn du ký ít đ c gi i nghiên
ườ ứ c u phê bình quan tâm. Cái tôi, con ng
ọ ạ ặ ắ ề ượ ộ i ch th chính là m t nét đ c s c mà du ớ ộ i c gi
ứ ươ ạ ấ ồ
ủ ể ệ ký đóng góp cho công cu c hi n đ i hóa văn h c, đi u đ ạ ệ t Nam đ ng lo t nh n m nh. nghiên c u ph ể ớ ứ ớ Trong th i k đ i m i, gi
ng Tây và Vi ờ ỳ ổ ố ớ ể ộ
ọ ử ầ ơ ủ ữ
ắ ầ ả , các th lo i khác nhau. Văn du ký đã b t đ u đ
ể ạ ủ ệ ạ ọ ổ i nghiên c u đã chuy n đ i ệ ế ỷ đi m nhìn đ i v i văn h c n a đ u th k XX, m t cách toàn di n ọ và đánh giá khách quan h n nh ng đóng góp c a các dòng văn h c, ượ ặ các tác gi c đ t ể ướ d i đi m nhìn c a quá trình hi n đ i hóa văn h c.
7
ỉ ả ụ ở ạ Ch trong kho ng ch c năm tr l
ứ ấ ư ộ ố ượ ở ạ ủ
i nh m t đ i t ữ ẫ ắ ầ ả ớ ỏ
ắ ầ i đây, văn du ký b t đ u ứ ng c a khoa nghiên c u văn có s c h p d n tr l ọ h c và b t đ u có nh ng chuyên kh o l n nh dành riêng cho văn du ký.
ở ướ n ệ 1.3.3. Nghiên c u văn du ký Ở c ph
ứ ươ ộ ầ ở ọ c ngoài ứ ng Tây, vi c nghiên c u văn du ký cũng ượ c kích thích b i các
ế ậ ễ ế ướ các n ộ ự ắ ầ b t đ u khá mu n và m t ph n quan tr ng đ lý thuy t h u th c dân và lý thuy t di n ngôn.
ể ủ ừ Nhìn t
ệ ạ ọ
ể ặ
ế ự ợ ủ ị ớ ề ổ ữ ầ
ố ớ ộ ể
ữ ệ ế ạ ả quan đi m c a Carl Thompson, văn du ký có nh ỏ ế ưở ươ ng Tây ng không nh đ n quá trình hi n đ i hóa văn h c ph h ươ ế ộ ề v nhi u m t, tác đ ng đ n s hình thành c a ti u thuy t ph ng Tây bu i ban đ u. Nh ng g i ý này có giá tr l n đ i v i chúng tôi ệ t Nam và nh ng tác đ ng có th có khi nghiên c u văn du ký Vi ể ủ c a nó đ i v i s hình thành ti u thuy t hi n đ i.
ứ ố ớ ự ế Ti u k t ộ ộ ộ ố
ể ệ ủ ộ ệ ể ứ
ọ ắ ộ ị
ệ ư ộ ị Vi
ề ử ớ ố
ể ệ t
ế ỷ ơ ả ả ạ ươ ế ọ
ng văn h c ph ư ặ ậ ươ ủ
ế ớ ệ i và th
ế ớ ườ ự ủ ệ
ậ i, xâm nh p th gi ố ớ ng Tây đ i v i th gi ủ ươ ư
ặ ồ ữ ớ 1.Khái ni m văn du ký có n i hàm r ng, có th nêu m t s nét ể ư ư chính c a n i dung khái ni m nh đã trình bày ch khó có th đ a ra m t đ nh nghĩa ng n g n. ử ở t Nam có m t l ch s riêng, nh ng văn du ký n a 2.Văn du ký ầ ề đ u th k XX có nhi u đi m khác v i du ký truy n th ng, nguyên ễ ả ư ạ ủ ả ớ ể m i, di n t nhân c b n là văn du ký hi n đ i c a ki u tác gi ộ ể ườ ố ớ ủ ớ ưở i s ng trong ki u xã h i khác ng và c m xúc m i c a l p ng t ưở ữ ả ờ ng Tây. th i trung đ i, ti p nh n nh ng nh h ữ ả ng Tây có nh ng đ c tr ng riêng, ph n ánh 3.Văn du ký c a ph ể ế ớ ậ quá trình thâm nh p, phát hi n th gi ươ i ph hi n cái nhìn th c dân c a ng i bên ữ ng Tây. Tuy nhiên, nh ng đ c tr ng c a văn du ký ngoài ph ệ ươ ươ t ph ng Tây cũng có nh ng nét t ng đ ng v i văn du ký Vi
8
ệ ữ ươ ng Tây có
ể ứ ệ ứ
ớ
ự ươ ệ ớ i t Nam và gi Văn du ký n aử
t Nam. ứ i nghiên c u Vi ề ng Tây có th khai thác cho đ tài ọ ạ ứ ủ ể ệ ứ ế ỷ ế ộ Nam và nh ng kinh nghi m nghiên c u văn du ký ph th có ích cho nghiên c u văn du ký Vi 4. Các thành t u nghiên c u c a gi nghiên c u ph ầ đ u th k XX và ti n trình hi n đ i hóa văn h c dân t c.
9
ƯƠ Ơ Ở Ộ Ế Ễ CH Ủ Ế Ỷ Ầ
ơ ở
NG 2. C S VĂN HÓA XÃ H I VÀ DI N BI N Ử C A VĂN DU KÝ N A Đ U TH K XX ộ ữ ệ ươ ố 2.1. C s văn hóa xã h i ờ ạ ủ 2.1.1. Th i đ i c a nh ng m i liên h ph ng Đông –
ươ ph ng Tây
ế ế
ữ ữ ố
ừ
ủ ả ế ự ự ề ả ầ ỉ
ươ ỡ ộ ộ
ườ ủ c (identity) văn hóa c a ng
ễ Không có ti p xúc ĐôngTây thì không có nh ng chuy n vi n du, cũng không có văn du ký và không có nh ng cú s c văn hóa đi vào ộ ộ xung đ t văn hóa n i dung văn du ký c a c hai phía ĐôngTây. Và t ẫ ầ đi u ch nh chính b n thân mình. Nói cách d n d n d n đ n s t ầ ố ặ ng Tây cũng là m t nhân t khác, cu c g p g ph góp ph n hình ế ỷ ệ ở ầ ướ đ u th k XX. thành căn c i Vi ầ ệ ề ạ t i giao thông – đi u ki n đ u tiên cho 2.1.2. M ng l
ng ườ ế i vi ướ ử ầ t văn du ký n a đ u th k XX
ể ấ ế ỷ ườ
Du l ch theo nghĩa thông th ộ ế
ướ ế ị ị
ị ể ệ ọ ầ ố ng nh t là d ch chuy n trong ể đi m này đ n m t đi m khác. Đ có văn du ký, ụ quan tr ng hàng đ u là ườ i đi du l ch hay du hành. Vi c đi du l ch ph ố , trong đó, nhân t
ộ ươ ị ừ ể không gian t ả tr c h t ph i có ng ề thu c vào nhi u nhân t ệ ph
ờ ạ ề ế ng ti n giao thông đi l Trong văn du ký t t c các th i đ i đ u có nói đ n ph
ạ i. ấ ả ạ ệ
ự ạ ở ươ ng ế ti n giao thông. Th i trung đ i, s h n ch c a giao thông khi n cho t c đ ch m ch p, không gian tr nên dài r ng.
ế ỷ ố ộ ậ ầ
ế ề ờ ạ ư ấ ả H u nh t ế ế ủ ộ ử ầ ệ
ườ ắ ử ụ ự ệ
ữ ự ệ ề ễ
c ng ơ ề ứ
ề ự ệ ạ ổ
ế ạ i Vi t
t c các áng văn du ký n a đ u th k XX, khi ể ề ệ ươ k v các chuy n đi, đ u nh c đ n ph ng ti n giao thông hi n ễ ố ộ ạ ượ i du hành s d ng. Khi t c đ tăng lên, s ki n di n đ i đ ứ ậ ề ra nhi u h n, nh ng suy nghĩ, nh n th c v các s ki n di n ra ỗ ủ ả ơ choán nhi u ch c a c m h ng th . ệ ệ ở ộ ỏ bên cha m đ ấ ầ ở ế ưỡ
m t khía c nh đ o hi u, c n ng, thăm h i hàn ôn hàng ngày. N u đi xa thì t ượ ư ề ế ấ ạ ị Giao thông hi n đ i còn giúp thay đ i quan ni m v s ĐI ẹ ể ạ ườ t không ả c đ o hi u. Nh ng đi u hu n th này còn ph n ánh ủ c a ng ụ ph ng d ệ ự th c hi n đ
10
ộ ố ộ ả ệ ủ
ả ế ặ
ạ ệ
ị ệ ươ ố ệ ộ
M t đi m n a c n đ c p là ph ố ữ ầ ề ả ậ
ể ầ ấ ườ ệ i c a ng i Vi
t, thay đ i nh ng đ nh ki n r t u trĩ v th ườ ữ ư hoàn c nh giao thông c a xã h i nông nghi p, khi mà t c đ còn ứ ấ ạ r t h n ch thì kho ng cách không gian đ a lý đ t ra thách th c. ổ Giao thông hi n đ i đã làm thay đ i quan ni m s ng và đi. ề ậ ệ ng ti n giao thông hi n ứ ồ ả ạ đ i đã góp ph n l p nhi u kho ng tr ng trên b n đ nh n th c ế ấ ấ ề ế ế ớ ủ th gi ạ ớ gi ị ấ t ch a xu t ngo i. i bên ngoài khi mà ng i Vi
ổ ệ ờ ố
ọ ấ ậ
ạ ệ
ả ữ
ư ậ ư ự ể
ự ạ
ệ ạ ư ể ệ
ự ồ ạ ủ ườ ọ i đ c, nh ng chính s t n t ớ ờ ế ế ư ể ề
2.1.3. Văn du ký và đ i s ng báo chí ầ ố Ai cũng nh n th y báo chí có vai trò quan tr ng hàng đ u đ i ọ ệ ộ ớ t Nam. Khi văn du ký là m t v i quá trình hi n đ i hóa văn h c Vi ứ ộ ổ ượ ạ c nh ng thay đ i trong cu c d ng văn báo chí, nó ph i đáp ng đ ổ ầ ể ủ ố s ng. Nh v y, do s phát tri n c a báo chí trong bu i đ u mà văn du ỏ ầ ả ký (cũng nh các th ký khác) ph i gánh vác vai trò th a mãn nhu c u ể ậ ượ t cho ti u i c a ký s l ng i đã t p d ự ạ ữ i gi a báo chí, ký s , thuy t m i, ki u hi n đ i ra đ i. Quan h qua l ế ọ ử ầ ủ ể ti u thuy t có th xem nh ba chân ki ng c a văn h c n a đ u th ỷ k XX.
ẩ ả ưở ị 2.1.4. Các tác ph m d ch và sáng tác có nh h ế ng đ n
ị
du l ch và văn du ký ế ấ ứ ộ ả
ử ầ ướ Theo lý thuy t liên văn b n thì b t c m t sáng tác nào cũng ế ỷ c đó. Văn du ký n a đ u th k
ủ ệ ưở ề ươ ị ả ch u nh h XX v ph
ậ ầ ộ
ệ ạ ọ ế ứ ọ Ho t đ ng d ch thu t văn h c đóng góp m t ph n h t s c ấ ệ ọ t Nam hi n đ i. V n
ứ ng c a sáng tác đã có tr ậ . ng di n này cũng v y ị ạ ộ ố ớ ự quan tr ng đ i v i s hình thành văn h c Vi ề ề đ này đã có nhi u nghiên c u.
ể ả
ượ ể ồ ế ả ả ưở ế ộ
ệ ế
c các ngu n văn b n nh h ấ ả ườ ậ ợ ế ư ề ể ự ủ ể Có th nói, lý thuy t liên văn b n có th giúp chúng ta hi u ế ng, tác đ ng đ n văn du ký. N u ư i, n u nh giao thông phát ệ ị t văn du ký thì vi c d ch các tác đ nh đi u ki n báo chí xu t b n thu n l tri n kích thích s đi c a ng i vi
11
ộ ẩ ế ư ả
t văn du ký. ế ph m văn du ký hay ti u thuy t phiêu l u cũng tác đ ng đ n c hành vi đi du l ch và vi
ị ễ
ọ
ầ ướ ộ ị ử
ộ ố ị ử ủ ế ỷ ủ ử
ỉ ơ ờ ư ị ụ i cũng nh tôn ch , m c đích c a các t
ộ ố
ạ ỗ ờ c a m i t
ự
ộ
ọ ủ ỗ
ế ấ ủ chi ụ ỉ, m c đích báo, t p chí đăng văn ề ế ệ: trong th i k này, s thay đ i ổ ờ ỳ ấ 2) V n đ th h ế ệ ầ ư 3) tình hình văn h c c a m i giai n a đ u th k XX di n bi n r t nhanh mà văn du ký có
ế t văn du ký. ế ỷ ễ ế
ể ự ử ầ ế ỷ ộ ể ế ế ủ 2.2. Di n bi n c a văn du ký ư ấ ứ ộ ộ ệ ượ ng văn hóa xã h i Văn du ký, cũng nh b t c m t hi n t ả ế ễ ể nào, có m t l ch s c a mình. Đ phác h a di n bi n trong kho ng ế ờ c h t th i gian n a th k c a văn du ký, chúng ta c n chú ý tr ự ị ế l ch s chính tr xã h i và văn hóa qui đ nh s ra đ n các nhân t ủ ờ ồ ạ báo là n i công đ i, t n t ố b các áng văn du ký. ự ậ S v n đ ng c a văn du ký nhìn chung có ba nhân t ố ủ ề ấ v n đ tôn ch ph i: 1) ư du ký nh đã nói; ấ ễ xã h i di n ra r t nhanh chóng nên chúng ta c n l u ý các th h nhà văn, nhà báo vi đo nạ : ở ử ầ ự ễ ả ể th ph n ánh s di n bi n này. ế Ti u k t S xu t hi n, v n đ ng c a văn du ký n a đ u th k XX
ủ ố ị ự khác nhau.
ậ ầ
ộ ề ỹ thu n túy thu c v k thu t nh v n đ ề ề ấ ư ấ ộ
ậ ệ ấ ề ố ủ ch u s chi ph i c a nhi u nhân t ữ ố Có nh ng nhân t ấ ả ấ ề ệ ố ụ ố ỉ
ề ư ữ ề ọ ộ
ườ ế ộ
ộ ữ ề ế ệ ấ ế ủ ự ồ ạ ộ ậ i vi t y u c a s t n t
c tính t ặ ườ ướ ủ ạ
c đ ươ ọ ươ ẫ ọ ng Tây. Các ch
ữ ậ ả
ẽ ố ớ ạ ử ầ ạ ọ
ề ữ giao thông, in n xu t b n , có nh ng v n đ v văn hóa xã h i, có ớ thu c v h th ng báo chí v i các tôn ch , m c đích khác nhân t ấ ấ duy văn h c, và có nh ng v n nhau, có nh ng v n đ thu c v t ể ể ố ề đó đ hi u t. Phân tích các nhân t đ thu c v th h ng ượ ộ ả ư i b ph n văn du ký nh là m t s n đ ệ ẩ ng hi n ph m đ c thù c a giai đo n văn h c đang trên b ế ạ ng ti p theo đ i hóa, theo hình m u văn h c ph ủ ủ c a lu n án s ph i trình bày ý nghĩa, vai trò, nh ng đóng góp c a ế ệ văn du ký đ i v i văn h c đang hi n đ i hóa giai đo n n a đ u th ỷ k XX này.
12
ƯƠ Ế Ỷ Ộ Ử Ầ CH NG 3. N I DUNG VĂN DU KÝ N A Đ U TH K XX Ọ Ạ
VÀ HI N Đ I HÓA VĂN H C ườ ậ i khác” Ệ ứ ề ứ ớ ế ằ 3.1. Nh n th c v “ng i nghiên c u ph Gi
ươ
ệ ọ ễ ộ
ể ạ ớ ộ ế ớ ạ ể ng Tây cho r ng ti u thuy t hi n đ i ể ủ ờ ng Tây hình thành v i s ra đ i và phát tri n c a văn h c du ph ể ị l ch, m t th lo i văn h c ghi chép các cu c thám hi m, vi n du, ươ ể tìm hi u và gi i bên ngoài th gi i thi u th gi i ph
ệ ề ươ ớ ự ọ ế ớ ế ừ Chúng ta đ u bi
ng Tây. ổ ế ị ớ ấ ươ t Hoài Thanh t ng có câu nói n i ti ng “S ộ ng Tây là cu c bi n thiên l n nh t trong l ch s Vi
ử ộ
ệ ế ế ế ờ ươ ề ớ ế ỷ ấ ủ
ộ ớ
ử ầ ế ỷ ả
i khác” mà chúng tôi mu n đ c p
ố ề ậ ở ề ủ ộ
ườ ề ộ ớ ộ ượ ứ ệ ố i khác đ c gi
ng khi chúng ta soi vào chúng ta s t
ớ ự ể ườ ớ i khác chúng ta m i t
ớ ủ ộ ộ ỡ
ự ệ ỡ ặ g p g ph t ừ ấ m y m i th k ”. Ti p xúc văn hóa ĐôngTây là m t trong Nam t ấ ữ ạ nh ng v n đ l n nh t c a th i hi n đ i. Trong cu c ti p xúc này, ườ ể ạ ấ ớ ứ ề ậ i khác” có ý nghĩa r t l n. So v i các th lo i nh n th c v “ng ấ ộ ệ khác, văn du ký Vi t Nam n a đ u th k XX ph n ánh rõ nh t n i ệ đây dung này. Khái ni m “ng ườ ữ i thu c v m t ch ng t c khác, mang n n văn hóa là nh ng ng ư ộ ườ i nghiên c u quan ni m gi ng nh m t khác. Ng ơ ẽ ự ể ươ ấ t m g hi u mình. Nói đ n ơ ả hi u mình. gi n h n, khi so sánh v i ng ạ ệ ờ ộ ặ Cu c g p g ĐôngTây chính là m t n i dung l n c a th i hi n đ i vì th . ế
ườ ố ớ i Pháp và văn hóa Pháp
ườ
ề ế ế ườ ng Đông, ng ỉ t Nam ch nhìn h
ự ứ ộ ế
ở ủ ươ ế ọ
ươ ườ ng Tây. Nh ng ng
ng Tây, đ c sách v c a h , có kh ữ i này nh ữ t ngôn ng , c a ph ườ ươ ể i ph ng Vĩnh Ký đã hi u đ
ượ ầ ệ ả ạ 3.1.1. Cái nhìn đ i v i ng ứ ộ ả Có nhi u m c đ ti p xúc văn hóa khác nhau. M c đ gi n ươ ấ i ph ng Tây, trong đó có ọ ở ệ i Vi ơ M c đ ti p xúc sâu h n là ả ọ ư c nh ng lý do ạ ng Tây có s c m nh và c n ph i hi n đ i
ứ ộ ể ế ươ ứ ộ ế ề ơ đ n nh t là ti p xúc b ngoài. Khi ng ươ ườ i Pháp, đ n ph ng ề ữ nh ng gì tr c quan b ngoài cho phép. ữ ủ ta bi ớ ế năng giao ti p v i ng ộ ườ ễ ng T , Tr Nguy n Tr ươ ế sâu xa khi n cho ph ọ ỏ hóa, h c h i ph ng Tây đ ti n b .
13
ể ừ
ứ ộ ấ M c đ cao nh t là v a hi u bi ể ể ư ưở ế ế ừ ự ế ố t
ươ
ế ạ ộ ữ ọ t ti ng nói, ngôn ng , đ c ầ ng và văn hóa, v a tr c ti p s ng trong b u ộ ủ ủ ế ng Tây. Chuy n đi Pháp c a ổ ứ t sâu, t ng
ỳ ứ ộ ự ể ứ ể ậ sách báo đ hi u t không khí văn hóa xã h i c a ph Ph m Qu nh là m t minh ch ng rõ ràng cho s hi u bi ọ ợ h p các m c đ quan sát, đ c hi u và nh n th c khác nhau.
ộ
ề ứ ể ậ i Vi
ậ ạ
ừ
ẫ ể ề ế ậ ạ ườ ệ i Vi
ủ ng c a ng ậ ệ ướ Quan sát văn hóa n
ế i khác”, s hi u bi ắ t sâu s c “ng
ườ ệ ế ự ế ủ
ự ể ề ấ ườ ứ ậ ả ứ ộ ế Chúng ta có th so sánh n i dung và m c đ ti p xúc văn ủ ườ ệ ự ườ i khác c a ng t qua hóa ĐôngTây, s nh n th c v ng ậ ở ị ứ ủ ệ Tây hành nh t ký Thu t chuy n du l ch c a Ph m Phú Th và ủ ỳ ạ Paris cùng Pháp du hành trình nh t ký c a Ph m Qu nh. T đó có ư ưở t. t th suy ng m v ti n trình hi n đ i hóa t ầ c khác mà thâm nh p sâu vào ph n văn hóa tinh th n ầ uyên áo nh h i h a, điêu kh c là đ t đ n m c ạ ế ắ ứ ư ộ ọ ộ ể ạ ư ế t này nh Ph m đ hi u bi ộ ầ ỳ Qu nh nói, có quan h đ n s ti n hóa v tinh th n c a dân t c. ờ i th m đ m trong du ký th i C m h ng nhìn ta, nhìn ng
này.
ề ườ 3.1.2. Cái nhìn v ng ệ Trong văn du ký Vi ợ i Hoa ử ữ ườ ầ ấ ứ ề
ạ ạ ệ ệ ủ ườ i Vi
ạ
ườ ườ ườ i Vi i Vi
ố ả ể ổ ể
ế ạ ư ả ồ
ể t c b n gi a văn du ký n a đ u th
ử ầ ở ể ạ
ư ộ ộ ệ ạ
ạ ượ i đ ệ ế ỷ ở ầ ả ế ỷ t Nam n a đ u th k XX, hình nh ậ ề i Hoa cũng g i cho chúng ta nh ng v n đ nh n th c v các ng ế ộ t trong giai đo n hi n đ i hóa. N u dân t c khác c a ng ệ ự ư ờ hào vì văn hóa không thua kém t t nh th i trung đ i, ng ệ ố t nhìn ng i Hoa trong b i c nh so Trung Qu c thì nay, ng ế ự thay đ i đ phát tri n, tâm sánh văn hóa ĐôngTây, trong tâm th t ấ ủ th c nh tranh sinh t n, b o ch ng, ch n h ng dân khí, khai dân ế ữ ệ ơ ả ộ trí. Đây là m t đi m khác bi ữ ỷ ạ th lo i nào, k XX và du ký văn xuôi ch Hán trung đ i. Không ế ể ả ộ i rõ nh trong văn du ký. Vì th , c chuy n t n i dung này l ủ chúng tôi quan ni m đây cũng là m t n i dung c a hi n đ i hóa văn hóa đ u th k XX mà văn du ký có đóng góp.
14
ộ ậ ứ ề Nh n th c v ng
ả ắ ườ ể ệ
ườ ở ầ ộ ề ứ ề ườ ệ nhìn l đ u th k . Nói v ng
ề i Pháp, vì th cũng là m t ph n c a ch ớ ế ỷ ề ướ ở ầ c
ườ ế ỷ ườ ế ỷ ứ đ u th k XX, đi u mà gi ọ ử ầ
ớ ơ ị
ộ ấ ề ứ ủ ả ạ ủ ế ậ ệ
ộ ế ủ ự ư ạ
ộ ộ
ư ứ
ộ ể ự ầ ứ ớ
ư ề ả ẻ ườ i khác, k khác đ t ớ ườ ớ
ứ ứ ớ ớ
ủ ầ ộ ắ ấ ướ ọ ề ế ỷ ệ
ệ ồ ợ ủ
ề ạ ư ắ ả
ề ạ
ầ ề ạ ỉ ả
ầ ướ ệ ủ ả ự ướ ườ i Tây mà c s thua thi t c a ng c ng
ứ ấ ấ ườ ướ ậ ạ i Hoa là m t khía c nh khác trong nh n ậ ầ i khác, th hi n m t nhu c u xác l p b n s c văn hóa th c v ng ể ự ạ i mình, i Hoa là đ t Vi t Nam ủ ầ ủ ộ ế không khác gì nói v ng ọ ứ i nghiên c u văn h c nghĩa yêu n ế ỏ ng b qua. Nghiên c u văn h c n a đ u th k XX, cho đ n th ớ i nghiên c u ch y u t p trung vào m ng văn th k ch v i nay, gi ự ấ ữ nh ng v n đ ch nghĩa hi n th c, nh n m nh các n i dung phê duy văn phán xã h i th c dân phong ki n, ch nghĩa lãng m n, t ọ ả ọ chân… nh ng h u nh lãng quên m t n i dung quan tr ng h c t ể ệ ắ ả là ph i nghiên c u ý th c v b n s c văn hóa dân t c th hi n ả ỉ trong cái nhìn so sánh v i ng ph n t nh. i Pháp, văn hóa Pháp, là cái Song song v i cái nhìn so sánh v i ng ườ i nhìn c a t ng l p trí th c Tây h c, có ý th c so sánh v i ng ạ c ta, c nh Hoa, m t s c dân đã hi n di n nhi u th k trên đ t n ượ ề c trí tranh thu vét bao nhiêu ngu n l i c a ta, đi u đã không đ ệ ạ ứ th c nho sĩ quan tâm. C m h ng v c nh tranh, u th ng li t b i ế ỷ th m nhu n vào nhi u áng văn du ký giai đo n đ u th k XX. ấ ạ ủ ồ c th t b i c a V n đ c nh tranh sinh t n không ch n y sinh tr ườ ng i Nam tr i Nam tr ườ c ng i Hoa.
ườ i Chăm
ướ ừ ế ắ
3.1.3. Cái nhìn ng ớ Còn nh , các nhà nho yêu n ư ọ c đã t ng nh c đ n ng ố ả
ạ
ồ ư ẩ ữ ườ i ề t b i. Văn du ký giai đo n này ế i Chăm, văn hóa Chăm ti p t v ng
ủ ạ
Chăm (x a g i là Chiêm Thành, hay Chàm) khi mu n c nh báo v ắ ạ c nh tranh sinh t n, u th ng li ế ề cũng có nh ng tác ph m vi ụ t c m ch suy nghĩ c a các nhà nho đ u th k . ướ ệ ạ ườ ầ ạ ế ỷ ủ ư ộ ng lãng m n ch nghĩa nh m t nét ọ ệ 3.2. Khuynh h ạ ủ hi n đ i c a văn h c ạ ắ ớ ư ể ạ 3.2.1. Lãng m n g n v i phiêu l u, m o hi m
15
ọ ạ ệ ế ệ
ả ủ ủ Trong ti n trình hi n đ i hóa văn h c Vi ưở
ươ ứ ớ ị
ề ứ
ể
ơ ớ ượ ủ ư ư ạ ặ c gi ng Tây là đi u đã đ ệ ớ ế ự ự ữ ượ l c chú ý, m c dù tr
ạ t Nam giai đo n ạ ủ ế ỷ ử ầ ng c a ch nghĩa lãng m n c a văn n a đ u th k XX , nh h ẳ ượ ọ i nghiên c u kh ng đ nh. h c ph ủ ế ư Nh ng các nhà nghiên c u hi n m i ch y u khoanh vùng nghiên ầ ứ c u vào th m i và ti u thuy t T l c văn đoàn. Văn du ký h u nh ch a đ ng lãng m n c a văn du ký không nh .ỏ
ọ ữ
ẫ ử ộ
ể ể ượ ự ủ ủ ầ
ự ế
ệ ự ủ ề ữ ộ ố ọ ễ ấ ạ ấ
ạ
phá th gi ầ ộ ố ộ ế ỷ ể ả ị
Đi xa, xem nh ng nguy hi m, tai h a là nh ng th thách ấ c s nhàm chán là m t trong h p d n, làm cho cu c s ng tránh đ ạ ữ nh ng bi u hi n quan tr ng hàng đ u c a ch nghĩa lãng m n. ế ớ i, Tính tích c c c a nó d th y: khuy n khích s khám ể ư ớ ữ , nh ng vùng đ t m i. Tinh th n phiêu l u tìm hi u các n n văn hóa l ả ể ắ ặ ấ ầ đ y ch t lãng m n này có th b t g p trong văn du ký m t s tác gi ử ầ C m giác nguy hi m thêm ý v cho cu c phiêu n a đ u th k XX. l u. ư
ọ ạ ủ ộ ủ Nhìn t
ệ
ầ ắ ừ ừ ế ỷ th k XVIII, chúng ta có th nói văn du ký Vi ế ỷ ủ
ạ ự ể
ấ ạ ọ
ụ ắ ọ
ề ể ạ ặ
ố ơ ự ệ ư ệ ạ t h n vi c chuy n t
ạ ơ góc đ c a ch nghĩa lãng m n trong văn h c du ể ị l ch Anh t t Nam ử n a đ u th k XX cũng có màu s c lãng m n. Ch nghĩa lãng ạ ộ m n trong nghĩa này rõ ràng là m t đi m tích c c, nó làm giàu cho ư ệ ủ ch nghĩa lãng m n nói chung trong văn h c, nó c p cho ta t li u ọ ị ể đ kh c ph c cách nhìn chính tr hóa văn h c, xem văn h c lãng ạ m n là thoát ly, tiêu c c. M t khác, v th lo i, chính văn du ký ể ể ả ộ ả đ m nhi m t i n i dung phiêu l u, m o hi m ố ơ t t h n th lãng m n.
ớ ưở 3.2.2. Văn du ký v i cái nhìn lý t ộ ố ng hóa cu c s ng
ổ
thôn dã và ch t hoài c ớ ệ ạ ề ớ
ộ ố ớ ộ ố Quay l ng v i cu c s ng hi n t c lý t
ồ ị ơ ơ ạ ủ i xô b , quay v v i quá ủ ậ ng hóa, v i cu c s ng bình d n i s cùng th y t n ọ ộ t ph th n ào, đó cũng là m t nét lãng m n c a văn h c
ấ ư ưở ố ị ồ ử ầ ế ỷ ứ ượ kh đ ệ xa bi ệ Vi t Nam n a đ u th k XX.
16
ấ ố Tuy nhiên, đi u chúng tôi mu n nh n m nh
ạ ề ấ ị ạ ươ ủ ộ
ư ắ ờ
ự ờ ở đây chính là ề ng v các di tích, nét lãng m n nh t đ nh c a các cu c hành h danh th ng nh là đi tìm không gian và th i gian bên ngoài không ố ệ gian và th i gian hi n th c đang s ng.
ụ ữ ế ề ụ ữ t văn du ký
ộ ữ ế ề ụ ữ t v ph n ấ
ề ươ ệ ề ệ ạ ộ ấ ủ ễ ể
ề
ứ ề ữ ồ ạ ị ề
ổ
ụ ữ ưở ủ ớ
ọ
ẳ ề ớ ự ị ả ươ ế ỷ ừ ữ ệ
ọ ớ ế
t Nam t ọ ứ ữ ề ủ ộ ề ọ
3.3. Văn du ký v ph n và ph n vi 3.3.1. Văn du ký vi ọ M t trong nh ng d u hi u rõ nh t c a hi n đ i hóa văn h c ng Đông chính là ý th c v n quy n. Đi u đó d hi u. Xã h i ph ụ ữ ị ườ hàng ngàn năm t n t i ph n b i trong văn hóa nam quy n, ng ủ ọ ị ạ ố ớ ề ố i th ng tr , quy n s ng và quy n bình đ ng c a h b h n nam gi ọ ệ ạ ộ ắ ế ch . Hi n đ i hóa văn h c dân t c g n li n v i s thay đ i trong cái ứ ộ ố ớ ng c a ý th c nhìn đ i v i ph n . M t cái nhìn m i ch u nh h ở ả ề ề ữ ng Tây đã n y n trong v n quy n trong văn hóa và văn h c ph ữ văn hóa và văn h c Vi gi a th k XIX nay có thêm nh ng ẻ ể bi n chuy n m i m , quan tr ng. Văn du ký có đóng góp riêng trong ệ quá trình hình thành ý th c n quy n c a toàn b n n văn h c hi n ạ đ i hóa.
ở ướ n Trong du ký ghi chép
ạ ợ
ỳ ế ỷ ề ệ ổ ộ ề ề ấ
ề ặ ướ ạ ấ ữ ủ c ngoài thì nh ng quan sát c a ử ọ ở Ph m Qu nh cũng g i m cho văn hóa và văn h c Vi t Nam n a ầ ơ ộ ề ữ đ u th k v nhi u v n đ n quy n trên m t ph r ng h n ọ ữ nh ng v n đ đ t ra trong văn h c lãng m n trong n c.
ậ ề
ấ ớ i vi
ụ ữ ệ ạ ủ ệ ệ ạ
nam gi ữ ạ ụ ữ ọ
ả ả ề ấ ề ư ệ ạ ế ư ề ậ ể ạ ủ
ủ ư Văn du ký v ph n tuy ch a ph i th t phong phú song ế ề ụ t v ph cũng cho th y cái nhìn hi n đ i c a các tác gi ữ ữ ề ạ n . Cái nhìn hi n đ i phát hi n nh ng v n đ , nh ng khía c nh v ồ ạ ườ i ph n mà văn h c trung đ i ch a h ch m đ n, và đ ng ng ọ ờ th i trong các th lo i khác c a văn h c hi n đ i cũng ch a đ c p. ụ ữ 3.3.2. Văn du ký c a ph n
17
ươ ế ỷ
ị ế ề ụ ữ t Nam, ng Vi
Trong văn du ký ph ộ ậ Ở ệ ằ ế ườ ệ ượ ớ ụ ữ ng Tây th k XVIIIXIX, ph n đã t v các i ph n đi và vi ư ừ ẻ ng m i m ch a t ng
ấ ạ ọ
ủ ế ế đi du l ch đ c l p. chuy n đi b ng văn xuôi du ký là hi n t th y trong văn h c trung đ i. Văn du ký c a tác gi ả ữ ướ n tr
ỏ ả ủ ể
ộ ệ ầ ườ
ố ườ ố
ở ộ
ợ ụ ữ ọ ố ữ
ồ ể
ộ ệ ệ ữ ế ị
ộ ụ ữ i ph n Vi ộ
ồ ấ
ộ ề ườ
ữ ệ ấ
ọ ự ớ ủ i ph n ữ ộ ị
ệ c h t là k t qu c a vi c ả ư ụ ữ ườ i ph n điđi ra kh i nhà, đi xa hay g n nh ng đ có tr i ng ệ ụ ữ ữ ủ t Nam i xã h i. Nh ng ng nghi m c a con ng i ph n Vi ọ ữ ố ề truy n th ng v n s ng trong nh ng không gian khép kín, g i là ủ ơ khuê phòng, khuê các. M r ng h n, h s ng trong không gian c a ư ườ i ph n trung l u cánh đ ng quê, dòng sông, ch quê. Nh ng ng ụ ư ồ có th đi xa theo ch ng làm quan đây đó, nh ng trong th ph ả ườ t Nam đi du l ch xa thu c. B n thân vi c nh ng ng ẹ ậ ề ư ưở ộ ướ ng xã h i. Nhi u b c cha m , c đ t phá trong t đã là m t b t ệ ọ ầ ườ ề ề i ch ng đã th y c n tôn tr ng quy n đi, quy n hi n nhi u ng ụ ữ ệ i ph n đi du di n trong không gian xã h i ngoài gia đình. Ng ạ ủ ệ ị ộ l ch là m t trong nh ng d u hi u quan tr ng c a hi n đ i hóa xã ụ ữ ữ ấ ườ ộ ư h i. Nh ng văn du ký đã cho th y có th c nh ng ng ề ủ ạ ớ ể ki u m i đi du l ch. M t khía c nh m i c a ch nghĩa n quy n ầ ượ c n đ
ễ ỳ ị
ủ ố ớ ỳ ấ ượ ấ ạ ọ
ườ ộ
ụ ữ ẻ ổ ề ộ ố ệ K r t có ý nghĩa đ i v i văn h c hi n đ i. Ít nh t, ta có đ cái nhìn so sánh NamB c c a m t ng ụ ữ có t ư ưở t
ắ ủ ề ụ ữ ạ ề ề ấ
ữ ề ạ ả ộ ị
ổ ự ự ữ ấ ắ ộ
ụ ữ ặ ẩ ấ
c phân tích. ắ ế Chuy n đi c a cô gái Nam K Nguy n Th Kiêm ra B c ộ ệ c m t ế i ph n tr tu i, tân ti n, ng hi n đ i v quy n ph n và v cu c s ng nói chung. Nh ng v n đ ph n nêu lên trong văn du ký, do các tác đi nhi u, thay đ i không gian văn hóa trên ph m vi đ a lý r ng, gi ị ả là nh ng gì th c s tác gi tai nghe m t th y, nên có m t giá tr ư ề ớ riêng, khác v i các v n đ ph n đ t ra trong các tác ph m h c u. ấ
ể ế Ti u k t
18
ọ ạ ạ ệ t Nam giai đo n n a đ u th k
ồ ệ ươ ệ ề ử ầ ề
ữ
ệ ư ể ạ ắ ng di n, nhi u xu h ứ ể ạ ư ấ
ể ớ ư ấ ả
ữ ệ ế ỷ ả ạ ọ ộ
ủ ạ ầ ư
ổ ậ ượ ề ủ ứ ề ạ ủ ệ
ấ nhu c u t
ầ ự ị ứ ữ
ả ữ ả ớ ế ỷ Hi n đ i hóa văn h c Vi ướ ộ ng. XX là m t quá trình bao g m nhi u ph ể ạ ư Văn du ký là th lo i văn xuôi trung gian đ ng gi a các th lo i h ế ấ c u nh truy n ng n, ti u thuy t và th lo i phi h c u nên có ộ nh ng đóng góp riêng so v i m ng sáng tác h c u trong công cu c ộ ử hi n đ i hóa văn h c dân t c n a đ u th k XX. Ba m ng n i c xem nh là đóng góp c a văn du ký dung ch đ o, n i b t đ ạ ệ ườ ậ ọ cho di n m o c a n n văn h c hi n đ i là nh n th c v “ng i ạ ủ ể ổ ể ừ thay đ i đ phát tri n; tính ch t lãng m n c a khác” t ủ ể ệ ứ ả c m h ng du l ch và ý th c n quy n th hi n trong văn du ký c a các tác gi ề ủ i và văn du ký c a chính các tác gi nam gi n .
19
Ệ ƯƠ Ạ Ệ Ế Ỷ
ạ ệ Ậ NG 4. NGH THU T VĂN DU KÝ VI T NAM CH Ọ Ệ Ầ Ử N A Đ U TH K XX VÀ HI N Đ I HÓA VĂN H C Ở ươ ph ể ứ ớ ọ i nghiên c u ph ậ ng Tây. Gi ế ỷ ấ ổ ế ư ế ậ t th , nh t ký, t s sau: vi
ớ s đó đ ứ ượ c gi ầ ế ư ể ờ ủ ế ạ ủ ể ươ ề ế ệ ự ng Tây, văn du ký có đóng góp quan tr ng cho s ra ươ ờ ủ ươ ế đ i c a ti u thuy t hi n đ i ph ng ử Tây nh n th y trong văn du ký các th k XVI, XVII và XVIII s ự ự ứ ự ự ố ụ d ng ph bi n b n hình th c t s ấ ự ự ứ ể ứ s ngôi th ba và các hình th c không đi n hình ngôi th nh t, t ư ố ứ ạ ứ ự ự i nghiên c u nh đ i tho i. Các hình th c t ị ẩ ề ả ươ ng Tây xem nh là các n n t ng thi pháp c n thi t chu n b ph ở ệ ự cho s ra đ i c a ti u thuy t hi n đ i. Nói cách khác, văn du ký ng Tây là hình thái ti n thân c a ti u thuy t hi n đ i. ph ế ệ
ể ng Tây, ti u thuy t Vi ủ n n t ng c a văn h c t ậ ế ể ạ ệ t Nam hi n ọ ự ự ươ s ph ng ế ừ văn t ti u thuy t t ươ ớ ọ Khác v i văn h c ph ừ ề ả ữ ạ đ i hình thành không nh ng t ỹ ế ự Đông mà còn ti p thu tr c ti p các k thu t vi ọ h c ph ế ng Tây. ả ự ử ầ ươ 4.1. Thi pháp t th c trong văn du ký n a đ u th k ế ỷ XX ố ướ ớ ủ T th c là m t xu h ở ộ ệ ả ự ứ ữ ế ỷ
ng m i c a văn xuôi qu c ng Âu ử ầ giai đo n n a đ u th k XX. ả duy và thi pháp t ự ổ ộ ạ ạ hóa – cũng t c là hi n đ i hóa ấ ư ễ Theo nghĩa đó, chúng ta d dàng quan sát th y t th c n i tr i trong văn du ký n a đ u th k XX. ề ệ ự ế ỷ ạ ả ạ ự ệ ờ ố ư ự ệ ứ ộ ủ ụ ụ ứ ụ ộ ố ẵ ự ự ủ ứ ủ ề ề ế ỉ ỉ ớ ề ệ ử ầ ề 4.1.1. Hi n th c nhi u chi u, đa d ng, phong phú Văn du ký trung đ i không ph i không quan tâm ghi chép ườ các s ki n c a hi n th c đ i s ng. Nh ng các ghi chép th ng ị ằ ằ nh m ph c v cho m t m c đích đ nh s n nào đó ch không nh m ệ ậ nh n th c khách quan cu c s ng hi n th c trong s phong phú, đa ướ ậ ạ i hình th c nh t ký c a các d ng, nhi u chi u c a nó. Du ký d ả ể ề ứ ầ s th n n u có ghi chép t m các đi u quan sát là đ báo cáo, gi i trình v i tri u đình v ti n trình làm vi c. ệ
ề ế ự ả ự th c đòi h i tính c th , chi ti ả ư ế ạ ớ ượ ệ 4.1.2. Hi n th c hi n ra qua các chi ti ả T chân hay t ượ c miêu t ế t ụ ể t không xa l ỏ ể ả chi ti . T duy k , t ố ế ủ t c a đ i v i văn du t ng đ
20
ả ế ỷ ử ầ ả ắ ế ỷ ụ ượ ủ ẩ ạ c nh c a du ký trung đ i. ký n a đ u th k XX. T không gian phong c nh trong văn du ký ề ử ầ c tính n a đ u th k XX cũng có nhi u tác ph m kh c ph c đ ướ ệ ủ c l ệ ả ả ự ể ệ ệ ể
ề ớ s hi n đ i, h ự ự ệ ọ ấ ư. ế ử ầ s ch y u c a văn du ký n a đ u th ị ẳ ng v kh ng đ nh ườ i ngôi ướ ạ ề ứ ộ ứ ề ở c a vi c t 4.2. S th hi n cái tôi ứ ể 4.2.1. Các hình th c k chuy n trong văn du ký ệ ở ứ ấ ngôi th nh t K chuy n ậ ứ Hình th c nh t ký trong văn du ký ế ứ Hình th c vi t th ứ ự ự ủ ế ủ ả C ba hình th c t ạ ắ ề ỷ k XX đ u g n v i thi pháp t ị ế ủ ệ v th c a cái tôi cá nhân trong văn h c hi n đ i nói chung. Ng ệ ứ ể ả ệ ể k chuy n trong c ba hình th c k chuy n đ u xu t hi n ậ ứ ấ th nh t và đ u có hình th c nh t ký ệ ở các m c đ khác nhau. ả ề ọ ừ ả ự t ị ứ ế ẫ ệ 4.2.2. Các tr i nghi m và khám phá cá nhân ệ ỉ ể Văn du ký không ch k chuy n mà đi u quan tr ng là tác phân tích tâm lý b n thân, trong ch ng m c nào đó, văn du ả t du ký h p d n và quan ự ủ ộ ấ ế ớ ộ ườ i vi ự ệ ủ ọ ả gi ệ ộ ủ ố ự ký có nét c a m t cu n t truy n. Cu c du l ch c a n i tâm tác gi ủ ả hay b c tranh tình c m c a ng ớ tr ng ít ra là ngang hàng v i các s ki n c a th gi i bên ngoài.
ộ ố ỉ ẩ ế ệ ủ ậ ộ ứ ế ề ệ ự ọ ạ ể ế ỷ ế ấ ử ố ầ ữ ữ ư ố ờ ạ ầ ượ ể ấ ẫ ở ồ ở ờ ợ ư ệ ữ 4.3. Ngôn ng văn du ký ồ ừ Sách s sang ổ ữ ữ Văn du ký ch qu c ng có c i ngu n t ề ế ủ chép các vi c ệ (năm 1822) c a Philiphê B nh. Nh n xét v ti ng ệ t t c a tác ph m này, Thanh Lãng đã nói đ n m t th ti ng Vi Vi ế ầ ròng , thu n túy Vi t t. Đi u đáng chú ý trong khu v c văn h c vi ờ ữ ằ b ng ch Nôm th i trung đ i, văn xuôi r t kém phát tri n. ệ t trong văn du ký n a đ u th k XX đã có Ti ng Vi ổ ượ ậ t b c. Văn xuôi qu c ng đã mau chóng hình nh ng thay đ i v ộ ườ ể thành trên báo chí, trong đó có th xem văn du ký nh là m t tr ng ễ ể ạ đào t o, trau d i qu c văn. Các báo chí ra đ i hàng lo t và d hi u ế ứ ớ c báo tr nên h t s c l n. nhu c u bài v hay, h p d n đ bán đ ắ ư ấ Trong khi ch đ i các sáng tác văn xuôi h c u nh truy n ng n
21
ể ể ấ ế ẩ ẫ ỳ
ố ạ hay ti u thuy t đăng dài k thì lo i tác ph m có th h p d n đ i ớ v i công chúng chính là văn du ký. ề ữ ể ớ ạ ữ ả Xét v ngôn ng , có th chia ra ba lo i văn du ký v i ba văn du ký có phong cách ngôn ng khác nhau. Các tác ạ ả ọ ộ ả ả lo i tác gi gi Nam B . Tây h c và các tác gi ể ậ ệ ươ
nhà nho duy tân, các tác gi ế Ti u k t Xét v thi pháp và các ph ế ỷ ử ấ ả ự ả hai v n đ là t ệ ự ệ th c, t duy t ề ễ ờ ủ ử ầ ế ứ ườ ươ i đ ứ i nghiên c u hi n nay cũng xác nh n. ả ự ể ả ệ ồ T th c bao g m vi c k , t ỉ ng đi vào chi ti ệ ả ự ề ỉ ụ ể ượ ướ ơ ớ ự ệ ề ng di n ngh thu t khác, văn ầ ạ ọ du ký n a đ u th k XX đóng góp vào s hi n đ i hóa văn h c ự ể ư ấ ở ổ ậ chân và s th n i b t nh t ệ ề ấ hi n, khám phá, trình di n cái tôi. Đây chính là hai v n đ mà ế ỷ ữ nh ng ng ng th i c a n a đ u th k XX h t s c quan tâm ậ ớ và gi ế ỉ theo h t, t ọ th c bao ộ c m t hi n th c khách quan r ng l n, đa chi u, phong phú ộ ơ ế ệ ậ m , c th . Không ch có v y, quan tr ng h n là vi c t quát đ ứ ch không đ n tuy n. ả ộ ộ Cái tôi cá nhân mà các tác gi ị ả
ơ ộ ả ự ế ặ ế ầ ủ ộ
ộ ị ặ ở ả ị ữ ọ i (nam hay n ), đ a v xã h i, tu i tác, h c v n… cũng nh ử ạ ổ ị ị ị ụ ể ạ ị văn du ký b c l trên hành ấ ự ư khám phá vì các c m xúc và suy t trình du l ch mang tính ch t t ả ờ ệ ấ ỉ ướ ả ở c c nh đ i, c nh thiên nhiên, ch có c h i n y n , xu t hi n tr ấ ứ ệ ở ướ ườ ể ộ ngôi th nh t i k chuy n xã h i. Cái tôi là ng tr c th c t ư ư ế ậ ế ứ ặ ự ướ t th nh ng t nh t ký, vi i ho c hình th c vi tr c ti p ho c d ạ ự ể ữ ạ ả ộ ề tình. S đa d ng đ u c n có m t tác đ ng c a ngo i c nh đ tr ị ự ế ỷ ầ ạ ủ c a cái tôi trong văn du ký giai đo n n a đ u th k XX ch u s ủ ể ủ ự ị qui đ nh m t m t b i b n thân s đa d ng c a ch th du l ch xét ư ấ ộ ề ớ v gi ả b n thân lo i hình du l ch, đ a đi m du l ch, m c đích du l ch. ữ ả ế Ngôn ng văn du ký cũng ph n ánh quá trình v n đ ng đi đ n ấ ể ử ầ ữ ọ ị ậ ộ ế ỷ nh t th hóa ngôn ng văn h c nói chung trong n a đ u th k XX.
22
Ậ
ậ ế ệ
ậ ắ ữ
ị ơ
ươ Ế ử ụ ữ ọ ấ ả t c các ph ng th c t o tác văn b n, t ả ủ ự ặ (travel literature, ho c travel ự ế ồ ạ ủ i c a th du t n t ự ả
ữ ứ ạ ỷ ệ l
ự ở ầ ế ế ỷ
ố ệ ươ ả áp đ o. ộ ớ ủ ng Đông –ph
ứ ế ườ
ạ ế i Vi ạ
ế ế ỷ ể ấ ạ ệ ạ ệ ầ
ườ ườ ng s t, đ ể ng bi n và đ
ờ
ng b , đ i nhanh chóng, thu n l ấ ướ
ỏ ẹ ưở ả ọ ng c a văn h c ph
ả ị
ứ ộ ị
ế ừ ừ ộ ố ọ ề c k th a m t truy n th ng quan tr ng t
ạ ộ
ệ ệ
ể ạ ể ề ủ ơ ở ể ượ ư ử ầ ạ ế
ế ỷ ư ẩ ạ
ủ ạ ự ủ ự ể ế
ệ ể ạ
ế ầ ọ
ạ ệ ữ ặ
ế ỷ ươ ầ
ọ ử ể ể ệ ạ ữ
ề ế ườ ể ớ ị K T LU N 1. Khái ni m văn du ký s d ng trong lu n án là k t qu c a s ố ế cân nh c gi a thu t ng qu c t ị writing d ch sát là văn h c du l ch) và th c t ký. Trong văn du ký có t ả ơ ự s và tr tình, có c th song văn xuôi chi m t ư ể ủ đ u th k XX, công cu c giao l u 2. S phát tri n c a giao thông ươ ng Tây, quan ni m s ng m i c a con ti p xúc ph ờ ị ệ t Nam, đã kích thích các hình th c du l ch hi n đ i mà th i ng ư ờ ượ ư c. N u nh th i trung đ i, vi c chi m lĩnh trung đ i ch a th có đ ạ ố ộ ậ ế không gian còn r t h n ch do t c đ ch m ch p thì đ u th k XX, ộ ườ ắ ườ ng không đã giúp giao thông đ ậ ợ ố ộ ạ ự i. Nh có giao thông tăng t c đ , cho s đi l ạ ơ ế ớ ở i tr nên nh h p h n và tâm lý ng i không gian đ t n c và th gi ươ ậ ệ ế ủ ị ẩ đi xa b đ y lùi. Vi c ti p nh n các nh h ng ự ế ị ọ ả Tây trong đó có m ng văn h c du l ch qua các b n d ch hay tr c ti p ế ế ả ả ừ ế t t du ti ng Pháp cũng tác đ ng đ n c c m h ng du l ch và cách vi ký. văn du 3. Văn du ký đ ủ ký trung đ i nh ng nói chung, đây là m t th lo i riêng c a văn ớ ọ t so v i t Nam n a đ u th k XX, có nhi u đi m khác bi h c Vi văn du ký trung đ i. N u nh không đ c s đ nói văn du ký giai ủ ạ đo n này có vai trò thúc đ y ch nghĩa lãng m n hay ch nghĩa ọ ư ệ hi n th c c a văn h c hay s hình thành ti u thuy t hi n đ i nh ố ớ ể ươ ng Tây, thì cũng có th nói th lo i này hòa đ i v i văn du ký ph ệ ị nh p cùng ti n trình hi n đ i hóa văn h c nói chung, góp ph n tô ạ ủ ậ đ m nh ng đ c đi m c a hi n đ i hóa văn h c. ộ ề ng di n n i dung, văn du ký n a đ u th k XX có 4. V ph ế ị ệ nh ng nét hi n đ i riêng. Du l ch là di chuy n qua không gian, đ n ế ấ i khác” các đ a đi m khác nhau. Vì th , v n đ ti p xúc v i “ng
23
ơ ệ
ứ ặ ế
ỉ
ọ ầ ử ế ỷ ạ ế ụ ạ
ng c a văn h c yêu n ủ
ấ ề ườ ớ ắ ệ ủ ộ ộ t c a văn du ký so v i th , truy n ng n, là m t n i dung đ c bi ủ ế ườ ể ế i khác, t c là nói đ n khía c nh ch ng ti u thuy t. Nói đ n ng ạ ề ặ ộ ạ t c, khía c nh văn hóa. V m t này, ch có văn du ký ti p t c m ch ủ ư ưở ướ t c n a đ u th k XX : c nh tranh t ả ồ sinh t n, b o ch ng. ể
ợ ạ ề ệ ạ
ề ể Có nhi u ki u ng ả ườ ộ ọ ọ
ệ ữ ệ ế ườ ườ
t ng ủ l y nh ng quy n l
ọ ề ạ i khác xu t hi n trong văn du ký giai ấ i Pháp g i ý nh ng v n đ hi n đ i và đo n này. Hình nh ng ậ ệ phát tri n dân t c v khoa h c công ngh , văn h c ngh thu t. ả ấ ự ầ ả t ph i thay Hình nh ng ố ổ ể ữ ấ đ i đ gi i chính đáng c a dân t c mình. Đ i ườ ớ v i ng c y u thua.
i Hoa cho th y s c n thi ề ợ ữ ệ ệ i Vi ộ ượ ế ể ị
ứ ầ
i Chăm, l ề ộ V m t ph ể ấ ạ ố ạ
ng Tây. Ch nghĩa lãng m n c a văn du ký còn b c l
ủ ộ ố ộ ạ ng hóa cu c s ng thôn dã, đ i l p l
ộ ữ ạ i là nh ng bài h c v m nh đ ươ ng di n nào đó, du l ch là thám hi m, là phiêu ế ư l u m o hi m. Vì th trong văn du ký, có hàm ch a tinh th n lãng ọ ủ ể ạ m n v n r t tiêu bi u cho ch nghĩa lãng m n trong văn h c ạ ủ ộ ộ ở ự ươ s lý ph ưở ồ ố ậ ạ t i xã h i c nh tranh xô b , ỗ h n đ n.
ữ
ị ể ữ ể ườ ộ ế ỷ
ị ậ ầ ả ớ ề ớ ủ ụ ữ ế nam gi
ẳ ấ ự ế i ph n . Các nhà văn vi ữ ườ
ộ ụ ể ệ ệ ề ộ ạ i Vi
dân t c Chăm, ng ề
ặ ặ ặ
ườ ườ ố ượ ủ ỉ
i ph n m i gánh n ng. i ph n không ch là đ i t ề ụ ữ i ph n Vi
ử M t trong nh ng đi m m i tiêu bi u c a văn du ký n a ầ i ph n đi du l ch và đ u th k XX là tinh th n n quy n. Ng ộ ế ề i quan tâm đ n thân ph n, cu c t v du l ch, các tác gi vi ươ ụ ữ ườ ủ ố ng t du ký đi sang ph s ng c a ng ươ ụ ữ ậ ề i ph n ph Tây đ u nh n th y s bình đ ng nam n , ng ng ẳ ự ệ ư Tây có trí tu , có trình đ nh là đi u ki n cho s bình đ ng. ụ ữ ườ ở ư Nh ng t i ph n còn t Nam, c th là ớ ệ gánh vác quá nhi u trách nhi m n ng n trong khi nam gi i phó m c cho ng Ng ụ ữ ề ệ ở t ữ ề ộ
ự ệ ế ọ ủ ệ ọ ề ụ ữ ọ ộ ụ ữ ng c a văn du ký. M t ườ ị ố các s ph n đã đi du l ch, đã quan sát v ng ấ ứ ữ ằ vùng mi n. N u nói r ng ý th c n quy n là m t trong nh ng d u ạ hi u quan tr ng c a s hi n đ i hóa văn h c thì văn du ký có
24
ẩ ứ ữ
ấ ữ ườ ụ ữ ỏ ạ
ệ ự ườ
ả ầ ế i ph n ạ t. Còn văn du ký l ề ề ườ ụ ữ ệ ề ả i phóng ng ộ ứ ặ ấ ẫ i th c vi c th c, qua đó mà đ t v n đ v ng ướ ng đ n m u ph n hi n đ i.
i phóng, h ậ ệ
ứ ạ
ệ ầ
ọ ử ầ ủ ạ ơ ả ệ ệ ấ
ả ự ả ự ủ ư ữ ệ ư th c. T duy t
ạ ng văn h c lãng m n và khuynh h
ướ ệ ữ ự
ể ế ủ ể ọ
ố ượ ượ ự ự ả c quan sát và miêu t
ư ấ nh ng đóng góp riêng, x ng đáng. Các tác ph m văn xuôi h c u ậ i ph n kh i đ i gia t p trung vào nh ng v n đ gi ế ạ ế ỏ i ti p đình phong ki n, kh i ách áp b c bóc l ụ ữ ự ậ c n ng ớ m i, có tinh th n gi ộ ệ ươ ề ng di n ngh thu t và thi pháp, văn du ký cũng có m t 5. V ph ế ỷ ố s đóng góp x ng đáng cho hi n đ i hóa văn h c n a đ u th k XX. Chúng ta đã nói, tinh th n duy lý và ch nghĩa cá nhân là ể ủ nh ng d u hi u c b n c a ch nghĩa hi n đ i. Văn du ký th ặ ầ duy t th c có m t hi n tinh th n duy lý qua t ướ ọ ả ng văn trong c khuynh h ả ự ệ ọ th c trong văn du ký có nh ng bi u hi n chung h c hi n th c; t ả ệ ể và riêng. Hai bi u hi n quan tr ng không th thi u c a thi pháp t ủ ạ th c: s đa d ng c a đ i t và các ng đ chi ti
ế ụ ể ả t c th , c m tính. ề ể Xét v bi u hi n con ng
ệ ớ
ả ả ứ ể ự ệ ề ấ ể ặ ắ ườ
ư ư
ị ộ ứ ị
ộ ộ ự ự
ự ủ
ự ệ ướ ữ ế ẫ
ế ế ộ ị
ấ ố
ề ả ộ ứ
ế ị
ể ng, quan đi m s ng đ ệ ủ ồ ề ị ị ề ị ệ ổ i k chuy n cũng khác nhau v đ a v , tu i tác, gi
ườ ể ộ ể ế ạ
ấ ữ ườ i cá nhân thì văn du ký có nh ng ể ạ nét đ c s c riêng so v i các th lo i khác. V c u trúc, bài văn du ng k s vi c, c nh quan và sau đó k các ph n ng tâm ký th ố ế ả , đúng nh các nhà nghiên c u qu c t lý, các c m xúc, suy t nói, ế ớ ộ văn du ký có hai cu c du l ch song songcu c du l ch th gi i bên ị ngoài và cu c du l ch n i tâm. S t khám phá trong văn du ký thú ườ ể ả ứ ữ ị v và chân th c vì nó là nh ng ph n ng tâm lý c a ng i k ể ố ệ chuy n tr c nh ng s ki n, bi n c ng u nhiên không th hình ộ ế ướ c trong ti n trình m t chuy n đi du l ch. Vì th , trong m t dung tr ượ ế ư ưở chuy n đi, có r t nhi u c m xúc, t t c ườ ể ổ ộ ự ả , d ng thành m t b c kh m tâm h n, trí tu c a ng th l i k ụ ể ệ chuy n. Vì các chuy n đi du l ch khác nhau xét v đ a đi m, m c ớ i đích, vì ng ộ tính, trình đ hi u bi t và ph m vi quan tâm nên cái tôi cá nhân b c ộ l trong văn du ký cũng r t khác nhau.
25
ả Ngôn ng trong văn du ký ph n ánh quá trình t
ừ ỗ ề ữ ế ệ ứ ọ ệ
ề ể ế ấ ắ ỗ ch còn có ế t th h (nhà nhotrí th c Tây h c) và vùng mi n (ti ng ử ế t mi n Nam , mi n B c) ti n đ n ch nh t th hóa trong n a
ự s khác bi ề ệ Vi ế ỷ ầ đ u th k XX.
ủ ữ ế ỷ
ệ ệ ậ ử ầ ữ
ậ ườ ề
i đ đánh giá l ấ ạ ả ề ề ữ ữ ệ
ẫ ườ ể i khác, nhìn ng ặ ữ ẫ ả ộ chân v.v… v n còn là nh ng đóng góp đ c đáo, riêng bi
ọ ướ 6. Nh ng kinh nghi m c a văn du ký n a đ u th k XX ị ề ả ộ nguyên giá tr . v c n i dung và ngh thu t ngày nay v n còn gi ứ i b n thân, Nh n th c v ng ề khám phá cái tôi cá nhân đa di n, đ t nh ng v n đ v n quy n, ệ ư duy t t t ủ c a văn du ký cho văn h c n c nhà.
26
Ọ Ụ DANH M C CÔNG TRÌNH KHOA H C
Ủ Ả Ạ Ế C A TÁC GI LIÊN QUAN Đ N LU N ÁN
ễ ằ ị ị 1. Nguy n Th Thúy H ng (2009), “Giá tr văn hóa và văn h c c a ọ ủ
ả ệ ạ ọ T p chí Khoa h c du ký (kh o sát qua sách Du ký Vi t Nam)”,
ạ ọ ố (25), Đ i h c Qu c gia Hà N i, ộ tr.6371.
ễ ằ ị 2. Nguy n Th Thúy H ng (2009), “Hành trình du ký – góc nhìn
ẻ ệ ả ả ớ ị ạ ị T p chí du l ch m i m hi u qu trong qu ng bá du l ch”, (3),
tr.3839.
ủ ữ ễ ể ặ ằ ị 3. Nguy n Th Thúy H ng (2014), “Nh ng đ c đi m c a văn h c ọ
ạ ọ ạ ố T p chí Khoa h c du ký trung đ i”, ạ ọ (30), Đ i h c Qu c gia Hà
N i,ộ tr.7583.
ễ ằ ị ữ ề 4. Nguy n Th Thúy H ng (2015), “ ộ ề Nh ng ti n đ văn hóa xã h i
ệ ạ ạ T p chí Khoa h c ủ c a Du ký Vi ệ t Nam hi n đ i”, ạ ọ ọ (31), Đ i h c
ố Qu c gia Hà N i, ộ tr.1120.