Tục làm vía của người Thái ở miền Tây Nghệ An

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phong tục tập quán vốn là những đặc trưng mang đậm nét văn hóa của từng cộng đồng tộc người; có những phong tục “ăn sâu, bám rễ” duy trì mối quan hệ, sự ổn định trong cộng đồng theo một trật tự nhất định, nếu nó bị phá vỡ, xáo trộn, thay đổi sẽ dẫn đến những biến đổi trong đời sống cộng đồng, xã hội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tục làm vía của người Thái ở miền Tây Nghệ An

VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ TỤC LÀM VÍA CỦA NGƯỜI THÁI Ở MIỀN TÂY NGHỆ AN HOÀNG VĂN HÙNG Tóm tắt Phong tục tập quán vốn là những đặc trưng mang đậm nét văn hóa của từng cộng đồng tộc người; có những phong tục “ăn sâu, bám rễ” duy trì mối quan hệ, sự ổn định trong cộng đồng theo một trật tự nhất định, nếu nó bị phá vỡ, xáo trộn, thay đổi sẽ dẫn đến những biến đổi trong đời sống cộng đồng, xã hội. Việc nghiên cứu, bảo tồn giá trị văn hóa phong tục của các dân tộc là việc làm cần thiết, trong đó có tục làm vía (lễ buộc chỉ cổ tay) - một hoạt động văn hóa lễ tục mang màu sắc tín ngưỡng dân gian truyền thống của đồng bào Thái ở miền Tây Nghệ An. Từ khóa: Phong tục, tập quán, tục làm vía, người Thái Abstract Customs and traditions are cultural characteristics of each community, there are many “deep rooted” customs that maintain the relationship, stability in the community in a certain order, if they are shattered, disordered, and changed, it will lead to changes in the life of society and community. Researching and preserving ethnic minorities’ cultural value of customs, including “Lam via” (the hand binding spirits pacification), a cultural activity of ceremony and custom characterized by traditional folk beliefs is a necessary act. Keywords: Customs, traditions, lam via (spirits pacification ceremony), Thai ethnic minority M iền Tây Nghệ An là nơi sinh tụ biển Nghệ An. Đặc điểm của địa hình miền của đồng bào các dân tộc thiểu Tây Nghệ An là cả một hệ thống các dãy núi số gồm các dân tộc Hmông, Khơ chạy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam. Xen lẫn mú, Thái, Thổ và Kinh. Trong đó người Thái có giữa các ngọn núi là các thung lũng vừa và nhỏ 314.739 người, chiếm 73% tổng số cư dân các thuận tiện cho việc canh tác ruộng nước. Thiên dân tộc thiểu số trong tỉnh. Họ cư trú ở hầu nhiên miền Tây Nghệ An có nhiều nét đặc thù hết các huyện trung du và miền núi gồm các đã tạo nên nét riêng biệt, nhất là về văn hoá huyện: Con Cuông, Tương Dương, Kỳ Sơn, mang tính tộc người, tính khu vực sâu sắc. Nghĩa Đàn, Tân Kỳ, Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Tục làm vía của người Thái ở miền Tây Phong. Miền Tây Nghệ An có diện tích 13.890 Nghệ An có ảnh hưởng rất lớn đến đời sống km2, chiếm 84% diện tích toàn tỉnh. Phía bắc văn hóa tinh thần của đồng bào Thái. Họ cầu mong các thần linh phù hộ cho con người lúc miền Tây Nghệ An giáp miền núi tỉnh Thanh nào cũng gặp may mắn, điều lành, không làm Hoá, phía tây giáp Lào với đường biên giới dài cái ác, coi cái thiện là mục tiêu, là khát vọng 419km; phía nam giáp vùng núi tỉnh Hà Tĩnh của các thành viên trong gia đình. Trong đời và phía đông giáp các huyện đồng bằng ven Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 35
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU sống tâm linh của người Thái ở Việt Nam nói nếu còn nuối tiếc cuộc sống nơi trần gian thì chung, người Thái ở Nghệ An nói riêng, con vẫn có thể tiếp tục đầu thai vào con cháu để người sống được là nhờ có vẳn/khoẳn (linh làm kiếp người thêm một lần nữa. Nhưng vì hồn) ngụ trong thể xác. Số lượng hồn/vía cụ bàn thờ ở hóng đã có phỉ hướn, nên các phi tổ thể ngụ trong cơ thể mỗi con người không thể tiên phải tìm cách tích hợp vào một nơi nào đó tính hết được, chỉ biết hồn được phân bố đều ở trong nhà. Xuất phát từ quan niệm trên đây, trên khắp cơ thể con người. Văn tế khi cúng người Thái ở đây cho rằng, xung quanh nhà ở của họ có câu: Xam xíp khoăn/văn tàng nà, hà của họ chỗ nào cũng có phi tổ tiên. Những loại xíp khoăn tàng lăng, khoăn chung chăng xoong phi sau đây đều được người Thái coi là những xàng (30 hồn đằng trước, 50 hồn phía sau, hồn phi tổ tiên. Đó là phỉ nửa hủa, phỉ chốn đan, là lau nhau ngụ hai bên sườn). Trong số các hồn những phi ở trên nóc nhà và phi ở nơi ngạch cửa nhà của người Thái. Những phi này trông kể trên có một hồn chủ, hồn gốc (vẳn tổn) ngụ coi và bảo vệ không cho các phi ở ngoài xâm ở đỉnh đầu (chom văn), vì thế, người Thái ở nhập qua cửa ra vào và hai đầu nóc nhà để rủ miền Tây Nghệ An kiêng việc đụng chạm vào rê hoặc bắt mất hồn vía của con cháu. Pù châu đầu, đánh vào đầu, vì sợ hồn chủ sẽ lìa khỏi xưa nặm bọ, nhà châu xưa họ hướn là những thân xác, dẫn đến ốm đau, bệnh tật, hoặc chết. phi làm chủ rãnh nước nơi mái hiên nhà. Các Theo quan niệm của họ, đôi khi hồn/vía tách phi này có nhiệm vụ bảo vệ và trông coi những khỏi thể xác để chu du đâu đó. Khi tách khỏi đứa trẻ chơi ở xung quanh nhà sàn và gần cầu thể xác, hồn/vía cũng được coi là một loại phi, thang để chúng không ngã xuống đất. Phỉ nên nó còn có tên gọi là phi văn. Khi ở trong nóng né là phi trông coi nơi đọng nước vệ sinh ở cơ thể con người, văn làm chức năng duy trì dưới gầm sàn. Chúng có nhiệm vụ trông coi và sự sống. Khi tách hồn/vía (văn/khuăn) ra khỏi bảo vệ hồn vía của con cháu trong nhà, không cơ thể hay rời bỏ một bộ phận nào đó của con để các hồn vía chìm đắm trong vũng nước bẩn người thì lập tức bộ phận đó sẽ bị đau ốm. Vì đó sẽ sinh ra đau ốm, bệnh tật. Phỉ noọc hướn, thế, người ta phải thịt gà cúng (làm vía) để gọi là linh hồn của những người không có con trai, hồn. Trước hết, người ta đem áo của người ốm khi chết con gái làm một nhà chòi nhỏ để thờ đến nhờ thầy (mo) gieo quẻ để biết hồn lạc ở ở góc vườn gọi là pán xớ phỉ noọc hướn. Tín đâu, hướng nào mới làm lễ gọi hồn về. Trong ngưỡng này xuất phát từ quan niệm cho rằng, đời sống tâm linh của người Thái ở miền Tây phỉ noọc hướn là ma ngoài (thuộc bên vợ), nên Nghệ An, vẳn là một lực lượng siêu linh có khả chúng không thể ở cùng một nhà với phỉ hướn năng đem lại sức sống cho phần thể xác của của bên chồng. Nếu điều đó xảy ra, có nghĩa con người. Nhưng vẳn là linh hồn không biết là con người đã làm trái với luật của trời đất và “chết”, do vậy, khi con người chết đi, thể xác như vậy tất yếu sẽ gặp chuyện chẳng lành, làm không còn tồn tại được nữa, vẳn buộc phải ăn xui xẻo, gia đình ốm đau. Còn đối với những tìm kiếm một phương thức tồn tại mới. Hay người chết trong các trường hợp khác thường, nói một cách khác, khi con người về già, theo thì hồn ma của họ không được vào đẳm chào. quy luật của tự nhiên, thân xác tự huỷ hoại dần Do đó, chúng không có ai thờ cúng và vì thế và mất đi. Do đó, cơ sở vật chất để vẳn tồn tại cũng không được gọi là phi tổ tiên. Cho nên, không còn nữa, nó buộc phải tìm cách tích mặc nhiên chúng trở thành những phi có hại và thường gây ra những chuyện chẳng lành hợp vào một cộng đồng mới, đó là cộng đồng cho con người ở dưới trần gian. của các phi. Trong quan niệm của người Thái, phi tổ Theo quan niệm của người Thái, con người khi chết linh hồn sẽ trở thành phi tổ tiên, nhưng tiên là những vị thần phúc hậu luôn quan tâm chăm sóc và bảo vệ cho cuộc sống của con 36 Số 24 - Tháng 6 - 2018
VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ cháu ở mường Lùm. Bởi vậy, trong cuộc sống nếu con người gặp phải những khó khăn hay bất trắc, người ta thường cầu xin đến sự giúp đỡ và phò trợ của phi tổ tiên. Trong những trường hợp bất thường, nghi lễ cầu xin phi tổ tiên không đòi hỏi phải cầu kỳ; nhưng muốn được phi tổ tiên giúp đỡ người ta vẫn phải chuẩn bị một phần lễ vật, ít hay nhiều là tuỳ thuộc vào gia cảnh của từng người. Thông thường, lễ vật đó bao gồm một con gà, một chai rượu và một đĩa trầu cau. Chủ nhà đặt lễ vật lên bàn thờ phỉ hướn, trình bày lý do và nói rõ yêu cầu cần được tổ tiên giúp đỡ. Tuy nhiên, muốn tổ tiên thường xuyên phù hộ và giúp đỡ thì con cháu cũng phải có “nghĩa vụ” đối với ông bà tổ tiên. Mục đích, bản chất, ý nghĩa của tục làm vía Mục đích của tục làm vía Trong cuộc đời mỗi con người, từ lúc sinh ra cho đến khi Mâm lễ cúng vía từ giã cõi đời, với người Thái ở Việt Nam có rất nhiều lễ cúng vía theo chu trình của đời người từ ngàn đời, việc cúng vía bớt dần mầu sắc mê (sinh - bệnh - lão - tử) nhằm mục đích giúp con tín dị đoan, trở thành những nét đẹp văn hóa người có thêm nghị lực, niềm tin, để có sức đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc. khỏe, có đạo đức, có một cuộc sống dài lâu, ấm Đồng bào Thái ở Nghệ An nói chung, miền no, hạnh phúc, hiểu biết về đạo lý và sống có Tây Nghệ An nói riêng, quan niệm rằng: Con trách nhiệm với cộng đồng và tự nhiên. Có thể người ta tồn tại được là nhờ có linh hồn, linh trong những buổi đầu sơ khai, khi cuộc sống hồn của người nào được khỏe mạnh, thoải con người chưa phát triển, chưa đủ năng lực mái thì người đó mới được mạnh khỏe và chế ngự thiên nhiên khắc nghiệt và chống lại hoạt động bình thường. Ngược lại, linh hồn kẻ thù, người Thái Việt Nam cũng như các dân của người nào không khoẻ mạnh thì người tộc khác phải cầu khẩn các thế lực siêu nhiên đó không bình thường, không minh mẫn. Để ban cho họ sự sống, nghị lực và niềm tin vượt minh mẫn làm ăn được, người Thái rất quan mọi khó khăn trong cuộc sống. Dần dần cùng tâm đến phần hồn, ngay cả khi còn sống. Mỗi với sự phát triển của xã hội, trải qua sự chắt lọc khi có sự việc liên quan đến tinh thần, tình cảm Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 37
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU là đồng bào tổ chức lễ nhằm động viên, bồi Đối với tục làm vía, vật có ý nghĩa hết sức dưỡng hoặc tìm gọi linh hồn về. Việc tổ chức quan trọng là cái áo của người được làm vía. làm lễ như vậy đều được gọi là làm vía (ê vắn). Người ta cho rằng áo là vật tượng trưng cho Hầu hết đồng bào Thái đều được làm vía, số con người và hồn vía sẽ theo cái áo đó mà trở lần làm vía của mỗi người ít, nhiều có khác về với thể xác của nó. Khi làm lễ buộc chỉ cổ tay, nhau, nhưng không có ai là không làm và mỗi thầy mo là người chủ trì, đưa áo đi gọi linh hồn lần làm đều có mục đích, yêu cầu cụ thể khác ở ngã ba đường, hay ngoài khe suối về nhà; khi nhau, ngay cả cách gọi tên lễ cũng khác nhau. gọi linh hồn/vía về nhà rồi thì thầy mo có bài Bản chất của tục làm vía cúng mời linh hồn ăn và giãi bày ý nguyện. Tục làm vía đã tồn tại rất lâu trong đời sống Tục làm vía buộc chỉ cổ tay theo một qui đồng bào dân tộc Thái ở miền Tây Nghệ An. định có tuần tự: Thầy mo làm vía cho ai thì phải Làm vía thực chất là việc anh em, họ hàng buộc chỉ cổ tay cho người đó trước, sau đó mới động viên, khích lệ người được làm vía để họ lần lượt buộc chỉ cổ tay cho các thành viên tự tin hơn trong cuộc sống, là cách cộng đồng trong gia đình, tuần tự từ người nhiều tuổi thể hiện sự quan tâm đến một cá nhân nào đó nhất rồi đến người ít tuổi nhất, còn anh em nội theo tinh thần “mọi người vì một người”. Gạt ngoại hay khách của gia đình thì buộc chỉ cổ bỏ những hủ tục ít nhiều còn rơi rớt, phần tốt tay sau cùng. Theo tục của đồng bào Thái khi đẹp của phong tục này chính là sự cố kết cộng buộc chỉ cổ tay, thầy mo đọc bài cúng và bốc đồng, là nơi hội tụ của mọi người trong gia vía, sau đó thầy mo và cùng các thành viên đình, trong họ hàng làng xóm chuyện trò tâm trong gia đình được ăn trước một miếng gan sự, khuyên bảo con cháu và mọi người phải gà hay gan lợn trong mâm cúng, đồng bào biết tôn trọng lẫn nhau, đặc biệt phải có hiếu Thái gọi là tóm vắn, có nghĩa là: Mình ăn cùng với ông bà, cha mẹ, độ lượng với nhau nhường với linh hồn của mình cho có bạn. Kể từ nay về cơm sẻ áo, biết sống nhân ái vì cộng đồng. Mỗi sau hồn với xác không bao giờ lìa xa nhau. khi làm lễ buộc chỉ cổ tay cho một thành viên Trong ngày làm vía, thầy mo được cả gia trong gia đình hay dòng họ thì càng thể hiện đình, họ hàng nội tộc kính nể nhất, cho dù rõ sự tồn tại và trật tự gia đình, dòng họ. Các thầy mo là người ít tuổi hơn. Khi thầy mo làm thành viên trong gia đình, dòng họ có quan lễ buộc chỉ cổ tay xong nhà chủ phải cử một hệ mật thiết đều phải có mặt đầy đủ. Khi đến người đưa thầy mo về đến nhà và có chút ít làm lễ buộc chỉ cổ tay, họ rất chân tình, chu quà lễ vật của lễ buộc chỉ cổ tay như: một nửa đáo, nhiệt tình, hỏi thăm nhau về sức khỏe bản con gà với đĩa xôi, một ít hoa quả, mà đồng thân, con cháu, hai bên gia đình nội ngoại... bào Thái ở miền Tây Nghệ An gọi là xống mo. Đây là một hành động, cử chỉ rất đẹp mắt. Ý nghĩa của tục làm vía Người trong họ tộc đến làm lễ buộc chỉ cổ Phong tục làm lễ buộc chỉ cổ tay của đồng tay cho một thành viên trong gia đình bao giờ bào Thái ở miền Tây Nghệ An là một hoạt động cũng kèm theo lễ vật như: Người thì quả trứng, văn hóa lễ tục vùng. Chúng ta rất dễ nhận người thì chai rượu, người thì con gà, người thì thấy tính chất nguyên hợp của loại hình văn ép xôi, người thì có tiền từ 20.000đ - 50.000đ. hóa này, nó phản ánh đầy đủ đời sống tâm Người chủ gia đình đứng ra nhận lễ vật, chào linh của gia đình, dòng họ, dòng tộc người hỏi, vui tươi niềm nở và nói lời cảm ơn vui vẻ, Thái trong vùng. thể hiện tấm lòng trân trọng, quý mến anh em Bất cứ một thành viên nào trong gia đình dòng tộc. dòng họ, cứ tuần tự theo một vòng đời đến 38 Số 24 - Tháng 6 - 2018
VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ thời kỳ làm lễ buộc chỉ cổ tay là phải làm lễ mo cầm giỏ ra ngã ba đầu bản gọi hồn. Thời như: làm lễ buộc chỉ cổ tay cho một thành viên điểm gọi hồn thích hợp nhất là lúc xế chiều, trong gia đình đến tuổi trưởng thành về việc bởi người Thái cho rằng, hồn vía cũng như con hẹn bao, hẹn xáo; làm lễ buộc chỉ cổ tay cho đôi người, ban ngày mải mê làm việc, tối đến mới vợ chồng tân hôn mới ê vẳn; buộc chỉ cổ tay về nhà. Nhưng vì hồn bị lạc không biết đường về việc người phụ nữ được làm mẹ nàng, trẻ về, nên người nhà phải ra đầu bản để đón. Gọi em mới sinh ê khooc, ê vẳn; đối với đàn ông khi hồn xong, người nhà phải làm thịt một con gà hết hạn để tang thì làm lễ buộc chỉ cổ tay về hoặc có thể thay bằng cá nướng, để cúng cho pất khò; buộc chỉ cổ tay cho người thành đạt, hồn vía người ốm được khoẻ mạnh. Gà sau khi có công với bản làng, dòng họ; trong đó ê vẳn luộc chín được chia làm 3 phần, trong đó có 2 cho người ốm đau, bệnh tật, tai nạn được quan phần thịt và một phần gồm có đầu, chân, lòng, tâm nhiều hơn vì họ cần được động viên tinh mề. Trong mâm cũng còn phải có thêm một thần để vượt qua chính mình… Cách thức tổ nắm xôi, 2 cái bát và 5 đôi đũa. Mâm cúng được chức và các trình tự, thao tác trong phong tục đặt ngay tại chân giường người ốm. Lúc thầy ê vẳn của đồng bào Thái tuy đơn sơ nhưng rất mo thực hành nghi lễ, người ốm phải ngồi bên trang trọng và khá bền vững. Đây không chỉ cạnh mâm cúng (nếu đi bệnh viện hay vì lý do biểu hiện sự tôn trọng, kính nể, tin tưởng lẫn nào đó mà vắng nhà thì phải lấy áo đặt cạnh nhau mà còn mang ý nghĩa văn hóa xã hội và mâm). Sau lễ cúng hồn, người ốm ăn 3 miếng tính cố kết cộng đồng rất cao. ở 3 phần thịt trong mâm cúng (nếu vắng nhà Tục làm lễ buộc chỉ cổ tay (hằng vắn - tiếng người ta lấy 3 miếng bỏ vào túi áo) gọi là tỏm địa phương gọi là bốc vía) được thực hiện khi vẳn. Người ốm tỏm vẳn xong, thầy mo lấy 2 sợi trong gia đình có một thành viên nằm ngủ hay chỉ đen hoặc sợi gai buộc vào cổ tay người ốm mơ màng thấy mình đang ở chỗ này, chỗ kia đi (trường hợp người ốm vắng nhà thì buộc vào thất lạc chưa về nhà (vắn lống). Sau khi thầy mo ống tay áo) để cầm vía, không cho chúng ra xem áo (moi xừa) nhận định đúng lý do người này mơ màng là do linh hồn chưa về với thể xác ngoài. thì chủ nhà phải mời thầy mo đến nhà tổ chức Tìm hồn lạc (xọc vẳn) làm lễ buộc chỉ cổ tay cho người đó. Bằng hình Đây là cách gọi hồn được tiến hành trực thức nhờ thầy mo buộc chỉ cổ tay để thuyết tiếp ngay tại nhà người ốm. Lễ vật chuẩn bị phục linh hồn trở về với thể xác của mình, tục gồm có gà, xôi, rượu (nếu có cả rượu cần thì làm lễ buộc chỉ cổ tay là sự tích lũy nhiều tình càng tốt). Lễ cúng này phải do mo một, mo tiết văn hóa tín ngưỡng, là biện pháp giải quyết môn đảm nhiệm. Vì chỉ có những người làm tâm lý cho người ốm yên tâm và tự tin vào chính mo mới biết sử dụng các bài cúng một cách mình để chiến thắng bệnh tật. bài bản và chỉ có thầy mo mới biết sử dụng các Các hình thức làm vía pháp thuật để sai khiến âm binh tìm hồn lạc Gọi hồn lạc (hong vẳn ỏn) về. Trong quá trình cúng (xến) tìm hồn vía lạc, Đây là cách gọi hồn đơn giản nhất, do con thầy mo còn mời cả đăm na hòng (linh hồn cha người khi đang làm một việc gì đó tự nhiên mẹ đã chết thờ ở hóng) và pù xưa (thần bản) đi giật mình sợ hãi làm cho hồn vía rời khỏi cơ thể cùng để nhận vía của người ốm. Khi kết thúc lễ không biết đường trở về. Để gọi hồn lạc, người tìm hồn lạc, người nhà cũng làm một con gà ta lấy áo của người ốm cho vào trong một cái để cúng “làm vía” cho hồn của người ốm và sau giỏ, bỏ thêm vào đó một gói cơm, một con đó làm lễ buộc vía để hồn vía người ốm được gà luộc chín, hoặc một gói muối. Sau đó thầy khoẻ mạnh. Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 39
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Đưa hồn lạc trở về với thể xác (òi vẳn) về già thường sang bên ngoại ở với bố mẹ vợ Đây là cách gọi hồn khi hồn vía người ốm một thời gian, do vậy, cứ vào khoảng độ trên bị lạc vào một nơi mà ở đó quá vui, ma quỷ nơi dưới 70 tuổi, người Thái ở đây thường tổ chức đó lại tiếp đón rất chu đáo, nên hồn người ốm làm lễ gửi áo sang nhà bố mẹ vợ (củ xưa). Dĩ không muốn về. Để tổ chức lễ òi vẳn, thầy mo nhiên, khi đưa hồn/vía sang gửi nhà bố mẹ vợ, phải tìm một địa điểm mà hàng ngày người bên gửi áo phải chuẩn bị một lễ nhỏ gồm có 1 ốm vẫn thường hay lui tới để dựng 1 cái trạm đôi gà, 1 chai rượu để cúng cho ông bà tổ tiên gọi là huồng. Tại đây, thầy mo dựng lên nhiều bên ngoại biết vợ chồng đã về làm lễ củ xưa. cảnh vật núi, rừng, bản - mường, chợ búa với Thời gian gửi áo lâu hay mau là tuỳ thuộc vào nhiều của ngon, vật lạ, tổ chức nhiều trò chơi công việc chuẩn bị của gia đình. Bởi muốn đón dân gian thật đông vui để hồn vía lạc tìm đến hồn/vía trở về, trước hết gia đình phải chuẩn chơi. Từ đó, ông mo mới phát hiện ra hồn vía bị 1 con lợn vía (mủ vẳn). Lợn được dùng để của người ốm mà dụ dỗ chúng về. Sau lễ gọi cúng trong lễ vẳn huổng phải là con lợn trước hồn, người nhà cũng làm 1 con gà để cúng cho đó đã được thầy mo làm lễ đánh dấu để hồn hồn vía người ốm được khoẻ mạnh và sau đó vía của vợ chồng gửi áo nhận và chăm sóc nó. làm lễ buộc vía cho người ốm. Theo người Thái, đây là con vật rất thiêng, do vậy, khi đã làm lễ đánh dấu rồi thì không được Gọi hồn cho người cao tuổi (hong vẳn dong sử dụng vào những mục đích khác (trừ khi thời chấu) gian gửi áo quá lâu phải làm lễ xin hồn vía cho Đây là cách gọi hồn cho những người có thay lại con khác). Thông thường, khi lợn vía đã tuổi. Theo quan niệm của người Thái, con lớn, con cháu trong nhà tổ chức đi đón vía về người lúc về già, hồn vía thường ra khỏi “thân gọi là tỏm vẳn. Để đón vía về, theo phong tục chủ” của nó để đến với ông bà, tổ tiên. Do vậy, bên đón vía phải có một lễ nhỏ gồm một đôi khi biết hồn vía của người đó đã đi với tổ tiên, gà, một chai rượu và 5 miếng trầu cau để cúng người ta phải làm một lễ cúng lên đẳm chào cho tổ tiên bên ngoại biết. Có thể nói, đây là để gọi hồn về gọi là hong vẳn dong chấu. Để một trong những nghi lễ rất quan trọng đối tổ chức nghi lễ tín ngưỡng này, người ta phải với mỗi một đời người, do vậy, không những chuẩn bị một mâm cúng gồm có: một cái giỏ, bên đón vía chuẩn bị chu đáo mà bên ngoại trong đó có một cái áo của người ốm, một gói cũng chuẩn bị lễ vật rất nhiều để mừng cho cơm, một gói muối (nếu nhà có điều kiện có bên đón vía như vải vóc, chăn đệm, lợn, gà và thể thay bằng thịt gà); một chai rượu với 2 cái nhiều loại thực phẩm khác. Khi đoàn đón vía về chén; một đĩa trầu 5 miếng và một que củi đã đến gần nhà thì con cháu tổ chức đánh trống, cháy dở một đầu. Mâm cúng được đặt trong khua chiêng vừa để chúc mừng hồn vía trở về, một cái chiếu trải sẵn trước cầu thang lên đồng thời cũng là nghi thức mở đầu cho lễ vẳn xuống. Lễ cúng này phải do một người làm huổng. Hồn vía được đưa thẳng vào buồng nghề mo môn hoặc nghề mo một đảm nhiệm ngủ của người được đón vía. Trong buồng, và thường kéo dài từ 5 đến 8 giờ mới xong. Sau người ta đã bố trí sẵn một mâm cúng gồm có lễ gọi hồn, người ta làm lễ cúng đón hồn trở về thịt lợn (được chia thành 2 nhóm thịt xen kẽ gọi là (tỏm vẳn) và cuối cùng, phải làm lễ buộc một nhóm lòng, còn phần đầu, chân, và mông vía để giữ cho hồn vía khỏi ra ngoài. thì để thành một nhóm riêng), rượu cần, xôi, Ngoài những nghi lễ gọi hồn kể trên, trong 2 cái bát và 4 đôi đũa. Khi làm lễ cúng, người tập quán của người Thái ở miền Tây Nghệ An được làm vía luôn phải ngồi bên cạnh mâm. còn có nghi lễ đón vía lớn (tỏm vẳn huổng). Tuy nhiên, mọi thực hành nghi lễ cúng vía đều Xuất phát từ quan niệm hồn vía con người khi 40 Số 24 - Tháng 6 - 2018
VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ do thầy mo đảm nhiệm. Nội dung chính của nay, chúng ta vững vàng tham gia “hội nhập” nghi lễ là thầy mo báo với tổ tiên về công trạng nhưng không thể “hoà tan”. Đó cũng là việc của người được làm vía trong suốt cuộc đời đã làm tất yếu, thiết thực để góp phần xây dựng làm được nhiều điều cho gia đình, dòng họ, nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản đến nay tuy tuổi đã cao nhưng vẫn còn là chỗ sắc dân tộc (5). dựa của gia đình, nên con cháu tổ chức làm vía H.V.H để tỏ lòng biết ơn, thể hiện sự hiếu thảo đối (TS., Phó Trưởng Khoa VHDTTS, với ông bà, đồng thời cũng là để cầu chúc cho Trường ĐHVHHN) hồn vía ông bà được khoẻ mạnh và tiếp tục giúp đỡ con cháu. Sau lễ cúng hồn, thầy mo Tài liệu tham khảo lấy 2 sợi chỉ đen (hay sợi gai) buộc vào cổ tay 1. Ban Dân tộc tỉnh Nghệ An (2013), Tổng hợp người được làm vía. Cúng vía trong cuộc đời tình hình dân tộc Thái tỉnh Nghệ An, Nghệ An. của mỗi người ở mỗi giai đoạn khác nhau và 2. Vi Văn Biên (2009), Một số phong tục và lễ có ý nghĩa khác nhau. Dù là người giàu hay kẻ hội truyền thống của người Thái ở Thanh Hóa, nghèo, người già, trẻ em, người trung niên, thì Nghệ An, Nxb. Văn hóa dân tộc, Hà Nội. cúng vía đều nhằm mục đích là an ủi tinh thần, 3. Đại học Quốc gia Hà Nội (2012), Kỷ yếu hội tạo niềm tin cho con người cầu bình an, khỏe thảo Thái học lần thứ sáu, Chương trình Thái học mạnh, tốt lành. Việt Nam - Viện Việt Nam học và Khoa học phát Tóm lại, trong kho tàng phong phú bản sắc triển, Hà Nội. văn hóa của các dân tộc Việt Nam, nếu như dân 4. Ninh Viết Giao (2012), Truyện kể dân gian tộc Tày, Nùng được biết đến với lễ hội Lồng các dân tộc thiểu số Nghệ An, Nxb. Nghệ An, Vinh. Tồng, dân tộc Hmông có hội Gầu Tào, người Pà 5. Nguyễn Ngọc Thanh, Tìm hiểu tục làm Thẻn có lễ Nhảy lửa, người Dao có lễ Cấp sắc, vía của người Thái ở Nghệ An, Trang thông người Mường có Sắc Bùa… thì người Thái ở tin điện tử Trường Chính trị Nghệ An, http:// Nghệ An nói chung, ở miền Tây Nghệ An nói truongchinhtrina.gov.vn/ArticleDetail.aspx?_ riêng, tự hào khi có tục làm vía, bởi đó là nét Article_ID=38 đẹp đã có từ lâu đời và xứng đáng để các thế 6. Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An (2013), Đề hệ sau gìn giữ, trân trọng và phát huy. Tục làm án phát triển kinh tế - xã hội miền Tây tỉnh Nghệ An vía của người Thái ở Nghệ An đã thể hiện quan đến năm 2020, Nghệ An. niệm của người Thái về cuộc sống, về đạo lý Ngày nhận bài: 12 - 5 - 2018 làm người, về trách nhiệm và nghĩa vụ của mỗi thành viên đối với gia đình và với cả cộng Ngày phản biện, đánh giá: 16 - 6 - 2018 đồng. Có thể nói, chính nhờ có những luật tục Ngày chấp nhận đăng: 25 - 6 - 2018 đó mà trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, người Thái ở miền Tây Nghệ An nói riêng, người Thái trong cả nước nói chung vẫn bảo tồn, lưu giữ được những nét độc đáo, đặc sắc riêng, góp phần làm nên một văn hoá Việt Nam thống nhất nhưng đa dạng và phong phú. Như vậy, tìm hiểu tục làm vía người Thái cũng như tìm hiểu văn hoá các dân tộc trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam là việc làm cần thiết để trong thời đại “toàn cầu hoá” hiện Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 41