Vấn đề giặc biển dưới triều Minh Mạng (1820-1840) qua Đại Nam thực lục và Khâm Định Đại Nam hội điển sự lệ

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1067.2015-0051<br /> Social Sci., 2015, Vol. 60, No. 10, pp. 10-16<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VẤN ĐỀ GIẶC BIỂN DƯỚI TRIỀU MINH MẠNG (1820-1840)<br /> QUA ĐẠI NAM THỰC LỤC VÀ KHÂM ĐỊNH ĐẠI NAM HỘI ĐIỂN SỰ LỆ<br /> <br /> Nguyễn Thu Hiền<br /> Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> <br /> <br /> Tóm tắt. Trị vì từ năm 1820 đến năm 1840, vua Minh Mạng đã ban hành và thực thi nhiều<br /> chính sách. Khảo cứu Đại Nam thực lục và Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ về vấn đề<br /> giặc biển đã phản ánh khách quan những nỗ lực của vua Minh Mạng nhằm giữ vững an<br /> ninh vùng biển trên một số phương diện sau: nguồn gốc quốc gia và địa bàn hoạt động của<br /> giặc biển; thời gian và lực lượng tuần tra trên biển và các biện pháp đối phó với giặc biển.<br /> Với các chiếu dụ ban hành và thực thi, vấn đề giặc biển từng bước được triều Minh Mạng<br /> kiểm soát và quản lí nhằm tạo môi trường ổn định, an ninh để ngư dân yên tâm sinh sống<br /> đồng thời giữ vững chủ quyền lãnh hải quốc gia.<br /> Từ khóa: Minh Mạng, giặc biển, Đại Nam thực lục, Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Lên ngôi sau khi Gia Long qua đời, Minh Mạng đứng trước rất nhiều thử thách từ tình hình<br /> trong nước cũng như từ các thế lực bên ngoài. Trong thời gian trị vì từ năm 1820 đến 1840, Minh<br /> Mạng luôn nỗ lực thực thi nhiều chính sách nhằm bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ đặc biệt là an ninh vùng<br /> biển.<br /> Vấn đề biển trong chính sách của vua Minh Mạng đã được đề cập đến trong nhiều bài viết<br /> như “Vị thế của biển trong cái nhìn của các vua đầu triều Nguyễn” [8], “Biển đảo trong lịch sử<br /> dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam” [9], “Thủy quân thời Gia Long và Minh Mệnh với<br /> công tác tuần tra kiểm soát vùng biển đảo” [10]. . . Các nhà nghiên cứu đã tiếp cận vấn đề biển<br /> dưới triều Minh Mạng trên nhiều phương diện như xây dựng lực lượng thủy quân, tổ chức thăm<br /> dò, đo vẽ đường bờ biển. . .<br /> Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi tập trung nghiên cứu một hiện tượng cụ thể liên quan<br /> trực tiếp đến an ninh lãnh hải dưới triều Minh Mạng, đó là vấn đề giặc biển thông qua khảo cứu<br /> hai công trình sử học được biên soạn dưới triều Nguyễn là Đại Nam thực lục và Khâm định Đại<br /> Nam hội điển sự lệ. Sự tồn tại dai dẳng của giặc biển khiến vua Minh Mạng từng than thở rằng:<br /> “Nhà nước ta trong ngoài yên ổn, trộm giặc im hơi, duy một dải bờ biển dài suốt gần đây bọn giặc<br /> biển ngầm nổi lên, cướp bóc người đi buôn. . . ” [7;341].<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 15/7/2015 Ngày nhận đăng: 10/11/2015<br /> Liên hệ: Nguyễn Thu Hiền, e-mail: hiennt@hnue.edu.vn<br /> <br /> <br /> <br /> 10<br />  Vấn đề giặc biển dưới triều Minh Mạng (1820-1840) qua Đại Nam thực lục...<br /> <br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Vài nét khái quát về nguồn tư liệu sử dụng trong bài viết<br /> Đại Nam thực lục được đánh giá là một bộ chính sử lớn nhất, quan trọng nhất của triều<br /> Nguyễn. Quốc sử quán triều Nguyễn đã dành 88 năm tính từ thời điểm bắt đầu biên soạn vào năm<br /> Minh Mạng thứ hai (1821) đến khi khắc in xong là năm Duy Tân thứ ba (1909). Đại Nam thực<br /> lục được viết theo thể biên niên với hai phần Tiền biên và Chính biên. Đại Nam thực lục tiền biên<br /> (hay còn gọi là Liệt thánh thực lục tiền biên) ghi chép về 9 chúa Nguyễn từ khi Nguyễn Hoàng vào<br /> trấn thủ Thuận Hóa (1558) đến khi Nguyễn Phúc Thuần mất (1777). Đại Nam thực lục chính biên<br /> ghi chép về lịch sử triều Nguyễn từ năm 1802 đến năm 1888. Trong phạm vi bài nghiên cứu này<br /> chúng tôi khảo sát chủ yếu các dữ kiện được phản ánh tại phần nội dung Đại Nam thực lục chính<br /> biên, phần Đệ nhị kỷ từ quyển I (Canh Thìn, năm Minh Mạng thứ nhất [1820], mùa xuân từ tháng<br /> 1 đến tháng 2) đến quyển 220 (Canh Tý, năm Minh Mạng thứ 21 [1840], mùa đông tháng 12)<br /> Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ gồm 262 quyển do Nội các triều Nguyễn biên soạn theo<br /> chỉ dụ của nhà vua vào các năm Thiệu Trị thứ ba (1843), Thiệu Trị thứ sáu (1846), Tự Đức thứ ba<br /> (1850) và đến năm Tự Đức thứ tám (1855) thì được khắc in. Công trình biên chép tất cả các dụ chỉ,<br /> sắc lệnh, chiếu chỉ. . . đã được ban hành trong giai đoạn 1802 – 1851. Thể thức biên soạn Khâm<br /> định Đại Nam hội điển sự lệ chia riêng từng công việc thuộc từng bộ, từng ti. Phục vụ cho việc<br /> khảo sát vấn đề giặc biển dưới triều Minh Mạng, chúng tôi chủ yếu nghiên cứu các văn bản được<br /> ban hành dưới triều Minh Mạng liên quan đến công việc của bộ Binh và bộ Hình.<br /> Khảo cứu Đại Nam thực lục và Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, vấn đề giặc biển dưới<br /> triều Minh Mạng được phản ánh trên các phương diện mà chúng tôi trình bày dưới đây.<br /> <br /> 2.2. Nguồn gốc quốc gia và địa bàn hoạt động của giặc biển<br /> Do kiến tạo đường bờ biển của Việt Nam khúc khuỷu với nhiều đảo, quần đảo, đầm, vịnh<br /> nên nơi đây là khu vực thuận lợi cho tàu bè neo đậu. Đại Nam thực lực biên chép về phạm vi hoạt<br /> động của giặc biển như sau:<br /> - “Vua dụ hai bộ Hộ, bộ Binh rằng: “Miền đất duyên hải Hải Dương và Quảng Yên thuộc<br /> hạt Bắc Thành, phần nhiều là nơi đầm vực để cho giặc biển ẩn nấp, mà trong đó thì Đồ Sơn ở Hải<br /> Dương lại càng xung yếu, trẫm từng hạ lệnh cho thành thần chọn đất đặt đồn, đó là muốn trừ tuyệt<br /> giặc giã để dân ở yên” [5;874].<br /> - “Vua nhân bảo bộ Binh rằng: “Hạt tỉnh Quảng Yên, đất ở bờ biển, giáp với nước Thanh,<br /> có nhiều hòn đảo, dễ làm thung lũng trộm cướp, gần đây giặc biển ngầm nổi, tả kì, hữu kì, đều lấy<br /> đó làm nơi ẩn nấp...” [7;337].<br /> - “Vả lại, Quảng Yên liền với biển, các đảo lớn nhỏ rất nhiều; bọn giặc tất đến đậu ở đấy”<br /> [6;312].<br /> - “Côn Lôn thủ và Hà Tiên Phú Quốc thủ đều là những nơi xung yếu, dân ở đông đúc, thế<br /> mà thường xuyên có giặc biển ẩn hiện” [6;384].<br /> Như vậy khu vực thường xuyên có sự xuất hiện của giặc biển đó là địa phận biển Quảng<br /> Yên, Hải Dương, Thanh Hóa, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Hà Tiên là nơi có nhiều đảo và quần đảo<br /> đồng thời là khu vực khá phức tạp khi là địa bàn giáp ranh với Trung Quốc và Xiêm.<br /> Triều Nguyễn đã nhận thức rất rõ về quốc tịch cũng như phạm vi hoạt động chủ yếu của các<br /> nhóm giặc biển nước ngoài. Giặc biển nước ngoài hoạt động chủ yếu trên vùng biển thuộc phạm<br /> vi cai quản của vua Minh Mạng là giặc biển đến từ Trung Quốc (triều Thanh) và từ các nước trong<br /> khu vực Đông Nam Á như giặc Chà Và, Gia va, Đồ Bàn.<br /> <br /> 11<br />  Nguyễn Thu Hiền<br /> <br /> <br /> Nhóm giặc biển đến từ triều Thanh là nhóm giặc biển hoạt động có quy mô, tổ chức cùng<br /> việc cư trú lâu dài trên vùng đảo Quảng Yên. Triều Nguyễn nhận định rằng “Kể ra địa giới Quảng<br /> Yên, tiếp giáp với nước Thanh phía bắc liền với Lạng Sơn, Cao Bằng, phía nam ra biển lớn...”<br /> [5;876]. Chính vì trấn Quảng Yên cùng chung đường biên giới biển với nhà Thanh nên đây trở<br /> thành khu vực hoạt động chính của nhóm giặc biển Trung Quốc.<br /> Theo Đại Nam thực lục: “Lại đất xã Minh Châu ở Vân Đồn ở ven biển, phàm thuyền người<br /> Thanh lẻn đến đậu ở bãi Giáp ra vào hai cửa biển, và đi qua phần biển Hòa Phong ở đấy mà trông<br /> thì chỗ nào cũng thấy cả” [5;875], “Lại nói từ trước đến nay (tính đến năm 1838) thuyền nước<br /> Thanh thường đậu ở các hòn đảo thuộc tỉnh Quảng Yên, tụ họp thành đoàn, thế tất tụ họp những<br /> giặc trốn cùng là quân lêu lổng, nượng tựa nhau làm gian, tuy trước làm đám nhỏ, sau thành bọn<br /> to, thực không thể để lớn dần lên được” [7;338].<br /> Khâm Định Đại Nam hội điển sự lệ tiếp tục nhấn mạnh tới địa bàn hoạt động của nhóm<br /> giặc biển người Thanh là khu vực phía Bắc chứ không phải khu vực phía Nam. Năm 1838, trong<br /> chỉ dụ của vua Minh Mạng về việc phân định mốc giới trên biển của lực lượng tuần phòng các tỉnh<br /> đã khẳng định: “hải phận Nam Kì từ trước không có giặc người Thanh ở trên biển” [2;431].<br /> Về số lượng của giặc biển người Thanh được Nguyễn Công Trứ tâu bày với vua Nguyễn<br /> cũng vào năm 1838 như sau: “Từ trước đến nay, từ tháng 8, 9 đến tháng 3, 4 người nhà Thanh có<br /> 500, 600 chiếc, tụ họp thành đoàn ở ngoài phận biển Quảng Yên đánh cá. . . ” [7;337].<br /> Trong khi đó giặc biển Chà Và và Gia va lại hoạt động ở khu vực phía Nam như Gia Định,<br /> Hà Tiên vì đây là nơi gần với các nước Gia va và Chà Và. Theo Đại Nam thực lục, “Gia Định có<br /> giặc biển Chà Và lén lút nổi lên ở tấn phận Long Hưng thuộc Vĩnh Long, cướp bóc bắt người đem<br /> đi. Quan Trấn thủ Lê Văn Nghĩa thân đem binh thuyền đuổi bắt. . . Giặc liền ra đảo Côn Lôn thuộc<br /> Phiên An, đón cướp các thuyền buôn, lại lên bờ đốt nhà, cướp của” [6;384]; “Giặc biển Chà Và<br /> thường nương tựa các cù lao thuộc Hà Tiên để đón cướp thuyền buôn” [5;958]; “Phận biển Lân Đà<br /> tỉnh Hà Tiên có giặc biển Đồ Bàn ngầm nổi lên, cướp người. . . ” [7;343].<br /> <br /> 2.3. Thời gian và lực lượng tuần tra trên biển<br /> Hoạt động tuần tra trên biển đối phó với giặc cướp phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố tự nhiên<br /> như hướng gió, các dòng chảy trong biển. Triều Nguyễn dựa trên cơ sở những biến động của khí<br /> hậu cùng chiều gió và dòng nước để tiến hành việc tuần tra trên biển. Vào năm 1838, vua Minh<br /> Mạng đã “Sai bộ Công xét biên các sách, phàm nói đến chiều gió có thể giúp cho việc đi biển nên<br /> tiến đi, nên đậu lại, cùng xét ngược lên từ Minh Mạng năm thứ nhất đến nay, ngày nào tháng nào<br /> thuyền công hỏng việc, có thể làm chứng nghiệm cho các sách chia loại biên tập. . . gọi là sách Hải<br /> trình tập nghiệm” [7;429] nhằm giúp việc tuần tra đường biển được thuận tiện và an toàn.<br /> Khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 8 trong năm triều Nguyễn huy động lực lượng thủy<br /> sư Kinh kì tập trung tuần tra giữ gìn an ninh vùng biển đảm bảo cho hoạt động giao thương của<br /> người dân. Đối với địa phận Quảng Yên, hàng năm “từ tháng giêng đến tháng 7, ở tỉnh theo lệ có<br /> phái thuyền đi tuần biển, nhân đó thám báo một thể; từ tháng 8 đến tháng 12, thời hậu chiều gió<br /> đã muộn, binh thuyền theo lệ rút về, thì phái người đi thuyền riêng, mỗi tháng một lần tới xét tình<br /> hình hiện tại báo về cho tỉnh” [7;779]. Đối với khu vực phía Nam, “duy mỗi khi đến tháng 5, mùa<br /> gió nam, giặc biển Đồ Bà thường xâm phạm các tỉnh phía nam, dòm lúc sơ hở đón cướp, tất phải<br /> phái thêm quân đi tuần cho yên giặc biển” [7;85-86].<br /> Tùy vào hoàn cảnh cụ thể, thời gian tuần tra mặt biển có thể diễn ra sớm hơn ví dụ năm<br /> 1838, vào tháng Giêng: “Phái quân ở Kinh đi tuần ngoài biển. Vua bảo bộ Binh rằng: “Trước đã<br /> giáng dụ, hàng năm binh thuyền ở Kinh đi tuần ngoài biển cứ tháng 2 thì phái đi, nay khi trời tạnh<br /> sang, đường biển thuận tiện, chính là kì thuyền buôn đi lại, phải dự trước việc canh phòng tuần<br /> <br /> 12<br />  Vấn đề giặc biển dưới triều Minh Mạng (1820-1840) qua Đại Nam thực lục...<br /> <br /> <br /> tiễu, cho bờ biển được nghiêm” [7;242].<br /> Bên cạnh lực lượng của triều đình, ngoài thời gian trên, việc tuần tra trên biển do lực lượng<br /> tuần phòng của các tỉnh đảm nhận. Chiếu chỉ của Minh Mạng vào năm 1836 có nói rõ: “hàng năm<br /> những tháng từ mùa xuân đến mùa thu, chính là khi thuyền công đi vận tải và thuyền buôn qua<br /> lại thì cho theo như lời bàn mà làm. Còn không phải những tháng ấy thì cho những viên đồn biển<br /> trích lấy 1,2 chiếc thuyền của dân đánh cá, số phu trên dưới 3, 5 người đủ dùng để kéo buồm bẻ lái<br /> cũng được. Trừ ngày nào nhân có gió mưa đi ra không tiện, còn mỗi ngày ra cửa đi lại tuần tra, cốt<br /> cho được đều đến những nơi giáp giới” [2;428]. Trách nhiệm tuần tra mặt biển giữa lực lượng nhà<br /> nước và các tỉnh được quy định cụ thể: “Thuyền đi tuần ở Kinh phái đi, tỉnh phái đi, ngày nào đi<br /> qua giới phận của biển nào, đều lấy đủ chữ biên nhận của viên coi giữ cửa biển để phòng tra xét”<br /> [7;341].<br /> Sự sắp xếp đan xen về thời gian giữa lực lượng của triều đình và của các tỉnh giúp cho việc<br /> tuần tra trên biển được thực hiện liên tục quanh năm. Căn cứ vào quy định năm 1838 chúng ta sẽ<br /> thấy rất rõ điều này: “Thuyền đi tuần do Kinh phái thì có hai đoàn Nam và Bắc. Mỗi đoàn phái đi<br /> đến 4,5 chiếc, chia làm 2 chuyến mỗi chuyến cách nhau 3, 5 ngày. Đại khái chuyến trước đến giữa<br /> hải phận thì chuyến sau mới từ đầu hải phận ra đi, chuyến sau đến giữa hải phận thì chuyến trước<br /> mới từ cuối hải phận trở lại. Lần lượt qua lại trong khoảng thuyền đi tuần của hải phận tỉnh và hải<br /> phận các đồn biển mà đôn đốc tất cả. Đi qua tỉnh nào mà không thấy thuyền tuần tra của tỉnh thì<br /> lập tức báo cho tỉnh để tham hạch trừng phạt” [2;432].<br /> Tháng 5 năm 1838, vua Minh Mạng ra chiếu dụ “Nay chuẩn cho bộ Binh châm chước bàn<br /> định các tỉnh có phận biển nối liền nhau, việc tuần tiễu nên thế nào, định rõ chương trình, cốt được<br /> 10 phần chu đáo, khiến cho biết để tuân theo, không chút đùn đẩy, bàn định thỏa đáng kĩ càng tâu<br /> lên, theo thế mà làm” [7;340]. Bộ Binh sau bàn tâu lên rằng: “từ Bình Thuận trở ra Bắc đến Quảng<br /> Yên, các cửa biển ven biển có người canh giữ, thì đều theo phận biển tuần phòng, phàm những nơi<br /> phận biển hai cửa biển tiếp giáp nhau, do quan tỉnh sở tại đều dựng nêu ở trên bờ biển” [7;341].<br /> Thuyền đi tuần của các tỉnh phái đi thì “theo mặt biển phận tỉnh tuần tiễu” [7;341], còn thuyền đi<br /> tuần Kinh phái thì “lần lượt đi lại ở khoảng các thuyền đi tuần ở phận tỉnh, phận cửa biển mà trông<br /> coi cả, thuyền nào sơ khoắng cũng lập tức báo tỉnh tham hặc” [7;341].<br /> Lực lượng do triều đình và của tỉnh thực hiện việc tuần tra biển được trang bị nhiều loại<br /> vũ khí như “các hạng súng quá sơn, súng thần công, súng trường, cùng thuốc đạn, giáo dài, mác<br /> sắt, câu liêm, ống phun lửa, cầu đinh lửa, pháo thăng thiên cho đến quả đá, kim từ thạch, phàm tất<br /> cả dụng cụ thủy chiến” [2;432]. Nhà nước rất chú trọng tới việc đóng mới các loại thuyền chiến<br /> đảm bảo hiệu quả cho công việc đuổi bắt giặc biển. Nhằm hạn chế những khuyết điểm của các<br /> loại thuyền chiến như “ loại thuyền bọc đồng nhiều dây thì bọn giặc trông thấy ắt trốn xa từ trước.<br /> Nếu thuyền hiệu chữ Bình chữ Định, chất thuyền quá nặng, không thể chạy nhanh chóng bắt giặc<br /> được. Các thuyền Ô, Lê lại quá bé nhỏ, chỉ lợi đánh ở sông, đường biển sóng gió, gặp giặc không<br /> đuổi được đến cùng” [2;431] đến năm 1838 thuyền tuần dương ra đời vừa đảm bảo được sức mạnh<br /> và tốc độ khi chiến đấu “thuyền bọc đồng đi tuần biển (dài 4 trượng 4 thước 1 tấc, chiều ngang 1<br /> trượng 4 tấc, trên làm một cái tràn đánh nhau giả). Các tỉnh ven biển cho theo kiểu thuyền đại dịch<br /> mà đóng, mỗi tỉnh hai chiếc, tỉnh nào phận biển rộng lớn thì 3, 4 chiếc, đều thì gọi là thuyền tuần<br /> dương” [7;341-342].<br /> <br /> 2.4. Biện pháp đối phó với giặc biển<br /> Vua Minh Mạng thể hiện rõ sự kiên quyết trong việc trấn áp giặc biển. Nhà vua nhiều lần<br /> nhắc nhở lực lượng tuần phòng khi gặp giặc biển phải nhanh chóng triển khai mọi biện pháp để<br /> truy bắt tới cùng như “Nếu không có cờ, tức là thuyền của giặc, phải nhanh chóng đuổi, đánh,<br /> <br /> <br /> 13<br />  Nguyễn Thu Hiền<br /> <br /> <br /> không được lầm lỡ” [2;425] hoặc “Nếu gặp giặc thì có thể ra biển đuổi cho đến cùng, kì bắt được<br /> mới thôi” [2;431]<br /> Giặc biển từ các triều Thanh, Chà Và, Ja Va đến và hoạt động trên vùng lãnh hải nhiều cửa<br /> biển cùng sông ngòi chằng chịt nên hành tung khi ẩn khi hiện, vô cùng phức tạp. Giặc biển còn<br /> sử dụng hình thức giả dạng thuyền buôn, thuyền đánh cá trà trộn ở lẫn với người dân thậm chí lợi<br /> dụng những địa bàn hoang vắng hiểm trở để gây dựng lực lượng hoạt động lâu dài. Vì vậy, các biện<br /> pháp cụ thể đối phó với giặc biển dưới triều Minh Mạng rất đa dạng như dùng vũ lực tấn công,<br /> ngụy trang thành thuyền buôn hoặc thuyền đánh cá, kết hợp với ngư dân, đặt đồn binh. . .<br /> Nhưng trước hết, vua Minh Mạng chủ động giao trách nhiệm rõ ràng đối với từng bộ, từng<br /> địa phương, từng cá nhân cùng với lệ thưởng phạt cụ thể. Việc phòng bắt giặc biển đặc biệt khó<br /> khăn do yếu tố khí hậu, phương tiện chiến đấu. Tính mạng của quan quân khi tham gia tuần tra,<br /> truy đuổi và bắt giặc biển luôn luôn bị đe dọa. Có lần, Minh Mạng đã chỉ rõ sự khiếp nhược của<br /> quan quân “toàn bởi các người tuần tiễu sợ hãi sóng gió, tất chờ lúc sóng lặng gió êm, mới dám đi<br /> ra ngoài biển xa, thì lúc đó còn có đâu giặc để đi bắt” [7;340].<br /> Điển hình như vào năm 1838, vua Minh Mạng giao việc đóng thuyền đi tuần trên biển cho<br /> bộ Công, bàn soạn quy định trách nhiệm nghĩa vụ trong việc tuần tra trên biển cho bộ Binh thì<br /> “Hai việc ấy bắt hai bộ phải làm cho xong, nếu chương trình bàn định, gián hoặc có chỗ không chu<br /> đáo, để cho quan quân đi bắt giặc, còn có thể vin lời đùn đẩy, không chịu đem hết sức để bắt giặc,<br /> thì cứ hỏi tội ở bộ Binh. Nếu đóng thuyền đi tuần, xem thử không được nhanh tiện, thì cứ hỏi tội ở<br /> bộ Công. Nếu như chương trình đã rõ, kiểu thuyền đã tiện, mà các tỉnh không biết sửa sang quân<br /> thuyền, khí giới đốc thúc quan quân phái đi, để đánh bắt, không được việc, thì cứ hỏi tội ở quan<br /> địa phương. Đã sửa sang thuyền và đồ đánh giặc đầy đủ cả, mà quan quân đi bắt giặc vẫn sợ nhọc<br /> sợ khó, gặp giặc vẫn không bắt được, thì rõ là hèn nhát, dẫu có trăm miệng cũng không cãi được,<br /> đến lúc ấy, trẫm chỉ có đem pháp luật làm việc, quyết không khoan giảm một chút nào” [7;340].<br /> Năm 1839, vua Minh Mạng định lệ thưởng phạt như sau: “Nếu bắt được thuyền giặc hạng<br /> lớn thì mỗi chiếc thưởng 100 quan tiền, hạng nhỏ thì mỗi chiếc thưởng 50 quan tiền, bắt sống được<br /> 1 đứa thì thưởng 30 quan tiền, chém được 1 cái đầu thì thưởng 20 quan tiền” [2;434]. Cụ thể như<br /> sự kiện năm 1838, Quản cơ Nguyễn Văn Do trấn áp giặc Đồ Bàn tại địa phận biển Lân Đà tỉnh<br /> Hà Tiên “chém được 8 đầu giặc, bắt được 1 đứa, còn thì rơi xuống nước chết, thu được thuyền bè,<br /> súng và khí giới. Việc ấy tâu lên, vua khen ngợi, thưởng cho Do được gia một cấp, một đồng cát<br /> tường bát bảo tiểu kim tiền và một chiếc áo nhung bong, suất đội đi chuyến ấy được thưởng kỉ lục<br /> 2 lần, Phi long ngân tiền hạng lớn 3 đồng, biền binh thưởng chung cho 300 quan tiền, quan tỉnh ấy<br /> là Lê Quang Huyên, Hoàng Quang Thông đều được thưởng gia một cấp” [7;344].<br /> Đối với quan lại “Hải phận nào giặc biển nổi lên một lần mà viên trấn thủ và bộ biền hoặc<br /> sơ suất không nghe biết, hoặc là xét bắt không nhanh để đến nỗi bọn giặc chạy thoát thì đem viên<br /> thủ ngự ở hải phận sở tại giáng 4 cấp;quản vệ, quản cơ do tỉnh phái đều giáng 2 cấp” [2;433]. Ví<br /> dụ như năm 1838 khi “Thuyền Bắc tào đi quan phận biển cửa Nhượng tỉnh Hà Tĩnh, bị giặc biển<br /> cướp, việc ấy tâu lên, quan tỉnh và viên coi giữ cửa biển đều phải giáng chức” [7;344].<br /> Năm 1835, trong chiếu dụ cho thuyền tuần biển ở tỉnh Quảng Nam, nhà vua cho rằng:<br /> “Thuyền của giặc ấy phần nhiều là nhanh nhẹn, chạy giỏi. Chiến đấu với nó, nếu là hơi xa, thì<br /> phải dùng đại bác, chỉ định vào mái chèo, bánh lái của thuyền giặc mà đánh tan, gần thì dùng câu<br /> liêm giật đứt dây buộc lái làm cho thuyền đổ nghiêng không chạy được thì tự khắc bị ta bắt được”<br /> [2;427]. Chiến thuật chiến đấu đối với giặc biển linh hoạt, đề cao sự phối hợp chiến đấu giữa các<br /> lực lượng như “Trừ ngày có sóng có gió, không thể đi được, còn thì đều phải đi chóng về chóng,<br /> không được tự tiện đậu chỗ nào, để cho ở mặt biển liên lạc với nhau, nếu gặp thuyền giặc, tức thì<br /> tiến đến đánh bắt; ban ngày thì bắn 3 phát súng lớn, ban đêm thì đốt 5 quả pháo thăng thiên để làm<br /> <br /> <br /> 14<br />  Vấn đề giặc biển dưới triều Minh Mạng (1820-1840) qua Đại Nam thực lục...<br /> <br /> <br /> hiệu” [7;341].<br /> Đối với giặc biển giả danh, vua Minh Mạng cũng cho lực lượng của triều đình và tỉnh ngụy<br /> trang thành thuyền buôn hoặc thuyền đánh cá trà trộn do thám như năm 1838 “Lại kì đi tuần biển<br /> hàng năm, các địa phương xưa nay giặc nước Thanh thường vẫn ngầm đậu, liệu cho thuyền quân<br /> đi đến để đóng, hoặc bắt thuyền đại dịch giả làm thuyền buôn, tùy chỗ đậu yên, thấy có thuyền<br /> giặc đem đến bỏ neo hoặc nhận nhầm mà đón cướp, thì lập tức xông ra ập bắt, tự khắc bắt được”<br /> [7;341].<br /> Triều đình khuyến khích việc truy bắt giặc cướp kết hợp với ngư dân địa phương. Ví dụ<br /> như vào giữa năm 1838 Minh Mạng nhận thấy “Lãnh binh tỉnh Hà Tiên Hoàng Quang Thông, 5,6<br /> tháng nay khó nhọc lâu ở ngoài, chuẩn cho đem ngay biền binh phái đi trước về tỉnh nghỉ ngơi,<br /> trách ủy cho Án phủ Khai Quảng là Lê Quang, nguyên Phòng thủ úy là Nguyễn Văn Sĩ, đốc thúc<br /> thổ mục thổ dân sở tại rình bắt giặc trốn” [7;343]. Cụ thể là sự kiện vào tháng 3 năm 1839, tại vùng<br /> biển Quảng Yên, hộ thuyền đánh cá người Thanh hai đoàn là Khai Vĩ và Hà Cổ đã bắt bọn giặc<br /> cướp trà trộn gồm có “tướng giặc là Lý Công Tống và bọn chúng 16 tên bắt sống, 50 tên chém giết<br /> lấy cắt tai, cả thuyền mành khí giới đến dâng nộp ở trại quân” [7;475] nên ngoài việc được thưởng<br /> “100 đồng bạc hoa, 100 phương gạo” [7;475] còn được cho phép đánh bắt thủy sản và định cư lâu<br /> dài tại khu vực Quảng Yên. Triều Nguyễn “cấp cho thẻ bài của tỉnh, được ra biểu đánh cá làm ăn,<br /> trong thuyền đều không được mang theo khí giới vật cấm. Nếu có bọn giặc tụ họp ở hòn đảo nào,<br /> hoặc đi lại ở phận biển nào, biết ra sức bắt giải quan thì được thưởng, thông đồng chứa giấu thì bắt<br /> tội... ” [7;476].<br /> Cá biệt với trường hợp giặc biển từ nơi khác đến đã gây dựng được địa bàn cùng lực lượng<br /> hoạt động lâu dài thì vua Minh Mạng giao cho quan lại lập đồn binh, kết hợp kiểm soát quân sự và<br /> khai khẩn đất đai, ổn định đời sống cho nhân dân. Biện pháp này giúp triều đình “vừa đóng giữ,<br /> vừa cày cấy, binh dân đều tiện, có thể thành một nơi yên vui, mà giặc yên lặng” [7;779]. Đó chính<br /> là trường hợp giặc biển nhà Thanh tại khu vực Chàng Sơn (thuộc đảo Vân Đồn) và Trường Sơn<br /> đều thuộc Quảng Yên.<br /> Đối với khu vực Chàng Sơn, tháng 5 năm 1838, Nguyễn Công Trứ tâu lên rằng: “Tự trước<br /> đến nay, từ tháng 8, 9 đến tháng 3, 4 người nhà Thanh có 500, 600 chiếc, tụ họp thành đoàn ở<br /> ngoài phận biển Quảng Yên đánh cá, phái thuyền quân ra, liền lại đi xa, mùa xuân năm nay đã phái<br /> người được việc ở địa phương ấy đi đến núi Chàng Sơn tra xét, có người phường Khai Vĩ là Lương<br /> Bình Tổ nói: “Phường của hắn, nhân khẩu kể đến hàng nghìn người, vốn là lương thiện, nếu được<br /> đánh cá ở ngoài biển, xin tự ra sức bắt giải bọn ác ở phường đánh lưới tôm” [7;337] và ông xin<br /> Minh Mạng cho khu vực này “cho tự trông coi, thì chúng được lợi, tự nhiên cùng ngăn cấm nhau,<br /> tưởng quan quân không đến tốn sức, mà giặc biển yên được” [7;338].<br /> Nhưng lời bàn nghị của Nguyễn Công Trứ không được vua Minh Mạng chuẩn y. Vua Minh<br /> Mạng vừa cử Nguyễn Công Trứ đến “chỗ nào có thể đóng giữ được, liệu đặt đồn ải pháo đài, phái<br /> quân đóng giữ để làm kế lâu dài. Chiêu mộ dân đến ở, lập thành làng ấp, tùy tiện sinh nhai, cốt<br /> cho tin tức cùng thông” [7;338] vừa cử Giám thành suất đội là Lê Đức Hảo đi “cứ tỉnh ấy phái<br /> người hướng dẫn đến dải núi Chàng Sơn và hết thảy những hòn đảo ở hải phận, đi hết xem đo<br /> trên núi dưới núi, nơi nào có thể lập được pháo đài và đồn ải; vụng nước chỗ nào có thể đậu được<br /> binh thuyền; nơi nào có đất có thể trồng được, có suối có thể uống được. . . ” [7;339]. Đến tháng 9<br /> năm 1838, “Tổng đốc Hải – An Nguyễn Công Trứ đem đại đội binh thuyền chia đường thẳng đến<br /> Chàng Sơn vây bắt giặc biển, chém tại trận được 1 đầu giặc, giặc bỏ thuyền lên bờ chạy, quan quân<br /> đuổi theo bắt, chém được nhiều. . . ” [7;380] và sau đó quân lính triều đình đóng đồn, tiếp quản hơn<br /> 500 mẫu đất đã được canh tác “Và ở Chàng Sơn thành điền đã được hơn 500 mẫu. Các lính ở đóng<br /> đồn cấp cho điền khí để khai khẩn trồng cấy, không ngoài 1 năm, chi tiêu thừa thãi, cũng không<br /> phải cấp gạo thêm lương” [7;381].<br /> <br /> 15<br />  Nguyễn Thu Hiền<br /> <br /> <br /> Đối với Trường Sơn (ở địa phận phía nam hạt Quảng Yên), sau nhiều lần binh thuyền tuần<br /> biển phái đi dò xét và thấy rằng ở đây “địa thế rộng xa, ruộng đất tốt màu, có thể cấy trồng được;<br /> lại có lợi về kiếm cá làm muối, nhờ đó mà trao đổi. Nhưng làng Hướng Hóa ở sở tại đấy, số người<br /> nước Thanh không đầy 200 người, đất rộng người ít, chưa thể khai khẩn hết được” [7;779]. Vì thế<br /> vua Minh Mạng đã thuận theo lời tâu của bộ Binh cho phép “đặt đồn, dựng rào sách làm nhà tam<br /> xã, cùng là xét cấp thuyền, súng, khí giới. . . mộ thêm 100 người nữa, đặt làm hai đội Tuần hải tam,<br /> tứ. . . chiêu mộ bọn tiểu dân nghèo túng, cho tụ tập làm ăn nuôi sống. Về bọn binh dân, có ai không<br /> tự sắm đủ đồ làm ruộng, nhà nước chi cấp cho, để ra sức mở mang khai khẩn” [7;779].<br /> <br /> 3. Kết luận<br /> Như vậy qua khảo cứu Đại Nam thực lục và Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ đã phản<br /> ánh hiện trạng giặc biển dưới triều Minh Mạng (1820 - 1840) diễn ra vô cùng phức tạp. Vua Minh<br /> Mạng kiên quyết dẹp yên nạn giặc biển bằng nhiều hình thức khác nhau. Ý thức về chủ quyền biển<br /> đảo và giữ gìn an ninh biển đảo của truyền thống cha ông đã được vua Minh Mạng tiếp tục giữ gìn<br /> và phát huy.Với các chiếu dụ ban hành và thực thi, vấn đề giặc biển từng bước được nhà nước kiểm<br /> soát và quản lí nhằm tạo môi trường ổn định, an ninh để ngư dân yên tâm sinh sống đồng thời giữ<br /> vững chủ quyền lãnh hải quốc gia. Đây chính là một trong những đóng góp của vua Minh Mạng<br /> đối với lịch sử dân tộc.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> [1] Nội các triều Nguyễn, 2005. Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, tập 3. Nxb Thuận Hóa.<br /> [2] Nội các triều Nguyễn, 2005. Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ. tập 5. Nxb Thuận Hóa.<br /> [3] Nội các triều Nguyễn, 2005. Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, tập 6. Nxb Thuận Hóa.<br /> [4] Quốc sử quán triều Nguyễn, 2004. Đại Nam thực lục, tập 1. Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> [5] Quốc sử quán triều Nguyễn, 2004. Đại Nam thực lục, tập 2. Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> [6] Quốc sử quán triều Nguyễn, 2004. Đại Nam thực lục, tập 3. Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> [7] Quốc sử quán triều Nguyễn, 2004. Đại Nam thực lục, tập 5. Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> [8] Lê Tiến Công, 2007. “Vị thế của biển trong cái nhìn của các vua đầu triều Nguyễn”. Tạp chí<br /> Xưa và Nay, số 275 – 276, tr.45-48.<br /> [9] Ngô Văn Minh, 2009. “Biển đảo trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam”.<br /> Tạp chí Lịch sử quân sự , số 207, tr.14- 18.<br /> [10] Bùi Gia Khánh, 2010. “Thủy quân thời Gia Long và Minh Mệnh với công tác tuần tra kiểm<br /> soát vùng biển đảo”. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5, tr.36-49.<br /> ABSTRACT<br /> The marine invaders under Ming Mang dynasty<br /> through Dai Nam thuc luc and Kham dinh Dai Nam hoi dien su le<br /> Many policies were created and carried out by the Minh Mang Dynasty (1820-1840).<br /> Searching Dai Nam thuc luc and Kham dinh Dai Nam hoi dien su le helped us learn a number<br /> of things about the marine invaders. Dai Nam thuc luc and Kham dinh Dai Nam hoi dien su le<br /> provide information about the sphere of action and nationality of the marine invaders. In addition,<br /> they shed light on the maritime organization and time spent on patrol at sea under the Ming Mang<br /> Dynasty.We can also see the details of Ming Mang’s policy toward marine invaders. The marine<br /> invader problem was controlled to provide a stable environment for fishermen and keep national<br /> sovereignty over the sea area.<br /> Keywords: Minh Mang, marine invaders, Dai Nam thuc luc and Kham dinh Dai Nam hoi<br /> dien su le.<br /> <br /> 16<br />