Ạ Ọ Ộ Ố Đ I H C QU C GIA HÀ N I

ƯỜ Ạ Ọ Ộ Ọ TR NG Đ I H C KHOA H C XàH I VÀ NHÂN VĂN

Ằ Ễ Ị NGUY N TH  THÚY H NG

Ế Ỷ Ử Ầ Ế VĂN DU KÝ N A Đ U TH  K  XX VÀ TI N TRÌNH

Ọ Ạ Ệ HI N Đ I HOÁ VĂN H C

ọ ệ Chuyên ngành: Văn h c Vi t Nam

ố Mã s : 62 22 34 01

Ọ Ậ Ắ Ế TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ VĂN H C

ộ Hà N i ­ 2015

ượ ạ Công trình đ c hoàn thành t i:

ườ ạ ọ ọ ộ Tr ng Đ i h c Khoa h c Xã h i và Nhân Văn

Ạ Ọ Ộ Ố Đ I H C QU C GIA HÀ N I

ọ ẫ Ng ườ ướ i h ng d n khoa h c:

ầ PGS.TS Tr n Nho Thìn

ườ ạ ọ ộ ọ Tr ng Đ i h c Khoa h c Xã h i và Nhân Văn

ạ ọ ộ ố Đ i h c Qu c gia Hà N i

ệ ả Ph n bi n 1:

ệ ả Ph n bi n 2:

ệ ả Ph n bi n 3:

ẽ ượ ả ệ ướ ậ ạ ọ ộ ồ ấ ố Lu n án s  đ c b o v  tr c H i đ ng c p Đ i h c Qu c gia

ọ ạ ế ấ ậ ch m lu n án ti n sĩ h p t ộ i Hà N i

ồ ờ Vào h i:          gi ngày           tháng năm 2015

ể ể ậ ạ Có th  tìm hi u lu n án t i:

ư ệ ố ệ ­ Th  vi n Qu c gia Vi t Nam

ư ệ ư ệ ạ ọ ố ­ Trung tâm Thông tin Th  vi n – Th  vi n Đ i h c Qu c gia Hà

N iộ

M  Đ UỞ Ầ

ộ ượ ọ ề 1. Lý do ch n đ  tài  ờ Qua m t th i gian dài ít đ

ở ự ắ ầ ậ ử ầ ớ ủ Vi t Nam đã b t đ u thu hút s  quan tâm c a gi

ớ ấ ằ

ị ộ

ọ ể ư ứ

ẫ ạ ứ ố

ọ ệ ờ ố

ộ ị ế ấ ị ứ

ộ ọ t Nam đ ộ ậ ủ

ế ệ

ươ ứ ề ổ ố ớ ạ ng đ i.

2. M c tiêu nghiên c u ệ ị

ầ   c chú ý, trong th p niên g n ế ỷ  đây, th  văn du ký nói chung trong đó có văn du ký n a đ u th  k ệ   i nghiên XX  ứ ự ế ứ i nghiên c u càng  trên cho th y r ng, càng ngày, gi c u. Th c t   ộ   ọ ậ ể ạ ố ế quan tâm đ n m t ki u th  lo i v n b  xem là c n văn h c, m t ự ề ủ ể ạ ườ  c a văn h c. S  quan tâm đó có th  lo i d ng nh  đ ng bên l   ẳ   ơ ở ự ế ở ế ỷ ế  b i văn du ký cho đ n nay, trong th  k  XXI, ch ng c  s  th c t ấ ấ ữ   nh ng không m t đi tính h p d n và s c s ng mà trái l i đang có ươ   ượ c m t v  trí nh t đ nh trong đ i s ng văn h c Vi đ ng ữ ề ể ạ   đ i. Vì th , nghiên c u v  th  văn du ký không nh ng có n i dung ấ   khoa h c hàn lâm, thu c nhóm v n đ  t ng k t qui lu t c a văn ọ ử ưở   ễ ự h c s , mà còn có ý nghĩa th c ti n đ i v i vi c sáng tác, th ng ứ th c và nghiên c u văn du ký đ ứ ề ể ạ ễ ủ ự ề

ể ị ướ ệ ả ộ ố  ệ i thi u m t s ủ ế ủ   i, ch  y u c a ế ậ   ng cho vi c ti p c n văn du ký

ệ t Nam n a đ u th  k  XX.

ế ươ  ph ử ầ ế ế ỷ ậ ế

ộ ộ ệ ọ

ỉ ạ ậ ầ

ế ỷ ọ ử ạ ế ệ ề

ữ ươ ệ ệ ậ ộ

ế ừ ể ậ

ố ớ ế ỷ

ng di n n i dung và ngh  thu t.    ầ ướ ự ủ ươ ả ề ử ầ ế ỷ ạ ớ 2.1. Xác đ nh khái ni m v  th  lo i văn du ký và gi ế ớ ấ v n đ  lý thuy t và th c ti n c a văn du ký th  gi các tác gi ng Tây đ  đ nh h Vi ủ 2.2. Ch  ra ti n trình v n đ ng c a văn du ký trong ti n trình chung hi n đ i hóa văn h c dân t c.  ẽ 2.3. Lu n án s  làm rõ, văn du ký trong n a đ u th  k  XX có nh ng  đóng  góp gì   cho  ti n trình  hi n đ i   hóa văn h c  v  các ph ữ   2.4. B c đ u nh n xét v  kh  năng k  th a và phát tri n nh ng ệ   thành t u c a văn du ký n a đ u th  k  XX đ i v i văn du ký Vi t Nam đ ng đ i, trong th  k  XXI.

1

ố ượ ứ ạ 3. Đ i t ng và ph m vi nghiên c u ứ ố ượ

ậ ệ ẩ ệ ể ạ

ặ ả ẩ ệ

ộ ờ

ạ ứ

ề ế ủ

ặ ư ể ạ

ọ ừ ặ ừ ấ ế ề ươ đ c tr ng văn h c ph

ệ ề ề ộ ủ ử   t Nam n a

ư ự ậ ủ ộ

ệ ệ

ạ ệ ủ ươ ữ ể ồ t c a hai ki u du ký. ng đ ng và khác bi

ế ỷ ề ủ ệ ấ

ọ ử ầ ạ ế ỷ ả ệ ử ầ ạ ủ ề ộ ệ

ứ ng pháp nghiên c u ụ ặ ậ   ứ c các m c tiêu nghiên c u đã đ t ra, trong lu n 4. Ph Đ  đ t đ

ủ ế ươ ứ ng pháp nghiên c u ch  y u sau:

ươ ươ ươ ọ

ng nghiên c u: các tác ph m văn du ký tiêu bi u, có giá 3.1. Đ i t ử   ấ ị ề ộ tr  v  n i dung và ngh  thu t  xu t hi n trên các báo và t p chí n a ế ế ỷ ầ t chú ý đ n các tác ph m du ký ph n ánh đ u th  k  XX, đ c bi   ổ ủ ậ quá trình v n đ ng, thay đ i c a văn du ký theo th i gian.  3.2. Ph m vi nghiên c u  ề ị ấ  v n đ  đ nh nghĩa 3.2.1. Các v n đ  lý thuy t c a văn du ký, t   ủ   ộ ố ế đ n các đ c tr ng th  lo i. M t s  lý thuy t v  văn du ký c a ư ươ ph   ng Tây cũng là ng Tây, khái quát t ộ m t ph m vi quan tâm.  ữ 3.2.2. Nh ng ti n đ  văn hóa, xã h i c a văn du ký Vi ế ỷ ầ đ u th  k  XX. 3.2.3. Quá trình hình thành cũng nh  s  v n đ ng c a du ký trong   ạ   ọ văn h c Vi t Nam. So sánh du ký trung đ i và du ký hi n đ i, ể ặ nh ng đ c đi m t ữ ạ 3.2.4. Nh ng v n đ  c a hi n đ i hóa văn h c n a đ u th  k  XX ủ và v  trí c a văn du ký trong dòng ch y hi n đ i hóa đó.  3.2.5. Tính hi n đ i c a văn du ký n a đ u th  k  XX v  n i dung ệ và ngh  thu t.   ươ ể ạ ượ ậ ụ án chúng tôi v n d ng các ph ử ị ng pháp l ch s . ­ Ph ệ ố ng pháp h  th ng. ­ Ph ế ậ ­ Ph ng pháp ti p c n văn hóa h c.  ­ Thi pháp h c. ọ

ậ 5. Đóng góp m i c a lu n án ề ừ ể ư ậ

ậ ế ữ ế ộ

ủ ế ạ ồ ư ố ưở ề ế ả ố ờ ớ ủ ủ   ặ  đi m nhìn c a ­ V  lý lu n: xác l p đ c tr ng c a văn du ký t ứ   giao l u ti p bi n văn hóa, chú ý đ n nh ng n i dung và hình th c ủ   ng c a ti p n i truy n th ng du ký trung đ i đ ng th i các  nh h

2

ệ ế ệ t Nam n a đ u th

ấ ạ ụ ể ử ầ ạ ủ

ế ưở ề ọ ề ả ấ

ườ ươ ư ả ả ế    ng c a ch  nghĩa lãng m n trong ữ  ưở   ng i cá nhân, cái nhìn n ng Tây đã  nh h

ng Tây, v n đ  con ng  chân trong du ký ph ư ế duy t ệ t Nam nh  th  nào.

xu th  hi n đ i hóa văn h c đ n văn du ký Vi ủ ỷ k  XX. C  th  là v n đ   nh h ươ văn du ký ph ề quy n và t ế đ n văn du ký Vi ề ự ễ ­ V  th c ti n:

ỉ ệ Ch  ra nét t

ệ ươ ớ ủ ỉ nh h

ồ ạ ưở ệ ủ ế ừ t, nét k  th a và nét   ạ   t Nam trung đ i; ng Tây trong văn   ọ

ươ ng đ ng và nét khác bi ớ ệ m i c a văn du ký hi n đ i so v i văn du ký Vi ữ ủ ế ố ả ch  ra nh ng y u t ể ư ộ du ký nh  m t bi u hi n c a quá trình hi n đ i hóa văn h c.   ớ ệ ọ ng c a văn h c ph ệ ạ ử ầ Phân tích văn du ký Vi

ậ ủ ơ ư

ể ệ ủ ệ ơ

ề ị ọ ộ ỉ

ế ỷ ầ ố ớ ế ế ỷ ổ

ề ữ

ầ ệ ứ ề ọ ộ ậ ự ự ả ớ ề ấ ạ ệ chân trong văn h c hi n đ i... s , t

t Nam n a đ u th  k  XX v i  các đi m nhìn lý lu n nh  trên   cho phép đánh giá đ y đ  h n, toàn   ạ   di n h n v  v  trí, ý nghĩa c a văn du ký đ i v i ti n trình hi n đ i ở ử    n a đ u th  k  XX, ch  ra quan hóa văn h c dân t c nói chung  ườ   ớ ủ ệ ươ h  t i, ng tác c a văn du ký v i quan ni m đ i m i v  con ng ứ ề ề   ậ nh n th c v  các dân t c khác, ý th c v  cái tôi, v n đ  n  quy n, ệ ề v  ngh  thu t  t ả ủ ế ể

ứ ố ượ ề ệ ọ ệ   ậ K t qu  nghiên c u c a lu n án có th  dùng làm tài li u ả   t Nam nói

ề ng quan tâm v  văn h c Vi ế ỷ ở ử ầ  n a đ u th  k  XX.

ủ ấ

ệ ả tham kh o cho nhi u đ i t chung và văn du ký nói riêng  ậ ế

ầ ươ ổ ng. Ch

ậ ươ ở ầ ươ ơ ở ng 1. T ng quan tình hình nghiên c u  ế ủ ễ

ộ ộ ươ ử ầ

ạ ọ

ng 3. N i dung  văn du ký n a đ u th  k ậ ệ ươ ng 4. Ngh  thu t văn du ký Vi ạ ế ỷ ọ 6. C u trúc c a lu n án  ụ ụ   ậ ầ Ngoài ph n m  đ u, ph n k t lu n, tài li u tham kh o và ph  l c, ứ lu n án có 4 ch ử   Ch ng 2. C  s  văn hóa xã h i và di n bi n c a văn du ký n a ế ỷ  ế ỷ ầ đ u th  k  XX. Ch ệ ệ   XX và hi n đ i hóa văn h c. Ch t ệ ử ầ Nam n a đ u th  k  XX và hi n đ i hóa văn h c

3

ƯƠ Ổ Ứ CH NG 1. T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U ầ ệ ộ ố

ệ ớ ơ ộ

1.1. M t s  khái ni m c n xác đ nh ệ ạ ị 1.1.1. Khái ni m “du l ch” và du l ch hi n đ i ề ậ Khái ni m du ký cũng m i ch  đ ứ ệ ị ị ỉ ượ ề ữ ạ ẳ

ả ạ ư   c đ  c p s  b , ch a ườ ế   i đi ạ ả   i b n

ộ ị ầ ộ

ướ ị

ớ toàn di n. Ch ng h n, cùng v i nh ng đi u ch ng ki n, ng ủ ả i các suy nghĩ, c m xúc c a b n thân, nhìn l xa còn ghi l ớ ườ thân mình, dân t c mình và so sánh v i ng ệ ượ Khi du l ch đã thành m t hi n t ơ ấ ớ t nhiên có v  trí, ý nghĩa to l n h n tr ạ ể ườ ầ i.    ng toàn c u hóa thì văn ằ c vì nó n m trong   ụ ụ i trên ph m vi toàn c u, ph c v

ủ ề ủ ả ầ ị du ký t ạ ộ ổ t ng th  ho t đ ng c a con ng ả cho nhu c u tuyên truy n, qu ng bá, gi i trí c a ngành du l ch.

ượ

ụ ữ ệ

ủ ườ ư ệ ạ   c tòa so n ạ   i thi u du ký c a Ph m Vân Anh (năm ổ  ặ ng g p khái ni m ph

ứ ế ế 1.1.2. “Văn du ký” ệ ự ế , khái ni m “văn du ký” cũng đã đ Th c  t ể ớ Ph  n  tân văn  dùng đ  gi ế 1929), nh ng cho đ n nay, chúng ta th ấ bi n “du ký” ch  ít khi th y nói đ n “văn du ký”.

ệ ớ ủ ứ i  nghiên c u  hi n s

ề ấ ỉ ệ ọ ả ơ ộ

ớ ề ủ ố ượ ể ệ V  tinh th n chung, khái ni m “văn du ký” c a chúng tôi   ử  ố th ng  nh t  v i   khái   ni m   “du ký”   mà  gi ụ d ng, ch  có đi u cách g i này có kh  năng làm rõ h n n i dung và   ặ đ c đi m c a đ i t

ề ề c và qu c t

ng.  ộ ố ị ị ố ư c đ a ra t ễ ượ ừ ự ọ

ứ ể ứ

ộ ộ ị

ế ể ế ậ ạ ơ

ủ ươ ụ ệ ữ ộ

1.1.3.  M t s  đ nh nghĩa v  văn du ký      ố ế   ướ Có vô s  các đ nh nghĩa v  du ký trong n . ọ   ỗ ị ủ M i đ nh nghĩa đ  góc nhìn riêng c a nhà khoa h c, ượ    th c ti n văn h c mà nhà nghiên c u đó quan c khái quát t đ ể ấ tâm nghiên c u, nên khó có th  l y m t tiêu chí nào đ  phê phán,   ụ  đánh giá đúng sai. Theo chúng tôi, m t đ nh nghĩa càng dài, càng c   i càng có nguy c  thi u h t. Vì th  nên trong lu n án này, th  thì l chúng tôi ch  tr   ng xem khái ni m văn du ký có nh ng n i dung chính sau:

4

ệ ể ạ ự ự ế ằ

ạ ườ ạ

­   Là   th   lo i   t ồ ứ ị ữ ể

ớ ờ ườ ả ộ

ố   t   b ng  văn  xuôi,   s   phi   c t   truy n,   vi ạ ộ ậ   ng có d ng h i  c, và d ng nh t ký, dành cho ho t đ ng di th ể ả chuy n gi a các đ a đi m có kho ng cách l n, ra bên ngoài không   ấ   ộ ố gian s ng th ng ngày, trong m t kho ng th i gian có đ  dài nh t ị đ nh.

ậ ự ệ

ề ộ ở ơ ế

ẽ ư ấ ấ

ả ứ ề

ở ứ ủ ậ ­ Ghi l

ủ ạ i các s  ki n, các đi u quan sát c a nhân v t “tôi” ­ Ghi l ề ả ề ơ ả ự  nhiên và xã h i  v  c nh quan t  n i đ n, v  c  b n có tính xác ả ư ự th c nh ng cũng có kh  năng xen k  h  c u và cung c p các tri ứ th c thiên v  kh o c u sách v .  ạ ườ ể ả ứ ậ   i các nh n th c, suy nghĩ, c m xúc c a nhân v t ể ấ  ngôi th  nh t, đôi khi có k

ệ i k  chuy n ch  y u  ẫ ứ ủ ế ở ệ  ngôi th  ba (d n các tài li u nghiên c u liên quan). “tôi”. Ng ệ ở chuy n

ạ ệ ạ ấ ọ ọ ứ ứ ệ ạ ị

ệ ở ử ế ể ể

ể ệ ạ 1.1.4. Khái ni m “hi n đ i”và “hi n đ i hóa văn h c”  ề   Hi n đ i hóa văn h c là v n đ  có l ch s  nghiên c u khá ộ  ta. Chúng tôi xin đi m m t vài ý ki n tiêu bi u trong   ơ ở  ệ quanh khái ni m “hi n đ i” đ  có c  s

phong phú  ướ ố ế ư c cũng nh  qu c t n ụ ậ ệ ể tri n khai nhi m v  lu n án.   ự ể

ạ ệ ệ   ủ ạ Nhìn chung, trong s  đa d ng c a các cách hi u khái ni m ộ   ấ ế ớ i m y n i c và trên th  gi ể i, có th  tóm l

ớ ệ

ậ ế ụ ệ

ừ ư ế ụ ẩ chân, t duy duy lý, v i th  t c hóa. T  đó ỹ ớ m i có s  phát tri n khoa h c, k  thu t, công nghi p hóa. T  duy ả t

ạ ả ướ hi n đ i c  trong n ổ ậ ủ ệ ạ dung n i b t c a “hi n đ i”: ớ ư ạ ắ ­ Hi n đ i g n v i t ự ọ ể ả ự ệ ả ớ ừ i cá nhân, t

ạ ắ ự

ủ ủ  ườ ­ Hi n đ i g n v i con ng ủ ư ả    b n, có s  phong phú c a cá tính sáng t o. Đ  cao con ế ề ủ i cá nhân kéo theo s  chú ý đ n quy n c a ng th c cũng là s n ph m c a tính duy lý và tính th  t c.  ớ  đây m i có ch ề ạ ụ ữ ườ i ph  n . nghĩa t ườ ng

ử ủ ể

ạ ở ả ế ặ ổ ố ườ ứ ọ ự ị 1.2. Đi m qua l ch s  c a văn du ký ạ ở ệ t Nam trung đ i  Vi 1.2.1. Văn du ký  ấ   ệ t   Nam,   văn   du   ký   ph   bi n   nh t Th i   trung   đ i     Vi ự   ủ  là nhà nho. H  đi s  Trung Qu c ho c th c ng c a các tác gi th

5

ướ ữ

ể ồ ồ ưở ậ ượ ườ ữ ng l c trên đ ng du l c nh ng lúc nhàn ưở   ng, suy nghĩ, ơ i các áng văn th

ộ ệ trong n hi n các cu c thuyên chuy n hay du lãm  ả ữ ề ỗ i, ghi nh ng c m t r i và khi v  ng i h i t ữ ể ạ nh ng quan sát thu nh n đ , đ  l du ký.

ố ượ ng sáng tác văn du ký còn gi

ờ ả ữ ượ  đ ừ ế ỷ

ị ụ ế ế S  l ủ ế ậ ế ỷ

ữ ế ạ

ạ ạ ể ạ ủ ố

ế ỷ ữ ễ

ướ ứ ộ

ữ ủ ạ ạ ọ ấ ư

ươ ng Vĩnh Ký, tuy xu t hi n  ủ ệ ạ ề   c không nhi u, ế    th  k  XVIII đ n h t ch  y u t p trung trong kho ng th i gian t ể ể ế   th  k  XIX. Xét m c đích chuy n đi, đ a đi m di chuy n đ n, và ờ ứ   hình th c ch  vi t, có th  t m th i chia văn du ký trung đ i thành ệ ứ ầ   ba lo i: lo i văn du ký c a các s  th n Vi t Nam đi Trung Qu c và ủ ứ ầ ế   đ n gi a th  k  XIX có văn du ký c a s  th n nhà Nguy n sang ữ ạ   i gi a các Đông Nam Á và Pháp; văn du ký c a các nhà nho  đi l ữ ế ằ   c; m t lo i th  ba là văn du ký vi vùng trong n t b ng ch  cái ố ữ Latinh mà ngày nay ta g i là ch  qu c ng  c a Philiphê B nh và   ữ   ệ ở ờ  th i trung đ i nh ng có nh ng Tr nét c a du ký hi n đ i.

ệ ử ầ t Nam n a đ u th  k  XX

ệ ế ỷ ế

ấ ượ t phong ị ề ng, có nhi u giá tr  văn ng và ch t l

ử ọ

ướ ạ phú và đa d ng c  v  s  l ọ h c, s  h c, văn hóa h c.  ớ ạ ở ầ ố 1.2.2. Văn du ký Vi ế ỷ ử ầ B c sang n a đ u th  k  XX, văn du ký ti ng Vi ả ề ố ượ ọ ờ ỳ So v i th i k  trung đ i, i Vi

ể ả ướ ự ẳ

ế ỷ  đ u th  k  XX, s  ng ơ ệ ề ề ạ

ườ ấ ậ ợ ơ ế ầ ọ h t cho vi c công b  và đ c văn du ký. Trên h u h t các

ệ   t ệ   c ngoài nhi u h n h n. S  xu t hi n ạ i h n bao   báo,     đ u th  k  XX ít nhi u đ u có đăng văn du ký và giá   c các áng ề ề ườ ọ ế ậ ượ i đ c ti p c n đ

Nam  đi xa, k  c  đi ra n ệ ủ ấ ả c a báo chí, xu t b n hi n đ i đã t o đi u ki n thu n l ố ờ ế ệ gi ế ỷ ấ ả ở ầ ạ t p chí xu t b n  ủ ả ả c  ph i chăng c a báo chí đã giúp cho ng ệ ạ văn du ký hi n đ i này.

ươ

ế ỷ ườ

ủ ọ ể ề ề ế ơ ế ớ i 1.2.3. Du ký th  gi ệ ườ ớ ng   Đông   nói   chung   thì i   Vi   So   v i   ng t   Nam   và   ph ướ   ỹ ng c i châu Âu và M  trong các th  k  XVIII, XIX, XX đi ra n   ngoài nhi u h n. Các áng văn du ký c a h  k  v  các chuy n đi du

6

ể ướ ứ ề c trên th  gi

ữ ắ ở ế ớ ử ầ ư t ng n nh  văn du ký ừ   i không d ng ế ỷ    ta n a đ u th  k  XX

ị l ch, thám hi m, nghiên c u nhi u n ế ạ ở i  l  nh ng bài vi ấ ả ườ mà th ng xu t b n thành sách (travel book).

ứ ướ c và th  gi ứ ướ ở ệ  Vi t Nam tr

ả ướ ộ ố c cách m ng tháng Tám, đã có r i rác m t s  bài vi

ế

ề ỏ ế ả 1.3. Nghiên c u, phê bình văn du ký trong n 1.3.1.  Nghiên c u văn du ký  ạ Tr ề ộ ề ậ ấ ự ủ ề

ạ ộ ấ ệ

ế ớ i  c năm 1945 ế   t   nh  có n i dung ít nhi u liên quan đ n phê bình văn du ký. M y bài t t n m n đó đ u t p trung nói nhi u v  tính chân th c c a văn vi   ứ ẫ ấ ớ ề i nghiên c u v n r t quan tâm.  du ký, m t v n đ  mà hi n nay gi ế ỷ ử

ầ ề ệ ạ ủ ư ề ả ớ

ự ủ ượ ậ ạ

ề ự ầ ế ủ ư ị ế ợ

i ích c a du l ch (gián ti p nói v  s  c n thi ể i khác đ  mình t

ườ ủ ủ ể ư ấ ị

ề ư   Tuy phê bình văn du ký n a đ u th  k  XX còn khá th a ề   ấ ỏ th t, m ng m nh nh ng nhi u v n đ  hi n đ i c a văn du ký đ u   c ch m đ n, nh : văn du ký và tính chân th c c a nh t ký, đã đ ế ủ ề t c a du ký, v  tính l   ổ   ự ớ ấ  thay đ i), nh t là so sánh v i văn hóa c a ng ề ầ v  tính ch t phiêu l u, thám hi m c a du l ch mà văn du ký c n ghi   ậ nh n, v  du ký và ph  n ….

ờ ụ ữ ứ 1.3.2. Nghiên c u văn du ký ở ệ  Vi t Nam trong th i gian

ậ ỷ ầ hai th p k  g n đây

ờ ộ ượ ớ Trong m t th i gian khá dài, văn du ký ít đ c gi i nghiên

ườ ứ c u phê bình quan tâm.  Cái tôi, con ng

ọ ạ ặ ắ ề ượ ộ i ch  th  chính là m t nét đ c s c mà du   ớ   ộ i c gi

ứ ươ ạ ấ ồ

ủ ể ệ ký đóng góp cho công cu c hi n đ i hóa văn h c, đi u đ ạ ệ t Nam đ ng lo t nh n m nh.    nghiên c u ph ể ớ ứ ớ Trong   th i   k   đ i   m i,   gi

ng Tây và Vi ờ ỳ ổ ố ớ ể ộ

ọ ử ầ ơ ủ ữ

ắ ầ ả , các th  lo i khác nhau. Văn du ký đã b t đ u đ

ể ạ ủ ệ ạ ọ ổ   i   nghiên   c u   đã   chuy n   đ i ệ   ế ỷ đi m nhìn đ i v i văn h c n a đ u th  k  XX, m t cách toàn di n ọ   và đánh giá khách quan h n nh ng đóng góp c a các dòng văn h c, ượ ặ   các tác gi c đ t ể ướ d i đi m nhìn c a quá trình hi n đ i hóa văn h c.

7

ỉ ả ụ ở ạ Ch  trong kho ng ch c năm tr  l

ứ ấ ư ộ ố ượ ở ạ ủ

i nh  m t đ i t ữ ẫ ắ ầ ả ớ ỏ

ắ ầ   i đây, văn du ký b t đ u ứ   ng c a khoa nghiên c u văn có s c h p d n tr  l ọ h c và b t đ u có nh ng chuyên kh o l n nh  dành riêng cho văn   du ký.

ở ướ  n ệ 1.3.3. Nghiên c u văn du ký  Ở c ph

ứ ươ ộ ầ ở ọ c ngoài ứ ng Tây, vi c nghiên c u văn du ký cũng ượ c kích thích b i các

ế ậ ễ ế ướ  các n ộ ự ắ ầ b t đ u khá mu n và m t ph n quan tr ng đ lý thuy t h u th c dân và lý thuy t di n ngôn.

ể ủ ừ Nhìn t

ệ ạ ọ

ể ặ

ế ự ợ ủ ị ớ ề ổ ữ ầ

ố ớ ộ ể

ữ ệ ế ạ ả    quan đi m c a Carl Thompson, văn du ký có  nh ỏ ế ưở ươ ng Tây ng không nh  đ n quá trình hi n đ i hóa văn h c ph   h ươ   ế ộ ề v  nhi u m t, tác đ ng đ n s  hình thành c a ti u thuy t ph ng   Tây bu i ban đ u. Nh ng g i ý này có giá tr  l n đ i v i chúng tôi ệ t Nam và nh ng tác đ ng có th  có khi nghiên c u văn du ký Vi   ể ủ c a nó đ i v i s  hình thành ti u thuy t hi n đ i.

ứ ố ớ ự ế Ti u k t ộ ộ ộ ố

ể ệ ủ ộ ệ ể ứ

ọ ắ ộ ị

ệ ư ộ ị Vi

ề ử ớ ố

ể ệ t

ế ỷ ơ ả ả ạ ươ ế ọ

ng văn h c ph ư ặ ậ ươ ủ

ế ớ ệ i và th

ế ớ ườ ự ủ ệ

ậ i, xâm nh p th  gi ố ớ ng Tây đ i v i th  gi ủ ươ ư

ặ ồ ữ ớ 1.Khái ni m văn du ký có n i hàm r ng, có th  nêu m t s  nét ể ư   ư chính c a n i dung khái ni m nh  đã trình bày ch  khó có th  đ a ra m t đ nh nghĩa ng n g n. ử   ở t Nam có m t l ch s  riêng, nh ng văn du ký n a 2.Văn du ký  ầ ề đ u th  k  XX có nhi u đi m khác v i du ký truy n th ng, nguyên   ễ ả ư  ạ ủ ả ớ ể  m i, di n t nhân c  b n là văn du ký hi n đ i c a ki u tác gi ộ ể ườ ố ớ ủ ớ ưở   i s ng trong ki u xã h i khác ng và c m xúc m i c a l p ng t ưở ữ ả ờ ng Tây.  th i trung đ i,  ti p nh n nh ng  nh h ữ ả ng Tây có nh ng đ c tr ng riêng, ph n ánh 3.Văn du ký c a ph   ể  ế ớ ậ quá trình thâm nh p, phát hi n th  gi ươ   i ph hi n cái nhìn th c dân c a ng i bên ữ ng   Tây.   Tuy   nhiên,   nh ng   đ c   tr ng   c a   văn   du   ký ngoài   ph   ệ   ươ ươ t ph ng Tây cũng có nh ng nét t ng đ ng v i văn du ký Vi

8

ệ ữ ươ ng Tây có

ể ứ ệ ứ

ự ươ ệ ớ   i t Nam và gi Văn du ký n aử

t Nam.   ứ i nghiên c u Vi ề ng Tây có th  khai thác cho đ  tài   ọ ạ ứ ủ ể ệ ứ ế ỷ ế ộ Nam và nh ng kinh nghi m nghiên c u văn du ký ph th  có ích cho nghiên c u văn du ký Vi 4. Các thành t u nghiên c u c a gi nghiên c u ph ầ đ u th  k  XX và ti n trình hi n đ i hóa văn h c dân t c.

9

ƯƠ Ơ Ở Ộ Ế Ễ CH Ủ Ế Ỷ Ầ

ơ ở

NG 2. C  S  VĂN HÓA XàH I VÀ DI N BI N  Ử C A VĂN DU KÝ N A Đ U TH  K  XX ộ ữ ệ ươ ố 2.1. C  s  văn hóa xã h i  ờ ạ ủ 2.1.1. Th i đ i c a nh ng m i liên h  ph ng Đông –

ươ ph ng Tây

ế ế

ữ ữ ố

ủ ả ế ự ự ề ả ầ ỉ

ươ ỡ ộ ộ

ườ ủ c (identity) văn hóa c a ng

ễ   Không có ti p xúc Đông­Tây thì không có nh ng chuy n vi n   du, cũng không có văn du ký và không có nh ng cú s c văn hóa đi vào ộ ộ    xung đ t văn hóa n i dung văn du ký c a c  hai phía Đông­Tây. Và t ẫ ầ    đi u ch nh chính b n thân mình. Nói cách d n d n d n đ n s  t ầ ố ặ ng Tây cũng là m t nhân t khác, cu c g p g  ph    góp ph n hình ế ỷ ệ ở ầ ướ  đ u th  k  XX.  thành căn c i Vi ầ ệ ề ạ t  i giao thông – đi u ki n đ u tiên cho 2.1.2. M ng l

ng ườ ế i vi ướ ử ầ t văn du ký n a đ u th  k  XX

ể ấ ế ỷ ườ

Du l ch theo nghĩa thông th ộ ế

ướ ế ị ị

ị ể ệ ọ ầ ố ng nh t là d ch chuy n trong ể  đi m này đ n m t đi m khác. Đ  có văn du ký,   ụ     quan tr ng hàng đ u là ườ i đi du l ch hay du hành. Vi c đi du l ch ph ố , trong đó, nhân t

ộ ươ ị ừ ể không gian t ả tr c h t ph i có ng ề thu c vào nhi u nhân t ệ ph

ờ ạ ề ế ng ti n giao thông đi l Trong văn du ký t t c  các th i đ i đ u có nói đ n ph

ạ i.  ấ ả ạ ệ

ự ạ ở ươ   ng ế   ti n giao thông. Th i trung đ i, s  h n ch  c a giao thông khi n cho t c đ  ch m ch p, không gian tr  nên dài r ng.

ế ỷ ố ộ ậ ầ

ế ề ờ ạ ư ấ ả H u nh  t ế ế ủ ộ ử ầ ệ

ườ ắ ử ụ ự ệ

ữ ự ệ ề ễ

c ng ơ ề ứ

ề ự ệ ạ ổ

ế ạ i Vi t

t c  các áng văn du ký n a đ u th  k  XX, khi   ể ề ệ   ươ k  v  các chuy n đi, đ u nh c đ n ph ng ti n giao thông hi n ễ   ố ộ ạ ượ i du hành s  d ng. Khi t c đ  tăng lên, s  ki n di n đ i đ ứ ậ ề ra nhi u h n, nh ng suy nghĩ, nh n th c v  các s  ki n di n ra   ỗ ủ ả ơ choán nhi u ch  c a c m h ng th .  ệ ệ ở ộ ỏ bên cha m  đ ấ ầ ở ế ưỡ

m t khía c nh đ o hi u, c n  ng, thăm h i hàn ôn hàng ngày. N u đi xa thì t ượ ư ề ế ấ ạ ị Giao thông hi n đ i còn giúp thay đ i quan ni m v  s  ĐI ẹ ể  ạ ườ   t không ả   c đ o hi u. Nh ng đi u hu n th  này còn ph n ánh ủ c a ng ụ ph ng d ệ ự th c hi n đ

10

ộ ố ộ ả ệ ủ

ả ế ặ

ạ ệ

ị ệ ươ ố ệ ộ

M t đi m n a c n đ  c p là ph ố ữ ầ ề ả ậ

ể ầ ấ ườ ệ i c a ng i Vi

t, thay đ i nh ng đ nh ki n r t  u trĩ v  th ườ ữ ư hoàn c nh giao thông c a xã h i nông nghi p, khi mà t c đ  còn   ứ   ấ ạ r t h n ch  thì kho ng cách không gian đ a lý đ t ra thách th c. ổ Giao thông hi n đ i đã làm thay đ i quan ni m s ng và đi.  ề ậ ệ   ng ti n giao thông hi n ứ   ồ ả ạ đ i đã góp ph n l p nhi u kho ng tr ng trên b n đ  nh n th c ế ấ ấ ề ế  ế ớ ủ th  gi ạ ớ gi ị ấ t ch a xu t ngo i. i bên ngoài khi mà ng i Vi

ổ ệ ờ ố

ọ ấ ậ

ạ ệ

ả ữ

ư ậ ư ự ể

ự ạ

ệ ạ ư ể ệ

ự ồ ạ ủ ườ ọ i đ c, nh ng chính s  t n t ớ ờ ế ế ư ể ề

2.1.3. Văn du ký và đ i s ng báo chí ầ ố   Ai cũng nh n th y báo chí có vai trò quan tr ng hàng đ u đ i ọ ệ ộ   ớ t Nam. Khi văn du ký là m t v i quá trình hi n đ i hóa văn h c Vi ứ ộ   ổ ượ ạ c nh ng thay đ i trong cu c d ng văn báo chí, nó ph i đáp  ng đ ổ ầ ể ủ ố s ng. Nh  v y, do s  phát tri n c a báo chí trong bu i đ u mà văn du   ỏ ầ   ả ký (cũng nh  các th  ký khác) ph i gánh vác vai trò th a mãn nhu c u ể   ậ ượ t cho ti u i c a ký s  l ng i đã t p d ự   ạ ữ i gi a báo chí, ký s , thuy t m i, ki u hi n đ i ra đ i. Quan h  qua l ế  ọ ử ầ ủ ể ti u thuy t có th  xem nh  ba chân ki ng c a văn h c n a đ u th ỷ k  XX.

ẩ ả ưở ị 2.1.4. Các tác ph m d ch và sáng tác có  nh h ế   ng đ n

du l ch và văn du ký ế ấ ứ ộ ả

ử ầ ướ Theo lý thuy t liên văn b n thì b t c  m t sáng tác  nào cũng   ế ỷ c đó. Văn du ký n a đ u th  k

ủ ệ ưở ề ươ ị ả ch u  nh h XX v  ph

ậ ầ ộ

ệ ạ ọ ế ứ   ọ Ho t đ ng d ch thu t văn h c đóng góp m t ph n h t s c ấ   ệ ọ t Nam hi n đ i. V n

ứ ng c a sáng tác đã có tr ậ . ng di n này cũng v y ị ạ ộ ố ớ ự quan tr ng đ i v i s  hình thành văn h c Vi ề ề đ  này đã có nhi u nghiên c u.

ể ả

ượ ể ồ ế ả ả ưở ế ộ

ệ ế

c các ngu n văn b n  nh h ấ ả ườ ậ ợ ế ư ề ể ự ủ ể   Có th  nói, lý thuy t liên văn b n có th  giúp chúng ta hi u ế   ng, tác đ ng đ n văn du ký. N u ư   i, n u nh  giao thông phát ệ ị   t văn du ký thì vi c d ch các tác đ nh  đi u ki n báo chí xu t b n thu n l tri n kích thích s  đi c a ng i vi

11

ộ ẩ ế ư ả

t văn du ký. ế ph m văn du ký hay ti u thuy t phiêu l u cũng tác đ ng đ n c hành vi đi du l ch và vi

ị ễ

ầ ướ ộ ị ử

ộ ố ị ử ủ ế ỷ ủ ử

ỉ ơ ờ ư ị ụ i cũng nh  tôn ch , m c đích c a các t

ộ ố

ạ ỗ ờ c a m i t

ọ ủ ỗ

ế ấ ủ    chi ụ ỉ, m c đích    báo, t p chí đăng văn ề ế ệ: trong th i k  này, s  thay đ i ổ   ờ ỳ ấ 2) V n đ  th  h ế ệ  ầ ư   3) tình hình văn h c c a m i giai    n a đ u th  k  XX di n bi n r t nhanh mà văn du ký có

ế t văn du ký.  ế ỷ ễ ế

ể ự ử ầ ế ỷ ộ ể ế ế ủ 2.2. Di n bi n c a văn du ký  ư ấ ứ ộ ộ   ệ ượ ng văn hóa xã h i Văn du ký, cũng nh  b t c  m t hi n t ả   ế ễ ể nào, có m t l ch s   c a mình. Đ  phác h a di n bi n trong kho ng ế   ờ c h t th i gian n a th  k  c a văn du ký, chúng ta c n chú ý tr ự   ị ế  l ch s  chính tr  xã h i và văn hóa qui đ nh s  ra đ n các nhân t ủ ờ ồ ạ     báo là n i công đ i, t n t ố b  các áng văn du ký.   ự ậ S  v n đ ng c a văn du ký nhìn chung có ba nhân t ố ủ ề ấ v n đ  tôn ch ph i: 1)  ư du ký nh  đã nói;  ấ ễ xã h i di n ra r t nhanh chóng nên chúng ta  c n l u ý các th  h nhà văn, nhà báo vi đo nạ  :  ở ử ầ ự ễ ả ể th  ph n ánh s  di n bi n này.  ế Ti u k t S  xu t hi n, v n đ ng c a văn du ký n a đ u th  k  XX

ủ ố ị ự khác nhau.

ậ ầ

ộ ề ỹ  thu n túy thu c v  k  thu t nh  v n đ ề ề ấ ư ấ ộ

ậ ệ ấ ề ố ủ ch u s  chi ph i c a nhi u nhân t ữ ố Có nh ng nhân t ấ ả ấ ề ệ ố ụ ố ỉ

ề ư ữ ề ọ ộ

ườ ế ộ

ộ ữ ề ế ệ ấ ế ủ ự ồ ạ ộ ậ i vi t y u c a s  t n t

c tính t ặ ườ ướ ủ ạ

c đ ươ ọ ươ ẫ ọ ng Tây. Các ch

ữ ậ ả

ẽ ố ớ ạ ử ầ ạ ọ

ề  ữ   giao thông, in  n xu t b n , có nh ng v n đ  v  văn hóa xã h i, có ớ  thu c v  h  th ng báo chí v i các tôn ch , m c đích khác nhân t   ấ   ấ  duy văn h c, và có nh ng v n nhau, có nh ng v n đ  thu c v  t ể ể   ố ề  đó đ  hi u t. Phân tích các nhân t đ  thu c v  th  h  ng ượ ộ ả   ư i b  ph n văn du ký nh  là m t s n đ ệ   ẩ ng hi n ph m đ c thù c a giai đo n văn h c đang trên b ế ạ   ng ti p theo đ i hóa, theo hình m u văn h c ph ủ   ủ c a lu n án s  ph i trình bày ý nghĩa, vai trò, nh ng đóng góp c a ế  ệ văn du ký đ i v i văn h c đang hi n đ i hóa giai đo n n a đ u th ỷ k  XX này.

12

ƯƠ Ế Ỷ Ộ Ử Ầ CH NG 3. N I DUNG VĂN DU KÝ N A Đ U TH  K  XX Ọ Ạ

VÀ HI N Đ I HÓA VĂN H C ườ ậ i khác” Ệ ứ ề ứ ớ ế ằ 3.1. Nh n th c v  “ng i nghiên c u ph Gi

ươ

ệ ọ ễ ộ

ể ạ ớ ộ ế ớ ạ   ể ng Tây cho r ng ti u thuy t hi n đ i ể ủ ờ   ng Tây hình thành v i s  ra đ i và phát tri n c a văn h c du ph ể ị l ch, m t th  lo i văn h c ghi chép các cu c thám hi m, vi n du,   ươ ể tìm hi u và gi i bên ngoài th  gi i thi u th  gi i ph

ệ ề ươ ớ ự ọ ế ớ ế ừ Chúng ta  đ u bi

ng Tây.   ổ ế ị ớ ấ ươ t Hoài Thanh t ng có câu nói n i ti ng “S ộ ng Tây là cu c bi n thiên l n nh t trong l ch s  Vi

ử ộ

ệ ế ế ế ờ ươ ề ớ ế ỷ ấ ủ

ộ ớ

ử ầ ế ỷ ả

i khác” mà chúng tôi mu n đ  c p

ố ề ậ ở ề ủ ộ

ườ ề ộ ớ ộ ượ ứ ệ ố i khác đ c gi

ng khi chúng ta soi vào chúng ta s  t

ớ ự ể ườ ớ i khác chúng ta m i t

ớ ủ ộ ộ ỡ

ự  ệ   ỡ ặ g p g  ph t ừ ấ    m y m i th  k ”. Ti p xúc văn hóa Đông­Tây là m t trong Nam t ấ ữ ạ   nh ng v n đ  l n nh t c a th i hi n đ i. Trong cu c ti p xúc này, ườ ể ạ   ấ ớ ứ ề ậ i khác” có ý nghĩa r t l n. So v i các th  lo i nh n th c v  “ng ấ ộ   ệ khác, văn du ký Vi t Nam n a đ u th  k  XX ph n ánh rõ nh t n i ệ    đây dung này.  Khái ni m “ng ườ ữ i thu c v  m t ch ng t c khác, mang n n văn hóa là nh ng ng   ư ộ   ườ i nghiên c u quan ni m gi ng nh  m t khác. Ng ơ   ẽ ự ể ươ ấ t m g  hi u mình. Nói đ n ơ ả    hi u mình. gi n h n, khi so sánh v i ng ạ   ệ ờ ộ ặ Cu c g p g  Đông­Tây chính là m t n i dung l n c a th i hi n đ i vì th . ế

ườ ố ớ i Pháp và văn hóa Pháp

ườ

ề ế ế ườ ng Đông, ng ỉ t Nam ch  nhìn h

ự ứ ộ ế

ở ủ ươ ế ọ

ươ ườ ng   Tây.   Nh ng   ng

ng Tây, đ c sách v  c a h , có kh ữ i   này   nh ữ t ngôn ng , c a ph ườ ươ ể i   ph ng Vĩnh Ký đã hi u đ

ượ ầ ệ ả ạ 3.1.1. Cái nhìn đ i v i ng ứ ộ ả   Có nhi u m c đ  ti p xúc văn hóa khác nhau. M c đ  gi n ươ ấ i ph ng Tây, trong đó có   ọ ở  ệ i  Vi ơ M c đ  ti p xúc sâu h n là   ả  ọ ư  c  nh ng lý do   ạ   ng Tây có s c m nh và c n ph i hi n đ i

ứ ộ ể ế ươ ứ ộ ế ề ơ đ n nh t là ti p xúc b  ngoài. Khi ng ươ ườ i  Pháp, đ n ph ng ề ữ nh ng gì tr c quan b  ngoài cho phép.  ữ ủ ta bi ớ ế năng   giao   ti p   v i   ng ộ ườ ễ ng T , Tr Nguy n Tr ươ ế sâu xa khi n cho ph ọ ỏ hóa, h c h i ph ng Tây đ  ti n b .

13

ể ừ

ứ ộ ấ M c đ  cao nh t là v a hi u bi ể ể ư ưở ế ế ừ ự ế ố t

ươ

ế ạ ộ ữ ọ   t ti ng nói, ngôn ng , đ c ầ   ng và văn hóa, v a tr c ti p s ng trong b u ộ ủ ủ   ế ng Tây.   Chuy n đi Pháp c a ổ   ứ t sâu, t ng

ỳ ứ ộ ự ể ứ ể ậ sách báo đ  hi u t không khí văn hóa xã h i c a ph Ph m Qu nh là m t minh ch ng rõ ràng cho s  hi u bi ọ ợ h p các m c đ  quan sát, đ c hi u và nh n th c khác nhau.

ề ứ ể ậ i Vi

ậ ạ

ẫ ể ề ế ậ ạ ườ ệ i Vi

ủ ng c a ng ậ ệ ướ Quan sát văn hóa n

ế i khác”, s  hi u bi ắ t sâu s c “ng

ườ ệ ế ự ế ủ

ự ể ề ấ ườ ứ ậ ả ứ ộ ế   Chúng ta có th  so sánh n i dung và m c đ  ti p xúc văn ủ ườ ệ ự ườ i khác c a ng t qua   hóa Đông­Tây, s  nh n th c v  ng ậ ở   ị ứ ủ ệ Tây hành nh t ký   Thu t chuy n du l ch  c a Ph m Phú Th  và   ủ ỳ ạ Paris cùng Pháp du hành trình nh t ký  c a Ph m Qu nh. T  đó có   ư ưở t.   t th  suy ng m v  ti n trình hi n đ i hóa t ầ   c khác mà thâm nh p sâu vào ph n văn hóa tinh th n ầ uyên áo nh  h i h a, điêu kh c là đ t đ n m c ạ ế ắ ứ   ư ộ ọ ộ ể ạ   ư ế t này nh  Ph m đ  hi u bi ộ   ầ ỳ Qu nh nói, có quan h  đ n s  ti n hóa v  tinh th n c a dân t c. ờ   i th m đ m trong du ký th i C m h ng nhìn ta, nhìn ng

này.

ề ườ 3.1.2. Cái nhìn v  ng ệ Trong văn du ký Vi ợ i Hoa ử ữ ườ ầ ấ ứ ề

ạ ạ ệ ệ ủ ườ i Vi

ườ ườ ườ i Vi i Vi

ố ả ể ổ ể

ế ạ ư ả ồ

ể t c  b n gi a văn du ký n a đ u th

ử ầ ở ể ạ

ư ộ ộ ệ ạ

ạ ượ i đ ệ ế ỷ ở ầ ả   ế ỷ t Nam n a đ u th  k  XX, hình  nh ậ ề i Hoa cũng g i cho chúng ta nh ng v n đ  nh n th c v  các   ng ế   ộ t trong giai đo n hi n đ i hóa. N u dân t c khác c a ng ệ ự ư ờ    hào vì văn hóa không thua kém t t nh  th i trung đ i, ng ệ ố   t nhìn ng i Hoa trong b i c nh so Trung Qu c thì nay, ng ế ự  thay đ i đ  phát tri n, tâm sánh văn hóa Đông­Tây, trong tâm th  t   ấ ủ   th  c nh tranh sinh t n, b o ch ng, ch n h ng dân khí, khai dân ế  ữ ệ ơ ả ộ trí. Đây là m t đi m khác bi ữ ỷ ạ  th  lo i nào, k  XX và du ký văn xuôi ch  Hán trung đ i. Không    ế   ể ả ộ i rõ nh  trong văn du ký.  Vì th , c chuy n t n i dung này l ủ chúng tôi quan ni m đây cũng là m t n i dung c a hi n đ i hóa   văn hóa đ u th  k  XX mà văn du ký có đóng góp.

14

ộ ậ ứ ề Nh n th c v  ng

ả ắ ườ ể ệ

ườ ở ầ ộ ề ứ ề ườ ệ nhìn l đ u th  k . Nói v  ng

ề i Pháp, vì th  cũng là m t ph n c a ch ớ ế ỷ ề ướ ở ầ c

ườ ế ỷ ườ ế ỷ ứ đ u th  k  XX, đi u mà gi ọ ử ầ

ớ ơ ị

ộ ấ ề ứ ủ ả ạ ủ ế ậ ệ

ộ ế ủ ự ư ạ

ộ ộ

ư ứ

ộ ể ự ầ ứ ớ

ư ề ả ẻ ườ i khác, k  khác đ  t ớ ườ ớ

ứ ứ ớ ớ

ủ ầ ộ ắ ấ ướ ọ ề ế ỷ ệ

ệ ồ ợ ủ

ề ạ ư ắ ả

ề ạ

ầ ề ạ ỉ ả

ầ ướ ệ ủ ả ự ướ ườ i Tây mà c  s  thua thi t c a ng c ng

ứ ấ ấ ườ ướ ậ   ạ i Hoa là m t khía c nh khác trong nh n ậ ầ   i khác, th  hi n m t nhu c u xác l p b n s c văn hóa th c v  ng ể ự ạ i mình, i Hoa là đ  t   Vi t Nam  ủ  ầ ủ ộ ế không khác gì nói v  ng ọ   ứ i nghiên c u văn h c nghĩa yêu n ế   ỏ ng b  qua. Nghiên c u văn h c n a đ u th  k  XX, cho đ n th ớ   i nghiên c u ch  y u t p trung vào m ng văn th  k ch v i nay, gi ự ấ ữ   nh ng v n đ  ch  nghĩa hi n th c, nh n m nh các n i dung phê  duy văn phán xã h i th c dân phong ki n, ch  nghĩa lãng m n, t   ọ ả ọ    chân… nh ng h u nh  lãng quên m t n i dung quan tr ng h c t ể ệ   ắ ả là ph i nghiên c u ý th c v  b n s c văn hóa dân t c th  hi n ả ỉ   trong cái nhìn so sánh v i ng  ph n t nh. i Pháp, văn hóa Pháp, là cái Song song v i cái nhìn so sánh v i ng   ườ   i nhìn c a t ng l p trí th c Tây h c, có ý th c so sánh v i ng ạ   c ta, c nh Hoa, m t s c dân đã hi n di n nhi u th  k  trên đ t n ượ ề c trí tranh thu vét bao nhiêu ngu n l   i c a ta, đi u đã không đ ệ ạ   ứ th c nho sĩ quan tâm. C m h ng v  c nh tranh,  u th ng li t b i ế ỷ   th m nhu n vào nhi u áng văn du ký giai đo n đ u th  k  XX. ấ ạ ủ   ồ c th t b i c a V n đ  c nh tranh sinh t n không ch  n y sinh tr ườ ng   i Nam tr i Nam tr ườ c ng i Hoa.

ườ i Chăm

ướ ừ ế ắ

3.1.3. Cái nhìn ng ớ Còn nh , các nhà nho yêu n ư ọ c đã t ng nh c đ n ng ố ả

ồ ư ẩ ữ ườ   i ề  t b i. Văn du ký giai đo n này   ế   i Chăm, văn hóa Chăm ti p t v  ng

ủ ạ

Chăm (x a g i là Chiêm Thành, hay Chàm) khi mu n c nh báo v ắ ạ c nh tranh sinh t n,  u th ng li ế ề cũng có nh ng tác ph m vi ụ t c m ch suy nghĩ c a các nhà nho đ u th  k .  ướ ệ ạ ườ ầ ạ ế ỷ ủ ư ộ ng lãng m n ch  nghĩa nh  m t nét ọ ệ 3.2. Khuynh h ạ ủ hi n đ i c a văn h c ạ ắ ớ ư ể ạ 3.2.1. Lãng m n g n v i phiêu l u, m o hi m

15

ọ ạ ệ ế ệ

ả ủ ủ Trong ti n trình hi n đ i hóa văn h c Vi ưở

ươ ứ ớ ị

ề ứ

ơ ớ ượ ủ ư ư ạ ặ c   gi ng   Tây   là   đi u   đã   đ ệ ớ ế ự ự ữ ượ  l c chú ý, m c dù tr

ạ   t Nam giai đo n ạ ủ ế ỷ ử ầ   ng c a ch  nghĩa lãng m n c a văn n a đ u th  k  XX ,  nh h ẳ ượ ọ   i   nghiên   c u   kh ng   đ nh. h c   ph ủ ế ư Nh ng các nhà nghiên c u hi n m i ch  y u khoanh vùng nghiên   ầ   ứ c u vào th  m i và ti u thuy t T  l c văn đoàn. Văn du ký h u nh  ch a đ   ng lãng m n c a văn du ký không nh .ỏ

ọ ữ

ẫ ử ộ

ể ể ượ ự ủ ủ ầ

ự ế

ệ ự ủ ề ữ ộ ố ọ ễ ấ ạ ấ

phá th  gi ầ ộ ố ộ ế ỷ ể ả ị

Đi xa, xem nh ng nguy hi m, tai h a là nh ng th  thách ấ c s  nhàm chán là m t trong h p d n, làm cho cu c s ng tránh đ   ạ   ữ nh ng bi u hi n quan tr ng hàng đ u c a ch  nghĩa lãng m n. ế ớ   i, Tính tích c c c a nó d  th y: khuy n khích s  khám  ể ư   ớ ữ , nh ng vùng đ t m i. Tinh th n phiêu l u tìm hi u các n n văn hóa l ả  ể ắ ặ ấ ầ đ y ch t lãng m n này có th  b t g p trong văn du ký m t s  tác gi ử ầ   C m giác nguy hi m thêm ý v  cho cu c phiêu n a đ u th  k  XX.  l u. ư

ọ ạ ủ ộ ủ Nhìn t

ầ ắ ừ ừ ế ỷ  th  k  XVIII, chúng ta có th  nói văn du ký Vi ế ỷ ủ

ạ ự ể

ấ ạ ọ

ụ ắ ọ

ề ể ạ ặ

ố ơ ự ệ ư ệ ạ t h n vi c chuy n t

ạ ơ góc đ  c a ch  nghĩa lãng m n trong văn h c du ể ị   l ch Anh t t Nam ử   n a đ u th  k  XX cũng có màu s c lãng m n.   Ch  nghĩa lãng ạ ộ m n trong nghĩa này rõ ràng là m t đi m tích c c, nó làm giàu cho   ư ệ   ủ ch  nghĩa lãng m n nói chung trong văn h c, nó c p cho ta t  li u ọ ị ể   đ  kh c ph c cách nhìn chính tr  hóa văn h c, xem văn h c lãng ạ m n là thoát ly, tiêu c c. M t khác, v  th  lo i, chính văn du ký   ể   ể ả ộ ả đ m nhi m t i n i dung phiêu l u, m o hi m ố ơ t t h n th  lãng m n.

ớ ưở 3.2.2. Văn du ký v i cái nhìn lý t ộ ố   ng hóa cu c s ng

thôn dã và ch t hoài c ớ ệ ạ ề ớ

ộ ố ớ ộ ố Quay l ng v i cu c s ng hi n t c lý t

ồ ị ơ ơ ạ ủ i xô b , quay v  v i quá ủ ậ   ng hóa, v i cu c s ng bình d  n i s  cùng th y t n ọ   ộ t ph  th   n ào, đó cũng là m t nét lãng m n c a văn h c

ấ ư ưở ố ị ồ ử ầ ế ỷ ứ ượ kh  đ ệ xa bi ệ Vi t Nam n a đ u th  k  XX.

16

ấ ố Tuy nhiên, đi u chúng tôi mu n nh n m nh

ạ ề ấ ị ạ ươ ủ ộ

ư ắ ờ

ự ờ ở  đây chính là ề ng v  các di tích, nét lãng m n nh t đ nh c a các cu c hành h danh th ng nh  là đi tìm không gian và th i gian bên ngoài không ố ệ gian và th i gian hi n th c đang s ng.

ụ ữ ế ề ụ ữ t văn du ký

ộ ữ ế ề ụ ữ t v  ph  n   ấ

ề ươ ệ ề ệ ạ ộ ấ ủ ễ ể

ứ ề ữ ồ ạ ị ề

ụ ữ ưở ủ ớ

ẳ ề ớ ự ị ả ươ ế ỷ ừ ữ ệ

ọ ớ ế

t Nam t ọ ứ ữ ề ủ ộ ề ọ

3.3. Văn du ký v  ph  n  và ph  n  vi 3.3.1. Văn du ký vi ọ   M t trong nh ng d u hi u rõ nh t c a hi n đ i hóa văn h c ng Đông chính là ý th c v  n  quy n. Đi u đó d  hi u. Xã h i ph   ụ ữ ị  ườ hàng ngàn năm t n t i ph  n  b i  trong văn hóa nam quy n, ng ủ ọ ị ạ   ố ớ ề ố i th ng tr , quy n s ng và quy n bình đ ng c a h  b  h n nam gi ọ ệ ạ ộ ắ ế ch . Hi n đ i hóa văn h c dân t c g n li n v i s  thay đ i trong cái   ứ   ộ ố ớ ng c a ý th c nhìn đ i v i ph  n . M t cái nhìn m i ch u  nh h ở ả ề ề ữ ng Tây đã n y n  trong v  n  quy n trong văn hóa và văn h c ph   ữ   văn hóa và văn h c Vi  gi a th  k  XIX nay có thêm nh ng ẻ ể bi n chuy n m i m , quan tr ng. Văn du ký có đóng góp riêng trong   ệ   quá trình hình thành ý th c n  quy n c a toàn b  n n văn h c hi n ạ đ i hóa.

ở ướ  n Trong du ký ghi chép

ạ ợ

ỳ ế ỷ ề ệ ổ ộ ề ề ấ

ề ặ ướ ạ ấ ữ ủ   c ngoài thì nh ng quan sát c a ử   ọ ở Ph m Qu nh cũng g i m  cho văn hóa và văn h c Vi t Nam n a ầ ơ   ộ ề ữ đ u th  k  v  nhi u v n  đ  n  quy n trên m t ph  r ng h n ọ ữ nh ng v n đ  đ t ra trong văn h c lãng m n trong n c.

ậ ề

ấ ớ i vi

ụ ữ ệ ạ ủ ệ ệ ạ

nam gi ữ ạ ụ ữ ọ

ả ả ề ấ ề ư ệ ạ ế ư ề ậ ể ạ ủ

ủ ư   Văn du ký v  ph  n  tuy ch a ph i th t phong phú song ế ề ụ  t v  ph cũng cho th y cái nhìn hi n đ i c a các tác gi ữ ữ ề  ạ n . Cái nhìn hi n đ i phát hi n nh ng v n đ , nh ng khía c nh v ồ   ạ ườ i ph  n  mà văn h c trung đ i ch a h  ch m đ n, và đ ng ng ọ ờ th i trong các th  lo i khác c a văn h c hi n đ i cũng ch a đ  c p.  ụ ữ 3.3.2. Văn du ký c a ph  n

17

ươ ế ỷ

ị ế ề ụ ữ t Nam, ng Vi

Trong văn du ký ph ộ ậ Ở ệ ằ ế ườ ệ ượ ớ ụ ữ   ng Tây th  k  XVIII­XIX, ph  n  đã   t v  các i ph  n  đi và vi ư ừ   ẻ ng m i m  ch a t ng

ấ ạ ọ

ủ ế ế đi du l ch đ c l p.  chuy n đi b ng văn xuôi du ký là hi n t th y trong văn h c trung đ i.  Văn du ký c a tác gi ả ữ ướ  n  tr

ỏ ả ủ ể

ộ ệ ầ ườ

ố ườ ố

ở ộ

ợ ụ ữ ọ ố ữ

ồ ể

ộ ệ ệ ữ ế ị

ộ ụ ữ i ph  n  Vi ộ

ồ ấ

ộ ề ườ

ữ ệ ấ

ọ ự ớ ủ i ph  n ữ ộ ị

ệ   c h t là k t qu  c a vi c ả   ư ụ ữ ườ i ph  n  đi­đi ra kh i nhà, đi xa hay g n nh ng đ  có tr i ng ệ ụ ữ ữ ủ   t Nam i xã h i. Nh ng ng nghi m c a con ng i ph  n  Vi ọ ữ ố ề   truy n th ng v n s ng trong nh ng không gian khép kín, g i là ủ   ơ khuê phòng, khuê các. M  r ng h n, h  s ng trong không gian c a ư   ườ i ph  n  trung l u cánh đ ng quê, dòng sông, ch  quê. Nh ng ng ụ  ư ồ có th  đi xa theo ch ng làm quan  đây đó, nh ng trong th  ph ả ườ t Nam đi du l ch xa thu c. B n thân vi c nh ng ng   ẹ   ậ ề ư ưở ộ ướ ng xã h i. Nhi u b c cha m , c đ t phá trong t đã là m t b  t ệ   ọ ầ ườ ề ề i ch ng đã th y c n tôn tr ng quy n đi, quy n hi n nhi u ng ụ ữ ệ   i ph  n  đi du di n trong không gian xã h i ngoài gia đình. Ng ạ ủ ệ ị ộ l ch là m t trong nh ng d u hi u quan tr ng c a hi n đ i hóa xã   ụ ữ  ữ ấ ườ ộ ư h i. Nh ng văn du ký đã cho th y có th c nh ng ng ề   ủ ạ ớ ể ki u m i đi du l ch. M t khía c nh m i c a ch  nghĩa n  quy n ầ ượ c n đ

ễ ỳ ị

ủ ố ớ ỳ ấ ượ ấ ạ ọ

ườ ộ

ụ ữ ẻ ổ ề ộ ố ệ K  r t có ý nghĩa đ i v i văn h c hi n đ i. Ít nh t, ta có đ cái nhìn so sánh Nam­B c c a m t ng ụ ữ có t ư ưở  t

ắ ủ ề ụ ữ ạ ề ề ấ

ữ ề ạ ả ộ ị

ổ ự ự ữ ấ ắ ộ

ụ ữ ặ ẩ ấ

c phân tích.  ắ   ế Chuy n đi c a cô gái Nam K  Nguy n Th  Kiêm ra B c ộ   ệ c m t ế   i ph  n  tr  tu i, tân ti n, ng hi n đ i v  quy n ph  n  và v  cu c s ng nói chung.     Nh ng v n đ  ph  n  nêu lên trong văn du ký, do các tác  đi nhi u, thay đ i không gian văn hóa trên ph m vi đ a lý r ng,   gi ị  ả là nh ng gì th c s  tác gi  tai nghe m t th y, nên có m t giá tr ư  ề ớ riêng, khác v i các v n đ  ph  n  đ t ra trong các tác ph m h c u. ấ

ể ế Ti u k t

18

ọ ạ ạ ệ t Nam giai đo n n a đ u th  k

ồ ệ ươ ệ ề ử ầ ề

ệ ư ể ạ ắ ng di n, nhi u xu h ứ ể ạ ư ấ

ể ớ ư ấ ả

ữ ệ ế ỷ ả ạ ọ ộ

ủ ạ ầ ư

ổ ậ ượ ề ủ ứ ề ạ ủ ệ

ấ nhu c u t

ầ ự ị ứ ữ

ả ữ ả ớ ế ỷ  Hi n đ i hóa văn h c Vi ướ ộ   ng. XX là m t quá trình bao g m nhi u ph ể ạ ư  Văn du ký là th  lo i văn xuôi trung gian đ ng gi a các th  lo i h ế ấ c u nh  truy n ng n, ti u thuy t và th  lo i phi h  c u nên có   ộ   nh ng đóng góp riêng so v i m ng sáng tác h  c u trong công cu c ộ   ử hi n đ i hóa văn h c dân t c n a đ u th  k  XX. Ba m ng n i c xem nh  là đóng góp c a văn du ký dung ch  đ o, n i b t đ   ạ ệ ườ   ậ ọ cho di n m o c a  n n văn h c hi n đ i là  nh n th c v  “ng i ạ ủ   ể ổ ể ừ  thay đ i đ  phát tri n; tính ch t lãng m n c a khác” t ủ   ể ệ ứ ả c m h ng du l ch và ý th c n  quy n th  hi n trong văn du ký c a các tác gi ề ủ i và văn du ký c a chính các tác gi nam gi n .

19

Ệ ƯƠ Ạ Ệ Ế Ỷ

ạ ệ Ậ NG 4. NGH  THU T VĂN DU KÝ VI T NAM  CH Ọ Ệ Ầ Ử N A Đ U TH  K  XX VÀ HI N Đ I HÓA VĂN H C Ở ươ  ph ể ứ ớ ọ i nghiên c u ph ậ ng Tây. Gi ế ỷ ấ ổ ế ư ế ậ t th , nh t ký, t s  sau:  vi

ớ s   đó   đ ứ ượ c   gi ầ ế ư ể ờ ủ ế ạ ủ ể ươ ề ế ệ ự   ng Tây, văn du ký có đóng góp quan tr ng cho s  ra ươ ờ ủ ươ   ế đ i c a ti u thuy t hi n đ i ph ng ử  Tây nh n th y trong văn du ký các th  k  XVI, XVII và XVIII s ự ự  ứ ự ự ố ụ d ng ph  bi n b n hình th c t  s ấ ự ự ứ ể ứ  s  ngôi th  ba và các hình th c không đi n hình ngôi th  nh t, t   ư ố ứ   ạ ứ ự ự i   nghiên   c u nh   đ i   tho i.     Các   hình   th c   t ị  ẩ ề ả ươ ng Tây xem nh  là các n n t ng thi pháp c n thi t chu n b ph ở  ệ ự cho s  ra đ i c a ti u thuy t hi n đ i. Nói cách khác, văn du ký  ng Tây là hình thái ti n thân c a ti u thuy t hi n đ i.   ph ế ệ

ể ng Tây, ti u thuy t Vi ủ  n n t ng c a văn h c t ậ ế ể ạ ệ   t Nam hi n ọ ự ự ươ    s  ph ng ế ừ    văn t ti u thuy t t ươ ớ ọ Khác v i văn h c ph ừ ề ả ữ ạ đ i hình thành không nh ng t ỹ ế ự Đông mà còn ti p thu tr c ti p các k  thu t vi ọ h c ph ế ng Tây. ả ự ử ầ ươ 4.1. Thi pháp t th c trong văn du ký n a đ u th  k ế ỷ XX ố ướ ớ ủ T  th c là m t xu h ở ộ ệ ả ự ứ ữ ế ỷ

ng m i c a văn xuôi qu c ng  Âu   ử ầ    giai đo n n a đ u th  k  XX. ả duy và thi pháp t ự ổ ộ ạ ạ hóa – cũng t c là hi n đ i hóa ­  ấ ư ễ Theo nghĩa đó, chúng ta d  dàng quan sát th y t th c n i tr i trong văn du ký n a đ u th  k  XX. ề ệ ự ế ỷ ạ ả ạ ự ệ ờ ố ư ự ệ ứ ộ ủ ụ ụ ứ ụ ộ ố ẵ ự ự ủ ứ ủ ề ề ế ỉ ỉ ớ ề ệ ử ầ ề 4.1.1. Hi n th c nhi u chi u, đa d ng, phong phú  Văn du ký trung đ i không ph i không quan tâm ghi chép   ườ   các s  ki n c a hi n th c đ i s ng. Nh ng các ghi chép th ng ị ằ ằ   nh m ph c v  cho m t m c đích đ nh s n nào đó ch  không nh m ệ ậ   nh n th c khách quan cu c s ng hi n th c trong s  phong phú, đa ướ ậ ạ i hình th c nh t ký c a các d ng, nhi u chi u c a nó.  Du ký d   ả   ể ề ứ ầ s  th n n u có ghi chép t  m  các đi u quan sát là đ  báo cáo, gi i trình v i tri u đình v  ti n trình làm vi c. ệ

ề ế ự ả ự  th c đòi h i tính c  th , chi ti ả ư ế ạ ớ ượ ệ 4.1.2.  Hi n th c hi n ra qua các chi ti ả T  chân hay t ượ c miêu t ế t ụ ể t không xa l ỏ ể ả  chi ti . T  duy k , t ố   ế ủ t c a đ i    v i văn du t ng đ

20

ả ế ỷ ử ầ ả ắ ế ỷ ụ ượ ủ ẩ ạ c nh c a du ký trung đ i. ký n a đ u th  k  XX. T  không gian phong c nh trong văn du ký ề ử ầ c tính n a đ u th  k  XX cũng có nhi u tác ph m kh c ph c đ ướ ệ ủ c l ệ ả ả ự ể ệ ệ ể

ề ớ s  hi n đ i, h ự ự ệ ọ ấ ư.  ế  ử ầ  s  ch  y u c a văn du ký n a đ u th ị ẳ ng v  kh ng đ nh   ườ   i    ngôi ướ ạ ề ứ ộ ứ ề ở c a vi c t 4.2. S  th  hi n cái tôi ứ ể 4.2.1. Các hình th c k  chuy n trong văn du ký  ệ ở ứ ấ  ngôi th  nh t ­ K  chuy n  ậ ứ ­ Hình th c nh t ký trong văn du ký  ế ứ ­ Hình th c vi t th ứ ự ự ủ ế ủ ả C  ba hình th c t ạ ắ ề ỷ k  XX đ u g n v i thi pháp t ị ế ủ ệ v  th  c a cái tôi cá nhân  trong văn h c  hi n đ i nói chung. Ng ệ ứ ể ả ệ ể k  chuy n trong c  ba hình th c k  chuy n đ u xu t hi n  ậ ứ ấ th  nh t và đ u có hình th c nh t ký ệ ở  các m c đ  khác nhau. ả ề ọ ừ ả ự  t ị ứ ế ẫ ệ 4.2.2. Các tr i nghi m và khám phá cá nhân  ệ ỉ ể   Văn du ký không ch  k  chuy n mà đi u quan tr ng là tác  phân tích tâm lý b n thân, trong ch ng m c nào đó, văn du   ả    t du ký h p d n và quan ự ủ ộ ấ ế ớ ộ ườ i  vi ự ệ ủ ọ ả gi ệ ộ ủ ố ự ký có nét c a m t cu n t  truy n. Cu c du l ch c a n i tâm tác gi ủ ả hay b c tranh tình c m c a ng ớ tr ng ít ra là ngang hàng v i các s  ki n c a th  gi i bên ngoài.

ộ ố ỉ ẩ ế ệ ủ ậ ộ ứ ế ề ệ ự ọ ạ ể ế ỷ ế ấ ử ố ầ ữ ữ ư ố ờ ạ ầ ượ ể ấ ẫ ở ồ ở ờ ợ ư ệ ữ 4.3. Ngôn ng  văn du ký  ồ ừ Sách s  sang ổ ữ ữ   Văn du ký ch  qu c ng  có c i ngu n t ề ế   ủ chép các vi c  ệ (năm 1822) c a Philiphê B nh. Nh n xét v  ti ng ệ   t t c a tác ph m này, Thanh Lãng đã nói đ n m t th  ti ng Vi Vi ế   ầ ròng , thu n túy Vi t t. Đi u đáng chú ý trong khu v c văn h c vi ờ ữ ằ b ng ch  Nôm th i trung đ i, văn xuôi r t kém phát tri n.  ệ   t   trong   văn   du   ký   n a   đ u   th   k   XX   đã   có Ti ng   Vi ổ ượ ậ t b c. Văn xuôi qu c ng  đã mau chóng hình   nh ng thay đ i v ộ ườ   ể thành trên báo chí, trong đó có th  xem văn du ký nh  là m t tr ng ễ ể   ạ đào t o, trau d i qu c văn. Các báo chí ra đ i hàng lo t và d  hi u ế ứ ớ   c báo tr  nên h t s c l n. nhu c u bài v  hay, h p d n đ  bán đ ắ   ư ấ Trong khi ch  đ i các sáng tác văn xuôi h  c u nh  truy n  ng n

21

ể ể ấ ế ẩ ẫ ỳ

ố   ạ hay ti u thuy t đăng dài k  thì lo i tác ph m có th  h p d n đ i ớ v i công chúng chính là văn du ký. ề ữ ể ớ ạ ữ ả Xét v  ngôn ng , có th  chia ra ba lo i văn du ký v i ba  văn du ký có phong cách ngôn ng  khác nhau. Các tác ạ ả ọ ộ ả ả lo i tác gi gi Nam B . Tây h c và các tác gi ể ậ ệ ươ

nhà nho duy tân, các tác gi ế Ti u k t Xét v  thi pháp và các ph ế ỷ ử ấ ả ự ả hai v n đ    là t ệ ự ệ  th c, t duy t ề ễ ờ ủ ử ầ ế ứ ườ ươ i đ ứ i nghiên c u hi n nay cũng xác nh n. ả ự ể ả ệ ồ T  th c bao g m vi c k , t ỉ ng đi vào chi ti ệ ả ự ề ỉ ụ ể ượ ướ ơ ớ ự ệ ề ng di n ngh  thu t khác, văn   ầ ạ ọ   du ký n a đ u th  k  XX đóng góp vào s  hi n đ i hóa văn h c ự ể  ư ấ ở ổ ậ  chân và s  th n i b t nh t  ệ ề ấ   hi n,   khám  phá,  trình  di n cái  tôi.  Đây  chính  là   hai   v n  đ   mà ế ỷ ữ nh ng ng   ng th i c a n a đ u th  k  XX h t s c quan tâm ậ ớ và gi ế ỉ   theo h t, t ọ    th c bao ộ   c m t hi n th c khách quan r ng l n, đa chi u, phong phú ộ ơ ế ệ ậ m , c  th . Không ch  có v y, quan tr ng h n là vi c t quát đ ứ ch  không đ n tuy n. ả ộ ộ Cái tôi cá nhân mà các tác gi ị ả

ơ ộ ả ự ế ặ ế ầ ủ ộ

ộ ị ặ ở ả ị ữ ọ i (nam hay n ), đ a v  xã h i, tu i tác, h c v n… cũng nh ử ạ ổ ị ị ị ụ ể ạ ị văn du ký b c l  trên hành   ấ ự ư   khám phá vì các c m xúc và suy t trình du l ch mang tính ch t t ả ờ ệ ấ ỉ ướ ả ở   c c nh đ i, c nh thiên nhiên, ch  có c  h i n y n , xu t hi n tr ấ   ứ ệ ở ướ ườ ể ộ  ngôi th  nh t i k  chuy n   xã h i. Cái tôi là ng tr c th c t ư   ư ế ậ ế ứ ặ ự ướ t th  nh ng t nh t ký, vi i ho c hình th c vi tr c ti p ho c d ạ   ự ể ữ ạ ả ộ ề  tình. S  đa d ng đ u c n có m t tác đ ng c a ngo i c nh đ  tr ị ự  ế ỷ ầ ạ ủ c a cái tôi trong văn du ký giai đo n n a đ u th  k  XX ch u s ủ ể ủ ự ị qui đ nh m t m t b i b n thân s  đa d ng c a ch  th  du l ch xét   ư  ấ ộ ề ớ v  gi ả b n thân lo i hình du l ch, đ a đi m du l ch, m c đích du l ch. ữ ả ế   Ngôn ng  văn du ký cũng ph n ánh quá trình v n đ ng đi đ n ấ ể ử ầ ữ ọ ị ậ ộ ế ỷ nh t th  hóa ngôn ng  văn h c nói chung trong n a đ u th  k  XX.

22

ậ ế ệ

ậ ắ ữ

ị ơ

ươ Ế ử ụ ữ ọ ấ ả t c  các ph ng th c t o tác văn b n, t ả ủ ự  ặ     (travel   literature,   ho c   travel ự ế ồ ạ ủ i c a th  du    t n t ự  ả

ữ ứ ạ ỷ ệ  l

ự ở ầ ế ế ỷ

ố ệ ươ ả  áp đ o.   ộ ớ ủ ng Đông –ph

ứ ế ườ

ạ ế i Vi ạ

ế ế ỷ ể ấ ạ ệ ạ ệ ầ

ườ ườ ng s t, đ ể ng bi n và đ

ng b , đ i nhanh chóng, thu n l ấ ướ

ỏ ẹ ưở ả ọ ng c a văn h c ph

ả ị

ứ ộ ị

ế ừ ừ ộ ố ọ ề c k  th a m t truy n th ng quan tr ng t

ạ ộ

ệ ệ

ể ạ ể ề ủ ơ ở ể ượ ư ử ầ ạ ế

ế ỷ ư ẩ ạ

ủ ạ ự ủ ự ể ế

ệ ể ạ

ế ầ ọ

ạ ệ ữ ặ

ế ỷ ươ ầ

ọ ử ể ể ệ ạ ữ

ề ế ườ ể ớ ị K T LU N 1. Khái ni m văn du ký s  d ng trong lu n án là k t qu  c a s ố ế cân  nh c   gi a     thu t   ng   qu c   t ị writing­ d ch sát là văn h c du l ch) và th c t ký. Trong văn du ký có t ả ơ ự s  và tr  tình, có c  th  song văn xuôi chi m t ư   ể ủ  đ u th  k  XX, công cu c giao l u 2. S  phát tri n c a giao thông  ươ   ng Tây, quan ni m s ng m i c a con ti p xúc ph ờ   ị ệ t Nam, đã kích thích các hình th c du l ch hi n đ i mà th i ng ư ờ ượ ư c. N u nh  th i trung đ i, vi c chi m lĩnh trung đ i ch a th  có đ   ạ ố ộ ậ ế   không gian còn r t h n ch  do t c đ  ch m ch p thì đ u th  k  XX, ộ ườ ắ ườ ng không đã giúp giao thông đ   ậ ợ ố ộ   ạ ự i. Nh  có giao thông tăng t c đ , cho s  đi l ạ   ơ ế ớ ở i tr  nên nh  h p h n và tâm lý ng i không gian đ t n c và th  gi ươ   ậ ệ ế ủ ị ẩ đi xa b  đ y lùi. Vi c ti p nh n các  nh h ng ự ế   ị ọ ả Tây trong đó có m ng văn h c du l ch qua các b n d ch hay tr c ti p ế ế ả ả ừ ế t   t du  ti ng Pháp cũng tác đ ng đ n c  c m h ng du l ch và cách vi ký.        văn du 3. Văn du ký đ ủ ký trung đ i nh ng nói chung, đây là m t th  lo i   riêng c a văn   ớ   ọ t so v i t Nam n a đ u th  k  XX, có nhi u đi m khác bi h c Vi   văn du ký trung đ i. N u nh  không đ  c  s  đ  nói văn du ký giai ủ ạ đo n này có vai trò thúc đ y ch  nghĩa lãng m n hay ch  nghĩa   ọ ư  ệ hi n th c c a văn h c hay s  hình thành ti u thuy t hi n đ i nh ố ớ ể ươ   ng Tây,  thì cũng có th  nói th  lo i này hòa đ i v i văn du ký ph ệ ị nh p cùng ti n trình hi n đ i hóa văn h c nói chung, góp ph n tô   ạ ủ ậ đ m nh ng đ c đi m c a hi n đ i hóa văn h c. ộ ề ng di n n i dung, văn du ký n a đ u th  k  XX có 4. V  ph   ế   ị ệ nh ng nét hi n đ i riêng. Du l ch là di chuy n qua không gian, đ n ế ấ   i khác” các đ a đi m khác nhau. Vì th , v n đ  ti p xúc v i “ng

23

ơ ệ

ứ ặ ế

ọ ầ ử ế ỷ ạ ế ụ ạ

ng c a văn h c yêu n ủ

ấ ề ườ ớ ắ   ệ ủ ộ ộ t c a văn du ký so v i th , truy n ng n, là m t n i dung đ c bi ủ   ế ườ ể ế i khác, t c là nói đ n khía c nh ch ng ti u thuy t. Nói đ n ng ạ   ề ặ ộ ạ t c, khía c nh văn hóa. V  m t này, ch  có văn du ký ti p t c m ch ủ ư ưở ướ t   c n a đ u th  k  XX : c nh tranh  t ả ồ sinh t n, b o ch ng.  ể

ợ ạ ề ệ ạ

ề ể Có nhi u ki u ng ả ườ ộ ọ ọ

ệ ữ ệ ế ườ ườ

t ng ủ l y nh ng quy n l

ọ ề ạ i khác xu t hi n trong văn du ký giai ấ i Pháp g i ý nh ng v n đ  hi n đ i và đo n này. Hình  nh ng   ậ   ệ phát tri n dân t c v  khoa h c công ngh , văn h c ngh  thu t. ả ấ ự ầ ả t ph i thay Hình  nh ng   ố   ổ ể ữ ấ đ i đ  gi i chính đáng c a dân t c mình. Đ i ườ ớ v i ng c y u thua.

i Hoa cho th y s  c n thi ề ợ ữ ệ ệ i Vi ộ ượ ế ể ị

ứ ầ

i Chăm, l ề ộ V  m t ph ể ấ ạ ố ạ

ng Tây. Ch  nghĩa lãng m n c a văn du ký còn b c l

ủ ộ ố ộ ạ ng hóa cu c s ng thôn dã, đ i l p l

ộ ữ ạ i là nh ng bài h c v  m nh đ ươ   ng di n nào đó, du l ch là thám hi m, là phiêu ế ư l u m o hi m. Vì th  trong văn du ký, có hàm ch a tinh th n lãng   ọ   ủ ể ạ m n   v n   r t   tiêu   bi u   cho   ch   nghĩa   lãng   m n   trong   văn   h c ạ ủ ộ ộ ở ự   ươ  s  lý ph ưở ồ   ố ậ ạ t i xã h i c nh tranh xô b , ỗ h n đ n.

ị ể ữ ể ườ ộ ế ỷ

ị ậ ầ ả ớ ề ớ ủ ụ ữ ế nam gi

ẳ ấ ự ế i ph  n . Các nhà văn vi ữ ườ

ộ ụ ể ệ ệ ề ộ ạ i Vi

dân t c Chăm, ng ề

ặ ặ ặ

ườ ườ ố ượ ủ ỉ

i ph  n  m i gánh n ng.   i ph  n  không ch  là đ i t ề ụ ữ i ph  n  Vi

ử   M t trong nh ng đi m m i tiêu bi u c a văn du ký n a ầ i ph  n   đi du l ch và   đ u th  k  XX là tinh th n n  quy n. Ng ộ   ế ề i quan tâm đ n thân ph n, cu c t v  du l ch, các tác gi vi ươ   ụ ữ ườ ủ ố ng t du ký đi sang ph s ng c a ng ươ   ụ ữ ậ ề i ph  n  ph Tây đ u nh n th y s  bình đ ng nam n , ng ng ẳ ự ệ ư   Tây   có trí tu , có trình đ  nh  là đi u ki n cho s  bình đ ng. ụ ữ ườ ở ư   Nh ng t i ph  n  còn t Nam, c  th  là  ớ ệ gánh vác quá nhi u trách nhi m n ng n  trong khi nam gi   i phó m c cho ng Ng ụ ữ ề ệ ở t  ữ ề ộ

ự ệ ế ọ ủ ệ ọ ề ụ ữ ọ ộ   ụ ữ ng c a văn du ký. M t ườ ị ố  các s  ph  n  đã đi du l ch, đã quan sát v  ng   ấ   ứ ữ ằ vùng mi n. N u nói r ng ý th c n  quy n là m t trong nh ng d u ạ   hi u quan tr ng c a  s  hi n  đ i  hóa văn h c thì  văn du ký có

24

ẩ ứ ữ

ấ ữ ườ ụ ữ ỏ ạ

ệ ự ườ

ả ầ ế i ph  n ạ t. Còn văn du ký l ề ề ườ ụ ữ ệ ề ả i phóng ng ộ ứ ặ ấ ẫ i th c vi c th c, qua đó mà đ t v n đ  v  ng ướ ng đ n m u ph  n  hi n đ i.

i phóng, h ậ ệ

ứ ạ

ệ ầ

ọ ử ầ ủ ạ ơ ả ệ ệ ấ

ả ự ả ự ủ ư ữ ệ ư  th c. T  duy t

ạ ng văn h c lãng m n và khuynh h

ướ ệ ữ ự

ể ế ủ ể ọ

ố ượ ượ ự ự ả c quan sát và miêu t

ư ấ   nh ng đóng góp riêng, x ng đáng. Các tác ph m văn xuôi h  c u ậ   i ph  n  kh i đ i gia t p trung vào nh ng v n đ  gi ế ạ ế   ỏ i ti p đình phong ki n, kh i ách áp b c bóc l ụ ữ  ự ậ c n ng ớ m i, có tinh th n gi ộ   ệ ươ ề ng di n ngh  thu t và thi pháp, văn du ký cũng có m t 5. V  ph ế ỷ  ố s  đóng góp x ng đáng cho hi n đ i hóa văn h c n a đ u th  k   XX.   Chúng  ta  đã   nói,   tinh  th n  duy  lý  và   ch   nghĩa  cá   nhân  là ể  ủ nh ng d u hi u c  b n c a ch  nghĩa hi n đ i. Văn du ký th ặ   ầ  duy t  th c có m t hi n tinh th n duy lý qua t ướ ọ ả   ng văn trong c  khuynh h ả ự ệ ọ  th c trong văn du ký có nh ng bi u hi n chung h c hi n th c; t   ả  ệ ể và riêng. Hai bi u hi n quan tr ng không th  thi u c a thi pháp t ủ ạ   th c: s  đa d ng c a đ i t  và các ng đ chi ti

ế ụ ể ả t c  th , c m tính.   ề ể Xét v  bi u hi n con ng

ệ ớ

ả ả ứ ể ự ệ ề ấ ể ặ ắ ườ

ư ư

ị ộ ứ ị

ộ ộ ự ự

ự ủ

ự ệ ướ ữ ế ẫ

ế ế ộ ị

ấ ố

ề ả ộ ứ

ế ị

ể ng, quan đi m s ng đ ệ ủ ồ ề ị ị ề ị ệ ổ i k  chuy n cũng khác nhau v  đ a v , tu i tác, gi

ườ ể ộ ể ế ạ

ấ ữ   ườ i cá nhân thì văn du ký có nh ng ể ạ   nét đ c s c riêng so v i các th  lo i khác. V  c u trúc, bài văn du   ng k  s  vi c, c nh quan và sau đó k  các ph n  ng tâm ký th ố ế ả   , đúng nh  các nhà nghiên c u qu c t lý, các c m xúc, suy t  nói, ế ớ ộ văn du ký có hai cu c du l ch song song­cu c du l ch th  gi   i bên ị   ngoài và cu c du l ch n i tâm. S  t  khám phá trong văn du ký thú ườ ể  ả ứ ữ ị v  và  chân th c vì nó  là  nh ng ph n  ng tâm  lý c a ng i  k ể ố ệ chuy n tr c nh ng s  ki n, bi n c  ng u nhiên không th  hình   ộ   ế ướ c trong ti n trình m t chuy n đi du l ch. Vì th , trong m t dung tr ượ   ế ư ưở chuy n đi, có r t nhi u c m xúc, t  t c ườ ể  ổ ộ ự ả , d ng thành m t b c kh m tâm h n, trí tu  c a ng th  l i k ụ   ể ệ chuy n. Vì các chuy n đi du l ch khác nhau xét v  đ a đi m, m c ớ   i đích, vì ng ộ   tính, trình đ  hi u bi t và ph m vi quan tâm nên cái tôi cá nhân b c ộ l trong văn du ký cũng r t khác nhau.

25

ả Ngôn ng  trong văn du ký ph n ánh quá trình t

ừ ỗ ề ữ ế ệ ứ ọ ệ

ề ể ế ấ ắ ỗ ch  còn có   ế   t th  h  (nhà nho­trí th c Tây h c) và vùng mi n (ti ng ử   ế t mi n Nam , mi n B c) ti n đ n ch  nh t th  hóa trong n a

ự s  khác bi ề ệ Vi ế ỷ ầ đ u th  k  XX.

ủ ữ ế ỷ

ệ ệ ậ ử ầ ữ

ậ ườ ề

i đ  đánh giá l ấ ạ ả ề ề ữ ữ ệ

ẫ ườ ể i khác, nhìn ng ặ ữ ẫ ả ộ chân v.v… v n còn là nh ng đóng góp đ c đáo, riêng bi

ọ ướ 6. Nh ng kinh nghi m  c a văn du ký n a đ u th  k  XX   ị   ề ả ộ  nguyên giá tr . v  c  n i dung và ngh  thu t ngày nay v n còn gi ứ i b n thân, Nh n th c v  ng   ề   khám phá cái tôi cá nhân đa di n, đ t nh ng v n đ  v  n  quy n, ệ   ư  duy t t t ủ c a  văn du ký cho văn h c n c nhà.

26

Ọ Ụ DANH M C CÔNG TRÌNH KHOA H C

Ủ Ả Ạ Ế C A TÁC GI LIÊN QUAN Đ N LU N ÁN

ễ ằ ị ị 1. Nguy n Th  Thúy H ng (2009), “Giá tr  văn hóa và văn h c c a ọ ủ

ả ệ ạ ọ   T p chí Khoa h c du ký (kh o sát qua sách Du ký Vi t Nam)”,

ạ ọ ố (25), Đ i h c Qu c gia Hà N i, ộ  tr.63­71.

ễ ằ ị 2. Nguy n Th  Thúy H ng (2009), “Hành trình du ký – góc nhìn

ẻ ệ ả ả ớ ị ạ ị T p chí du l ch m i m  hi u qu  trong qu ng bá du l ch”, (3),

tr.38­39.

ủ ữ ễ ể ặ ằ ị 3. Nguy n Th  Thúy H ng (2014), “Nh ng đ c đi m c a văn h c ọ

ạ ọ ạ ố T p chí Khoa h c du ký trung đ i”, ạ ọ  (30), Đ i h c Qu c gia Hà

N i,ộ  tr.75­83.

ễ ằ ị ữ ề 4. Nguy n Th  Thúy H ng (2015), “ ộ   ề Nh ng ti n đ  văn hóa xã h i

ệ ạ ạ  T p chí Khoa h c ủ c a Du ký Vi ệ t Nam hi n đ i”, ạ ọ   ọ  (31), Đ i h c

ố Qu c gia Hà N i, ộ  tr.11­20.

27