Vài nét về Văn tuyển Hán Nôm thời Nguyễn

VµI NÐT VÒ V¡N TUYÓN H¸N N¤M THêI NGUYÔN<br /> <br /> <br /> NguyÔn ThÞ HiÒn (*)<br /> <br /> <br /> <br /> V ¨n tuyÓn H¸n N«m thêi NguyÔn lµ<br /> vèn di s¶n H¸n N«m quý gi¸ cña<br /> c¸c nh©n tè chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa-<br /> gi¸o dôc.<br /> n−íc ta cßn l−u gi÷ ®−îc ®Õn ngµy nay. a. VÒ chÝnh trÞ(*)<br /> Kh¶o cøu vÒ v¨n tuyÓn H¸n N«m thêi §Ó thiÕt lËp mét nÒn qu©n chñ tËp<br /> NguyÔn gióp chóng ta nh×n nhËn l¹i quyÒn chuyªn chÕ, c¸c vua triÒu NguyÔn<br /> qu¸ khø thµnh v¨n cña cha «ng còng ®· tËp trung x©y dùng bé m¸y thèng trÞ<br /> nh− thÊy râ ý thøc t«n träng, b¶o vÖ vµ vµ gi÷ v÷ng kû c−¬ng x· héi theo hÖ t−<br /> ph¸t huy c¸i hay, c¸i ®Ñp cña c¸c thÕ hÖ t−ëng Nho gia. Tõ Gia Long ®Õn Minh<br /> ®i tr−íc. Bµi viÕt b−íc ®Çu tiÕp cËn vèn M¹ng, ThiÖu TrÞ, Tù §øc ®Òu cã nh÷ng<br /> v¨n tuyÓn H¸n N«m thêi NguyÔn qua chÝnh s¸ch më mang ph¸t triÓn ®Êt<br /> viÖc t×m hiÓu tiÒn ®Ò còng nh− sù h×nh n−íc. C¸c chÝnh s¸ch tiÕn bé cã t¸c dông<br /> thµnh vµ ph¸t triÓn, quan ®iÓm san hç trî ph¸t triÓn v¨n hãa, kinh tÕ ®Êt<br /> ®Þnh v¨n tuyÓn H¸n N«m thêi NguyÔn. n−íc, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c t¸c<br /> gia s¸ng t¸c v¨n ch−¬ng nãi chung vµ<br /> Trong khu«n khæ bµi viÕt nµy,<br /> biªn tuyÓn s¸ch v¨n tuyÓn nãi riªng.<br /> chóng t«i quan niÖm V¨n tuyÓn H¸n<br /> N«m thêi NguyÔn lµ v¨n b¶n hay nh÷ng Giai ®o¹n nöa ®Çu thÕ kû XIX,<br /> tuyÓn tËp mµ tiªu ®Ò cã tõ “v¨n tuyÓn”, chÝnh quyÒn nhµ NguyÔn b¾t ®Çu kh«i<br /> chän läc t¸c phÈm v¨n häc gåm nhiÒu phôc ®Êt n−íc ®· kiÖt quÖ sau néi chiÕn<br /> thÓ lo¹i v¨n xu«i thêi trung ®¹i, do mét kÐo dµi hµng thÕ kû, ®ång thêi ®−a ra<br /> hay nhiÒu t¸c gi¶ san ®Þnh, ®−îc in Ên mét sè chÝnh s¸ch tÝch cùc nh»m cñng<br /> hoÆc chÐp tay b»ng ch÷ H¸n, ch÷ N«m cè nÒn thèng trÞ l©u dµi. Sau khi lªn<br /> d−íi thêi NguyÔn. ng«i, Vua Gia Long ®· x©y dùng mét<br /> nhµ n−íc phong kiÕn chuyªn chÕ tËp<br /> 1. TiÒn ®Ò cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn v¨n<br /> trung quyÒn lùc. B¾t ®Çu tõ thêi Minh<br /> tuyÓn H¸n N«m thêi NguyÔn<br /> MÖnh, c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ tÝnh chÊt<br /> TriÒu NguyÔn lµ triÒu ®¹i phong chuyªn chÕ ®−îc t¨ng c−êng song song<br /> kiÕn cuèi cïng cña ViÖt Nam. Khi thèng víi viÖc h¹n chÕ quyÒn hµnh ®Þa<br /> nhÊt ®−îc ®Êt n−íc, c¸c vua NguyÔn ph−¬ng. C¸c vua NguyÔn häc theo nhµ<br /> nhanh chãng ®Èy m¹nh ph¸t triÓn tÊt Thanh, ®Èy m¹nh viÖc x©y dùng c¸c<br /> c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi. Do ®ã,<br /> tiÒn ®Ò thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t (*)<br /> NCS. Khoa Ng÷ v¨n, Häc viÖn KHXH, ViÖn<br /> triÓn v¨n tuyÓn thêi NguyÔn bao gåm Hµn l©m KHXH ViÖt Nam.<br /> Vµi nÐt vÒ v¨n tuyÓn H¸n N«m… 37<br /> <br /> ®iÓn lÖ nh»m ®−a ®Êt n−íc theo con cho s¸ch v¨n tuyÓn ch÷ H¸n, ch÷ N«m<br /> ®−êng ph¸t triÓn thÞnh v−îng, lÊy Nho ®−îc qu¶ng b¸ réng r·i ®Õn ®éc gi¶ vµ cã<br /> gi¸o lµm hÖ t− t−ëng chÝnh thèng. V× ®iÒu kiÖn b¶o tån ®Õn ngµy nay.<br /> vËy, nhiÒu bé v¨n tuyÓn cã nh÷ng t¸c V¨n tuyÓn thêi NguyÔn hÇu nh−<br /> phÈm ®−îc tuyÓn tõ ®Ò tµi B¾c sö hay ®−îc in ë c¸c nhµ in nh− LiÔu V¨n<br /> c¸c s¸ch Tø th−, Ngò kinh cña Trung §−êng, B¸c V¨n §−êng, Gia LiÔu<br /> Quèc ®Ó dïng lµm mÉu trong khoa cö. §−êng, §ång V¨n §−êng, Hi V¨n<br /> b.VÒ kinh tÕ §−êng, óc V¨n §−êng, LiÔu Chµng,<br /> Sau khi ®¸nh b¹i T©y S¬n, triÒu Tr−êng V¨n §−êng... Cã bé v¨n tuyÓn<br /> NguyÔn x©y dùng kinh ®« ë HuÕ vµ b¾t ®−îc in ë 2 nhµ in nh− Hµ Nam H−¬ng<br /> ®Çu thùc thi c¸c chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ, thÝ v¨n tuyÓn (in ë Gia LiÔu §−êng vµ<br /> x· héi nh»m x©y dùng vµ b¶o vÖ cho §ång V¨n §−êng); T©n khoa H−¬ng Héi<br /> v−¬ng quyÒn nhµ NguyÔn. v¨n tuyÓn (in ë LiÔu Chµng, Tr−êng V¨n<br /> §−êng)... C¸c bé v¨n tuyÓn ®−îc in<br /> TriÒu NguyÔn ®Èy m¹nh viÖc khai<br /> nhiÒu nhÊt ë LiÔu V¨n §−êng vµ Gia<br /> hoang lµm kinh tÕ n«ng nghiÖp khiÕn<br /> LiÔu §−êng.<br /> diÖn tÝch canh t¸c trªn toµn l·nh thæ<br /> ®Êt n−íc khi ®ã t¨ng ®¸ng kÓ. Bªn c¹nh c. VÒ v¨n hãa – gi¸o dôc<br /> ®ã, triÒu NguyÔn cßn thi hµnh c¸c chÝnh D−íi triÒu NguyÔn, v¨n hãa, nghÖ<br /> s¸ch tÝch cùc vÒ ®ª ®iÒu, ®Çu t− cho thuËt t−¬ng ®èi ph¸t triÓn vµ gÆt h¸i<br /> n«ng nghiÖp, khuyÕn dô nh©n d©n b»ng ®−îc nhiÒu thµnh tùu, ®Ó l¹i mét di s¶n<br /> quyÒn lîi g¾n víi tr¸ch nhiÖm (NguyÔn v¨n hãa ®å sé, bao gåm c¶ di s¶n vËt thÓ<br /> Phan Quang, 2002, tr.55). vµ phi vËt thÓ. C¸c triÒu vua NguyÔn<br /> TriÒu NguyÔn còng b¾t ®Çu lÜnh héi ®Òu ph¸t huy vèn quý cña v¨n hãa<br /> nh÷ng c¶i c¸ch cña khoa häc, nh− cho truyÒn thèng vµ ®ã lµ tiÒn ®Ò thóc ®Èy<br /> ®óc l¹i tiÒn, x©y dùng c¸c x−ëng ®ãng mét sè t¸c gia thùc hiÖn së thÝch vµ −íc<br /> tµu, thuyÒn vµ ®óc vò khÝ. §Ó æn ®Þnh nguyÖn cña m×nh trong viÖc lµm s¸ch<br /> x· héi, n©ng cao chÊt l−îng ®êi sèng d©n v¨n tuyÓn.<br /> chóng, lÇn l−ît c¸c triÒu vua Minh Sö häc thêi NguyÔn ®· giµnh ®−îc<br /> M¹ng, Tù §øc ®Òu ®−a ra nh÷ng chÝnh mét sè thµnh tùu nhÊt ®Þnh víi nhiÒu<br /> s¸ch gi¶m, miÔn thuÕ cho d©n chóng. Cã bé sö ®å sé, phong phó nh− Kh©m ®Þnh<br /> thÓ nãi, c¸c triÒu ®¹i vua NguyÔn ®· cè §¹i Nam héi ®iÓn sö lÖ, §¹i Nam nhÊt<br /> g¾ng t×m hiÓu, ph¸t huy còng nh− c¶i thèng chÝ, Kh©m ®Þnh ViÖt sö th«ng<br /> c¸ch c¸c chÝnh s¸ch ®Ó ph¸t triÓn kinh gi¸m c−¬ng môc... Ngoµi ra, Phan Huy<br /> tÕ ®Êt n−íc. Chó cßn cã c«ng tr×nh nghiªn cøu lín<br /> V× thêi NguyÔn cã nh÷ng chÝnh s¸ch LÞch triÒu hiÕn ch−¬ng lo¹i chÝ. Mét sè<br /> thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ nªn ®iÒu s¸ch ®Þa lý cã gi¸ trÞ còng ®−îc biªn<br /> kiÖn in Ên thêi NguyÔn kh¸ thuËn lîi. so¹n vµo thêi NguyÔn, tiªu biÓu cã NhÊt<br /> C¸c nhµ in lín lÇn l−ît ra ®êi ë Hµ Néi, thèng ®Þa d− chÝ (Th−îng th− Lª Quang<br /> Nam §Þnh... vµ ®©y lµ thêi kú në ré cña §Þnh so¹n), Duyªn h¶i lôc (Tham tri Bé<br /> nghÒ in s¸ch (Mai Hång, NguyÔn H÷u C«ng NguyÔn §øc HuyÒn vµ T¶ tham<br /> Mïi, 1986, tr.45). Bªn c¹nh kü thuËt in tri §oµn ViÕt Nguyªn so¹n).<br /> méc b¶n, nhiÒu nhµ in thêi NguyÔn ®· D−íi chÕ ®é phong kiÕn, khoa b¶ng<br /> tiÕp nhËn thµnh qu¶ in ho¹t b¶n cña lµ con ®−êng duy nhÊt ®−a tíi danh<br /> ph−¬ng T©y. §iÒu kiÖn in Ên tèt khiÕn väng, vÞ trÝ x· héi. Trong gÇn ngh×n<br /> 38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2015<br /> <br /> <br /> n¨m lÞch sö khoa cö cã 184 khoa thi th× quyÒn thùc sù cai trÞ ®Êt n−íc, cã chñ<br /> triÒu NguyÔn ®· tæ chøc ®−îc 39 khoa. quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ th× chØ trong<br /> Néi dung häc tËp vµ thi cö d−íi thêi nöa ®Çu thÕ kû XIX. TiÕn tr×nh ph¸t<br /> NguyÔn vÉn bÞ chi phèi bëi Tø th−, Ngò triÓn cña v¨n tuyÓn H¸n N«m thêi<br /> kinh vµ c¸c thÓ v¨n xu«i, th¬, phó. §ã lµ NguyÔn cã thÓ chia thµnh hai giai ®o¹n:<br /> nguyªn nh©n thêi NguyÔn cã mét sè bé giai ®o¹n nhµ NguyÔn ®éc lËp vµ giai<br /> v¨n tuyÓn gåm nh÷ng bµi v¨n tr−êng ®o¹n nhµ NguyÔn thuéc Ph¸p (NguyÔn<br /> thi lµ nh÷ng thÓ v¨n tiªu biÓu dïng Quang Ngäc chñ biªn, 2014, tr.191).<br /> trong khoa cö. - Giai ®o¹n nhµ NguyÔn ®éc lËp<br /> V¨n ch−¬ng ch÷ N«m, ch÷ H¸n (1802-1858):<br /> t−¬ng ®èi ph¸t triÓn vµo thêi NguyÔn. §©y lµ giai ®o¹n c¸c vua NguyÔn<br /> C¸c s¸ng t¸c, th¬ ca, truyÖn N«m, kÞch n¾m toµn quyÒn qu¶n lý ®Êt n−íc, tr¶i<br /> b¶n tuång, chÌo ®Òu phong phó h¬n c¸c qua 4 ®êi vua: Gia Long, Minh M¹ng,<br /> triÒu ®¹i tr−íc. ThiÖu TrÞ, Tù §øc. §©y còng lµ giai<br /> C¸c vua NguyÔn hÇu nh− yªu thÝch ®o¹n x· héi ph¸t triÓn nhÊt triÒu<br /> ch÷ Th¸nh hiÒn. NhiÒu vua NguyÔn hay NguyÔn. Trong bèn triÒu vua thÞnh trÞ<br /> ch÷ vµ cã tr×nh ®é häc vÊn cao. Vua nhÊt thêi NguyÔn, cã rÊt nhiÒu bé v¨n<br /> Minh MÖnh, Tù §øc ®Òu tù biªn so¹n tuyÓn mang tÇm cì quèc gia ®−îc biªn<br /> s¸ch lÞch sö, v¨n häc. Kh¶i §Þnh còng lµ so¹n vµ tuyÓn chän. Trong ®ã ph¶i kÓ<br /> mét nhµ vua hay ch÷, thÝch th¬ v¨n, ®Õn: LÞch khoa (h−¬ng thÝ) v¨n tuyÓn cã<br /> tõng cã th¬ Ngù chÕ khi «ng ngù gi¸ ra bµi tùa viÕt n¨m Minh MÖnh 4 (1823)<br /> B¾c b¸i yÕt V¨n MiÕu. NhiÒu khoa thi, tuyÓn nh÷ng bµi v¨n tróng tuyÓn h¹ng<br /> nhµ vua ®Ých th©n ra ®Ò thi, vÝ dô n¨m nhÊt, h¹ng nh×, h¹ng ba trong c¸c khoa<br /> Kh¶i §Þnh nguyªn niªn (1916), nhµ vua thi H−¬ng tõ n¨m 1807 ®Õn n¨m 1821<br /> ra ®Ò thi s¸ch vÊn cho c¸c Cèng sÜ t¹i t¹i c¸c tr−êng thi NghÖ An, Thanh Hãa,<br /> ®iÖn CÇm ChÝnh. H¶i D−¬ng, S¬n Nam, S¬n T©y, Kinh<br /> Tuy triÒu ®×nh nhµ NguyÔn ®· b·i B¾c, Trùc LÖ, Th¨ng Long; Hoµng ViÖt<br /> bá c¶i c¸ch cña nhµ T©y S¬n trong viÖc v¨n tuyÓn do Tån Am Bïi Huy BÝch<br /> dïng ch÷ N«m, trë l¹i víi viÖc dïng ch÷ tuyÓn chän, NguyÔn TËp, §èc häc trÊn<br /> H¸n lµm ng«n ng÷ nhµ n−íc, nh−ng vÉn S¬n Nam biªn tËp vµ viÕt tùa n¨m 1825,<br /> cã nhiÒu bé v¨n tuyÓn b»ng ch÷ N«m tuyÓn nh÷ng bµi v¨n ®êi TrÇn, Lª gåm<br /> hoÆc bao gåm c¶ ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m. c¸c thÓ lo¹i phó, ký, minh, v¨n tÕ, chiÕu,<br /> chÕ, v¨n s¸ch, biÓu, t¹, kh¶i, t¶n v¨n,<br /> Nh÷ng thµnh c«ng cña triÒu<br /> tÊu, c«ng v¨n; LÞch khoa ®¨ng long v¨n<br /> NguyÔn trong ph¸t triÓn nÒn v¨n hãa,<br /> tuyÓn/Lª triÒu lÞch khoa ®¨ng long v¨n<br /> v¨n häc lµ nh÷ng bµi häc vµ di s¶n quý<br /> tuyÓn in n¨m 1839, tuyÓn nh÷ng ®Ò thi,<br /> b¸u ®Ó ®êi sau nghiªn cøu, ®¸nh gi¸,<br /> bµi thi cña nh÷ng ng−êi thi ®ç trong c¸c<br /> thÈm ®Þnh, ®ång thêi còng lµ tiÒn ®Ò<br /> khoa thi Héi d−íi thêi Lª tõ n¨m 1683<br /> quan träng cho sù ph¸t triÓn cña v¨n<br /> ®Õn n¨m 1787; LÞch khoa héi ®×nh v¨n<br /> tuyÓn H¸n N«m thêi kú nµy.<br /> tuyÓn in n¨m 1839, tuyÓn ®Ò thi, tªn bµi<br /> 2. Sù ph¸t triÓn cña v¨n tuyÓn H¸n N«m thêi NguyÔn thi cña nh÷ng ng−êi thi ®ç c¸c khoa thi<br /> Trªn danh nghÜa, triÒu NguyÔn b¾t Héi, §×nh tõ n¨m 1733 ®Õn n¨m 1838;<br /> ®Çu tõ n¨m 1802 vµ tån t¹i ®Õn n¨m T©n khoa h−¬ng héi v¨n tuyÓn/T©n<br /> 1945, nh−ng thêi gian nhµ NguyÔn khoa h−¬ng thÝ v¨n tuyÓn in n¨m 1839,<br /> gièng nh− mét nhµ n−íc ®éc lËp n¾m tuyÓn nh÷ng bµi thi H−¬ng, Héi, §×nh<br /> Vµi nÐt vÒ v¨n tuyÓn H¸n N«m… 39<br /> <br /> cña c¸c khoa thi n¨m 1838, 1840, 1841; v¨n tuyÓn tuyÓn chän 288 bµi kinh<br /> B¸c häc hoµnh tõ khoa v¨n tuyÓn in nghÜa lÊy ®Ò tµi trong LuËn ng÷, lµm<br /> n¨m 1851, tuyÓn nh÷ng bµi v¨n trong mÉu cho lèi v¨n khoa cö; Xu©n kinh héi<br /> khoa thi B¸c häc hoµnh tõ n¨m Tù §øc thÝ v¨n tuyÓn tuyÓn nh÷ng bµi v¨n thi<br /> 4 kÌm theo dô cña Vua Tù §øc vµ s¾c Héi n¨m 1904; Ng« gia v¨n tuyÓn tuyÓn<br /> cña hoµng ®Õ tÆng cho nh÷ng ng−êi c¸c t¸c phÈm thuéc c¸c thÓ lo¹i phó,<br /> tróng c¸ch;v.v... minh, t¸n, tông, ca, ng©m, ch−íng,<br /> khóc, v·n, tõ, thuyÕt, gi¶i, thi, ký, v¨n<br /> - Giai ®o¹n nhµ NguyÔn thuéc Ph¸p<br /> tÕ, tù... cña ba nhµ v¨n thuéc nhãm Ng«<br /> (1858-1945):<br /> gia v¨n ph¸i;v.v...<br /> Giai ®o¹n nµy cã c¸c bé v¨n tuyÓn Trong sè nh÷ng bé v¨n tuyÓn lín,<br /> nh− Xu©n kinh ®iÖn thÝ v¨n tuyÓn in hiÖn míi chØ cã Hoµng ViÖt v¨n tuyÓn<br /> n¨m 1904, tuyÓn chän nh÷ng bµi v¨n cña Bïi Huy BÝch cã b¶n quèc ng÷.<br /> s¸ch cña nh÷ng ng−êi ®ç ®Çu kú thi TruyÒn b¶n b¶n quèc ng÷ Hoµng ViÖt<br /> §×nh n¨m 1904; Lª triÒu héi v¨n v¨n tuyÓn gåm 3 tËp, do T« nam NguyÔn<br /> tuyÓn/Lª ®×nh héi v¨n/Lª triÒu héi §×nh DiÖm dÞch, Phñ quèc vô khanh<br /> tuyÓn/Lª triÒu héi v¨n chÐp n¨m 1895, ®Æc tr¸ch v¨n ho¸ xuÊt b¶n n¨m 1972.<br /> tuyÓn nh÷ng bµi v¨n s¸ch trong c¸c<br /> 3. Mét sè quan ®iÓm biªn tuyÓn s¸ch thêi NguyÔn<br /> khoa thi Héi, §×nh thêi Lª C¶nh H−ng<br /> (1740-1786);v.v... C¸c v¨n nh©n thêi NguyÔn ®· kÕ<br /> thõa nh÷ng thµnh tùu biªn kh¶o ®êi<br /> - Ngoµi ra, mét sè bé v¨n tuyÓn<br /> tr−íc, chÞu ¶nh h−ëng vÒ t− liÖu vµ<br /> ®−îc biªn so¹n, in Ên vµo thêi NguyÔn<br /> ph−¬ng ph¸p cña c¸c nhµ ng÷ v¨n häc<br /> nh−ng ch−a x¸c ®Þnh ®−îc niªn ®¹i cô<br /> næi tiÕng nh− Hoµng §øc L−¬ng, Phan<br /> thÓ, nh−: Gi¸p TuÊt khoa Nam §Þnh<br /> Phu Tiªn, D−¬ng §øc Nhan, Lª Quý<br /> tr−êng v¨n tuyÓn tuyÓn nh÷ng bµi thi<br /> §«n... Mét sè t¸c gia lín thêi NguyÔn<br /> khoa thi n¨m Gi¸p TuÊt Tù §øc 27<br /> nh− Bïi Huy BÝch, Ph¹m §×nh Hæ,<br /> (1874); LÞch khoa h−¬ng thÝ v¨n tuyÓn<br /> Ph¹m Quý ThÝch, NguyÔn V¨n Siªu,<br /> biªn tuyÓn 41 bµi v¨n s¸ch chän läc<br /> Cao B¸ Qu¸t, Cao Xu©n Dôc... ®· bµy tá<br /> trong 3 khoa thi H−¬ng ®êi Gia Long tæ<br /> quan ®iÓm s¸ng t¸c, biªn so¹n, tuyÓn<br /> chøc vµo n¨m §inh M·o (1807), Quý<br /> chän, san ®Þnh s¸ch H¸n N«m qua c¸c<br /> DËu (1813), Kû M·o (1819) t¹i c¸c<br /> bµi tùa, b¹t hoÆc t¸c phÈm cô thÓ.<br /> tr−êng thi Th¨ng Long, H¶i D−¬ng, S¬n<br /> Nam, S¬n T©y, Thanh Hãa, NghÖ An, a. Quan ®iÓm biªn tuyÓn s¸ch cña<br /> Trùc LÖ; LÞch triÒu sö ký v¨n tuyÓn cña c¸c vua triÒu NguyÔn<br /> Lª §×nh Diªn tuyÓn 332 bµi v¨n s¸ch, Tr−íc hÕt, quan ®iÓm san ®Þnh v¨n<br /> ®Ò tµi lÊy trong B¾c sö, LuËn ng÷, tuyÓn thêi NguyÔn ®−îc thÓ hiÖn qua<br /> M¹nh Tö, Trung dung, §¹i häc dïng nh÷ng chiÕu, s¾c, dô cña c¸c ®êi vua<br /> lµm mÉu cho ng−êi häc viÕt v¨n khoa NguyÔn. Sù nghiÖp s¸ng t¸c còng nh−<br /> cö; Ph−¬ng §×nh tiªn sinh tr−êng v¨n viÖc san ®Þnh, biªn so¹n, tuyÓn chän th¬<br /> tuyÓn gåm 14 bµi chiÕu, 11 bµi biÓu cña phó, v¨n tuyÓn, sö liÖu H¸n N«m thêi<br /> tr−êng NguyÔn V¨n Siªu; Tam tr−êng NguyÔn ®· ®¹t nhiÒu thµnh tùu næi bËt.<br /> v¨n tuyÓn tuyÓn trÝch ®o¹n nh÷ng bµi Giai ®o¹n nhµ NguyÔn ®éc lËp tr¶i qua<br /> thi H−¬ng ë 3 kú thi cña tr−êng thi 4 ®êi vua: Gia Long, Minh M¹ng, ThiÖu<br /> NghÖ An, Thõa Thiªn, Nam §Þnh khoa TrÞ, Tù §øc. Do “bÞ ngËp trong nh÷ng<br /> thi n¨m Minh MÖnh 21 (1840); Tø th− biÕn cè” (TrÇn H÷u Duy, NguyÔn Phong<br /> 40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2015<br /> <br /> <br /> Nam chñ biªn, 1997, tr.7) vµ nh÷ng bé Vua Kh¶i §Þnh còng tõng cã dô<br /> luËt cho nªn thêi vua Gia Long ch−a cã r»ng: “... truyÒn néi c¸c héi ®ång víi<br /> nh÷ng quan ®iÓm râ rµng trong biªn Quèc sö qu¸n cïng c¸c ph¸i viªn tiÕn<br /> tuyÓn s¸ch còng nh− quan niÖm s¸ng hµnh truy cøu c¸c thÓ v¨n thuéc thêi kú<br /> t¸c v¨n ch−¬ng. Cßn c¸c vÞ vua næi tiÕng tõ n¨m Tù §øc nguyªn niªn trë ®i,<br /> hay ch÷ nh− Minh MÖnh, ThiÖu TrÞ, Tù phµm tÊt c¶ nh÷ng chñng lo¹i nh− s¸ch<br /> §øc ®· ®Ó l¹i mét sù nghiÖp s¸ng t¸c ®å mÖnh, chiÕu c¸o, tiªn biÓu, th− sí, v¨n<br /> sé, phÇn nµo cho thÊy c¸c vÞ vua triÒu bia, bè c¸o, t¸n tông, tù b¹t, v.v... ®Òu<br /> NguyÔn cã høng thó víi th¬ v¨n vµ viÖc chiÕu theo m«n lo¹i mµ thu thËp biªn<br /> biªn tuyÓn s¸ch. tËp l¹i, cèt sao nhÆt nh¹nh hÕt kh«ng<br /> Quan niÖm lµm s¸ch cña Vua Minh bá sãt, råi tiÕn hµnh tuyÓn chän nh÷ng<br /> MÖnh lµ “chÐp l¹i ®óng sù thùc ®Ó xem ¸ng v¨n tinh tóy xøng ®¸ng ®Ó sím<br /> ®iÒu hay lÏ dë trong chÝnh sù... nh»m cæ thµnh s¸ch d©ng lªn Ngù l·m, ®Ó ®¸p<br /> vò m×nh...”, “kh«ng ph¶i ghi l¹i v¨n l¹i ý muèn hÕt lßng kh¶o cøu v¨n häc<br /> ch−¬ng mµ lµ ghi l¹i viÖc thùc...” (Minh cña trÉm...” (Quèc sö qu¸n triÒu<br /> MÖnh biªn so¹n, TrÇn V¨n QuyÒn dÞch NguyÔn, NguyÔn V¨n Nguyªn dÞch,<br /> vµ chó gi¶i, 2007, tr.12). Qua thêi Minh 2010, tr.422-423).<br /> M¹ng ®Õn thêi ThiÖu TrÞ lµ giai ®o¹n Tõ nh÷ng quan ®iÓm cô thÓ vÒ viÖc<br /> ®Êt n−íc t−¬ng ®èi æn ®Þnh. Víi quan biªn tuyÓn s¸ch cña c¸c ®êi vua thÞnh trÞ<br /> niÖm lµm s¸ch “khiÕn triÒu ®×nh m·i nhÊt triÒu NguyÔn cã thÓ thÊy r»ng, c¸c<br /> thÞnh, v¨n trÞ thªm s¸ng ngêi”, Vua ®êi vua NguyÔn ®Òu chó träng v¨n<br /> ThiÖu TrÞ viÕt r»ng: “...C¸c §¹i häc sÜ ë ch−¬ng nãi chung vµ lµm v¨n tuyÓn nãi<br /> §«ng c¸c(*) ®em [nh÷ng s¸ng t¸c ®ã] tõ riªng, coi ®ã nh− mét thø vò khÝ phôc vô<br /> n¨m T©n Söu ®Õn n¨m Kû Tþ biªn tËp môc ®Ých chÝnh trÞ, chÊn h−ng ®Êt n−íc.<br /> thµnh s¸ch. TÝnh [c¸c thÓ] biÓu, s¸ch, tù,<br /> b. Quan ®iÓm biªn tuyÓn s¸ch cña<br /> ký, minh, tr©m, bi, b¹t, dô, liªn (c©u<br /> c¸c v¨n nh©n triÒu NguyÔn<br /> ®èi), phó, luËn, ®−îc 229 bµi, xÕp thµnh<br /> 13 quyÓn, môc lôc 2 quyÓn. BÒ t«i liªn C¸c vÞ vua s¸ng thêi NguyÔn −a<br /> danh gãp lêi, khÈn thiÕt xin ®−îc kh¾c “tÇm ch−¬ng trÝch có” khiÕn c¸c v¨n<br /> in, ®Ó khiÕn triÒu ®×nh m·i thÞnh, v¨n nh©n sÜ phu còng ®ua nhau biªn tuyÓn,<br /> trÞ thªm s¸ng ngêi...” (Lêi b¹t. Ngù chÕ san ®Þnh s¸ch. Mét sè t¸c gia lín nh−<br /> v¨n nhÞ tËp, KÝ hiÖu A.118/1-3, ViÖn Bïi Huy BÝch, Ph¹m §×nh Hæ, NguyÔn<br /> Nghiªn cøu H¸n N«m). V¨n Siªu, Cao B¸ Qu¸t, Cao Xu©n<br /> Theo chØ dô cña Vua Tù §øc, §¹m Dôc... ®· bµy tá quan ®iÓm biªn so¹n,<br /> Trai Ph¹m H÷u Nghi ®· biªn so¹n bé tuyÓn chän, san ®Þnh v¨n tuyÓn qua c¸c<br /> s¸ch §¹i Nam v¨n uyÓn thèng biªn ®å bµi tùa, b¹t, qua chÝnh viÖc biªn so¹n vµ<br /> sé vµo n¨m 1847. §©y lµ mét bé s−u tËp tuyÓn t¸c phÈm trong v¨n tuyÓn.<br /> v¨n ch−¬ng tõ lÖnh gåm nhiÒu néi dung, Sau nhiÒu n¨m bá c«ng s−u tÇm vµ<br /> bao gåm c¶ s¸ch v¨n vµ tÊn phong, biªn so¹n, n¨m 1868, nhãm D−¬ng B¸<br /> chiÕu dô... Cã thÓ thÊy râ c«ng lao to lín Cung, NguyÔn N¨ng TÜnh, Ng« ThÕ<br /> cña Vua Tù §øc trong viÖc biªn so¹n Vinh ®· hoµn thiÖn vµ in xong bé øc<br /> “v¨n uyÓn” (v−ên v¨n) nµy. Trai di tËp gåm 7 quyÓn. Quan ®iÓm<br /> biªn so¹n bé øc Trai di tËp cña D−¬ng<br /> (*)<br /> Nguyªn v¨n “®«ng c¸c” chØ c¸c ®¹i häc sÜ. C¸c B¸ Cung lµ “®em c¸c bµi ®· thu thËp<br /> ®¹i häc sÜ vµo c¸c lµm viÖc, nªn gäi nh− vËy. ®−îc chia ra tõng lo¹i, xÕp l¹i thµnh<br /> Vµi nÐt vÒ v¨n tuyÓn H¸n N«m… 41<br /> <br /> tËp, l¹i th©u th¸i trong sö ký, gia ph¶, ®−îc vai trß to lín cña v¨n hiÕn, khiÕn<br /> truyÖn chÝ, c¸c tê s¾c c¸o, nªu lªn ë ®Çu hä trë thµnh nh÷ng nhµ ho¹t ®éng ng÷<br /> tËp s¸ch, lµm mét tµi liÖu th¶o luËn v¨n xuÊt s¾c thêi trung ®¹i. Qua ®ã, cã<br /> trong viÖc ®¸nh gi¸ nh©n vËt, ®Ó ®îi cã thÓ thÊy râ ý thøc t«n träng, b¶o vÖ vµ<br /> ai trong ®êi yªu quý v¨n ch−¬ng cña ph¸t huy c¸i hay, c¸i ®Ñp cña c¸c thÕ hÖ<br /> Tiªn sinh (NguyÔn Tr·i) nh− t«i, th× tËp ng−êi ®i tr−íc, cña cuéc sèng céng ®ång,<br /> nµy may ra dïng ®−îc ch¨ng...” (Theo: b¶o vÖ ph¸t huy di s¶n v¨n ho¸ d©n téc<br /> NguyÔn H÷u S¬n, 1999, tr.15). trong t− t−ëng, quan ®iÓm biªn so¹n<br /> v¨n tuyÓn cña c¸c nhµ lµm v¨n tuyÓn.<br /> Quan niÖm biªn so¹n s¸ch cña<br /> §ång thêi, qua ®ã còng cã thÓ thÊy, cèng<br /> NguyÔn V¨n Siªu lµ “lÊy nghÜa lý lµm<br /> hiÕn cña c¸c nhµ lµm v¨n tuyÓn kh«ng<br /> chñ”. Bïi Huy BÝch lµm s¸ch Hoµng<br /> chØ ë viÖc cung cÊp cho hËu thÕ tuyÓn<br /> ViÖt v¨n tuyÓn “cã lÏ do môc ®Ých biªn<br /> tËp v¨n tuyÓn mµ cßn cã ®ãng gãp<br /> so¹n sao cho gän nhÑ ®Ó dïng trong gia<br /> kh«ng nhá vÒ quan ®iÓm, ph−¬ng ph¸p<br /> ®×nh m×nh (Tån Am gia tµng), bé s¸ch<br /> biªn tuyÓn, san ®Þnh v¨n tuyÓn.<br /> ®Ó sãt kh¸ nhiÒu nh÷ng bµi v¨n hay,<br /> ®Æc biÖt lµ nh÷ng biÓu, tÊu, ®èi ngo¹i * * *<br /> næi tiÕng ®êi TrÇn hoÆc ®êi T©y S¬n mµ V¨n häc thêi NguyÔn cã nhiÒu gi¸<br /> chÝnh t¸c gi¶ tõng sèng. Tuy vËy bé trÞ trªn ph−¬ng diÖn v¨n häc, sö häc...,<br /> s¸ch còng gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá cho kho<br /> b¶o tån v¨n b¶n mét lo¹t t¸c phÈm tµng v¨n hiÕn n−íc nhµ. V¨n tuyÓn H¸n<br /> thuéc nhiÒu thÓ v¨n ch÷ H¸n cña t¸c N«m thêi NguyÔn lµ kho t− liÖu quý ®Ó<br /> gia ng−êi ViÖt thêi trung ®¹i...” (Theo: nghiªn cøu ng÷ v¨n, nghiªn cøu lÞch sö<br /> L¹i Nguyªn ¢n, 2001, tr.195). ViÖt Nam. Trªn ®©y míi chØ lµ kÕt qu¶<br /> ë bµi Tùa trong ¦íc Trai v¨n tËp, kh¶o s¸t mét sè khÝa c¹nh vÒ v¨n tuyÓn<br /> D−¬ng Danh LËp thÓ hiÖn quan ®iÓm H¸n N«m thêi NguyÔn. NhiÒu vÊn ®Ò<br /> biªn so¹n s¸ch v¨n tuyÓn khoa cö ®Ó cÇn nghiªn cøu kh¸c vÒ v¨n tuyÓn H¸n<br /> l−u truyÒn vÒ sau nh÷ng bµi thi tróng N«m thêi NguyÔn sÏ ®−îc chóng t«i tiÕp<br /> c¸ch hoÆc nh÷ng bµi v¨n hay n¬i tr−êng tôc lµm râ ë nh÷ng bµi viÕt sau nµy
<br /> thi: “...Ta lµ ng−êi sinh sau, tuy may<br /> m¾n sím hiÓn ®¹t, nh−ng lßng kÝnh thê TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> tiªn sinh nh− lµ huynh tr−ëng. Khi lµm<br /> quan ë huyÖn TiÒn H¶i, ®−îc hÇu ®äc 1. L¹i Nguyªn ¢n (2001), Tõ ®iÓn v¨n<br /> v¨n thi cña tiªn sinh, bÊt gi¸c phÊn häc ViÖt Nam tõ nguån gèc ®Õn hÕt<br /> khÝch t¸n th−ëng r»ng: ®Ò nµy kh«ng thÕ kû XIX, Nxb. §¹i häc Quèc gia<br /> ph¶i bËc tóc häc th× kh«ng thÓ hái ®−îc; Hµ Néi, Hµ Néi.<br /> còng kh«ng ph¶i lµ bËc tóc häc th× còng 2. TrÇn H÷u Duy, NguyÔn Phong Nam<br /> kh«ng thÓ ®èi ®−îc, thùc ®óng lµ v¨n (chñ biªn) (1997), Nh÷ng vÊn ®Ò lÞch<br /> nghÜa lý trong khoa cö vËy. BÌn ñy th¸c sö vµ v¨n ch−¬ng triÒu NguyÔn, Nxb.<br /> ®em v¨n nµy ®ãng thµnh tËp ngay sau Gi¸o dôc, Hµ Néi.<br /> v¨n th−êng khãa, ®Ó hËu nh©n xem v¨n 3. TrÇn V¨n Gi¸p (1973), T×m hiÓu kho<br /> Êy mµ biÕt ®−îc ®¹i thÓ...” (Tùa. ¦íc s¸ch H¸n N«m – nguån t− liÖu v¨n<br /> Trai v¨n tËp, kÝ hiÖu A.124, ViÖn häc sö ViÖt Nam, tËp 1, Nxb. Khoa<br /> Nghiªn cøu H¸n N«m). häc x· héi, Hµ Néi.<br /> C¸c nhµ lµm v¨n tuyÓn ®· nhËn biÕt 4. TrÇn V¨n Gi¸p (1990), T×m hiÓu kho<br /> 42 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2015<br /> <br /> <br /> s¸ch H¸n N«m – nguån t− liÖu v¨n 8. NguyÔn Quang Ngäc (chñ biªn)<br /> häc sö ViÖt Nam, tËp 2, Nxb. Khoa (2014), TiÕn tr×nh lÞch sö ViÖt Nam,<br /> häc x· héi, Hµ Néi. Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi.<br /> 5. Mai Hång, NguyÔn H÷u Mïi (1986), 9. NguyÔn Phan Quang (2002), ViÖt<br /> “T×m hiÓu nghÒ in cña ta qua kho s¸ch Nam thÕ kû XIX (1802-1884), Nxb.<br /> H¸n N«m”, T¹p chÝ H¸n N«m, sè 1. Thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> 6. Minh MÖnh biªn so¹n, TrÇn V¨n 10. Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn, NguyÔn<br /> QuyÒn dÞch vµ chó gi¶i (2007), Ngù V¨n Nguyªn dÞch (2010), §ång<br /> chÕ v¨n, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi. Kh¸nh Kh¶i §Þnh chÝnh yÕu, Nxb.<br /> 7. TrÇn NghÜa - Franscois Gros (1993), Thêi ®¹i, Hµ Néi.<br /> Di s¶n H¸n N«m ViÖt Nam th− môc 11. Phan Thóc Trùc, b¶n dÞch cña ViÖn sö<br /> ®Ò yÕu, tËp 1; tËp 2; tËp 3, Nxb. Khoa häc (2009), Quèc sö di biªn, Nxb. V¨n<br /> häc x· héi, Hµ Néi. hãa Th«ng Tin, Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> (TiÕp theo trang 48) tè tông h×nh sù vµ thùc tiÔn t¹i ViÖt<br /> Tµi liÖu tham kh¶o Nam, UN tµi trî nghiªn cøu.<br /> 1. Lý V©n Anh (2013), “C¶i c¸ch tè tông 7. Bé T− ph¸p (2012), Tæng thuËt ph¸p<br /> h×nh sù Céng hoµ Ph¸p h−íng tíi mét luËt mét sè n−íc vÒ luËt s−,<br /> sù c©n b»ng míi”, T¹p chÝ Nghiªn cøu http://vnclp.gov.vn/UserControls/ckfi<br /> Nhµ n−íc vµ Ph¸p luËt, sè 4. nder/userfiles/files/63%282%29.pdf<br /> 8. Jean-Philippe Rivaud (2012), “M«<br /> 2. Michael Bogdan, (1994),<br /> h×nh tè tông h×nh sù Céng hoµ<br /> Comparative Law, Cambridge MA:<br /> Ph¸p”, trong: Nh÷ng m« h×nh tè tông<br /> Kluwer, 245 pages.<br /> h×nh sù trªn thÕ giíi”, JPP tµi trî.<br /> 3. Rene David vµ John E. C. Brierly<br /> 9. Ph−¬ng Th¶o (2014), Mét vµi ®Æc ®iÓm<br /> (1978), Major legal systems in world<br /> vÒ tè tông h×nh sù cña Hoa Kú,<br /> today, The Free Press.<br /> http://noichinh.vn/ho-so-tu-<br /> 4. Erich Joester (2012), “LuËt tè tông lieu/201410/mot-vai-dac-diem-ve-to-<br /> h×nh sù §øc vµ ViÖt Nam”, Hội thảo tung-hinh-su-cua-hoa-ky-295957/<br /> “Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé 10. Shine Richard (2012), “M« h×nh tè<br /> luËt Tè tông H×nh sù n¨m 2003 vÒ tông h×nh sù cña Liªn bang Hoa Kú”,<br /> b¶o ®¶m QBC vÒ quyÒn hµnh nghÒ trong cuèn: Nh÷ng m« h×nh tè tông<br /> cña luËt s−”, Hµ Nội. h×nh sù trªn thÕ giíi, JPP tµi trî.<br /> 5. NguyÔn Ngäc Kh¸nh (2004), “Vai trß 11. Melvin Urofsky (2003), Rights of the<br /> cña luËt s− bµo ch÷a trong tè tông people: Individual Freedom and Bill<br /> h×nh sù theo m« h×nh tranh tông ë of Rights, International Information<br /> mét sè n−íc”, T¹p chÝ KiÓm s¸t, sè 4. Programs, U.S. Dept. of State.<br /> 6. NguyÔn H−ng Quang, GS. Pip 12. UNDP (2011), Research Studies on<br /> Nicholson, GS. Gideon Boas, NguyÔn the organisation and functioning of<br /> TiÕn LËp, C«ng ty LuËt the justice systems in five selected<br /> Investconsult vµ V¨n phßng LuËt s− countries China, Indonesia, Japan,<br /> Quang vµ Céng sù (2012), Nghiªn Republic of Korea and Russian<br /> cøu quyÒn bµo ch÷a trong ph¸p luËt Federation, Hanoi.<br />