Tục thờ cúng Thiên Y A Na ở huyện đảo Lý Sơn, Quảng Ngãi

Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TỤC THỜ CÚNG THIÊN Y A NA CỦA NGƯỜI VIỆT<br /> Ở HUYỆN ĐẢO LÝ SƠN, QUẢNG NGÃI<br /> ? Nguyễn Duy Đoài *<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Đặt vấn đề<br /> Việc nghiên cứu về văn hóa đời sống cộng đồng<br /> của cư dân vùng ven biển, vùng biển đảo nói chung<br /> và cư dân huyện đảo Lý Sơn nói riêng đang được<br /> nhiều ngành khoa học quan tâm. Việc nghiên cứu tục<br /> thờ cúng Thiên Y A Na ở huyện đảo Lý Sơn, Quảng<br /> Ngãi có ý nghĩa quan trọng, góp phần hiểu rõ tính<br /> cách, đặc trưng, các giá trị văn hóa của cộng đồng<br /> cũng như để hiểu hơn về lịch sử, môi trường sinh<br /> sống của cư dân mà cả đời gắn bó với vùng biển đảo<br /> này. Đối với người Việt ở huyện đảo Lý Sơn thì mẫu<br /> Thiên Y A Na được gọi là Thượng thượng thượng đẳng<br /> thần chứ không như ở nơi khác là Thượng đẳng thần.<br /> Về lý thuyết, chúng tôi vận dụng chức năng luận của thân phận con người mỗi khi đối mặt với biển cả<br /> (functionalism) của Bronisław Malinowski. Trường mênh mông, sóng to gió lớn, chính vì vậy người ta thờ<br /> phái này nhấn mạnh chức năng tâm sinh lý của nghi cúng thần linh nhằm trấn an và cầu điều may mắn. Lý<br /> lễ, bởi mọi tập tục đều có sự tương quan với tất cả thuyết sinh thái văn hóa (cultural ecology) của Julian<br /> những tập tục khác trong cộng đồng để thỏa mãn Steward cũng được người nghiên cứu áp dụng nhằm<br /> nhu cầu sinh học của cá nhân thông qua phương tiện phân tích sự tương tác giữa môi trường tự nhiên và<br /> văn hóa. văn hóa, môi trường mà con người phải thích nghi<br /> để sinh tồn. Trong bối cảnh sinh thái tự nhiên đó, con<br /> Theo Malinowski, môi trường xã hội càng bất trắc,<br /> người trải nghiệm sáng tạo văn hóa và kỹ năng sinh<br /> nguy hiểm thì con người lại càng cần đến lễ nghi phù<br /> sống dựa trên tâm lý và bản sắc văn hóa của dân tộc<br /> phép với mục đích là để thỏa mãn nhu cầu của mình.<br /> mình.2<br /> Khi phải đối mặt với những khó khăn trong cuộc sống<br /> thì con người hướng đến những thế lực siêu nhiên, Trong tâm thức của người Việt ở huyện đảo Lý<br /> cho nên ở đâu có bất trắc thì ở đó có bùa chú, cúng Sơn, tục thờ cúng Thiên Y A Na đã trở thành một phần<br /> kiếng.1 Lúc đánh cá trên biển, ngư dân thường phải không thế thiếu trong đời sống tâm linh của họ.<br /> đối mặt với nhiều khó khăn, bất trắc, nên họ tin rằng Theo GS. Ngô Đức Thịnh: “Tín ngưỡng được hiểu là<br /> cúng kiếng sẽ giảm được những mối đe dọa trong niềm tin của con người vào một cái gì đó thiêng liêng,<br /> cuộc sống. cao cả, siêu nhiên, hay nói gọn lại là niềm tin, ngưỡng<br /> Cuộc mưu sinh của cư dân huyện đảo Lý Sơn gắn vọng vào “cái thiêng”, đối lập với cái “trần tục”, hiện hữu<br /> với biển. Hơn ai hết, ngư dân hiểu rõ sự mong manh mà ta có thể sờ mó, quan sát được. Có nhiều loại niềm<br /> <br /> *<br /> ThS., Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 59<br /> Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> tin, nhưng ở đây là niềm tin của tín ngưỡng là niềm tin Bảng 1. Các nơi thờ và phối thờ Thiên Y A Na ở<br /> vào cái thiêng. Do vậy, niềm tin vào cái thiêng thuộc về huyện đảo Lý Sơn<br /> bản chất của con người, cũng giống như đời sống vật<br /> STT Địa điểm STT Địa điểm<br /> chất, đời sống xã hội tinh thần, tư tưởng, đời sống tình<br /> cảm…”.3 Từ những quan điểm nêu trên, theo chúng I. Xã An Vĩnh II. Xã An Hải<br /> tôi thì tục thờ cúng Thiên Y A Na là loại tín ngưỡng 1. Xóm Tây - An Vĩnh 1. Lân Đông Thạnh<br /> mà cư dân ở huyện đảo Lý Sơn, Quảng Ngãi đã thể 2. Lân Vĩnh Hòa 2. Lân Thái Bình<br /> hiện niềm tin của mình với đấng thiêng, mong cầu 3. Lân Vĩnh Lộc 3. Xóm Trung Yên<br /> được che chở. 4. Lân Tân Thành 4. Đình An Hải<br /> 1. Lịch sử Thiên Y A Na ở huyện đảo Lý Sơn, 5. Sở Hội Đồng<br /> Quảng Ngãi Có thể khẳng định tục thờ cúng Thiên Y A Na của<br /> người Việt hiện nay là một dạng tín ngưỡng bản địa<br /> Theo các thư tịch cổ của nhà Nguyễn, đền Thiên Y<br /> của người Chăm8, nhưng trong quá trình cộng cư Việt<br /> A Na ở thôn Trung Yên, xã An Hải trước kia được xây<br /> - Chăm, các yếu tố văn hóa tâm linh, tín ngưỡng đã<br /> dựng bằng tranh tre. Sau đó nhân dân góp tiền tạo<br /> có sự tiếp xúc, tiếp biến, từ đó hình thành tín ngưỡng<br /> lập phần hậu tẩm bằng tam hợp, riêng tiền đường<br /> thờ mẫu Thiên Y A Na trong cộng đồng người Việt.<br /> vẫn giữ nguyên vật liệu tranh tre như cũ. Năm Bảo<br /> Đại thứ IX, nhân dân thôn Trung Yên và chức dịch xin 2. Cảnh quan và cách bài trí thờ cúng Thiên Y<br /> tu bổ tôn tạo đền thờ Thiên Y A Na. Năm Bảo Đại thứ A Na<br /> 19 lại tiếp tục được tu bổ và giữ nguyên cho đến nay.4<br /> Nơi thờ cúng bà Thiên Y A Na đều có cảnh quan<br /> Về mặt lịch sử thì Dinh Bà Thiên Y A Na ở thôn Trung<br /> thoáng mát, thường xây dựng ở những vùng đất cao<br /> Yên, xã An Hải cho ta biết phần nào về nguồn gốc,<br /> hay lưng đồi núi. Qua khảo sát của chúng tôi, phần<br /> qua đó có thể suy luận rằng tục thờ cúng Thiên Y A<br /> lớn những nơi thờ bà đều có quy mô lớn, cảnh quan<br /> Na ở huyện đảo Lý Sơn đã có từ lâu. Đặc biệt dưới<br /> thông thoáng. Trước đền có bình phong trụ biểu, trên<br /> triều Nguyễn thì những tác động đến tục thờ thần đã<br /> hai trụ biểu có hai con kỳ lân. Bình phong được đắp<br /> ảnh hưởng vào văn hóa tâm linh của cư dân, tạo nên<br /> nổi hai mặt, mặt ngoài là hổ, mặt bên trong long mã.<br /> những dấu ấn rõ nét trong văn hóa tín ngưỡng cũng<br /> Ngoài ra trước đền có một con nghê đá.9<br /> như lễ tục và được bảo lưu cho đến ngày nay.<br /> Nơi thờ cúng bà Thiên Y A Na ở huyện đảo Lý Sơn<br /> Ông Dương Quỳnh (90 tuổi) ở thôn Đông, An Hải<br /> có 2 dạng, đó là: dạng lập thờ riêng như Thiên Y A<br /> cho biết lịch sử của Lân Đông Thạnh, xã An Hải đã có<br /> Na ở thôn Đông (An Hải) và thôn Tây (An Vĩnh)…, hay<br /> từ lâu.5 Đây là một trong những Lân thờ Bà Thiên Y<br /> dạng phối thờ Thiên Y A Na với các vị Ngũ hành như ở<br /> A Na của xã An Hải, nơi người dân thể hiện sự tín lý,<br /> Sở Hội đồng thuộc thôn Đồng Hộ, An Hải, hay những<br /> niềm tin của mình trước sức mạnh và sự độ trì của bà.<br /> vị khác như ở đình làng An Hải,…<br /> Lý Tế Xuyên đã cho rằng: “Nữ thần Bhavagati, một<br /> Tại dinh bà Thiên Y A Na ở thôn Trung Yên, An Hải,<br /> hóa thân nữ tính của thần Siva đã được bản địa hóa<br /> trước tượng bà có linh vị chữ Hán: “Sắc Hoằng huệ phổ<br /> thành Thiên Y A Na, bà được tôn thờ là thần mẹ đã tạo<br /> tế linh cảm diệu thông mặc tướng trang y dực bảo trung<br /> dựng vương quốc Champa.6 Chính vì vậy, khi người<br /> hưng Thiên Y A Na diễn ngọc phi thượng đẳng thần, tả<br /> Việt tiếp cận với một nữ thần có nguồn gốc Chiêm<br /> linh Châu thái tử thần tướng, hữu linh Bảo thái tử thần<br /> Thành, có thể đây chính là Poh I Nư Nagar từ rất sớm<br /> tướng”. Trên đỉnh cửa bước vào hậu cung được trang<br /> trong lịch sử được ghi nhận từ cuộc Nam chinh năm<br /> trí theo chủ đề “lưỡng long tranh châu”. Đặc biệt là<br /> 1069 của Lý Thánh Tông.7<br /> trong đền có rất nhiều bức hoành phi và liễn đối do<br /> Tháng 4.2015, trong chuyến điền dã, chúng tôi chính người dân nơi đây cúng để tỏ lòng thành kính<br /> được nhân dân cho biết huyện đảo Lý Sơn đã từng bà. Ở tiền đường có treo những bức hoành phi đại tự<br /> tồn tại 24 tòa dinh miếu. Trong số đó đã có 9 tòa dinh như: “Oai linh quán cổ”, “Thiên Y linh thần”, “Thánh phi<br /> miếu thờ riêng hay phối thờ Thiên Y A Na. Điều này điện”. Tại hậu cung có bức hoành phi cổ ghi bốn Hán<br /> cho ta thấy Thiên A Na có vai trò quan trọng trong đời tự: “Thiên Y A Na”. Ngoài ra còn có nhiều câu liễn đối<br /> sống tâm linh của cư dân ở huyện đảo Lý Sơn. tại tiền đường với nội dung nói lên sự linh hiển của bà<br /> và mong mỏi bà phù hộ cho cư dân có cuộc sống thái<br /> <br /> 60 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> bình, thịnh vượng như: xóm. Sau đó, tối 24.2 âm lịch, rạng sáng 25.2 âm lịch<br /> thì diễn ra hai lễ là lễ nhập yết và lễ chính. Mặc dù<br /> “Thần minh phổ tế hộ an dân.<br /> không gian và thời gian cúng tế âm hồn khác nhau<br /> Linh trấn kim đài cư thượng cảnh”. nhưng nghi thức đều khá giống nhau.<br /> “Thần oai hiển hách vĩnh thiên thu. Thành phần tham gia nghi lễ: Ban tế tự gồm có<br /> Thánh đức chiếu chương thùy vạn cổ”. một chủ tế và những người đảm nhiệm những công<br /> việc trong nghi lễ. Ngoài ra, còn có tư văn, chủ cựu,<br /> ● Phối thờ ở Lân Đông Thạnh - xã An Hải thủ từ, ông cả làng, các chủ lân khác cũng như đại<br /> Thiên Y A Na diện cho các họ tộc Tiền hiền. Ngoài ra, còn có bốn lễ<br /> Thần Bảo Hồng Châu sinh dâng đèn, mịch (bộ lễ), đội nhạc lễ trống chiêng<br /> và nhạc lễ bát âm.<br /> Thành hoàng Tiền hiền Nghi thức cúng lễ yết cũng như lễ chánh tế đều<br /> thực hiện theo các bước sơ hiến, á hiến và chung<br /> Bàn thờ Hội đồng hiến. Các nghi thức này đều theo quy định “tam tuần,<br /> bát bái”, có đội đại chinh cổ, đội tiểu cổ, có ban nhạc<br /> (Vẽ sơ đồ: Tác giả, 2015) ngũ âm, phân hiến.<br /> ● Phối thờ ở Lân Vĩnh Hòa - xã An Vĩnh Theo chúng tôi ghi nhận thì lễ nhập yết thường<br /> diễn ra vào khoảng 7 giờ đến 9 giờ tối ngày 24.2 âm<br /> Thiên Y A Na lịch. Trong nghi thức này có lễ yết Kỉnh sinh và tế cáo<br /> Thần Bảo Hồng Châu các thần linh về dự nhân ngày vía bà. Thông thường<br /> phẩm vật cúng trong lễ nhập yết đơn giản chỉ là trầu<br /> Thành hoàng Tiền hiền cau, trà rượu và hoa quả nhưng nghi thức cũng được<br /> Bàn thờ Hội<br /> đồng tiến hành theo ba bước: sơ hiến, á hiến và chung hiến<br /> Âm linh Âm linh<br /> nhằm cung thỉnh:<br /> <br /> CỬA VÀO “Sắc hoằng huệ phổ tế linh cảm diệu thông mặc<br /> tướng trung huy dực bảo trung hưng Thiên Y A Na diễn<br /> Ông Thiên Chúa Chưởng Bà Thủy ngọc phi thượng thượng thượng đẳng thần.<br /> Tả lệnh Hồng Châu Thái tử thần tướng. Hữu linh<br /> (Vẽ sơ đồ: Tác giả, 2015) Thần Bảo thái tử thần tướng, cập bộ hạ đẳng thị tùng<br /> ● Phối thờ ở Dinh Bà Thiên Y A Na - Trung Yên chi thần.<br /> - xã An Hải Kim Đức thánh phi tôn thần, sắc tặng hiện hữu hiệu<br /> ứng trung đẳng thần.<br /> Thiên Y A Na<br /> Thần Bảo Hồng Châu Mộc Đức thánh phi tôn thần, sắc tặng thanh tú kiêm<br /> trực trung đẳng thần.<br /> Bàn<br /> thờ Hội<br /> Cô hồn Hậu hiền đồng Tiền hiền Âm linh<br /> <br /> (Vẽ sơ đồ: Tác giả, 2015)<br /> 3. Nghi lễ thờ cúng Thiên Y A Na<br /> Theo lệ, hàng năm vào ngày 25 tháng 2 âm lịch là<br /> ngày tế lễ chính Thiên Y A Na. Tháng 4.2015 (nhằm<br /> tháng 2 âm lịch), trong một lần điền dã, chúng tôi<br /> được biết là trước khi vào lễ chính thức thì các dinh,<br /> miếu, lân có thờ Thiên Y A Na đã tổ chức lễ trước đó 3<br /> ngày, tức là vào ngày 22.2 âm lịch để cầu an cho thôn<br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 61<br /> Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thủy Đức thánh phi tôn thần, sắc tặng dương trạch linh về dự lễ, ca ngợi công lao và cầu mong Thiên Y A<br /> hiện linh trung đẳng thần. Na phù hộ độ trì dân làng:<br /> Hỏa đức thánh phi tôn thần, sắc tặng ôn hiệu quang “Sở cầu tất ứng dĩ hiển khuyết linh, xuân hội kinh<br /> ứng trung đẳng thần. khánh. Thu đông hạ bình, tam tùng thiên lợi, phú quý<br /> tặng vinh, bảo an vạn vật, củng cố tiên linh, tư giã cáp<br /> Thổ Đức thánh phi tôn thần, sắc tặng hoằng đài<br /> phùng xuân tiếc, thiết lễ cầu an. Kênh hiền đơn thành,<br /> khánh trung đẳng thần.<br /> thượng ký chứng giám, ty bổn lăng đẳng, nhơn an vật<br /> Chúa Lồi phi đức phu nhơn sắc tặng thục thiện chi thạnh, sĩ đăng nông tấn, thương đắc công tinh, ngư<br /> thần. thau bội lợi. Thông thoáng phong dinh, kê trừ tế tễ, nhơn<br /> Chúa Ngung Man Nương chi thần. vật hàm hanh, chư tai tống khứ, bá phước lai nghinh, ký<br /> thọ nhi phú, chung hòa thái bình.”12<br /> Dương cảnh bổn xứ Thành hoàng, Thổ đại chánh<br /> thần, Gia phong hậu tế tôn thần, Bổn xứ kheo lân thủy Và nhân ngày vía Thiên Y A Na vào ngày 24, 25.2<br /> trạch giang thần. Tiền hiền khai khẩn, Hậu hiền khai cư. âm lịch, tất cả các dinh, miếu, lân có thờ bà đều tổ<br /> chức nghi thức tế lễ Âm hồn.<br /> Phụ tùng tiền vãng, cổ tích tiền nhơn, hàm tư chứng<br /> Sau khi kết thúc lễ, từng người tham gia tế lễ đến<br /> giám chi nghi vĩnh bảo bình an chi khánh.”10<br /> từng bàn thờ làm lễ bái. Sau đó họ bàn bạc những<br /> Tại Lân Vĩnh Hòa, xã An Vĩnh cũng cung thỉnh: vấn đề liên quan đến cộng đồng, xóm làng như việc<br /> “Thiên Y A Na viễn ngọc phi tôn thần kinh mông giữ gìn, tôn tạo miếu cũng như công tác chuẩn bị cho<br /> trợ tín nguyên tặng hoằng huệ phổ tuế linh cảm diệu các kỳ tế lễ năm sau.<br /> thông mặt tướng trang huy dực bảo trung hưng thượng 4. Ý nghĩa<br /> thượng đẳng thần, sắc phong cựu cựu thượng đẳng<br /> Người Việt ở huyện đảo Lý Sơn có xu hướng thờ<br /> thần…”.13<br /> đa thần. Họ thờ tất cả những gì mà họ cho là linh ứng,<br /> Bài văn tế cho thấy người dân ở huyện đảo Lý Sơn dù đấy là hung thần hay ác thần với mục đích cầu an,<br /> rất tôn sùng bà. Sắc phong của triều Nguyễn ban cầu phúc. Do vậy họ cũng thờ cúng cả những vị thần<br /> cho Thiên Y A Na là “Hoằng Huệ Phổ Tế Linh Cảm Diệu mà cộng đồng khác đã thờ để cầu mong mưa thuận<br /> Thông Mặc Tướng thượng đẳng thần” nhưng người gió hòa, cuộc sống bình an. Đây là một đặc trưng nổi<br /> Việt ở huyện đảo Lý Sơn đã đưa bà lên một tầm cao bật trong đời sống tín ngưỡng của người Việt ở huyện<br /> hơn về mặt tín lý và niềm tin, đó là “thượng thượng đảo Lý Sơn, thể hiện sự tiếp biến văn hóa tín ngưỡng<br /> đẳng thần, sắc phong cựu cựu thượng đẳng thần…” của cộng đồng khác. Tục thờ cúng Thiên Y A Na đã lan<br /> Lễ tế chính thường diễn ra vào rạng sáng ngày tỏa ra nhiều nơi trên huyện đảo.<br /> 25.2 âm lịch. Việc thực hiện nghi thức cúng cũng như Theo quan niệm của người dân ở Lý Sơn, bà Thiên<br /> lễ yết đều theo 3 bước: sơ hiến lễ, á hiến lễ và chung Y A Na có sức mạnh vô biên, đứng đầu trong các vị<br /> hiến lễ. Sau các nghi thức chúc vị, chuyển chúc và đọc thần che chở, độ trì cho họ trong cuộc sống. Do vậy,<br /> chúc văn được người đọc xướng lên với âm điệu nhẹ Thiên Y A Na mặc dù là vị thần của người Chăm nhưng<br /> nhàng mà trang trọng với nội dung cung thỉnh thần lại là vị thần được thờ cúng nhiều nhất và cũng là vị<br /> <br /> 62 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> thần có vị thế cao nhất trong tín ngưỡng của bà con ở 7<br /> Lý Tế Xuyên, Việt điện U linh tập, (1959), Lê Hữu Mục<br /> đảo Lý Sơn. Trong các bài văn tế ở các dinh, miếu, lân dịch, http://www.lichsuvietnam.info, 71 - 72<br /> người dân đã đưa Bà lên vị trí “thượng thượng thượng 8<br /> Vì qua di tích của dinh bà Thiên Y A Na, thôn Trung Yên,<br /> đẳng thần”. xã An Hải thì chúng ta còn thấy hai di tích của người Chăm<br /> nữa đó là giếng nước hình vuông, miếu Con bò. Có thể đó<br /> Nhà nghiên cứu Phạm Thoại Truyền ở An Vĩnh cho chính là khu vực mà người Chăm trước kia sinh sống. Tư liệu<br /> rằng: “Tục thờ cúng bà Thiên Y A Na là nét đẹp trong văn điền dã của tác giả.<br /> hóa tín ngưỡng nhằm tưởng nhớ người tiền hiền đã có 9<br /> Tương truyền được người dân tìm thấy ngoài biển và<br /> công trong quá trong trình lập danh quy ấp ngày xưa, mang về thờ tại đền. Hiện nay, tại huyện đảo Lý Sơn có 2<br /> cũng như tinh thần giáo dục cao về sự đoàn kết”. Nhận con nghê đá, một con đực thờ ở đền bà và một con cái thờ<br /> định này rất đúng; chẳng hạn: để tỏ lòng tri ân dòng ở chùa Vĩnh Ân (Tư liệu điền dã của tác giả).<br /> họ Phạm có công tạo dựng cũng như phát nguyện Trích văn tế cúng bà Thiên Y A Na tại Lân Đông Thạnh,<br /> 10<br /> <br /> cúng khu đất cho Lân Vĩnh Hòa, An Vĩnh để thờ Thiên An Hải, năm 2015. Nguồn: Duy Đoài, tư liệu điền dã.<br /> Y A Na, cứ đến ngày vía bà xong thì ban tế tự đem một 11<br /> Trích văn tế cúng bà Thiên Y A Na tại Lân Vĩnh Hòa, An<br /> dĩa sườn và dĩa lòng đến nhà thờ họ Phạm để tri ân. Vĩnh, năm 2015. Nguồn: Duy Đoài, tư liệu điền dã.<br /> Điều này cũng thấy ở dinh Thiên Y A Na thôn Trung<br /> Trích văn tế cúng bà Thiên Y A Na tại Lân Đông Thạnh,<br /> 12<br /> <br /> Yến xã An Hải thực hiện để tri ân họ Trần. An Hải, năm 2015. Nguồn: Duy Đoài, tư liệu điền dã.<br /> Tóm lại, tục thờ cúng Thiên Y A Na của người Việt TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> ở huyện đảo Lý Sơn là một dạng tín ngưỡng thờ Mẫu, 1. Phan Đình Độ. “Tín ngưỡng thờ nữ thần trên đảo Lý<br /> một phong tục độc đáo mang nhiều giá trị văn hóa, Sơn”. Cẩm Thành. Số 36. 11/2003. 37 - 41.<br /> xã hội, bởi nó thể hiện sự thích nghi với điều kiện<br /> 2. Lê Như Hoa (chủ biên). 2001. Tín ngưỡng dân gian Việt<br /> sống của con người. Chính yếu tố môi trường và sinh Nam. Hà Nội: Văn học Nghệ thuật.<br /> thái văn hóa biển, đảo ở Lý Sơn đã tạo nên những đặc<br /> 3. Vũ Ngọc Khánh, Phạm Minh Thảo. 2005. Từ điển văn<br /> trưng riêng trong nghi thức thờ cúng bà. hóa tín ngưỡng phong tục. Hà Nội: Văn học Nghệ thuật.<br /> N.D.Đ. 4. Đoàn Ngọc Khôi. 2004. Lý lịch di tích đền thờ Thiên Y A<br /> Na ở Thôn Đông, xã An Hải, huyện Lý Sơn, Quảng Ngãi.<br /> 5. Sở Khoa học và  Công  nghệ Quảng Ngãi. 2002. Văn<br /> CHÚ THÍCH hóa truyền thống đảo Lý Sơn. Quảng Ngãi: Quảng Ngãi.<br /> 1<br /> Phan Thị Yến Tuyết, Đời sống xã hội - kinh tế văn hóa của 6. Ngô Đức Thịnh (chủ biên). 2001. Tín ngưỡng và văn<br /> ngư dân và cư dân vùng biển Nam Bộ, (Thành phố Hồ Chí hóa tín ngưỡng ở Việt Nam. Hà Nội: Khoa học Xã hội.<br /> Minh: Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, 2014), 353.<br /> Tài liệu gốc: B. Malinowski, 1922, Argonauts of the Western 7. X.A. Tocarev (Lê Thế Thép dịch). 1994. Các hình thức<br /> Pacific: An account of native enterprise and adventure in tôn giáo sơ khai và phát triển của chúng. Hà Nội: Chính trị<br /> the archipelagos of Melanesian New Guinea, London, Quốc gia.<br /> Routledge. 8. Phan Thị Yến Tuyết. 2014. Đời sống xã hội - kinh tế văn<br /> 2<br /> Phan Thị Yến Tuyết (2014), sđd, 354. hóa của ngư dân và cư dân vùng biển Nam Bộ. Thành phố Hồ<br /> Chí Minh: Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> 3<br /> Ngô Đức Thịnh (chủ biên), Tín ngưỡng và văn hóa tín<br /> ngưỡng ở Việt Nam, (Hà Nội: Khoa học Xã hội, 2001), 16. 9. UBND tỉnh Quảng Ngãi. 2008. Địa chí Quảng Ngãi. Hà<br /> Nội: Từ điển Bách khoa.<br /> 4<br /> Đoàn Ngọc Khôi, “Lý lịch di tích đền thờ Thiên Y A Na<br /> ở Thôn Đông, xã An Hải, huyện Lý Sơn, Quảng Ngãi”, 2004. 10. Lý Tế Xuyên. Việt điện U linh tập. 1959. Lê Hữu Mục<br /> dịch. http://www.lichsuvietnam.info.<br /> 5<br /> Nghe nói ông bà tui về dưới này rồi mới bắt đầu lập cái<br /> Lân này để quy danh lập ấp, từ đó thành mãi đến bấy giờ. 11. Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam, Phân viện Văn<br /> Lân Đông Thạnh này cũng đã trải qua nhiều lần bị đốt cháy hóa Nghệ thuật Việt Nam tại Huế. 2009. Nhận thức về miền<br /> và rồi người dân lập trở lại và bây giờ nó mới có quy mô như Trung Việt Nam hành trình 10 năm tiếp cận. Huế: Thuận Hóa.<br /> thế này để thờ Bà Thiên Y A Na… Ở đây người dân thờ Bà 12. Nguyễn Đăng Vũ. “Tín ngưỡng thờ mẫu của cư dân<br /> Thiên Y rất nhiều vì dọc theo miền biển… ven biển Quảng Ngãi”. Cẩm Thành. Số 35/ 2003. 28.<br /> 6<br /> Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam, Phân viện Văn hóa 13. Nguyễn Thị Thanh Xuyên. 2013. “Mẫu thần và nữ<br /> Nghệ thuật Việt Nam tại Huế, Nhận thức về miền Trung Việt thần của cư dân duyên hải Nam Trung Bộ: thống nhất trong<br /> Nam hành trình 10 năm tiếp cận, (Huế: Thuận Hóa, 2009), 102. đa dạng”. Cẩm Thành. Số 75-76/2013.<br /> <br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 63<br />