Tư tưởng của Lép Tônxtôi về lẽ sống

TƯ TƯỞNG CỦA LÉP TÔNXTÔI VỀ LẼ SỐNG<br /> PHẠM VĂN CHUNG*<br /> <br /> Lẽ sống không phải là một mặt hay một<br /> yếu tố nào đó của đời sống đạo đức, mà là<br /> một quan hệ, hơn nữa là một hệ thống<br /> những mối quan hệ cơ bản, bao trùm đời<br /> sống đạo đức con người. Do tính đa diện, đa<br /> chiều, rộng lớn và phức tạp của lẽ sống mà<br /> khi nói về những gì liên quan đến mục đích,<br /> lý tưởng, nguyên tắc sống hoặc về những<br /> phương châm, phương thức mà con người<br /> thực hiện nghĩa vụ, trách nhiệm của mình<br /> trong cuộc sống v.v.., người ta đều có thể<br /> quy chúng về lẽ sống hoặc xem đó chính là<br /> lẽ sống của con người. Cũng chính vì lý do<br /> ấy mà việc biểu hiện lẽ sống, quan hệ đạo<br /> đức hiện thực này trong nội dung một phạm<br /> trù đạo đức học vẫn còn những điều bất cập,<br /> về cơ bản chưa có được một quan điểm<br /> thống nhất. Trong một số giáo trình đạo đức<br /> học người ta đã đồng nhất lẽ sống với ý<br /> nghĩa cuộc sống, hoặc coi lẽ sống là sự<br /> thống nhất giữa nghĩa vụ và hạnh phúc v.v..<br /> Vậy, quan niệm về lẽ sống như thế liệu có<br /> phù hợp với thực tế đời sống đạo đức<br /> không? Hay nói cách khác, cần giải đáp vấn<br /> đề lẽ sống, nhất là bản chất của nó như thế<br /> nào, nó có phải là ý nghĩa cuộc sống không,<br /> hay giữa lẽ sống và ý nghĩa cuộc sống có<br /> mối liên hệ như thế nào? Bài viết này sẽ<br /> không giải đáp những câu hỏi này về<br /> phương diện lý luận, đưa ra một định nghĩa<br /> khái niệm (phạm trù) lẽ sống, mà bằng cách<br /> phân tích, luận giải nội dung tư tưởng của<br /> Lép Tônxtôi về lẽ sống thể hiện trong tác<br /> phẩm “Đường sống” của ông.*<br /> Lép Tônxtôi – nhiều người vốn chỉ biết<br /> đến sự vĩ đại của ông trong tư cách một đại<br /> văn hào Nga và thế giới. Nhưng sự vĩ đại<br /> của L. Tônxtôi còn ở chỗ ông là một nhà tư<br /> tưởng, một triết gia theo đúng nghĩa của từ<br /> *<br /> <br /> TS. Đại học khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội<br /> <br /> này. Mới đây, Nhà xuất bản Tri thức Hà Nội<br /> đã dịch và cho ra mắt tập sách của L.<br /> Tônxtôi mang tên “Đường sống. Văn thư<br /> nghị luận chọn lọc” dày hơn một nghìn<br /> trang, trong đó thể hiện những tư tưởng,<br /> quan điểm của L. Tônxtôi về nhiều lĩnh vực<br /> như triết học, tôn giáo, giáo dục và đạo<br /> đức... Tên tập sách “Đường sống. Văn thư<br /> nghị luận chọn lọc” được đặt theo tên một<br /> tác phẩm cùng tên là “Đường sống” cũng<br /> nằm trong tập sách này. Tôi nhận thấy đây<br /> là tác phẩm quan trọng, thể hiện rõ tư tưởng<br /> của L. Tônxtôi về lẽ sống.<br /> Trong tập sách của L. Tônxtôi, tác phẩm<br /> “Đường sống” không được in đầy đủ, chỉ là<br /> tác phẩm trích, đặc điểm của tác phẩm là<br /> gồm nhiều chương với những đoạn khác<br /> nhau (khoảng 70 đoạn), được trình bày tách<br /> biệt nhau và có đánh số thứ tự trong từng<br /> chương, mỗi chương khoảng từ 6 đến 10<br /> đoạn. Với đặc điểm này, bài viết không thể<br /> thực hiện sự phân tích theo cấu trúc logic<br /> của tác phẩm, mà lựa chọn cách tiếp cận là<br /> từ sự phân tích, luận giải những đoạn nhất<br /> định trong tác phẩm của L. Tônxtôi để vạch<br /> ra nội dung tư tưởng của ông về lẽ sống,<br /> nhất là về bản chất của lẽ sống. Đồng thời<br /> để tránh sự lặp lại nhiều, tôi chỉ chọn những<br /> luận điểm mà theo tôi là tiêu biểu, đặc trưng<br /> nhất trong các đoạn để xem xét.<br /> 1. Nói về lẽ sống nói chung, về mối liên<br /> hệ giữa thế giới quan và ý nghĩa cuộc sống,<br /> L. Tônxtôi viết: “Cuộc sống của con người<br /> và hạnh phúc của nó là ở sự hội nhập ngày<br /> một đầy đủ hơn của linh hồn, bị thân xác<br /> cách ly khỏi những linh hồn khác và khỏi<br /> Thượng đế, với những gì mà nó bị cách ly.<br /> Sự hội nhập ấy đạt được bằng cách linh hồn<br /> biểu lộ qua tình yêu, ngày một tự giải phóng<br /> khỏi thân xác. Vì vậy, ai hiểu được rằng, cả<br /> <br /> 18<br /> <br /> cuộc sống lẫn hạnh phúc sống của nó là ở sự<br /> giải phóng linh hồn khỏi thân xác, thì cuộc<br /> sống của người ấy, bất chấp mọi tai hoạ, khổ<br /> đau và bệnh tật, không thể là cái gì khác, mà<br /> chỉ là một hạnh phúc không thể huỷ hoại”1.<br /> Có thể thấy, tư tưởng của Tônxtôi về lẽ sống<br /> nói chung thể hiện ở quan niệm cho rằng, đó<br /> là quá trình linh hồn của con người ngày<br /> một tự giải phóng khỏi thân xác để đến lượt<br /> nó lại hội nhập một cách ngày một đầy đủ<br /> hơn vào những tâm hồn và thể xác khác, vào<br /> Thượng đế. Thực ra, đây là một sự diễn đạt<br /> không thật sáng rõ một tư tưởng rất sâu sắc<br /> của Tônxtôi về lẽ sống của con người. Điều<br /> mà Tônxtôi gọi là “sự tự giải phóng của linh<br /> hồn khỏi thể xác” để con người có thể hội<br /> nhập đầy đủ với linh hồn khác và Thượng<br /> đế, có thể hiểu là quá trình con người bằng ý<br /> chí, tư tưởng, tình cảm (tình yêu) và nhận<br /> thức của mình chủ động sáng tạo ra thế giới<br /> mới, ra chính cuộc sống của mình, và thông<br /> qua đó, con người có thể liên kết nó với thế<br /> giới xung quanh, với những người khác,<br /> thành một thế giới tốt đẹp, hạnh phúc. Ở<br /> đây, lẽ sống hiện ra là toàn bộ hoạt động<br /> sống của của con người, hoạt động mà ở đó<br /> con người xác định rõ được mục đích, ý<br /> nghĩa cuộc sống lớn lao nhất, cuối cùng của<br /> mình và cố gắng hành động để đạt được mục<br /> đích ấy. Hiểu lẽ sống như thế cũng chính là<br /> coi lẽ sống như là “đường sống” của con<br /> người. Đó là con đường tự mình hoá thành<br /> mình trong một thế giới ngày càng tốt đẹp,<br /> hạnh phúc. Đúng là, nếu mọi người đều hiểu<br /> rằng lẽ sống của mình chính là ở chỗ dựa<br /> vào trí tuệ, đạo đức hay nói chung là vào đời<br /> sống tinh thần lành mạnh của mình mà sáng<br /> tạo ra một thế giới thật sự tốt đẹp, trong đó<br /> con người sống với nhau thật hoà thuận,<br /> thân ái, hạnh phúc, thì đó chính là một sự<br /> hiểu biết, một cái nhìn hết sức sâu sắc và<br /> chính xác về lẽ sống.<br /> Trong quan niệm nói trên của L. Tônxtôi<br /> về lẽ sống đã chứa đựng yếu tố thế giới<br /> quan rất rõ. Đó là quan niệm của ông về mối<br /> liên hệ giữa linh hồn (cái tinh thần) với thế<br /> <br /> Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam - 4/2012<br /> <br /> giới bên ngoài và ý nghĩa của cái tinh thần<br /> đối với việc tạo dựng thế giới bên ngoài, đặc<br /> biệt là sự tạo dựng quan hệ tốt đẹp giữa con<br /> người với con người; đó còn là quan niệm<br /> về xã hội, trong đó tồn tại mối liên hệ đặc<br /> trưng là liên hệ hữu cơ giữa người và người.<br /> Đồng thời, đối với L. Tônxtôi lẽ sống của<br /> con người không thể tách rời việc nhận thức<br /> được ý nghĩa cuộc sống của nó. Ý nghĩa ấy<br /> theo ông là ở chỗ, “ai hiểu được rằng cả<br /> cuộc sống lẫn hạnh phúc sống của nó là ở sự<br /> giải phóng linh hồn khỏi thân xác, thì cuộc<br /> sống của người ấy, bất chấp mọi tai hoạ, khổ<br /> đau và bệnh tật, không thể là cái gì khác, mà<br /> chỉ là một hạnh phúc không thể huỷ hoại”.<br /> Nói cách khác, ý nghĩa cuộc sống trong<br /> quan niệm của L. Tônxtôi là việc người ta<br /> thấy được, có được niềm hạnh phúc trong<br /> hoạt động sống và đặc biệt, khi ý nghĩa cuộc<br /> sống gắn liền với thế giới quan, thì hạnh<br /> phúc người ta có được là hạnh phúc lớn lao<br /> nhất, không thể huỷ hoại được. L. Tôn xtôi<br /> khẳng định: “Ai nhìn thấy cuộc sống của<br /> mình ở sự giải phóng cái tôi tinh thần khỏi<br /> thể xác, người ấy không thể bất mãn bởi cái<br /> nó mong muốn luôn được thực hiện”2.<br /> Bàn luận một cách sâu hơn về ý nghĩa<br /> cuộc sống trong mối liên hệ với thế giới<br /> quan, L. Tônxtôi cho rằng: “Đời người, đầy<br /> rẫy những khổ đau thân xác, bất cứ giây<br /> phút nào cũng có thể bị cắt đứt cái cuộc đời<br /> ấy để không phải là trò nhạo báng thô thiển<br /> nhất, phải có ý nghĩa nào đó để cho nó<br /> không bị huỷ hoại bởi những khổ đau, hay<br /> bởi sự sống lâu hay chết sớm”. “Và một ý<br /> nghĩa như thế có trong đời người. Ý nghĩa<br /> ấy - ở sự nhận thức đầy đủ hơn và hơn nữa<br /> Thượng đế trong ta”3. Có thể thấy rõ trong<br /> luận điểm này, L. Tônxtôi nhận thấy cái đau<br /> đớn của con người về mặt thân xác, nhất là<br /> đối với cái chết, khi người ta đứng trước một<br /> thực tế là mình sẽ vĩnh viễn lìa bỏ cuộc đời,<br /> người thân và biết bao điều quý giá, niềm<br /> vui khác và đó là nỗi đau không cùng, có thể<br /> sánh với tính vô cùng của vũ trụ. Vì thế, nó<br /> nhất định phải được an ủi, thậm chí được<br /> <br /> Tư tưởng của Lép Tônxtôi…<br /> <br /> biện hộ bằng những gì tương ứng và điều<br /> người ta đương nhiên phải nghĩ đến, cầu đến<br /> là Thượng đế. L. Tônxtôi cho rằng có<br /> Thượng đế ở trong mỗi chúng ta, vì vậy ý<br /> nghĩa của đời sống con người là ở chỗ tìm<br /> được sự giải quyết, đền bù cho những nỗi<br /> đau vô cùng tận ở ngay trong bản thân mình.<br /> Như thế, ở đây ý nghĩa cuộc sống liên quan<br /> đến thế giới quan ở mức độ rộng lớn, sâu sắc<br /> hơn, đó là quan niệm về cuộc sống con người được đặt trong quan hệ với toàn bộ vũ trụ<br /> nói chung. Nói cách khác, trong tư tưởng<br /> của L. Tônxtôi về lẽ sống, quan niệm về ý<br /> nghĩa cuộc sống không tách rời thế giới<br /> quan.<br /> 2. Bàn về mục đích cuộc sống trong mối<br /> liên hệ giữa thế giới quan trong lẽ sống của<br /> con người, L. Tônxtôi viết: “Thế gian này<br /> không phải là trò đùa, không phải là nơi thử<br /> thách và không phải là trạm trung chuyển<br /> sang một thế giới tốt hơn, vĩnh hằng; thế<br /> giới nơi chúng ta đang sống là một trong<br /> những thế giới vĩnh hằng, tuyệt diễm và đầy<br /> niềm vui mà chúng ta không chỉ có thể, mà<br /> còn có nhiệm vụ bằng những nỗ lực của<br /> mình làm cho nó diễm lệ hơn và chứa chan<br /> niềm vui hơn cho những người sống cùng<br /> chúng ta và cho tất cả những ai sẽ sống sau<br /> chúng ta ở đây”4. L. Tônxtôi cho rằng, con<br /> người muốn xác định được mục đích sống,<br /> đúng đắn, thực sự thì phải hiểu được cái thế<br /> giới mà mình đang sống thực ra là gì. Và<br /> theo ông, thế giới trước hết là thế giới con<br /> người, là thế gian, nơi con người đang sống,<br /> rằng cái thế gian này không phải là trò đùa,<br /> không phải là nơi thử thách và không phải là<br /> trạm trung chuyển sang một thế giới nào<br /> khác tốt hơn, vĩnh hằng, trái lại chỉ có “cái<br /> thế giới nơi chúng ta đang sống là một trong<br /> những thế giới vĩnh hằng, tuyệt diễm và đầy<br /> niềm vui”. Trong thế giới quan của L.<br /> Tônxtôi thể hiện rõ cái nhìn hiện thực, vì<br /> theo ông, không có một thế giới nào khác<br /> ngoài thế giới con người đang sống, thậm<br /> chí ngay cả Thượng đế cũng chỉ tồn tại trong<br /> thế giới này. Chẳng hạn ông viết: “Nếu<br /> <br /> 19<br /> <br /> Thiên đường không ở trong ngươi, thì ngươi<br /> không bao giờ vào được Thiên đường”5.<br /> Đặc biệt, trong thế giới quan của L. Tônxtôi<br /> còn thể hiện rõ niềm tin vững vàng, mãnh<br /> liệt và đầy lạc quan của ông vào thế giới con<br /> người, một thế giới mà theo ông nó vốn có<br /> tính vĩnh hằng, diễm lệ và đầy niềm vui,<br /> ngay cả khi con người đang chịu đựng<br /> những khổ đau và bất hạnh. Với thế giới<br /> quan, niềm tin tưởng ấy, lẽ sống được L.<br /> Tôn xtôi quan niệm ở đây là lẽ sống chân<br /> chính, tốt đẹp của con người. Bởi vì, không<br /> có một thế giới quan lành mạnh, chứa đầy<br /> niềm tin vào sự tốt đẹp của cuộc sống con<br /> người, thì làm sao có thể sống, vạch ra con<br /> đường sống tốt đẹp trong trong thế giới ấy,<br /> vì thế giới ấy.<br /> Chính vì sống trong thế giới với niềm tin<br /> tưởng lớn lao vào tính hiện thực, sự tốt đẹp<br /> của nó, cho nên L. Tônxtôi cho rằng, “chúng<br /> ta không chỉ có thể, mà còn có nhiệm vụ<br /> bằng những nỗ lực của mình làm cho nó<br /> diễm lệ hơn và chứa chan niềm vui hơn cho<br /> những người sống cùng chúng ta và cho tất<br /> cả những ai sẽ sống sau chúng ta ở đây”.<br /> Vậy, làm thế nào để thế giới con người trở<br /> nên “diễm lệ hơn và chứa chan niềm vui<br /> hơn”? L. Tônxtôi trả lời: “Chỉ những gì là<br /> điều phúc và điều thiện cho mọi người, đó<br /> mới là chân phúc và chân thiện” và “chỉ nên<br /> mong muốn cái phù hợp với hạnh phúc của<br /> mọi người. Ai hướng hoạt động của mình tới<br /> đích ấy sẽ thu được hạnh phúc cho mình”6.<br /> Tư tưởng của L. Tônxtôi về mục đích cuộc<br /> sống cho thấy mối liên hệ giữa mục đích<br /> cuộc sống với nghĩa vụ, trách nhiệm của con<br /> người. Bởi vì, mục đích cuộc sống chính là<br /> mục đích của những việc (nhiệm vụ) người<br /> ta nhất định phải làm. Tuy nhiên, mục đích<br /> cuộc sống với tư cách là yếu tố của lẽ sống<br /> không phải là những mục đích của mỗi công<br /> việc cụ thể, mà là của toàn bộ những công<br /> việc ấy, đó là làm cho thế giới trở nên diễm<br /> lệ, cho con người cả hôm nay và mai sau có<br /> nhiều niềm vui. Như vậy, trong quan niệm<br /> của L. Tônxtôi về lẽ sống yếu tố mục đích<br /> <br /> 20<br /> <br /> cuộc sống cũng không tách rời yếu tố thế<br /> giới quan.<br /> 3. Trong những đoạn nói về nghĩa vụ<br /> trong mối liên hệ với hạnh phúc và ý nghĩa<br /> cuộc sống trong lẽ sống, L. Tônxtôi viết như<br /> sau: “Không thể nói rằng sự phụng sự<br /> Thượng đế là sứ mệnh của cuộc sống. Sứ<br /> mệnh của cuộc sống con người bao giờ cũng<br /> là và sẽ là hạnh phúc của nó. Nhưng bởi vì<br /> Thượng đế muốn cho con người được hạnh<br /> phúc, thành thử khi con người đạt được hạnh<br /> phúc của mình thì nó làm cái mà Thượng đế<br /> muốn ở nó, nó thực hành ý nguyện của<br /> người”7. Trong luận điểm này, tư tưởng của<br /> L. Tônxtôi về nghĩa vụ (sứ mệnh) trong mối<br /> liên hệ với hạnh phúc của con người là rõ<br /> ràng. Điều đáng nói là, trong khi tỏ ra có<br /> khuynh hướng tôn giáo, L. Tônxtôi vẫn phủ<br /> nhận việc con người có nghĩa vụ (sứ mệnh)<br /> phụng sự Thượng đế để khẳng định nghĩa vụ<br /> thực sự của con người là “bao giờ cũng là và<br /> sẽ là hạnh phúc của nó”. Bởi vì, L. Tônxtôi<br /> quan niệm hạnh phúc chính là sự sống, là<br /> cuộc sống của con người trên trần gian.<br /> L. Tônxtôi hiểu rằng: “Được hạnh phúc,<br /> có sự sống vĩnh cửu, sống trong Thượng đế,<br /> được cứu rỗi - Tất cả cái đó chỉ là một - là<br /> sự giải quyết nhiệm vụ của cuộc sống. Và<br /> hạnh phúc ấy gia tăng, con người cảm thấy<br /> mình thu nhận được ngày một mạnh mẽ hơn<br /> và sâu sắc hơn niềm hoan lạc nơi thiên giới.<br /> Và không có giới hạn cho hạnh phúc ấy, bởi<br /> vì hạnh phúc ấy là tự do, là sự toàn năng, là<br /> sự thoả mãn hoàn toàn mọi ý nguyện”8.<br /> Chưa bàn đến nội dung và ý nghĩa tôn giáo<br /> trong luận điểm trên, có thể thấy rõ trong<br /> quan niệm của L. Tônxtôi tất cả những gì<br /> con người mong muốn, hướng đến hay nói<br /> chung, là hạnh phúc, chỉ có thể có được nhờ<br /> sự nỗ lực không ngừng nhằm giải quyết<br /> những nhiệm vụ do cuộc sống đặt ra. Chính<br /> việc giải quyết những nhiệm vụ ấy đã làm<br /> thành con đường sống của con người. Nếu<br /> không có những nhiệm vụ hoặc không thực<br /> hiện những nhiệm vụ ấy, thì con người<br /> không thể đạt được những mong muốn,<br /> <br /> Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam - 4/2012<br /> <br /> nguyện vọng của mình, tức là không thể tiến<br /> lên, cũng có nghĩa là không có đường sống,<br /> và do đó không thể có hạnh phúc. L.<br /> Tônxtôi khẳng định rõ hơn rằng, “nếu cuộc<br /> sống không mang lại niềm vui cho ai đó, thì<br /> chỉ bởi vì họ không làm những gì cần làm để<br /> cho cuộc sống trở thành một niềm vui không<br /> ngớt”9. Cần thấy rằng, ở đây, nghĩa vụ được<br /> L. Tôn xtôi nói đến với tư cách là một yếu tố<br /> đạo đức, đồng thời là yếu tố cấu thành của lẽ<br /> sống, không phải là mọi việc cần phải làm<br /> trong cuộc sống con người, mà là những<br /> việc cần phải làm “để cho cuộc sống trở<br /> thành niềm vui”, nghĩa là nghĩa vụ phải<br /> hướng thẳng đến hạnh phúc của con người.<br /> L. Tônxtôi hiểu lẽ sống không phải là con<br /> đường sống bất kỳ nào, mà là đường sống<br /> lớn lao, cơ bản của con người, bởi vì con<br /> đường ấy hướng đến cuộc sống vĩnh cửu,<br /> đến Thượng đế, đến sự thoả mãn hoàn toàn<br /> mọi ý nguyện, tức là hướng đến hạnh phúc<br /> lớn lao nhất. Con đường sống ấy không tách<br /> rời thế giới quan, nghĩa là những nhiệm vụ<br /> mà con người đặt ra để thực hiện, nhằm đạt<br /> được hạnh phúc liên quan đến toàn bộ đời<br /> sống của nó trong quan hệ với toàn bộ thế<br /> giới xung quanh, thậm chí với toàn bộ vũ<br /> trụ.<br /> 4. Trong tư tưởng của L. Tônxtôi về lẽ<br /> sống, quan niệm về hạnh phúc gắn liền với ý<br /> nghĩa cuộc sống có một vị trí đặc biệt. Có<br /> thể thấy, trong “Đường sống” quan niệm của<br /> L. Tônxtôi về hạnh phúc có nhiều nội dung<br /> hơn so với những quan niệm khác. Tuy<br /> nhiên, vì ở đây chúng ta chỉ bàn về hạnh<br /> phúc với tư cách là yếu tố của lẽ sống, cho<br /> nên sẽ không đi sâu xem xét riêng quan<br /> niệm này. L. Tônxtôi hiểu rằng, hạnh phúc<br /> chính là mục đích thực sự, toàn vẹn của<br /> cuộc sống con người và vì thế việc người ta<br /> có được hạnh phúc, tìm được hạnh phúc<br /> chính là ý nghĩa cuộc sống của họ. Trong<br /> một tác phẩm khác, “Về cuộc sống” cũng<br /> được in trong tập sách này, L. Tônxtôi đã<br /> từng nói về hạnh phúc với tư cách là mục<br /> đích và ý nghĩa cuộc sống như sau: “Bất kỳ<br /> <br /> Tư tưởng của Lép Tônxtôi…<br /> <br /> ai sống trên đời cũng sống chỉ vì mong<br /> muốn được hưởng điều tốt đẹp, hạnh phúc.<br /> Người nào không cảm thấy ước muốn hạnh<br /> phúc cho mình, người đó sẽ không cảm thấy<br /> mình đang sống. Con người không thể hình<br /> dung được cuộc sống nếu thiếu ước muốn<br /> hạnh phúc cho mình. Sống đối với mỗi<br /> người có nghĩa là mong ước hạnh phúc và<br /> đạt hạnh phúc, mong ước và đạt hạnh phúc đó chính là sống”10. Tất nhiên, cuộc sống<br /> của con người có vô vàn mục đích, cũng vì<br /> thế, có thể tìm thấy vô số những giá trị, ý<br /> nghĩa của cuộc sống, L. Tônxtôi không phủ<br /> nhận tất cả điều đó, nhưng điều ông muốn<br /> nói đến ở đây là cái mục đích, ý nghĩa đích<br /> thực đằng sau rất nhiều mục đích, ý nghĩa<br /> ấy, đó chính là hạnh phúc của con người.<br /> Chỉ khi con người tìm thấy, có được hạnh<br /> phúc, nó mới có đời sống xứng đáng, đúng<br /> nghĩa con người của nó. L. Tônxtôi nói rõ<br /> hơn điều này trong “Đường sống” như sau:<br /> “Cuộc sống, cho dù nó là thế nào, vẫn là cái<br /> phúc mà không có cái phúc nào khác cao<br /> hơn. Nếu chúng ta nói cuộc sống là cái ác,<br /> thì ta nói như thế chỉ trong sự so sánh với<br /> một cuộc sống khác, tốt đẹp hơn, được<br /> tưởng tượng ra, nhưng thực ra chúng ta<br /> không biết và không thể biết một cuộc sống<br /> nào khác tốt đẹp hơn, cho nên cuộc sống, dù<br /> nó có là thế nào, vẫn là cái hạnh phúc cao<br /> nhất khả thể đối với con người”11. Và<br /> “chúng ta hay coi thường hạnh phúc của<br /> cuộc sống này, tưởng là ở nơi nào đó, vào<br /> lúc nào đó sẽ có được một hạnh phúc lớn<br /> hơn. Nhưng cái hạnh phúc lớn hơn như thế<br /> không thể có ở đâu và lúc nào, bởi lẽ chúng<br /> ta trong cõi người của ta đã được ban tặng<br /> một hạnh phúc vĩ đại đến thế - sự sống, mà<br /> không có và không thể có cái gì cao hơn<br /> nó”12. Điều đặc sắc là ở đây L. Tônxtôi<br /> không chỉ quan niệm rằng hạnh phúc chỉ có<br /> thể là hạnh phúc trần gian, mà còn hiểu hạnh<br /> phúc với nghĩa toàn diện, bao quát nhất của<br /> từ này, đó là sự sống, cuộc sống. Cuộc sống<br /> của con người bao gồm cả niềm vui, sự sung<br /> sướng lẫn đau khổ, bất hạnh, nhưng đó mới<br /> là sự sống, là cuộc sống và người ta không<br /> <br /> 21<br /> <br /> thể tìm thấy một thứ hạnh phúc nào khác<br /> ngoài cuộc sống này.<br /> L. Tônxtôi nói rõ hơn: “Người ta bảo<br /> những ai làm điều thiện không cần được đền<br /> thưởng. Cái đó đúng nếu nghĩ rằng sự đền<br /> thưởng không ở trong ta và không là bây<br /> giờ, mà mai sau. Nhưng nếu không có sự<br /> đền thưởng, nếu cái thiện không đem lại<br /> niềm vui cho con người, thì con người sẽ<br /> không làm điều thiện. Vấn đề chỉ ở chỗ làm<br /> sao hiểu được phần thưởng chính thực là ở<br /> đâu. Phần thưởng chính thực không ở ngoại<br /> giới và trong tương lai, mà ở nội giới và<br /> trong hiện tại: ở việc tâm hồn ta trở nên tốt<br /> đẹp hơn. Sự đền thưởng và động cơ làm cái<br /> thiện là ở đó”13. Luận điểm này cho thấy lẽ<br /> sống không tách rời hạnh phúc và quan<br /> niệm về hạnh phúc của con người. Mặt<br /> khác, khi nói rằng hạnh phúc là cái mà người ta được đền thưởng sau khi đã làm việc<br /> thiện, L. Tônxtôi còn cho thấy hoạt động<br /> đạo đức của con người là hoạt động hướng<br /> theo những mục đích đạo đức, cái thiện, chứ<br /> không phải là những mục đích xã hội khác.<br /> Và như vậy, trong lẽ sống, yếu tố mục đích<br /> cuộc sống được hiểu là mục đích đạo đức,<br /> cho nên, lẽ sống, đường sống là hoạt động<br /> hướng thiện, không ngừng hướng thiện. L.<br /> Tônxtôi khẳng định: “Chỉ có sự tự hoàn<br /> thiện không ngừng mới cho ta niềm vui đích<br /> thực không ngừng và luôn luôn gia tăng.<br /> Mọi bước đi trên con đường này mang theo<br /> nó phần thưởng, và phần thưởng ấy được<br /> trao tức khắc, và không gì có thể tước<br /> đoạt”14.<br /> 5. Trong khi nói về mối liên hệ giữa<br /> nghĩa vụ, hạnh phúc, ý nghĩa cuộc sống và<br /> thế giới quan, L. Tôn xtôi còn nói cả về tình<br /> yêu như một yếu tố khác của lẽ sống. Mặc<br /> dù vấn đề tình yêu không được L. Tônxtôi<br /> nói nhiều trong tác phẩm “Đường sống”, mà<br /> ở những tác phẩm khác trong tập sách của<br /> ông, nhưng cũng đủ thấy nó là một yếu tố<br /> hữu cơ của lẽ sống. Trước hết, khi quan<br /> niệm tình yêu không tách rời hạnh phúc,<br /> nhất là hạnh phúc lớn lao nhất của con<br /> <br />