Tỷ lệ phù hoàng điểm ở bệnh nhân đái tháo đường típ 2 và các yếu tố liên quan

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> <br /> TỶ LỆ PHÙ HOÀNG ĐIỂM Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÍP 2<br /> VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN<br /> Huỳnh Thanh Hùng *, Trần Quang Khánh **<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Phù hoàng điểm (PHĐ) là biến chứng mạch máu nhỏ thường gặp ở bệnh nhân đái tháo đường<br /> (ĐTĐ) típ 2. Tại Việt Nam, các số liệu thống kê về PHĐ khá ít, chỉ có vài số liệu trong những nghiên cứu chung<br /> về bệnh võng mạc đái tháo đường (BVMĐTĐ) mà không có nghiên cứu dịch tễ chuyên biệt về PHĐ.<br /> Mục tiêu: xác định tỷ lệ PHĐ ở bệnh nhân ĐTĐ típ 2 với thời gian mắc bệnh trên 10 năm và các yếu tố liên<br /> quan.<br /> Phương Pháp: Đây là nghiên cứu cắt ngang mô tả. Mẫu gồm 202 bệnh nhân ĐTĐ típ 2 với thời gian mắc<br /> bệnh ≥ 10 năm đến khám tại phòng khám nội tiết bệnh viện Nguyễn Tri Phương, TPHCM, từ tháng 10/2015 đến<br /> tháng 4/2016. Tất cả bệnh nhân được kiểm tra thị lực, khám sinh hiển vi với kính Volk và chụp đáy mắt hình nổi<br /> 1 vùng sau nhỏ giãn đồng tử. Ghi nhận tình trạng PHĐ và BVMĐTĐ (không tăng sinh, tăng sinh). Các yếu tố<br /> nguy cơ của PHĐ được ghi nhận để phân tích sự liên quan.<br /> Kết quả: Tỷ lệ PHĐ ở bệnh nhân ĐTĐ típ 2 ≥ 10 năm là 20,29%, trong đó ở nhóm điều trị insulin là 26%<br /> và không điều trị insulin là 13,04%. Tỷ lệ BVMĐTĐ là 58% bao gồm: BVMĐTĐ không tăng sinh là 54,5% và<br /> BVMĐTĐ tăng sinh là 3,5%. Bệnh nhân bị PHĐ có 18,3% thị lực ≤ 3/10 (Snellen). Phân tích hồi quy logistic<br /> cho thấy PHĐ trong mẫu nghiên cứu có liên quan đến tiền căn có rối loạn chuyển hóa lipid và giảm Hemoglobin.<br /> Một số yếu tố khác như huyết áp tâm thu, đường huyết đói, HbA1C, Cholesterol, LDLc có liên quan trong phân<br /> tích đơn biến nhưng lại không đạt ý nghĩa trong phân tích đa biến.<br /> Kết luận: Tỷ lệ PHĐ ở bệnh nhân ĐTĐ típ 2 ≥ 10 năm khá cao. Tiền căn có rối loạn chuyển hóa lipid và<br /> giảm Hemoglobin là yếu tố liên quan mạnh của PHĐ trong mẫu nghiên cứu.<br /> Từ khóa: Đái tháo đường típ 2, phù hoàng điểm<br /> ABSTRACT<br /> PREVALENCE AND ASSOCIATED FACTORS OF DIABETIC MACULAR EDEMA<br /> AMONG PATIENTS WITH TYPE 2 DIABETES<br /> Huynh Thanh Hung, Tran Quang Khanh<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 21 - No 2 - 2017: 30 - 35<br /> <br /> Background: diabetic macular edema (DME) is a common micro vascular complication in patients with type<br /> 2 diabetes. In Vietnam, the statistics of DME is quite small, only a few figures in the general studies of diabetic<br /> retinopathy (DR) but without specific epidemiological studies of DME.<br /> Objectives: To estimate the prevalence of DME in a population of type 2 diabetics and to evaluate the<br /> associated factors underlying its development.<br /> Method: This is a cross-sectional study. 202 patients were selected from diabetic population attending in<br /> Nguyen Tri Phuong hospital from 10/2015 to 4/2016. All the diabetics underwent test the visual acuity, retinal<br /> examination by using slit-lamp biomicroscopy combined with Volk lens and single-field fundus photography. Risk<br /> factors also were recorded to analyze their associations with DME.<br /> <br /> * Bệnh viện Nguyễn Tri Phương ** Bộ môn Nội tiết, Khoa Y, Đại Học Y Dược TP.HCM<br /> Tác giả liên lạc: BS. Huỳnh Thanh Hùng ĐT: 0914380388 Email: drthanhhung1988@gmail.com<br /> <br /> 30 Chuyên Đề Nội Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Result: The prevalence of DME was 20.29%, 26% in the group taking insulin and 13.04% in the group not<br /> taking insulin. The prevalence of any DR was 58% including: non-proliferative DR 54.5% and proliferative DR<br /> 3.5%. Visual acuity (VA): 18.3% patients with DME had VA ≤ 3/10 (Snellen). The multivariate logistic<br /> regression analysis showed that DME was significantly associated with the antecedent of dyslipidemia and low<br /> hemoglobin.<br /> Conclusions: The prevalence of DME in over 10 year’s type 2 diabetics is quite high. The antecedent of<br /> dyslipidemia and low hemoglobin are the two most important risk factors associated with DME in this study.<br /> Keywords: Type 2 diabetes, macular edema<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Phù hoàng điểm (PHĐ) và bệnh võng mạc Thiết kế nghiên cứu<br /> đái tháo đường (BVMĐTĐ) là biến chứng Cắt ngang mô tả.<br /> mạch máu nhỏ thường gặp ở bệnh nhân đái<br /> tháo đường (ĐTĐ) típ 2(2,3). Theo một phân tích<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> gộp 35 nghiên cứu từ năm 1980 đến 2008, tỷ lệ Bệnh nhân ĐTĐ type 2 đến khám tại phòng<br /> hiện mắc của BVMĐTĐ nói chung là 34,6%, khám nội tiết bệnh viện Nguyễn Tri Phương<br /> BVMĐTĐ tăng sinh là 6,96%, còn tỷ lệ PHĐ là TPHCM từ tháng 10/2015 đến tháng 04/2016.<br /> 6,81%(9). Đối với PHĐ, ở bệnh nhân típ 1 và típ Tiêu chuẩn chọn mẫu<br /> 2 có thời gian mắc bệnh dưới 5 năm, tỷ lệ hiện Bệnh nhân trên 18 tuổi đã được chẩn đoán<br /> mắc là 0% và 3%; còn ở bệnh nhân mắc bệnh ĐTĐ típ 2 bởi bác sĩ nội tiết. Thời gian mắc bệnh<br /> trên 15 năm, tỷ lệ PHĐ lên đến khoảng 20% ở ĐTĐ ≥ 10 năm. Bệnh nhân đồng ý tham gia<br /> bệnh nhân típ 1, 25% ở bệnh nhân típ 2 có điều nghiên cứu.<br /> trị insulin và 14% ở bệnh nhân típ 2 không<br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> điều trị insulin(5). Tỷ lệ hiện mắc và các yếu tố<br /> nguy cơ của BVMĐTĐ đã được nghiên cứu Mộng thịt độ 3-4. Giác mạc sẹo, đục, phù.<br /> rộng rãi ở nhiều vùng và chủng tộc khác nhau Đục thủy tinh thể độ 3-4. Bệnh lý dịch kính: đục,<br /> trên thế giới, trong khi đó dữ liệu về PHĐ xuất huyết nặng. Đã điều trị laser quang đông<br /> tương đối khan hiếm và không nhất quán vì hay phẫu thuật dịch kính. Bệnh nhân đã được<br /> sử dụng các tiêu chí và phương pháp chẩn chẩn đoán thoái hóa hoàng điểm liên quan tuổi,<br /> đoán khác nhau. Theo một nghiên cứu thực bệnh mạch máu võng mạc không do ĐTĐ (tăng<br /> hiện tại bệnh viện Đại Học Y Dược TPHCM huyết áp, xơ vữa động mạch…).<br /> năm 2008 trên 512 bệnh nhân ĐTĐ típ 2: tỉ lệ Cỡ mẫu<br /> biến chứng tại mắt chung là 54,7%, trong đó, n = Z2(1-α/2) x p(1-p) / d2 = 162.<br /> đục thủy tinh thể 38,5%, BVMĐTĐ 28,7%, phù Với p = 11,94%(8).<br /> hoàng điểm 3,3%(7). Tại Việt Nam, các số liệu<br /> Quy trình lấy mẫu<br /> thống kê về PHĐ khá ít, chỉ có vài số liệu<br /> Tất cả các bệnh nhân sau khi thu thập các dữ<br /> trong những nghiên cứu chung về BVMĐTĐ<br /> kiện đối với từng bệnh nhân như: tuổi, giới tính,<br /> mà không có nghiên cứu dịch tễ chuyên biệt<br /> tiền căn bệnh lý (ĐTĐ, sử dụng insulin, tăng<br /> về PHĐ. Việc phát hiện và điều trị sớm PHĐ<br /> huyết áp, rối loạn chuyển hóa lipid, bệnh tim<br /> là một chiến lược hiệu quả dự phòng giảm thị<br /> mạch). Sau đó bệnh nhân được đo cân nặng,<br /> lực ở bệnh nhân ĐTĐ(6). Muốn xây dựng được<br /> chiều cao, vòng eo, vòng hông, huyết áp cánh<br /> những kế hoạch trên thực tiễn cần dựa trên<br /> tay bằng máy đo huyết áp cơ. Thu thập các cận<br /> nền tảng điều tra cơ bản về PHĐ tại Việt Nam.<br /> lâm sàng (được thực hiện tại bệnh viện Nguyễn<br /> <br /> <br /> <br /> Nội Tiết 31<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> Tri Phương) trong vòng 03 tháng so với thời phân vị. Phép kiểm T so sánh hai số trung bình<br /> điểm khám mắt: tổng phân tích tế bào máu, của biến định lượng phân phối bình thường.<br /> đường huyết đói, HbA1c, Creatinin máu, Phép kiểm Mann-Whithney so sánh hai số trung<br /> Cholesterol, HDLc, LDLc, Triglycerides, tổng bình của biến định lượng phân phối không bình<br /> phân tích nước tiểu, tỷ số albumin/creatinin thường. Phép kiểm Chi bình phương, Fisher<br /> nước tiểu. exact kiểm định mối tương quan giữa các biến<br /> Khám mắt: bệnh nhân được đo thị lực định tính. Khảo sát mối liên quan giữa các yếu tố<br /> (không kính và qua kính lỗ). Mỗi mắt được nhỏ và bệnh võng mạc ĐTĐ bằng phương pháp hồi<br /> giãn với tropicamide 0,5% và phenylephrine quy logistic. Sự khác biệt được xem là có ý nghĩa<br /> 0,5%. Khám đáy mắt bằng kính sinh hiển vi với thống kê khi p < 0,05. Nghiên cứu sử dụng phần<br /> kính Volk. Chụp đáy mắt hình nổi một vùng 2 mềm thống kê STATA 12.0.<br /> mắt. Bác sĩ chuyên khoa mắt chẩn đoán các bệnh KẾT QUẢ<br /> nhân bị phù hoàng điểm qua khám lâm sàng kết<br /> Trong khoảng thời gian từ tháng 10/2015 đến<br /> hợp đánh giá hình chụp đáy mắt.<br /> tháng 4/2016, có 211 bệnh nhân ĐTĐ típ 2 đồng ý<br /> Phân tích thống kê tham gia nghiên cứu, trong đó có 8 bệnh nhân bị<br /> Biến số định tính trình bày dưới dạng tỷ lệ loại khỏi nghiên cứu vì đục thủy tinh thể nặng<br /> phần trăm. Biến số định lượng phân phối chuẩn không soi được 2 mắt, 1 bệnh nhân bị loại vì đã<br /> trình bày dưới dạng trung bình và độ lệch laser võng mạc. Còn lại 202 bệnh nhân khám<br /> chuẩn. Biến số định lượng và phân phối không mắt được đưa vào phân tích.<br /> chuẩn trình bày dưới dạng trung vị và khoảng tứ<br /> Bảng 1. Đặc điểm của dân số nghiên cứu theo có PHĐ và không PHĐ<br /> Đặc điểm không PHĐ (n=161) có PHĐ (n=41) P<br /> Tuổi (năm) 63,04 ± 9,4 63,9 ± 9,2 0,591<br /> Giới nữ n(%) 105 (65,2%) 25 (61%) 0,613<br /> BMI (kg/m2) 24,3 ± 2,9 25,2 ± 3,7 0,113<br /> Tỷ số vòng eo / vòng hông 0,97 ± 0,68 0,97 ± 0,07 0,544<br /> Huyết áp tâm thu (mmHg) 134,4 ± 15,4 140,9 ± 15,9 0,017<br /> Huyết áp tâm trương (mmHg) 79,07 ± 7,7 80 ± 9,2 0,509<br /> Thời gian bị ĐTĐ (năm) 15,04 ± 5,03 16,05 ± 4,8 0,249<br /> Tiền căn điều trị insulin n(%) 81 (50,3%) 29 (70,7%) 0,019<br /> *<br /> Số năm điều trị insulin (năm) 3 [2 - 5,5] 5 [1,5 - 7,5] 0,328<br /> Tiền căn tăng huyết áp n(%) 122 (75,8%) 35 (85,4%) 0,188<br /> Tiền căn RLCH lipid n(%) 116 (72%) 36 (87,8%) 0,037<br /> Tiền căn bệnh tim mạch n(%) 7 (4,3%) 7 (17,1%) 0,004<br /> Đường huyết đói (mmol/l) 9,5 ± 3,1 11,8 ± 4,1 0,001<br /> HbA1c (%) 8,3 ± 1,9 9,8 ± 2,1<br /> < 8% n(%) 83 (51,5%) 8 (19,5%)