Truyền thuyết Mai An Tiêm - Quả dưa hấu từ góc nhìn xã hội học lịch sử

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Truyền thuyết Mai An Tiêm là một trong những câu chuyện nổi bật trong kho tàng văn hóa dân gian Việt Nam, mang trong mình những bài học về nghị lực và sự tự lập. Hình ảnh Mai An Tiêm, người đã biến khó khăn thành cơ hội qua việc trồng dưa hấu, không chỉ phản ánh tinh thần vượt khó của con người mà còn biểu trưng cho sự gắn bó với đất đai, thiên nhiên. Từ góc nhìn xã hội học lịch sử, truyền thuyết này mở ra những hiểu biết sâu sắc về giá trị văn hóa, tâm thức và những khát vọng của người Việt qua các thời kỳ. Bài viết này sẽ phân tích truyền thuyết Mai An Tiêm, làm rõ sự phản ánh của nó đối với những biến chuyển xã hội và tư tưởng trong dòng chảy lịch sử Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Truyền thuyết Mai An Tiêm - Quả dưa hấu từ góc nhìn xã hội học lịch sử

52 TRẦN CAO SƠN th u y ết, nguôi xưa đã cưng cấp cho chúng ta nhữ ng cứ liệu th a m chiếu vế một thoi dại TRUVỂN THUYỂT M m HN rất đán g q u a n tâm ; Thqi dại Hồng B àng - N hà nưốc V ăn L ang của các V ua Hùng. ĩiêNi - ọ u n D ư n H ấ u Núi Mai An Tiêm TỪ GÓC NHÌN XÃ HỘI Trước h ế t k h a n g đ ịn h d ú a h ấu có 0 nhiều nơi trê n th ê giới, kể cả ch âu Au, châu HỌC LỊCH SỬ Phi, châu Mĩ. Đây là loại qua dược sàn xuất •______ •_______________________________ và sử dụng r a t sốm của loài nguôi. Trong tru y ề n th u y ế t cùng không k h ẳ n g định. Chi’ TRẦN CAO SƠNn từ khi M ai An Tiêm p h á t hiện ra giống quả quý này thì nó moi được dư a vào đời sông LTS: Theo nguyện vọng của tác giả, chúng và con người mói b iế t đôn d ú a h ấu . N hư tôi công bô bài nghiên cúu này. Điều dó không có nghĩa chúng tôi chia sẻ vói tác giả về quan vậy d ú a h ấu vùng N ga Sơn của M ai An niệm vế quan hệ giũa vàn học dân gian và lịch Tiêm chỉ là m ột nơi có x u ấ t xú' sốm, và dặc sử, về quan niệm nhà nuóc và quan hệ xà hội h iệt O chỗ nó gắn vối tru y ề n th u y ế t về cuộc thòi Hùng Vương. dời chủ n h â n của nó. Q uả dua ở dây dược rong kho tà n g văn hoá, tru y ề n th u y ế t coi nhu' một nguyên n h â n , một giá trị liên T giữ một vị trí q u a n trọng, kích thích năng lực suy tưởng, m ột vỏ bọc n h â n ái, quan dôn việc làm th ay dổi sô p h ậ n một con nguôi tiêu hiểu tro n g hoàn cảnh hi mềm m ại m à vô cùng bển c h ặ t q u a n niệm thương và nh ậy cảm. của người xưa trước các hiện tượng tự Nêu ai ch ú a m ục kích sỏ thị n úi Mai nhiên, xã hội. An Tiêm m à chỉ dược nghe qua tru y ền T ruyền th u y ế t “M ai An Tiêm - Q uả th u y ê t thì sẽ có m ột hình dung, một ý niệm dua h ấ u '’ có ch u n g giá trị đó. Nó góp p h a n khác về nó. Có th ể nghĩ ràn g dây là một lí giải vì sao N ga Sơn có quả dua dỏ nối q u ả núi rộng lởn, dồ sộ, cây cô’i rậm rạp, có tiêng và có dòng họ M ai co cụm dông đúc; nước suôi tro n g v ắ t chay qua, hoặc chí ít tại sao có hòn núi m ang tên M ai An Tiêm cũng phải có n h u n g giếng nước ngọt dê và nh ữ n g môi liên hệ xã hội liên qu an đến sin h sông, ch ă n nuôi và ca n h tác. N húng sô ph ận của ch àn g hoàng tu thời sơ sử. thực sự không ph ải như vậy. N úi M ai An Tiêm - hòn núi duy n h ấ t m ang tên M ai An Bên cạnh cái m ẫu sô* chung: M ai An Tiêm , nằm trê n vùng giáp ra n h giữa hai xã Tiêm và sự tích Q uả dưa h ấ u củng chỉ là Nga An và Nga P h ú - chỉ là một hòn núi tru y ề n thuyôt, là tru y ệ n dân gian nhu' trọc rấ t nhỏ, với diện tích khoáng vài ha ngàn vạn câu chuyện d â n g ian và sự tích sào T ru n g Bộ, có độ cao vài chục mét. khác, thì ỏ đây nó còn có một dặc tru n g rấ t Quả núi này x u ất hiện cùng niên dại tạo riêng, dó là vì nó gắn với m ảnh đ ất, ngọn soil cùa hệ Tam Điệp hùng vĩ, vì có cùng một núi, tên người và một dòng họ M ai có thực. loại trầm tích khoáng thạch, nhung nằm M ảnh d â t N ga Sơn dược hiểu tượng như hiệt lập về phía nam khoảng ha hôn trăm th á n h dịa của dòng họ này. Nó vừa là mét. Xem xét kĩ không ai có the nghĩ rằng tru y ề n thu y ết, vừa là dã sử, lại cũng vừa là dây là nơi m à vua Hùng dám dem dứa con hình hóng của lịch sử. Từ chính tru y ề n tra i và gia quyến của nó vượt hiển cả sóng to gió lon dên đê’ dầy ải. Thời gian tuy có 1 1 PGS. TS. Viện Xà hội học. phôi pha, nhiều cái th ay dổi, nhúng chí ít
NGHIÊN CƯU - TRAO ĐỐI chưa có của cải, chư a có p h â n tầ n g xã hội T ruyền th u y ế t M ai An Tiêm và Quả kẻ giàu và người nghèo. V ua chưa có bổng d u a đỏ vãn tồn tạ i tro n g lòng n h â n gian lộc và quyển uy gì lớn nên việc thực hiện không p h a i mờ. T hông qua n h ữ n g h ạ t n h â n dân chủ, gần dân, k h u y ến nông, cùng dân lịch sử hiện hữ u tro n g tru y ề n th u y ế t giúp cày ruộng và nhường ngôi là chuyện không ch ú n g ta tiếp cận từ n g bước việc nghiên lón. Có người nghĩ khác hơn, cho rằ n g thời cứu, tìm hiểu xã hội V iệt N am và cơ cấu ấy chưa có sử gia ghi chép, to àn nghe theo N hà nước Việt cổ. tru y ề n k h ẩ u vối sự ca tụ n g xằng bậy, sự T h ứ nhất'. T hông q u a tru y ề n th u y ết, th ậ t chắc không p h ả i n h ư vạy V.V.. và v.v... cho phép ch ú n g ta h ìn h d u n g về lãn h thổ Các tà i liệu chính sử T ru n g Quốc vê thời quôc gia V iệt cổ trước công nguyên, đã theo này cũng hiếm . hướng bô dọc xuống phương N am . Từ Tôi nhơ hồi nhỏ cha tôi có đọc cho tôi tru y ệ n M ai An Tiêm ở Nga Sơn đến tru y ện nghe một câu đôi liên q u a n đến hai vị vua Thục P h á n An Dương Vương đua Mỵ C hâu T àu vừa nêu trê n do m ột nho sĩ nào đó viết chạy n ạn ra tậ n bờ biên N ghệ An rồi tu ẫ n ra thời trước. C ha tôi nói tên nh ư n g tôi dã tiế t ỏ đó cho phép ưóc đoán vê một nước quên. Câu dôi vừa được hiểu theo nghĩa V iệt rộng lởn, có th ê kéo dài đến tậ n đèo chữ Nôm, vừa được h iểu theo ng h ĩa chữ N gang, đèo H ải V ân và xa hơn nữa. Hán, hiểu theo cách nào cũng có lí, mặc dầu nghĩa của nó lại đối nghịch n hau. T h ứ hai: T riế t lí trị nước, ch ăn dân, qu an hệ q u â n - th ẩ n - p h ụ - tử kiểu Khổng Thượng ung tai hạ ung tai ỉa đ ầ u lại giáo dã có ngay tro n g lòng thòi đại vua vương N ghiêu chí đức H ùng, nó được sin h th à n h và tồn tại tự Q uân tắc cô th ầ n tắc cô đ á i h ù m quan n h iên tro n g nền chuyên ch ín h tậ p quyền. đê T h u ấ n m in h công C hẳng cần ph ải chờ đến T ứ T hư - Ngũ N ghĩa Nôm của h ai câu đôi thì độc giả K inh từ T ru n g Quốc trà n vào mới có. Cơ chắc dã hiểu, vừa tục vừa tin h , tỏ ý k h in h chê xã hội sả n sin h ra triế t lí tương xung, bỉ bọn vua q u an , không loại trừ cả ông đồng th u ậ n . N ghiêu, ông T h u ấ n thời xưa. Theo nghĩa Một nhà nước tập quyền sơ khai H án thì được h iểu ngược lại, tức là cả quan trên , qu an dưới, cả q u â n cả th ầ n đêu phải N hà nước thời H ùng Vương là th iế t chê hướng vê các tấm gương của người xu'a m à của nhà nước tậ p quyền sơ khai. V ua là kẻ học tập , m à noi gương, đặc b iệt là chí đức thông trị m uôn d ân. Tư tưởng m ang hình công m inh của h a i vị N ghiêu - T h u ấ n siêu bóng tam cương, ngũ thư ờ ng cũng từ dó phàm . Thê mới b iết cái th â m th u ý của chữ mọc ra, lớn m ạn h và dầy sức kiêm toả nghĩa. Mục đích cơ b ả n của câu dôi là ử chỗ tro n g lòng xã hội. V ua b ắ t chết, th ẩ n phải thời N ghiêu - T h u ấ n xa vòi, k h en củng chết. Dù là cha con n h ư n g với vua H ùng thì dược mà chê cũng c h a n g sao, nó (’b à có căn M ai An T iêm là đ ạo q u â n th ầ n , k h ô n g th e cứ nào cho sự đ á n h giá. Người ta mượn hai chông lệnh. Vua b ắ t di day, p h ải di; vua cụ xài chơi, cùng h ai cụ chửi lũ th a m quan cho gọi về, p h ải về. ô lại dương thoi. Song n h à nước chuyên chê thời kì này Cách n h ìn về N ghiêu - T h u ấ n đã vậy, ch u a đ ạ t đến độ ho àn ch ỉnh, chưa có sự cách nhìn về thoi vua H ù n g cũng nên th ấ u th ố n g n h ấ t từ trê n xuống dưới và p h ủ kín dáo hơn. mọi vùng m iền. M ột sự hỗn dung các hình
54 TRẤN CAO SƠN hệ th ố n g đê đ iêu sông H ồng và sông T h ái N ga Sơn là h u y ệ n n ằ m tiế p giáp vói B ình vữ ng chắc, tạ o cho đòng ch ả y đưa dồng b ằ n g Bắc Bộ. Đ ứ n g ở vị tr í b ả n lề của th a n g p h ù sa xuống cửa b iên tạo n ên các hai tiêu v ù n g văn h o á sông M ã và sòng vù ng đ ấ t bồi k h ô n g lồ này. Hồng, N ga Sơn m an g d ậ m n é t dịa v ăn hoá V ùng đ ấ t th u ộ c trầ m tích p h ù sa m uộn sông Hồng. Người N ga Sơn h ầ u h ế t là từ m ằn n h ữ n g th ê kỉ gần đ ây củ a N ga Sơn p h ía bắc c h u y ể n vào lập cư tro n g n h ữ n g cùng thời với v ù n g p h ù sa củ a T iến H ải - th ế kỉ trước, tr ừ m ột sô' dóng họ có m ặ t lâu T h ái B ình và K im Sơn - N in h B ình. Ho h ai đời. T iến g nói củ a người N ga Sơn không vùng đ ấ t trê n ở g ần cửa sông n ên lượng m an g âm sắc dạc tr ù n g c h u n g của người p h ù sa lón, diện tích p h ù sa rộng. N ăm T h a n h Hoá - sông M ã, m à n g h iên g vê âm 1829, đại d a n h đ iền N gu y ền C ông T rứ cho sắc Bắc Bộ. C ái tê n N ga Sơn lịch lãm cũng d ân khai h o an g lập ấp. O ng đã lảm b ản tâ u dược x u ấ t p h á t từ m ột n g h ĩa nôm r ấ t mộc trìn h và được v u a M in h M ạn g kí sắc lệnh m ạc, tức là v ù n g đ ấ t có n ú i sông kì vĩ, th à n h lập h ai h u y ệ n nói tr ê n cho h ai tỉn h . n h iề u chim m uông và th iê n nga di trú . Nga Sơn ở duôi d ải p h ù sa, d iện tích bồi M ột câu hỏi đ ặ t ra là: N ếu to àn th ê dắp không n h iều , k h o ả n g m ấy chục cây sô dòng họ M ai dược s ả n sin h tù' N ga Sơn đều vuông. Cư d â n p h ía bắc xuông k h a i k h ẩ n là con ch á u nôi dời củ a m ột d iện hạ M ai th à n h các xã N ga T h á i, N ga P hú, Nga An T iêm với người vợ m à ông m an g theo thì Điền, N ga L iên, N ga T h a n h , N ga T h u ỷ vởi sao lại đông đ èn vậy. T ừ m ột ông th u ỷ tê, nghê' trồ n g cói và d ệ t ch iế u là c h ín h tro n g r ấ t n h iều chi n h á n h được h ìn h th à n h : M ai vài tră m n ã m trở lại. C â u thơ "Chiếu N ga V ăn, M ai Đ ình, M ai Đức, M ai Ngọc v.v... sơn gạch B á t T r à n g ” là nói đ ế n chiếu của H à n g chục k iêu họ M ai. Ngược lại chưa các xã này. Cuộc bồi đ ắ p p h ù sa vẫn tiếp th ấ y dòng họ M ai A n nào cả, có th ể họ diễn, N ga Sơn có hệ rừ n g n g ậ p m ặn phong trá n h đi dê khỏi p h ạ m h u ý với ông tổ tôn phú, đa d ạ n g vê' sin h th á i biển. Do th iế u k ín h chăng? Cả sô' sở tạ i lẫ n sô' c h u y ển cư d ấ t ở và ca n h tác, từ th ậ p n iên sá u mươi đi nơi k h á c sin h sông có thổ đến h à n g chục của th ê kỉ trư ớc người d â n N ga Sơn d ã ra v ạn người. N êu d ù n g p hư ơ ng p h á p to á n học đ ịn h cư, th à n h lập hai xã mối là N ga T ân dê tín h tầ n sô' gia tă n g n h â n k h ấ u như và N ga Tiến. Đ ây là d â n tổ n g hợp của n g à n h d â n sô' học v ẫ n th ư ờ n g làm thì sa u nhiều là n g n h iề u xã tro n g v ù n g đ ấ t cũ m à lìơn h ai n g h ìn n ăm , từ m ột ông M ai /\n th à n h , tro n g dó cũ n g có râ't n h iều người T iêm cư t r ú n g ắ n ngủi khó có th ể b ù n g nổ thuộc dòng họ M ai. R ừ n g n g ậ p m ặn biên m ột quy mô h ậ u d u ệ k h ổ n g lồ n h ư vậy. Đó m ất trước sức tấ n công c ủ a con người. là ch ư a kê hộ sô' tử vong các kiểu thời xưa T ro n g ba hệ q u ầ n th ể trầ m tích nói r ấ t cao. T h êm n ữ a, c h a n g lẽ sa u khi dược trê n th ì trầ m tích đại dươ ng là ch ủ dạo v u a cha cho gọi về, vợ chồng M ai An Tiêm n h á t, tức là hệ trầ m tích được tạ o ra do q u á k h ô n g m an g theo d ứ a con nào hoặc không trìn h biên lùi. D iện tích c h ín h củ a N ga Sơn sin h th ê m n ữ a ch ăn g . Có bao n h iê u con là vùng d ấ t c á t p h a . Cư d â n sin h sông d ầ u tr a i đều v ú t lại nơi góc b iển c h â n troi này tiên cũng nhờ có biên lùi m à có đ ấ t ở. Dòng k h i vợ chồng ông bưốc x u ố n g th u y ề n lai họ M ai củ a M ai A n T iêm cư' tr ú ch ủ yếu kin h ? ơ P h o n g Ch âu c ũ n g không th à y sự trê n đ ấ t của hộ trầ m tích này. Họ vừa q u ầ n cư củ a dòng họ M ai tiê u biêu n h ư ỏ trồ n g cấy lú a nưốc vừ a c a n h tác hoa m àu N ga Sơn, th ậ m chí k h ô n g có. Trước dây có đủ loại, tro n g đó có d u a h â u . m ột n h à d â n tộc học k h ô n g d a n h tiế n g lắm
NGHIÊN CỨU - TRAO Đổl 55 có nói một cách hồn n h iên rằ n g sự th ậ t họ ngọn núi có tên M ai An Tiêm , vì sao Nga M ai chính là từ chữ họ M a gọi lái di, một bộ Sơn có dưa đỏ ngon làn h , và vì sao có nhiêu tộc th iểu sô phía Bắc chuyên xuống cu' trú cư dân m ang dòng họ M ai n h ư vậv. Câu m à th à n h dòng họ M ai đông đúc. Đấy chỉ là chuyện còn n h ằ m ca ngợi tín h lao dộng cần cách nói, bởi nếu đ ú n g n h ư lời n h à d ân tộc cù của m ột điện h ạ nguôi Việt xa xua. Cái học kia để hợp lí vởi sự hiện diện các dòng triế t lí tròi có m ắt, ở h iền gặp làn h , có công họ M a phô biến dọc vùng núi và tru n g du m ài s ắ t có ngày nên kim . lao dộng là vinh phía bắc h iện nay theo cái logích khách qu an g v.v... cũng rậm rịch váy q u an h cốt qu an thì sự tích M ai An Tiêm - Vua H ùng - tru y ện . Q uả dưa đỏ tương tru y ề n n h iêu đời nay sẽ N hưng, b ả n c h ấ t tư tưở ng của tru y ề n chang còn giá trị nào hết, kể cả n h ữ n g giá th u y ế t không dừ ng lại ở đó, nó cao cả và trị về tư tưởng, triế t học và đạo lí. sâu sắc hơn n h iều . R ất có th ể chúng ta đã Đạo nghĩa Quân thần - Phụ tử không hiểu đ ú n g th â m ý sâu xa m à người Trong tru y ề n th u y ế t M ai An Tiêm - xua m uốn n h ắ n n h ủ ch ú n g ta thông qua Q uả dưa h ấ u lưu tru y ề n h ế t dời này đến câu tru y ệ n đầy bi th ư ơ n g này. doi khác đều có ch u n g m ột nội dung: Mai Thời đại các vua H ùng tồn tạ i bao An Tiêm là con tra i vua H ù n g th ứ tư, là nhiêu năm , có m ây chục triề u vua, chăn một người th ô n g m inh, cần cù và cương dân, trị nước ra sao... th ậ t sự chưa ai biết nghị. Một lần vô tìn h nói với v u a cha "Của chính xác. Chi’ b iết cách đây m ấy nghìn biếu là của lo; của cho là của nợ" đã bị vua năm , khi T ru n g Quô’ có th ầ n Nông, Phục c cha b ắ t đi đầy ngoài hoang đảo vì tội b ất Hy, N ghiêu Vương, T h u ấ n Đế, có Ân - Hạ kính, k h in h quân. S au n h iều ngày lênh - Thương - C hu, X uân T hu, C hiến Quốc... đênh trê n biển, sóng to gió lớn, M ai An thì ở V iệt N am đ ã có v u a H ùng cai quản, Tiêm đã đến m ột hoang đảo đầy chim giang sơn riên g bờ cõi. B ằn g sự th ấ t bại của m uông và th ú dữ. Ô ng và gia quyến đã bị An Dương Vương T hục P h á n gắn với oan giam cầm ở đây không hẹn ngày về, không tìn h Mỵ C hâu - T rọng T huỷ, nước Văn có môi liên hệ với d ấ t liền và quê n h à. Vôìì L ang - Âu Lạc m ấ t vào tay ngoại bang. Thô là người b ản lĩnh, ông đã cùng vọ' lao động có nghĩa là, trước đó, tro n g tâm linh người cần cù, vượt q u a hiểm nguy dể tồn tại. M ay Việt, các vua H ù n g gắn với giang sơn cẩm có con chim đ á n h rơi m ản h dưa h ấ u ă n dở, tú đã được m inh đ ịnh rạc h ròi. Đó là chân ông p h á t h iện ra đó là giống quả quý nên lí vĩnh h à n g của n h â n gian. dã trồ n g nó và th ả vào đ ấ t liền đê mọi người biết và ch u n g hương. C ủng tìn h cờ T ru y ền th u y ế t đã làm chúng ta chạnh nhờ quả dưa có dấư tích đến được ta y vua lòng về tìn h người, về dạo q u â n th ần , phụ cha do dân sở tạ i cung tiến, vua cha mới tử thuở b ình m inh của d â n tộc, n h ấ t là nó khen công trạ n g và cho th u y ề n đón M ai An lại diễn ra chôn cung đ ình vối bậc chí tôn Tiêm trỏ về triề u đình. T h ế rồi ngọn núi ấy c ủ a m u ô n d â n b á c h tín h . m ang tên M ai An T iêm của ông, vùng đất Của biếu là của lo, của cho là của nợ. ấy có con ch á u họ M ai dầy đ àn, có nghề G iả th iế t, nếu đây t h ậ t sự là câu nói của trồng dua đỏ nổi tiến g m uôn phương. hoàng tử M ai An Tiêm với vua cha như Người dời saư thư ờ ng h ay lướt qưa tro n g tru y ề n th u y ế t thì cũng có nghĩa là nhữ ng chi tiế t tưởng n h ư vụn v ặt đê tiếp ngay từ thuở H ồng B àng đã có sự biêu - cận cải bề m ặ t của cốt tru y ệ n , đó là vì sao cho - lo - nợ vây rá p lan n h a u . G iả th iết,