Vai trò của kinh tế vườn trong việc phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 28, 2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VAI TRÒ CỦA KINH TẾ VƯỜN TRONG VIỆC PHÁT TRIỂN <br /> KINH TẾ ­ XàHỘI Ở  VIỆT NAM<br />               Nguyễn Thị Hóa<br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế<br /> <br /> Trong những năm gần đây, kinh tế  vườn đã chiếm một vị  trí quan trọng trong <br /> nền kinh tế quốc dân. Đặc biệt là các tỉnh ở phía nam, kinh tế vườn đã mang lại hiệu  <br /> quả rất lớn đối với người nông dân. Nếu so với trồng lúa, trồng hoa màu, chăn nuôi...  <br /> thì kinh tế vườn đã vượt trội về mặt kỷ thuật sản xuất và hiệu quả kinh tế, gắn với  <br /> công nghệ  hiện đại, có thị  trường rộng lớn và nhạy bén với quan hệ  thị  trường. Từ <br /> đó kinh tế  vườn đã và đang giữ  vai trò quan trọng trong việc sử dụng hiệu quả đất <br /> đai, lao động và tài nguyên sẵn có, một trong nhiệm vụ  chủ yếu của lĩnh vực nông <br /> nghiệp trong những năm đầu của quá trình phát triển.<br />          Vườn là thuật ngữ  rất quen thuộc và gần gũi với chúng ta. Tuy nhiên, trong  <br /> nghiên cứu do thái độ  tiếp cận thời điểm và địa bàn khác nhau nên có nhiều định <br /> nghĩa khác nhau. Theo từ điển tiếng việt vườn là “khu đất thường rào kín ở cạnh sát  <br /> nhà ở để trồng cây” 1 hoặc là “vườn là khu đất xung quanh nhà hoặc khu đất riêng có <br /> trồng cây trái, rau, quả” 2. Một số tác giả cho rằng “kinh tế vườn là một bộ phận cấu  <br /> thành hữu cơ của kinh tế VAC" có nghĩa là: Vườn nó bao hàm “A” ao, “C’’ chuồng,  <br /> ‘’V” vườn và quyêt định “A”, ”C”.Thế nhưng, không có “A,C” thì hiệu quả của kinh <br /> tế của vườn sẽ kém đi. Thực ra, kinh tế vườn là một bộ phận cấu thành hữu cơ của  <br /> kinh tế nông nghiệp, là một phần kinh tế được tách ra từ ngành trồng trọt. Đó là một <br /> ngành sản xuất độc lập, một phương thức kinh doanh riêng, đồng thời có quan hệ <br /> chặt chẽ  với ngành trồng trọt và ngành chăn nuôi. Nhưng hoạt động chủ  yếu của  <br /> người nông dân là trồng cây ăn quả. Căn cứ vào chức năng, cấu trúc, qui mô và hiệu  <br /> quả kinh tế có thể chia kinh tế vườn thành những loại như sau:<br />    Thứ nhất là vườn nhà chủ yếu trồng cây được thâm canh bằng lao động của <br /> hộ gia đình mục đích là chắn gió, che mát, làm cảnh, cung cấp thức ăn, dược liệu...<br />    Thứ hai là vườn đồi được trồng trên đồi theo phương thức bán tự nhiên, chủ <br /> yếu là cây công nghiệp dài ngày như: cao su, cà phê, chè, tiêu...<br />   Thứ ba là vườn rừng chủ yếu canh tác theo phương thức canh tác tự nhiên.<br />      Thứ  tư  là vườn chủ  yếu trồng các loại cây rau thiết yếu hàng ngày được  <br /> trồng rải rác khắp nơi. <br /> <br /> 5<br />  Thứ năm là vườn tạp chủ yếu là tạp chủng về giống đủ các loại cây, có cây gì  <br /> trồng cây ấy, có bao nhiêu thu hoạch bấy nhiêu, nên hiệu quả kinh tế kém.<br /> Thứ  sáu: là vườn chuyên canh trong vườn chỉ  có một loại cây nhất định, sản <br /> xuất theo hướng chuyên môn hoá nên năng xuất và hiệu quả rất cao so với vườn tạp,  <br /> vườn nhà.<br /> Thứ bảy là vườn ươm chủ yếu sản xuất theo quy trình công nghệ hiện đại và <br /> kỹ thuật tiến bộ.<br /> Thứ tám là vườn du lịch chủ yếu là cây ăn quả, cây cảnh để kinh doanh du lịch. <br /> Đặc trưng của vườn này chủ  yếu là cảnh quan, chất lượng, mùa vụ... là nơi văn <br /> minh nhất đồng thời là nơi thu lợi nhuận cao nhất. <br />   Sự đa dạng của các loại vườn nó mang lại thu nhập không nhỏ đối với các hộ <br /> gia đình của nông thôn Việt Nam càng khẳng định được vai trò quan trọng của kinh  <br /> tế vườn đối với nền kinh tế quốc dân nói chung và ngành nông nghiệp nói riêng.<br /> Thứ nhất, vai trò của kinh tế vườn trong việc sử dụng có hiệu quả đất đai, lao  <br /> động, tăng thu nhập cho người lao động. Hoạt động nông nghiệp phụ  thuộc rất lớn  <br /> về  điều kiện tự  nhiên (về  vị  trí, thổ  nhưỡng, nguồn nước,  khí hậu...) và mang tính  <br /> thời vụ. Song mùa vụ rất khác nhau đối với từng vùng đất và từng loại cây, con. Đất <br /> đai từng vùng rất nhiều loại, mỗi loại chỉ thích hợp với một hoặc vài cây nhất định. <br /> Mặt khác, vị trí của đất (xa hay gần nhà, đường giao thông, thị trường tiêu thụ, trung  <br /> tâm khoa học kỹ thuật...) là điều kiện thuận lợi hoặc khó khăn trong việc sử dụng và <br /> khai thác đất đai cũng là yếu tố   ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả  trong việc sử <br /> dụng lao động, đồng thời khẳng định rằng với một loại hình sản xuất thích hợp có <br /> thể khắc phục được tính mùa vụ phát huy ưu thế của từng loại đất, để  khai thác và  <br /> sử dụng hiệu quả nhất.<br />       Trong các loại hình sản suất nông nghiệp, kinh tế  vườn là hình thức sản <br /> xuất kết hợp tốt nhất vì có đất có lao động là có của cải đất càng rộng thì của cải  <br /> càng nhiều. Nếu nhìn vào cấu trúc vườn, nó được bố trí theo dài, rộng trên một diện  <br /> tích nhất định, nhưng vườn có khả năng chuyển tải thường xuyên một hệ  thống cây <br /> con mà đất lúa, đất công nghiệp chưa có khả  năng to lớn như  vậy. Bởi vì nhìn vào <br /> góc độ các loại vườn có thể nhận thấy được về  sự tận dụng nguồn lao động và sử <br /> dụng đất một cách hợp lý nhất: Ví dụ: khi cây chưa bị phân tán, người nông dân có  <br /> thể  thực hiện trồng xen các loại cây rau và chăn nuôi, trên một diện tích đất, mặt <br /> nước có thể  tận dụng lấy “ngắn nuôi dài’’. Về  thời gian không gian không có giới <br /> hạn, có thể làm trong giờ hay ngoài giờ, lực lượng lao động không cần tính độ  tuổi:  <br /> già hay trẻ, nam hay nữ  đều bố trí một cách hợp lý vừa không để đất trống mà giải  <br /> quyết việc làm, vừa tăng thêm thu nhập tạo ra một sự gắn bó và ràng buộc giữa con  <br /> người và đất đai.<br /> <br /> <br /> 6<br />  Thứ hai, kinh tế vườn chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, phát triển nông <br /> nghiệp hàng hóa đa dạng và toàn diện. Bởi vì, sự  chuyển dịch cơ  cấu kinh tế  nông <br /> nghiệp bao giờ cũng gắn liền với sự vận động phát triển nền kinh tế  nông nghiệp:  <br /> tức là chuyển nền sản xuất độc canh sang nền sản xuất nông sản hàng hóa đa dạng  <br /> toàn diện. Quá trình chuyển dịch đó phải diễn ra chiều hướng tỷ  trọng ngành trồng <br /> trọt giảm  thì chăn nuôi, ngư nghiệp tăng lên. Trong trồng trọt, giảm lúa và hoa màu  <br /> thì rau quả phải tăng, điển hình là ở Đài Loan, năm 1981, tỷ trọng trong ngành trồng <br /> trọt giảm từ 60% xuống 47% nhưng giá trị  sản lượng ngành trồng trọt vẫn tăng 3,5  <br /> lần từ  29,405 triệu đồng, Đài Loan lên 110,235 triệu đồng. Tuy nhiên, cơ  cấu nông  <br /> lâm ­ ngư nghiệp nước ta còn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ, có vùng chưa thoát khỏi  <br /> độc canh, tuyệt đại đa số diện tích đất đai trồng  trọt, phần lớn thu nhập của người <br /> nông dân do sản xuất lúa đem lại.<br /> Nhưng trên thực tế, kinh tế vườn đã tạo nên một tập đoàn cây và con hết sức  <br /> đa dạng và phong phú, nó đang xóa dần tính độc canh, thuần nông một số vùng trong <br /> cả  nước: ví dụ:  ở  Hà Bắc có 4000 ha vải thiều, đã phủ  xanh các đồi trọc  ở  Lục  <br /> Ngạn làm tăng giá trị  sản lượng vườn 62% so với giá trị  sản lượng lúa   3  , hoặc  ở <br /> đồng bằng sông Cửu Long có 13.589 ha nhãn, 14.647ha xoài, 31.450ha dừa, 27.481ha <br /> chuối, 37.532 ha cây có múi... Nó tạo ra hệ thống cây trồng  vật nuôi phong phú đa  <br /> dạng, bốn mùa có hoa trái đủ các loại 4. Theo tài liệu điều tra về cơ cấu thu nhập của  <br /> các tỉnh phía Nam,  ở đâu kinh tế  vườn phát triển thì  ở  đó chuyển dịch kinh tế  càng <br /> nhanh, chuyên môn hóa càng sâu. Nếu diện tích sản lượng lúa, hoa màu... giảm thì rau <br /> quả, cây cảnh càng tăng, những cây có giá trị  xuất khẩu và có khả  năng chế  biến  <br /> càng tăng nhanh Một số động vật được bảo tồn và chăn nuôi trong vườn và quy mô  <br /> ngày càng lớn.<br /> Thứ  ba, kinh tế  vườn làm tăng sản lượng phẩm cho xã hội, đặc biệt làm tăng  <br /> sản phẩm xuất khẩu, cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp chế  biến. Bởi vì, cấu  <br /> trúc của vườn rất đa dạng về loài thực vật và động vật, riêng khu vực kinh tế vườn  <br /> đã có 150 loại cây và con, tạo ra hàng trăm loại sản phẩm khác nhau, con ong cho ta  <br /> mật, nhộng, phấn hoa, cây cho ta lá, hoa, trái, hạt,.... Thực phẩm được lấy từ  vườn  <br /> vừa tươi vừa rất bổ, nhiều chất dinh dưỡng (bột, béo, đường, vitaminA) cho con <br /> người 5. Đặc biệt làm tăng giá trị  một số  mặt hàng xuất khẩu như  cây công nghiệp <br /> (cà phê, tiêu, hạt điều...) và một số cây ăn quả  (xoài, vải thiều, nhãn, cam quýt, sầu  <br /> riêng, vú sữa...) và một số  hải sản (tôm, cua, lươn,  ếch...) cho nhiều nước trên thế <br /> giới (Đài Loan, Pháp, Úc Trung Quốc...) Nhưng do tính thời vụ, mặt hàng lại mau <br /> hỏng chuyên chở cồng kềnh đòi hỏi phải được chế  biến. Như  vậy, kinh tế vườn là  <br /> nguồn nuôi dưỡng ngành công nghiệp chế biến rau quả và một số ngành công nghiệp  <br /> (bao bì, vận chuyển thức ăn uống cho cây trồng và vật nuôi).<br /> <br /> <br /> 7<br />  Thứ tư, kinh tế vườn góp phần bảo vệ môi trường, phát triển nông nghiệp sinh  <br /> thái, tạo điều kiện phát triển ngành du lịch. Bởi vì nó đảm bảo cho môi trường  ổn  <br /> định, cân bằng sinh thái, là nhân tố phát triển nông nghiệp bền vững.<br /> Trước hết kinh tế  vườn sẽ  giúp con người khôi phục lại độ  màu mỡ  đất đai, <br /> nguồn nước trong sạch. Theo bà Rosemary Morrow chuyên gia về  vườn cho biết:  <br /> Nếu nơi nào mà  cây bị  chặt phá còn dưới 30% diện tích nguyên thủy thì quá trình <br /> sống bền vững khác sẽ bị suy thoái 6 hoặc một số nước như: Achentina, Bungari, Ai <br /> Cập, Italia... những hàng cây chắn gió thiết kế đúng đã làm tăng năng xuất cây trồng  <br /> tăng từ 80% đến 200%7.<br /> Ngoài ra, vườn cây là nơi chắn lở xói mòn cho các con kênh và sông cũng là nơi <br /> lượng hóa chất độc hại do con người và súc vật đem lại, thậm chí còn tái sử  dụng <br /> các chất thải (nước thải, phân rác) tạo thành lớp che phủ và tăng dinh dưỡng cho đất <br /> và làm nước sạch cho sinh vật. Mặt khác vườn nước ta với cấu trúc như một hệ sinh  <br /> thái đa dạng, thảm thực vật phong phú, độc đáo vừa mang tính đặc trưng cho khu vực  <br /> vừa mang tính qủ hiếm của thế giới. Cảnh quan thoáng đãng nhiều loài đặc sản đáp <br /> ứng yêu cầu khách du lịch. Miệt vườn đã và đang thu hút khách du lịch ngày càng <br /> đông. Vì ngoài phong cảnh, di tích văn hóa, lịch sử... Kinh tế  vườn ra sức hấp dẫn  <br /> đối với khách đó là du lịch xanh, du lịch sinh thái.<br /> Hiện nay, nhiều nước trên thế giới đã thu hút đông đảo khách du lịch bằng cách  <br /> khai thác tài nguyên động thực vật với cảnh quan hài hoà  của nó. Như ở nước Pháp <br /> các  chủ  trang trại nhỏ  kết hợp sản xuất nông nghiệp với kinh doanh du lịch, hàng  <br /> năm đón 20 triệu khách du lịch nước ngoài 8. Ở Thái Lan cũng vậy, họ luôn kết hợp  <br /> cảnh quan du lịch với mô hình trang trại để đón khách du lịch.<br />         Thứ năm, kinh tế vườn với việc xây dựng, cũng cố và phát triển nông thôn. Bởi <br /> vì, hoạt động kinh tế vườn diễn ra chủ yếu trên địa bàn nông nghiệp nông thôn, quá <br /> trình phát triển nông nghiệp nông thôn được sự  trợ  lực của kinh tế vườn trên nhiều  <br /> mặt sau đây: Nâng cao mức sống cho nhân dân trước hết là đối với người làm vườn, <br /> góp phần xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật, kết cấu hạ tầng  ở nông thôn. Áp dụng  <br /> khoa học kỹ thuật tiến bộ giúp cho các hộ  gia đình lựa chọn được nhiều loài giống  <br /> có năng suất cao, hiệu quả lớn, đồng thời giúp các hộ tạo ra nhiều sản phẩm cho xã  <br /> hội.<br />   Vậy, vai trò của kinh tế vườn đã chiếm một vị trí quan trọng trong nền kinh tế <br /> quốc dân. Do đó, Nhà nước phải có chính sách hỗ  trợ  cho các hộ  làm vườn nhất là  <br /> vấn đề khoa học kỹ thuật, vì đây là lĩnh vực rộng lớn, trình độ dân trí lại thấp. Trong  <br /> khi đó, nhu cầu xã hội lại càng cao, muốn thực hiện được vấn đề  đó, thì nhà nước  <br /> phải có một số giải pháp sau đây:<br /> <br /> <br /> <br /> 8<br />       Thứ  nhất là quy hoạch vườn theo từng địa phương, chuyên canh, chuyên sâu <br /> và quy mô sản xuất lớn, lấy hiệu quả kinh tế xã hội làm mục tiêu, quy hoạch vườn  <br /> phải đồng bộ trồng trọt, dịch vụ, tiêu thụ và thị trường. <br />      Thứ  hai là  vấn đề  kỹ  thuật canh tác, công nghiệp chế  biến vì thế  phải lựa  <br /> chọn giống như  thế  nào vừa thích hợp với điều kiện từng địa phương mà đáp ứng <br /> nhu cầu của khách hàng.<br />    Thứ  ba là phát triển kinh tế hộ  và kinh tế  hợp tác, lấy hợp tác xã làm cơ  sở <br /> cho các hộ  gia đình liên kết nhiều hình thức đa dạng nhưng các hộ  gia đình vẫn là <br /> chủ của hình thức hợp tác đó, hợp tác theo nguyên tắc tự nguyện 2 bên cùng có lợi.<br />   Thứ  tư là chính sách vĩ mô, sự  hỗ  trợ  của Nhà nước như  thuế, vốn, đất đai, <br /> ổn định giá cả... đúng và thích hợp từng thời kỳ .<br />         Thứ năm, là hệ thống giáo dục, nghiên cứu khuyến nông để giúp người nông  <br /> dân tiếp cận khoa học và thông tin chính xác kịp thời. Bằng những quan điểm và giải <br /> pháp đó, hy vọng và tin tưởng rằng kinh tế  vườn sẽ  phát huy được vai trò của nó  <br /> đồng thời kinh tế vườn sẽ trở  thành ngành kinh tế  mũi nhọn của nền kinh tế  quốc  <br /> dân.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Viện KHXH ­ NV sản xuất (1992) 113.<br /> 2. Từ điển tiếng Việt (1991) 902.<br /> 3. Chuyển dịch cơ cấu KTNNNT (1995) 41.<br /> 4. Nông ­ Lâm ­ Thủy sản Việt Nam (1996) 209.<br /> 5. Lâm nghiệp và an toàn lương thực (1994) 45.<br /> 6. Đề án phát triển vườn tỉnh Vĩnh Long (2000) 138.<br /> 7. Lâm nghiệp và an toàn lương thực (1994) 21.<br /> 8. Lâm nghiệp và an toàn lương thực (1994) 45.<br />                                                                                            <br />  EFFECTS OF GARDENING ECONOMY <br /> ON  SOCIO­ECONOMIC DEVELOPMENT IN VIET NAM<br /> Nguyen Thi Hoa<br /> College of Economics, Hue University<br /> SUMMARY<br /> In the recent years, gardening economy has played an important position in the socio­<br /> economy   of   the   country.   It   especially   gives   a   high   effect   to   the   farmers   in   the   southern  <br /> provinces. Compared with rice planting and other agricultural production as well as livestock  <br /> breeding (cattle) ect  ..., gardening economy proves to be dominant. As  a result,  gardening  <br /> economy plays an important part in exploiting the efficacy of soil, manpower, and available  <br /> <br /> 9<br /> natural resources, which was one of the essential farming activities in the early years of the  <br /> country’s developmental process.<br /> Nowadays, the national gardening economy is of a huge potentiality. If this potentiality is  <br /> maximally exploited, it will be able to provide more work for the increasing number of laborers  <br /> as well as help the farmers to make use of their free time more fruitfully. In addition, it will also  <br /> increase the income of the gardeners. As a consequence, the accumulation of capital will be  <br /> higher,   the   consumer   needs   satisfactorily  answered,   and  the   provision  of   manufacture   raw  <br /> materials stable, and finally a lot of new work and services will have condition to develop ...  <br /> Therefore, the role of gardening economy needs to be accurately assessed so as to found a  <br /> basic science for an oriented development of the nation’s garden economy. At the same time, we  <br /> must   find   proper   solutions   for   the   difficulties.   Then   we   will   be   able   develop   better   the  <br /> potentiality of our gardening economy at the present phase.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 10<br />