Vấn đề nạo phá thai của phụ nữ nhiễm HIV ở Quảng Ninh và Hải Phòng - Việt Nam

T¹p chÝ<br /> <br /> <br /> ChÝnh s¸ch Y tÕ - Sè 8/2011<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> N¹O PH¸ THAI CñA PHô N÷ NHIÔM HIV ë<br /> QU¶NG NINH Vµ H¶I PHßNG, VIÖT NAM<br /> Bïi Kim Chi1, Tine Gammeltoft2,<br /> NguyÔn ThÞ Thu Nam3, Vibeke Rasch4<br /> <br /> <br /> BèI C¶NH HIV ë Qu¶ng Ninh vµ H¶i Phßng chiÕm tû lÖ<br /> t­¬ng øng lµ 7% vµ 10% tæng sè tÊt c¶ c¸c<br /> Kho¶ng mét nöa c¸c ca nhiÔm HIV trªn thÕ<br /> tr­êng hîp nhiÔm HIV. Tû lÖ nhiÔm HIV ë phô<br /> giíi lµ phô n÷ vµ phÇn lín hä sèng ë c¸c n­íc cã<br /> n÷ mang thai lµ 1% ë Qu¶ng Ninh vµ 0,3% ë H¶i<br /> thu nhËp thÊp vµ trung b×nh (UNAIDS 2008).<br /> Phßng (VMOH 2006).<br /> N¨m 2008 cã kho¶ng 1,4 triÖu phô n÷ mang thai<br /> nhiÔm HIV sinh con. Tû lÖ phô n÷ mang thai Bµi b¸o nµy t×m hiÓu quyÕt ®Þnh n¹o ph¸ thai<br /> nhiÔm HIV ®­îc tiÕp cËn ARV ®Ó phßng ngõa cña phô n÷ nhiÔm HIV ë hai tØnh phÝa b¾c ViÖt<br /> l©y truyÒn mÑ con t¨ng tõ 10% n¨m 2004 lªn Nam vµ xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a quyÕt ®Þnh<br /> 45% n¨m 2008 (WHO 2009). Phô n÷ nhiÔm nµy vµ c¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi cña ng­êi<br /> HIV ®èi mÆt víi nh÷ng quyÕt ®Þnh khã kh¨n phô n÷ còng nh­ tÝnh s½n cã cña c¸c ch­¬ng<br /> liªn quan ®Õn viÖc mang thai cña hä. NhiÒu tr×nh PLTMC toµn diÖn. C¸c ph¸t hiÖn cña<br /> nghiªn cøu ®· cè g¾ng tiÕp cËn víi tû lÖ n¹o ph¸ nghiªn cøu nµy sÏ gióp phô n÷ nhiÔm HIV cã<br /> thai cña phô n÷ nhiÔm HIV ë c¸c n­íc cã thu ®­îc sù lùa chän sinh s¶n mét c¸ch hiÓu biÕt.<br /> nhËp cao, trong khi cã rÊt Ýt nh­ng nghiªn cøu PH¦¥NG PH¸P<br /> ®­îc tiÕn hµnh vÒ vÊn ®Ò nµy ë c¸c n­íc cã thu<br /> nhËp thÊp vµ trung b×nh (Delvaux &Nstlinger MÉu nghiªn cøu<br /> 2007). C¸c phô n÷ nhiÔm HIV ë Qu¶ng Ninh vµ H¶i<br /> Phßng ®­îc tiÕp cËn theo hai h­íng kh¸c nhau.<br /> ë ViÖt Nam, tû lÖ nhiÔm HIV ë phô n÷ mang<br /> Phô n÷ ë Qu¶ng Ninh ®­îc x¸c ®Þnh qua hÖ<br /> thai t¨ng tõ 0,3 % n¨m 2001 lªn 0,37% n¨m<br /> thèng ®¨ng ký qu¶n lý c¸c tr­êng hîp nhiÔm<br /> 2006 (UNGASS 2008). Gièng nh­ nhiÒu phô n÷<br /> HIV trong khi phô n÷ ë H¶i Phßng ®­îc tiÕp cËn<br /> nhiÔm HIV trªn thÕ giíi, phô n÷ mang thai<br /> qua c¶ hÖ thèng ®¨ng ký qu¶n lý vµ c¸c m¹ng<br /> nhiÔm HIV ë ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng<br /> l­íi cña ng­êi nhiÔm HIV. 707 trong tæng sè<br /> quyÕt ®Þnh khã kh¨n liªn quan ®Õn viÖc sinh<br /> 1261 phô n÷ nhiÔm HIV ë Qu¶ng Ninh vµ H¶i<br /> con. C¸c nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng c¸c gi¸ trÞ<br /> Phßng ®· chÊp nhËn tham gia nghiªn cøu, trong<br /> v¨n hãa cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn quyÕt ®Þnh<br /> ®ã cã 351 ë Qu¶ng Ninh vµ 356 ë H¶i Phßng.<br /> sinh con cña phô n÷ ViÖt Nam (Gammeltoft<br /> 2007). Bªn c¹nh ®ã, hä cßn b¨n kho¨n vÒ viÖc Thu thËp sè liÖu<br /> ch¨m sãc con trong bèi c¶nh nguån lùc tµi chÝnh Sè liÖu ®­îc thu thËp trong giai ®o¹n tõ th¸ng<br /> eo hÑp vµ lo l¾ng vÒ nguy c¬ ®øa trÎ bÞ må c«i<br /> còng nh­ kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö (Bui vµ céng<br /> sù 2010).<br /> Qu¶ng Ninh vµ H¶i Phßng, n¬i tiÕn hµnh<br /> 1, 3<br /> nghiªn cøu lµ hai trong n¨m tØnh cã tû lÖ nhiÔm ViÖn ChiÕn L­îc vµ ChÝnh s¸ch y tÕ<br /> 2,4<br /> HIV cao nhÊt c¶ n­íc. N¨m 2005, phô n÷ nhiÔm Tr­êng §¹i häc Tæng hîp Copenhagen, §an M¹ch<br /> <br /> <br /> 37<br /> Nghiªn cøu chÝnh s¸ch<br /> <br /> <br /> <br /> 4 ®Õn th¸ng 11, 2007. ViÖc tiÕp cËn phô n÷ ®­îc KÕT QU¶<br /> th«ng qua sù céng t¸c víi c¸c tr¹m y tÕ, n¬i cung<br /> PhÇn lín phô n÷ tham gia nghiªn cøu ë trong<br /> cÊp dÞch vô ch¨m sãc t¹i nhµ, gi¸m s¸t c¸c ®é tuæi 25-29 (36,5%). GÇn mét nöa phô n÷ gãa<br /> tr­êng hîp nhiÔm HIV vµ th«ng qua m¹ng l­íi chång. §a sè phô n÷ tèt nghiÖp tiÓu häc vµ trung<br /> nh÷ng ng­êi sèng chung víi HIV, n¬i nh÷ng häc c¬ së (37,9% vµ 32,1% t­¬ng øng) vµ nhiÒu<br /> ng­êi nhiÔm HIV ®­îc hç trî ®Ó tiÕp cËn víi c¸c ng­êi lµm nghÒ bu«n b¸n nhá hoÆc lao ®éng tù<br /> dÞch vô ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ. C¸c cuéc pháng do (40.9%). PhÇn lín phô n÷ nãi r»ng hä bÞ<br /> vÊn cÊu tróc ®­îc tiÕn hµnh ë nh÷ng ®Þa ®iÓm nhiÔm HIV do quan hÖ t×nh dôc víi chång hoÆc<br /> kh¸c nhau do ng­êi phô n÷ lùa chän: ë nhµ cña b¹n t×nh (80,3%). T¹i thêi ®iÓm kh¶o s¸t, h¬n<br /> hä, ë tr¹m y tÕ x·/ph­êng hoÆc ë trô së c¸c c©u mét nöa phô n÷ cã mét con hiÖn cßn sèng<br /> l¹c bé nh÷ng ng­êi sèng chung víi HIV. (51,5%). GÇn mét nöa phô n÷ ®­îc ®iÒu trÞ<br /> ARV vµ ®a sè (60,5%) chÈn ®o¸n nhiÔm HIV<br /> Ph©n tÝch thèng kª sau 2004 khi c¸c ch­¬ng tr×nh PLTMC vµ ®iÒu<br /> PhÇn mÒm thèng kª SPSS phiªn b¶n 15.0 trÞ ARV ®­îc triÓn khai réng r·i ë Qu¶ng Ninh<br /> ®­îc sö dông ®Ó ph©n tÝch sè liÖu. C¸c kÕt qu¶ vµ H¶i Phßng.<br /> cña lÇn mang thai cuèi cïng tr­íc khi nhiÔm Khi ®­îc hái vÒ kÕt qu¶ lÇn mang thai cuèi<br /> HIV vµ kÕt qu¶ cña lÇn mang thai ®Çu tiªn sau cïng, 68% trong sè 99 phô n÷ biÕt vÒ t×nh tr¹ng<br /> khi nhiÔm HIV ®· ®­îc t×m hiÓu. ORs ®­îc tÝnh nhiÔm HIV cña m×nh kh¼ng ®Þnh ®· ph¸ thai,<br /> to¸n víi nhãm phô n÷ n¹o ph¸ thai-biÕn phô ng­îc l¹i, chØ cã 22% trong 587 phô n÷ kh«ng<br /> biÕt vÒ t×nh tr¹ng nhiÔm cña m×nh nãi r»ng hä ®·<br /> thuéc so víi nhãm phô n÷ sinh con. Cho dï phô<br /> chÊm døt viÖc mang thai.<br /> n÷ nhiÔm HIV tr­íc hoÆc sau n¨m 2004, khi c¸c<br /> ch­¬ng tr×nh PLTMC vµ ®iÒu trÞ ARV trë nªn Trong sè 99 phô n÷ mang thai khi ®· nhiÔm<br /> HIV, 69 ®· cã thai tr­íc 2004 vµ 30 sau 2004.<br /> s½n cã, thêi ®iÓm nhiÔm HIV cã t¸c ®éng ®Õn<br /> Trong sè nh÷ng phô n÷ mang thai tr­íc 2004,<br /> c¸c biÕn kh¸c trong nghiªn cøu. Ph©n tÝch håi<br /> 75% ®· n¹o ph¸ thai, trong khi tû lÖ nµy lµ 50%<br /> qui ®­îc thùc hiÖn vµ tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ trong sè nh÷ng phô n÷ mang thai sau n¨m 2004,<br /> ®­îc tr×nh bµy qua ORs víi kho¶ng tin cËy nghÜa lµ khi c¸c dÞch vô PLTMC b¾t ®Çu ®­îc<br /> 95%. triÓn khai réng r·i (B¶ng 1).<br /> B¶ng 1: KÕt qu¶ mang thai cña 99 phô n÷ nhiÔm HIV tr­íc khi cã thai<br /> theo thêi ®iÓm chÈn ®o¸n<br /> <br /> ChÈn ®o¸n nhiÔm HIV n¨m 2004<br /> ChÈn ®o¸n nhiÔm HIV sau 2004<br /> vµ tr­íc ®ã<br /> Sinh con 17 (24,7) 15 (50,0)<br /> N¹o ph¸ thai 25 (75,3) 15 (50,0)<br /> <br /> Mèi quan hÖ gi÷a kÕt qu¶ mang thai vµ c¸c h¬n c¸c phô n÷ lµm néi trî kho¶ng 4 lÇn. C¸c<br /> ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi cña 99 phô n÷ mang thai phô n÷ ®­îc chÈn ®o¸n nhiÔm HIV n¨m 2004 vµ<br /> sau chÈn ®o¸n nhiÔm HIV ®­îc tr×nh bµy trong tr­íc ®ã-tr­íc sù phæ biÕn cña c¸c ch­¬ng tr×nh<br /> B¶ng 2. Tuæi, nghÒ nghiÖp vµ thêi ®iÓm chÈn PLTMC n¹o thai sau khi nhiÔm cao gÊp 3 lÇn<br /> ®o¸n nhiÔm HIV cã mèi quan hÖ cã ý nghÜa phô n÷ nhiÔm HIV sau n¨m 2004.<br /> thèng kª víi n¹o ph¸ thai. Nh÷ng phô n÷ 30 vµ PhÇn lín phô n÷ mang thai ë thêi kú ®Çu<br /> trªn 30 tuæi cã tû lÖ n¹o thai cao h¬n 5 lÇn nh÷ng (91%) khi hä n¹o ph¸ thai sau khi ph¸t hiÖn<br /> phô n÷ d­íi 30 tuæi. Nh÷ng phô n÷ bu«n b¸n nhiÔm. Lo sî l©y truyÒn HIV tõ mÑ sang con lµ<br /> nhá vµ lao ®éng tù do cã tû lÖ n¹o ph¸ thai cao nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn ng­êi phô n÷ quyÕt<br /> <br /> 38<br />  T¹p chÝ<br /> <br /> <br /> ChÝnh s¸ch Y tÕ - Sè 8/2011<br /> <br /> <br /> <br /> ®Þnh chÊm døt viÖc mang thai kh«ng mong chång (43,3%), tuy nhiªn, gÇn mét phÇn ba phô<br /> muèn (74,6%), tiÕp sau lµ t×nh tr¹ng kinh tÕ khã n÷ kh¼ng ®Þnh r»ng hä tù quyÕt ®Þnh. H¬n thÕ<br /> kh¨n (10.4%). ViÖc ra quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn n÷a, cha mÑ còng ®ãng vai trß ®¸ng kÓ trong qu¸<br /> thai nhi th­êng lµ quyÕt ®Þnh cña c¶ hai vî tr×nh ra quyÕt ®Þnh nµy (16,4%).<br /> B¶ng 2: C¸c ®Æc tr­ng nh©n khÈu x· héi cña phô n÷ n¹o ph¸ thai<br /> vµ phô n÷ sinh con sau khi chÈn ®o¸n nhiÔm HIV<br /> <br /> N¹o thai Sinh con N¹o thai vs. sinh con N¹o thai vs. Sinh con<br /> n = 67 n = 32 OR (95% CI) OR hiÖu chØnh (95%CI)<br /> Tuæi<br /> < 30 38 (56,7) 27 (84,4) 1 1<br /> =>30 29 (43,3) 5 (15,6) 4.12 (1.41-12.01) 5.44 (1.28-23.02)<br /> T×nh trang h«n nh©n<br /> §éc th©n / ly h«n 9 (13,4) 1 (3,1) 1 1<br /> KÕt h«n 32 (47,8) 18 (56,3) 0.20 (0.23-1.69) 0.13 (0.13-1.39)<br /> Gãa 26 (38,8) 13 (40,6) 0.22 (0.25-1.97) 0.13 (0.11-1.51)<br /> Sè con cßn sèng<br /> Kh«ng cã con 13 (19,4) 4 (12,5) 1.63 (0.47-5.63) 1.38 (0.31-6.14)<br /> 1 con 40 (59,7) 20 (62,5) 1 1<br /> 2 con trë lªn 14 (20,9) 8 (25,5) 0.88 (0.32-2.43) 0.35 (0.08-1.45)<br /> §iÒu trÞ ARV<br /> Cã 34 (50,7) 16 (50,0) 1.03 (0.44-2.39) 1.12 (0.38-3.36)<br /> Kh«ng 33 (49,3) 16 (50,0) 1 1<br /> NghÒ nghiÖp<br /> ThÊt nghiÖp 14 (20,9) 17 (53,1) 1 1<br /> Bu«n b¸n nhá/lao ®éng tù do 34 (50,7) 7 (21,9) 5.90 (2.01-17.33) 3.61 (1.05-12.45)<br /> N«ng d©n/c«ng nh©n/thî thñ 19 (28,4) 8 (25,0) 2.88 (0.92-8.56) 2.27 (0.79-9.75)<br /> c«ng vµ c¸n bé nhµ n­íc<br /> Thêi ®iÓm chÈn ®o¸n HIV<br /> d­¬ng tÝnh<br /> 2004 vµ tr­íc ®ã 52 (77,6) 17 (53,1) 3.06 (1.24-7.53) 2.96 (1.02-8.53)<br /> sau 2004 15 (22,4) 15 (46,9) 1 1<br /> <br /> BµN LUËN Ninh cã nguy c¬ sai sè chän mÉu (selection bias)<br /> do mét sè tr­êng hîp nhiÔm míi trong céng<br /> C¸c phô n÷ trong nghiªn cøu nµy th­êng n¹o<br /> ®ång ch­a ®­îc ®­a vµo danh s¸ch qu¶n lý HIV.<br /> ph¸ thai sau khi ph¸t hiÖn nhiÔm HIV. C¸c yÕu<br /> Nghiªn cøu nµy còng chØ ra nguy c¬ sai sè håi<br /> tè nguy c¬ cã quan hÖ víi n¹o ph¸ thai lµ ®é tuæi<br /> cøu (recall bias) do tËp trung vµo c¸c sù kiÖn ®·<br /> 30 hoÆc trªn 30, lµm nghÒ bu«n b¸n nhá/lao<br /> x¶y ra mét vµi n¨m tr­íc ®ã. Tuy nhiªn, nhiÔm<br /> ®éng tù do vµ ®­îc chÈn ®o¸n nhiÔm HIV tr­íc<br /> HIV ®­îc cho lµ mét sù kiÖn cã tÝnh chÊt quyÕt<br /> n¨m 2004.<br /> ®Þnh vµ kh«ng dÔ quªn nªn hÇu hÕt phô n÷ ®Òu cã<br /> Mét ®iÓm m¹nh trong nghiªn cøu nµy lµ c¸c thÓ nhí thêi ®iÓm chÈn ®o¸n HIV vµ kÕt qu¶ cña<br /> phô n÷ nhiÔm HIV ®· ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua lÇn mang thai ®Çu tiªn sau khi nhiÔm HIV.<br /> c¸c kªnh kh¸c nhau ®Ó cã ®­îc cì mÉu lín nhÊt.<br /> QuyÕt ®Þnh n¹o thai, nÕu nhiÔm HIV, rÊt phæ<br /> Tuy nhiªn, c¸ch tiÕp cËn nhãm ®Ých ë Qu¶ng<br /> <br /> <br /> 39<br /> Nghiªn cøu chÝnh s¸ch<br /> <br /> <br /> <br /> biÕn trong nghiªn cøu nµy, khi hai phÇn ba phô Ên §é ®· ph¸t hiÖn ra r»ng cïng víi c¸c dÞch vô<br /> n÷ mang thai nhiÔm HIV lùa chän n¹o ph¸ thai. PLTMC s½n cã, phô n÷ nhiÔm HIV ®· tù tin h¬n<br /> Ph¸t hiÖn nµy cã liªn quan ®Õn c¸c nghiªn cøu khi quyÕt ®Þnh sinh con (Kanniappan et al.<br /> kh¸c víi viÖc chØ ra mét xu h­íng n¹o ph¸ thai 2008).<br /> t­¬ng tù sau khi chÈn ®o¸n nhiÔm HIV. Mét<br /> Nghiªn cøu nµy ®· t×m ra mèi quan hÖ m¹nh mÏ<br /> nghiªn cøu ë ch©u ¢u ®­îc tiÕn hµnh n¨m 1993<br /> gi÷a nghÒ nghiÖp vµ n¹o ph¸ thai. Nh÷ng phô<br /> cho thÊy phô n÷ mang thai sau khi nhiÔm HIV<br /> n÷ lµm nghÒ bu«n b¸n nhá hoÆc lao ®éng tù do<br /> cã nguy c¬ n¹o ph¸ thai cao h¬n 1,8 lÇn so víi th­êng cã xu h­íng n¹o ph¸ thai. Cã thÓ gi¶i<br /> phô n÷ cã thai tr­íc khi ph¸t hiÖn nhiÔm HIV thÝch cho hiÖn t­îng nµy lµ do phô n÷ ­u tiªn<br /> (Van Benthem et al. 2000). kiÕm tiÒn ®Ó m­u sinh nªn hä th­êng lùa chän<br /> Thêi ®iÓm chÈn ®o¸n nhiÔm HIV cã mèi quan chÊm døt viÖc mang thai. Tuy nhiªn, mét ph¸t<br /> hÖ víi quyÕt ®Þnh n¹o ph¸ thai. Nh÷ng phô n÷ cã hiÖn cã thÓ g©y ng¹c nhiªn lµ nh÷ng phô n÷ thÊt<br /> kÕt qu¶ xÐt nghiÖm HIV d­¬ng tÝnh tr­íc khi nghiÖp l¹i cã xu h­íng sinh con. §iÒu nµy cã<br /> c¸c ch­¬ng tr×nh PLTMC ®­îc triÓn khai réng thÓ ph¶n ¸nh mét thùc tÕ lµ c¸c phô n÷ kh«ng cã<br /> r·i n¨m 2004 cã xu h­íng n¹o ph¸ thai cao h¬n viÖc lµm th­êng cã vÞ thÕ thÊp trong gia ®×nh,<br /> so víi c¸c phô n÷ ®­îc chÈn ®o¸n nhiÔm HIV hä c¶m thÊy ¸p lùc ph¶i sinh con nh»m tháa<br /> sau n¨m 2004. T­¬ng tù, mét sè nghiªn cøu ë m·n mong muèn cña c¸c thµnh viªn kh¸c<br /> c¸c n­íc cã thu nhËp cao ®· kh¼ng ®Þnh t¸c (Oosterhoff et al. 2008).<br /> ®éng cña c¸c ch­¬ng tr×nh PLTMC ®èi víi kÕt §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho phô n÷ nhiÔm HIV cã ®­îc<br /> qu¶ mang thai. Trong mét nghiªn cøu ë hai bÖnh sù lùa chän hiÓu biÕt liªn quan ®Õn sinh s¶n, hä<br /> viÖn miÒn nam n­íc Ph¸p tõ 1985 ®Õn 1997, ph¶i ®­îc tiÕp cËn miÔn phÝ víi ch­¬ng tr×nh<br /> Bongain vµ céng sù ®· quan s¸t thÊy tû lÖ n¹o PLTMC ë ngay ë giai ®o¹n ®Çu, sau khi ph¸t<br /> ph¸ thai gi¶m tõ 59,4% tr­íc khi cã c¸c ch­¬ng hiÖn nhiÔm. ¶nh h­ëng cña chång/b¹n t×nh vµ<br /> tr×nh can thiÖp PLTMC xuèng cßn 37,5% vÒ sau c¸c thµnh viªn gia ®×nh kh¸c cÇn ®­îc tÝnh ®Õn<br /> (Bongain et al. 2002). Mét nghiªn cøu gÇn ®©y ë khi t­ vÊn cho ng­êi phô n÷ nhiÔm HIV.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> 1. Bongain A, Berrebi A, MarinÐ-Barjoan E et al (2002) Changing trends in pregnancy outcome among<br /> HIV-infected women between 1985-1997 into Southern French university hospitals. European<br /> Journal of Ostetrics and Gynecology and Reproductive Biology 104, 124-128.<br /> 2. Bui KC, Nguyen TTH, Rasch V & Gammeltoft T (2010). Induced abortion among HIV-positive<br /> women in Nothern Vietnam: Exploring reproductive dilemmas. Culture, Health and Sexuality 12,<br /> S41-S54.<br /> 3. Delvaux D & Nstlinger C (2007) Reproductive choice for women and men living with HIV:<br /> Contraception, abortion and fertility. Reproductive Health Matters 15, 46-66.<br /> 4. Gammeltoft T (2007) Prenatal diagnosis in Postwar Vietnam: Power, Subjectivity and Citizenship.<br /> American Anthropologist 109, 153-163.<br /> 5. Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS) (2008) 2008 Report on the global AIDS<br /> epidemic.<br /> <br /> <br /> 40<br />  T¹p chÝ<br /> <br /> <br /> ChÝnh s¸ch Y tÕ - Sè 8/2011<br /> <br /> <br /> <br /> 6. Kanniappan S, Jeyapaul MJ & Kalyanwala S (2008) Desire for motherhood: exploring HIV positive<br /> women's desires, attention and decision-making in attaining motherhood. AIDS Care 20, 625-630.<br /> 7. Oosterhoff P, Anh NT, Hanh NTT, Yen PN, Wright P& Hardon A (2008) Holding the line: family<br /> responses to pregnancy and the desire for a child in the context of HIV in Vietnam. Culture, Health &<br /> Sexuality 10 (Suppl.1), 1-14.<br /> 8. United Nations General Assembly Special Session (UNGASS) (2008) Third country report on<br /> following up to the declaration of commitment on HIV/AIDS. Hanoi.<br /> 9. Van Benthem BHB, De Vincenzi I, Delmas MC, Larsen C, Van den Hoek A & Prins M (2000)<br /> Pregnancies before and after HIV diagnosis in a European cohort of HIV-infected women. AIDS 14,<br /> 2171-2178.<br /> 10. Vietnam Ministry of Health (VMOH) (2006) Report 149/BC-BYT: Five-year review workshop on<br /> HIV/AIDS prevention and control in 20012005 and action plan for 20062010. Hanoi, Medical<br /> Publishing House.<br /> 11. WHO, UNAIDS, UNICEF (2009) Towards universal access: Scaling up priority HIV/AIDS<br /> interventions in the health sector. Progress report . WHO, Geneva.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 41<br /> DiÔn ®µn chÝnh s¸ch y tÕ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chu tr×nh chÝnh s¸ch<br /> <br /> TS. TrÇn V¨n TiÕn1<br /> <br /> <br /> H o¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch lµ mét trong nh÷ng<br /> nhiÖm vô quan träng nhÊt cña c«ng t¸c<br /> qu¶n trÞ. ChÝnh s¸ch y tÕ thuéc nhãm chÝnh s¸ch<br /> ®Þnh cho viÖc cã ®­a mét vÊn ®Ò vÒ y tÕ vµo kÕ<br /> ho¹ch x©y dùng gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch ®Ó gi¶i<br /> quyÕt hay kh«ng.<br /> c«ng; chÝnh s¸ch c«ng ®­îc x©y dùng vµ triÓn Sau khi vÊn ®Ò ®· ®­îc lùa chän ®­a vµo kÕ<br /> khai thùc hiÖn nh»m c¸c môc tiªu ®Þnh tr­íc, ho¹ch x©y dùng chÝnh s¸ch, c¸c b­íc tiÕp theo<br /> cung cÊp c¸c gi¶i ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña chu tr×nh chÝnh s¸ch sÏ ph©n tÝch t×m<br /> x· héi. ChÝnh s¸ch ®­îc c«ng bè b»ng c¸c h×nh nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò (b­íc ph©n tÝch chÝnh<br /> thøc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c nhau, vÒ s¸ch policy analysis), x©y dùng c¸c ph­¬ng ¸n,<br /> nh÷ng viÖc chÝnh phñ sÏ lµm hoÆc sÏ kh«ng lµm. c¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò<br /> Cã nhiÒu m« h×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, (b­íc x©y dùng policy instruments). Trong chu<br /> trong ®ã m« h×nh “duy lý” (rationalist model) tr×nh chÝnh s¸ch, b­íc ph©n tÝch chÝnh s¸ch cã<br /> ®­îc c¸c ®a sè häc gi¶ cho lµ m« h×nh tèi ­u. thÓ coi lµ b­íc quan träng nhÊt. Ph©n tÝch chÝnh<br /> Trong m« h×nh “duy lý”, quy tr×nh x©y dùng, s¸ch tèt ®ßi hái ®éi ngò chuyªn gia cã tr×nh ®é<br /> triÓn khai vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch bao gåm nhiÒu vµ kinh nghiÖm, ®ßi hái thêi gian vµ cã ®ñ th«ng<br /> b­íc tuÇn tù, lÆp l¹i nªn ®­îc gäi lµ chu tr×nh tin.<br /> chÝnh s¸ch (policy cycle). Chu tr×nh chÝnh s¸ch C¸c ph­¬ng ¸n chÝnh s¸ch sÏ ®­îc c«ng bè<br /> kinh ®iÓn bao gåm 5 b­íc, ®­îc c¸c häc gi¶ xin ý kiÕn tham vÊn cña c¸c bªn liªn quan, bao<br /> Australia chi tiÕt hãa thµnh 8 b­íc (xem hép 1). gåm c¸c chuyªn gia, tæ chøc nghiªn cøu chÝnh<br /> Chu tr×nh chÝnh s¸ch ®­îc x©y dùng dùa trªn s¸ch, c¬ quan qu¶n lý y tÕ c¸c cÊp, c¸c nhãm d©n<br /> quan ®iÓm qu¸ tr×nh x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c c­ theo khu vùc ®Þa lý, kinh tÕ x· héi, ng­êi<br /> chÝnh s¸ch c«ng th­êng lµ mét qu¸ tr×nh liªn cung øng dÞch vô vv… (b­íc “tham vÊn”<br /> tôc, kh«ng cã ®iÓm kÕt thóc: mçi chÝnh s¸ch consultation). B­íc tham vÊn ®¶m b¶o tËp hîp<br /> hiÖn hµnh cã thÓ lµ sù tiÕp nèi hoÆc phô thuéc ®­îc ý kiÕn tham vÊn cña tÊt c¶ c¸c bªn liªn<br /> vµo mét hay nhiÒu chÝnh s¸ch ®· ®­îc ban hµnh quan, tõ c¸c chuyªn gia cho tíi ng­êi h­ëng lîi<br /> tr­íc ®ã; chÝnh s¸ch hiÖn hµnh lu«n cÇn ®­îc (ng­êi d©n vµ ng­êi cung øng dÞch vô y tÕ) vµ<br /> ®iÒu chØnh cho phï hîp víi nh÷ng biÕn ®æi vÒ nhµ qu¶n lý, nh»m tËp hîp c¸c th«ng tin, b»ng<br /> kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa; mét chÝnh s¸ch ®ang chøng cÇn cho sù lùa chän ph­¬ng ¸n chÝnh<br /> thùc hiÖn h«m nay cã thÓ dÉn tíi c¸c chÝnh s¸ch s¸ch tèi ­u.<br /> míi trong t­¬ng lai. Thùc hiÖn tèt c¸c b­íc B­íc “phèi hîp” bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng<br /> trong chu tr×nh sÏ gióp cho chÝnh s¸ch ®­îc thiÕt th¶o luËn, ®µm ph¸n, t¹o sù ®ång thuËn trong<br /> kÕ ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña chÝnh c¸c bé, ngµnh liªn quan nh»m ®¶m b¶o sù ®¸p<br /> s¸ch c«ng: v× lîi Ých c«ng; b¾t buéc thi hµnh; cã øng cña tæ chøc bé m¸y, nh©n lùc vµ nguån lùc<br /> hÖ thèng; tËp hîp c¸c quyÕt ®Þnh; liªn ®íi; kÕ tµi chÝnh do ph­¬ng ¸n chÝnh s¸ch.<br /> thõa lÞch sö vµ quyÕt ®Þnh theo ®a sè.<br /> Khëi ®Çu cña mçi chu tr×nh chÝnh s¸ch lµ<br /> b­íc x¸c ®Þnh vÊn ®Ò (issue identification,<br /> problem determination). §©y lµ b­íc quyÕt 1<br /> Phã Vô tr­ëng Vô B¶o hiÓm Y tÕ, Bé Y tÕ<br /> <br /> <br /> 42<br />  T¹p chÝ<br /> <br /> <br /> ChÝnh s¸ch Y tÕ - Sè 8/2011<br /> <br /> <br /> <br /> Sau khi c¸c ph­¬ng ¸n chÝnh s¸ch ®­îc hoµn ®­îc ph¸t hiÖn; kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ sÏ t¹o c¬ së cho<br /> thµnh víi sù tham vÊn cña c¸c bªn liªn quan, sù viÖc ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch, hoÆc x©y dùng c¸c<br /> ®ång thuËn cña cña c¸c bé, ngµnh, c¬ quan cã ph­¬ng ¸n chÝnh s¸ch hoµn toµn míi.<br /> thÈm quyÒn sÏ ra quyÕt ®Þnh lùa chän ban hµnh C¸c häc gi¶ Harvard ®Ò xuÊt khi x©y dùng<br /> mét trong nh÷ng ph­¬ng ¸n chÝnh s¸ch (b­íc chÝnh s¸ch y tÕ cÇn dùa trªn khung lý thuyÕt 5<br /> “quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch” policy adoption). Ho¹t “nót” ®iÒu khiÓn cña hÖ thèng y tÕ (“five control<br /> ®éng gi¶i tr×nh, thuyÕt phôc cã vai trß quan knobs”, bao gåm c¸c nót Tµi chÝnh - C¸ch thøc<br /> träng ®èi víi quyÕt ®Þnh lùa chän chÝnh s¸ch cña huy ®éng nguån tµi chÝnh cho y tÕ nh­ thÕ nµo, sö<br /> c¬ quan cã thÈm quyÒn. dông vµ phèi hîp c¸c c¬ chÕ tµi chÝnh ra sao<br /> Sau khi ph­¬ng ¸n chÝnh s¸ch ®­îc c¬ quan nh»m môc tiªu hiÖu qu¶ vµ c«ng b»ng); nót<br /> cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh lùa chän vµ ban hµnh, Ph­¬ng thøc chi tr¶ - Lùa chän vµ sö dông<br /> chÝnh s¸ch ®­îc triÓn khai thùc hiÖn. ph­¬ng thøc chi tr¶ chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh cho<br /> Tuy lµ b­íc cuèi cïng trong chu tr×nh chÝnh nhµ cung øng dÞch vô): nót Tæ chøc hÖ thèng<br /> s¸ch, nh­ng b­íc ®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch vÉn cã vai cung øng dÞch vô, nót C«ng cô qu¶n lý cña Nhµ<br /> trß ®Æc biÖt quan träng. §¸nh gi¸ chÝnh s¸ch, n­íc vµ nót Tuyªn truyÒn thay ®æi hµnh vi). C¸c<br /> nÕu ®­îc mét c¸ch khoa häc, kh¸ch quan, sÏ nót ®iÒu hµnh nãi trªn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi<br /> cung cÊp c¸c th«ng tin cÇn thiÕt cho sù khëi ®Çu víi hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c hÖ thèng y tÕ vµ<br /> cña mét chu tr×nh chÝnh s¸ch míi: mäi b»ng cã thÓ ®iÒu chØnh ®­îc b»ng chÝnh s¸ch y tÕ. Do<br /> chøng vÒ ­u ®iÓm, nh­îc ®iÓm cña chÝnh s¸ch vËy, ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch, c¸c gi¶i<br /> ®­îc tËp hîp, ph©n tÝch, c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh sÏ ph¸p chÝnh s¸ch cÇn can thiÖp vµo c¸c “nót” ®ã.<br /> <br /> <br /> Hép 1. Chu tr×nh chÝnh s¸ch chi tiÕt 8 b­íc cña Brigdman vµ Davis.<br /> Peter Bridgman vµ Glyn Davis (trong The Australian Policy Handbook) chia nhá 3<br /> b­íc ®Çu cña chu tr×nh chÝnh s¸ch c«ng nãi trªn thµnh 6 b­íc, t¹o ra mét chu tr×nh chÝnh s¸ch 8<br /> b­íc. C¸c b­íc trong chu tr×nh chÝnh s¸ch theo nhãm häc gi¶ Australia nãi trªn bao gåm: 1)<br /> X¸c ®Þnh vÊn ®Ò (identify issues); 2) Ph©n tÝch chÝnh s¸ch (policy analysis); 3) X©y dùng<br /> ph­¬ng ¸n chÝnh s¸ch (policy instruments); 4) Tham vÊn (consultation); 5) §iÒu phèi<br /> (coordination); 6) QuyÕt ®Þnh (decision); 7) Thùc hiÖn (implementation); 8) §¸nh gi¸<br /> (evaluation).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> S¬ ®å chu tr×nh chÝnh s¸ch 8 b­íc (Bridgman vµ Davis)<br /> <br /> 43<br /> DiÔn ®µn chÝnh s¸ch y tÕ<br /> <br /> <br /> <br /> X©y dùng chÝnh s¸ch dùa trªn b»ng chøng Nghiªn cøu RIA ph©n tÝch ®iÓm m¹nh, ®iÓm<br /> X©y dùng chÝnh s¸ch dùa trªn b»ng chøng yÕu, ph©n tÝch chi phÝ c¬ héi, ph©n tÝch chi phÝ<br /> (evidence based policy) lµ c¸ch tiÕp cËn gióp lîi Ých, chi phÝ hiÖu qu¶ cña c¸c ph­¬ng ¸n chÝnh<br /> cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ban hµnh c¸c s¸ch kh¸c nhau. Dùa trªn kÕt qu¶ ®¸nh gi¸, b¸o<br /> quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch dùa trªn c¸c b»ng chøng c¸o RIA ®Ò xuÊt ®­îc ph­¬ng ¸n chÝnh s¸ch hîp<br /> khoa häc tèt nhÊt ®­îc cung cÊp ngay trong qu¸ lý víi chi phÝ thÊp nhÊt. RIA còng gióp tham vÊn<br /> 2 víi c¸c nhãm lîi Ých kh¸c nhau liªn quan ®Õn<br /> tr×nh x©y dùng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch . C¸ch<br /> chÝnh s¸ch. RIA gióp liªn kÕt vµ thèng nhÊt<br /> tiÕp cËn x©y dùng chÝnh s¸ch dùa trªn b»ng<br /> ®­îc c¸c môc tiªu kh¸c nhau cña c¸c chÝnh s¸ch<br /> chøng ngµy nay ®· trë thµnh phæ biÕn, bëi nã<br /> kh¸c nhau (kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr­êng); qua<br /> gióp ®¶m b¶o chÝnh s¸ch cã hiÖu qu¶ tèt, ®¹t<br /> ®ã, gióp ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt, ®ång bé cña<br /> ®­îc môc tiªu x¸c ®Þnh tr­íc.<br /> chÝnh s¸ch nhµ n­íc.<br /> X©y dùng chÝnh s¸ch dùa trªn b»ng chøng sö<br /> dông nh÷ng b»ng chøng tin cËy nhÊt, ®èi lËp víi KÕt luËn<br /> ph­¬ng ph¸p x©y dùng chÝnh s¸ch dùa trªn c¸c Ngµy nay, viÖc ¸p dông chu tr×nh chÝnh s¸ch<br /> ý kiÕn chñ quan (opinion based policy), xuÊt lµ mét ho¹t ®éng th­êng quy trong ho¹ch ®Þnh<br /> ph¸t tõ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®¬n lÎ, kh«ng chÝnh s¸ch ë nhiÒu quèc gia ph¸t triÓn trªn thÕ<br /> ®¶m b¶o chÊt l­îng nghiªn cøu hoÆc tõ nh÷ng giíi. Thùc hiÖn nghiªm tóc vµ trän vÑn c¸c b­íc<br /> quan ®iÓm, ­íc ®o¸n chñ quan. trong chu tr×nh chÝnh s¸ch, tõ b­íc x¸c ®Þnh c¸c<br /> Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i b»ng chøng tõ c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch ®Ó lªn kÕ ho¹ch x©y dùng<br /> nghiªn cøu nµo còng cã ®ñ møc ®é tin cËy ®Ó chÝnh s¸ch cho tíi b­íc ®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch ®·<br /> lµm c¬ së cho x©y dùng chÝnh s¸ch do nh÷ng ®­îc triÓn khai thùc hiÖn, víi sù tham gia cña tÊt<br /> h¹n chÕ trong thiÕt kÕ nghiªn cøu, ph­¬ng ph¸p c¶ c¸c bªn liªn quan vµ sù tham gia cña c¸c tæ<br /> nghiªn cøu vµ tËp hîp, xö lý sè liÖu nghiªn cøu. chøc nghiªn cøu tham vÊn chÝnh s¸ch ®éc lËp<br /> V× vËy, cÇn cã sù ph©n tÝch bèi c¶nh nghiªn cøu, trong ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch sÏ gióp cho<br /> ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña mçi nghiªn cøu khi sö c«ng t¸c ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®¹t ®­îc hiÖu<br /> dông b»ng chøng tõ c¸c nghiªn cøu ®ã. qu¶ cao nhÊt.<br /> <br /> ViÖc x©y dùng chÝnh s¸ch y tÕ kh«ng chØ dùa<br /> trªn b»ng chøng khoa häc mµ cßn dùa trªn kinh<br /> nghiÖm thùc tiÔn, nguån lùc, c¸c gi¸ trÞ x· héi vµ<br /> phong tôc, tËp qu¸n, truyÒn thèng v¨n hãa.<br /> Ph©n tÝch t¸c ®éng chÝnh s¸ch<br /> 2<br /> Ph©n tÝch t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch (Regulatory Davies, P.T. 1999, 'What is Evidence-Based Education?',<br /> Impact Analysis - RIA) lµ c«ng cô quan träng ®Ó British Journal of Educational Studies, 47, 2, 108-121: “an<br /> ph©n tÝch chÝnh s¸ch, ®¸nh gi¸ c¸c gi¶i ph¸p, c¸c approach that helps people make well informed decisions<br /> about policies, programmes and projects by putting the best<br /> lùa chän chÝnh s¸ch. RIA ®­îc thùc hiÖn lÇn ®Çu available evidence from research at the heart of policy<br /> tiªn cuèi thËp kû 70. HiÖn nay, tÊt c¶ c¸c n­íc development and implementation” .<br /> khèi OECD vµ nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· sö i<br /> World Health Organization, 2006. Health policy development:<br /> dông c«ng cô nµy trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh a handbook for Pacific Islands practitioners, trg 20.<br /> ii<br /> chÝnh s¸ch. ë n­íc ta, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng chÝnh Ramon Mallon, CÈm nang thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ dù b¸o<br /> s¸ch trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®· t¸c ®éng ph¸p luËt (RIA), Khu«n khæ hîp t¸c gi÷a GTZ vµ Ban<br /> Nghiªn cøu cña Thñ t­íng ChÝnh phñ, Hµ Néi, 2005, tr. 9-10<br /> ®­îc quy ®Þnh trong LuËt Ban hµnh v¨n b¶n quy<br /> iii<br /> ph¹m ph¸p luËt n¨m 2008. World Health Organization, 2006. Health policy development:<br /> a handbook for Pacific Islands practitioners<br /> <br /> <br /> 44<br />  T¹p chÝ<br /> <br /> <br /> ChÝnh s¸ch Y tÕ - Sè 8/2011<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lùa chän thuèc dùa trªn b»ng chøng ®¸nh gi¸<br /> kinh tÕ tæng quan tõ tµi liÖu quèc tÕ<br /> NguyÔn Kh¸nh Ph­¬ng1<br /> <br /> T¹i sao lùa chän thuèc cÇn dùa trªn b»ng  §¶m b¶o thuèc an toµn, hiÖu qu¶ vµ cã<br /> chøng ®¸nh gi¸ kinh tÕ d­îc chÊt l­îng.<br /> Trong hÖ thèng y tÕ, cïng víi nh©n lùc, Trªn thùc tÕ, c¸c tiªu chÝ cô thÓ cho viÖc lùa<br /> thuèc vµ c¸c s¶n phÈm y häc, v¾c-xin vµ trang chän thuèc bao gåm: nhu cÇu theo m« h×nh<br /> thiÕt bÞ y tÕ lµ yÕu tè ®Çu vµo quan träng cña bÖnh tËt, n¨ng lùc cña nh©n viªn y tÕ, kh¶ n¨ng<br /> toµn bé hÖ thèng (WHO, World Health Report tµi chÝnh, tÝnh an toµn vµ hiÖu qu¶ cña thuèc<br /> 2000: Performance of Health System). Sè liÖu theo ghi nhËn trong c¸c tµi liÖu, chÊt l­îng, sinh<br /> thèng kª cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi cho biÕt chi kh¶ dông vµ tÝnh æn ®Þnh cña thuèc, chi phÝ ®iÒu<br /> 4<br /> tiªu cho thuèc chiÕm tû lÖ 25-66% tæng chi y tÕ trÞ . Trong c¸c tiªu chÝ lùa chän thuèc thiÕt yÕu<br /> t¹i c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn2. T¹i ViÖt Nam, do Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi khuyÕn c¸o còng ghi râ<br /> chi cho thuèc chiÕm tû träng lín trong tæng cÇn lùa chän thuèc dùa trªn kÕt qu¶ ph©n tÝch<br /> 5<br /> nguån lùc cho ch¨m sãc søc kháe. Theo sè liÖu chi phÝ hiÖu qu¶ . Nh­ vËy cã thÓ thÊy khi chän<br /> Tµi kho¶n Y tÕ Quèc gia n¨m 2007, chi cho thuèc bªn c¹nh c¸c yÕu tè vÒ ®iÒu trÞ, yÕu tè kinh<br /> thuèc chiÕm 40% tæng chi toµn x· héi cho y tÕ 6<br /> tÕ ®ãng vai trß rÊt quan träng . ViÖc sö dông c¸c<br /> (Bé Y tÕ, Tµi kho¶n y tÕ quèc gia 2007). Do ®ã, b»ng chøng vÒ ®¸nh gi¸ kinh tÕ (economic<br /> viÖc qu¶n lý cung øng vµ sö dông thuèc ®ãng evaluation) ®ang ngµy cµng ®­îc chó träng trªn<br /> mét vai trß rÊt quan träng trong viÖc sö dông thÕ giíi. Xu h­íng sö dông c¸c th«ng tin, kÕt<br /> hiÖu qu¶ nguån lùc cho y tÕ nh»m môc tiªu qu¶ ®¸nh gi¸ kinh tÕ trong viÖc quyÕt ®Þnh lùa<br /> ch¨m sãc søc kháe c«ng b»ng, hiÖu qu¶ vµ ph¸t chän thuèc hoÆc can thiÖp y tÕ ngµy cµng gia<br /> triÓn. Trong chu tr×nh qu¶n lý cung øng thuèc<br /> do Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi vµ tæ chøc<br /> Management Sciences for Health (MSH) x©y<br /> dùng bao gåm bèn b­íc: chän thuèc, mua<br /> 1<br /> thuèc, cÊp ph¸t vµ sö dông thuèc. Trong ®ã, Tr­ëng Khoa Nghiªn cøu Kinh tÕ Y tÕ, ViÖn ChiÕn l­îc vµ<br /> chän thuèc lµ kh©u ®Çu tiªn, cã vai trß rÊt quan ChÝnh s¸ch Y tÕ.<br /> 2<br /> träng, quyÕt ®Þnh liÖu viÖc cung øng thuèc cã WHO (2010), 10 facts on essential medicines, accessing to<br /> ®¸p øng nhu cÇu ®iÒu trÞ, ë møc chi phÝ hîp lý vµ http://www.who.int/features/factfiles/essential_medicines/en/i<br /> ®¶m b¶o chÊt l­îng, hiÖu qu¶ vµ an toµn. ndex.html on June 22nd, 2011<br /> 3<br /> Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi, viÖc chän thuèc WHO (2004), Management of drugs at health centre level,<br /> 3 Africa<br /> ph¶i ®¶m b¶o ba tiªu chÝ c¬ b¶n chung lµ :<br /> 4<br /> David Peter (2006), The drug management cycle, The John<br />  §¶m b¶o chi phÝ thuèc ë møc chi tr¶ ®­îc Hopkins University<br /> vµ cã tÝnh chi phÝ - hiÖu qu¶ ®Ó sö dông tèi ­u 5<br /> WHO (2002), The selection of essential medicines, Geneva<br /> nguån tµi chÝnh cho CSSK; 6<br /> Anthony Savelli, Harald Schwarz, Andrei Zagorski, Alexander<br />  §¸p øng nhu cÇu ®iÒu trÞ phï hîp víi m« Bykov (1996), Manual for the development and Maintenance<br /> h×nh bÖnh tËt; of hospital drug formularies<br /> <br /> <br /> 45<br /> DiÔn ®µn chÝnh s¸ch y tÕ<br /> <br /> <br /> <br /> t¨ng,®ÆcbiÖttrongc¸cch­¬ngtr×nh BHYT quèc øng dông quan träng cña ®¸nh gi¸ Kinh tÕ d­îc<br /> gia hoÆc ch­¬ng tr×nh CSSK do nhµ n­íc tµi trî. lµ cung cÊp th«ng tin vÒ khÝa c¹nh hiÖu qu¶ kinh<br /> T¹i Mü, nhu cÇu ®èi víi c¸c th«ng tin vÒ chi phÝ - tÕ lµm c¬ së cho viÖc lùa chän thuèc thanh to¸n,<br /> hiÖu qu¶ cña thuèc ngµy cµng phæ biÕn. Trong x©y dùng danh môc thuèc bÖnh viÖn, h­íng dÉn<br /> gãi kÝch thÝch kinh tÕ 787 tû ®« la n¨m 2009, ®iÒu trÞ.Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Kinh tÕ d­îc<br /> chÝnh phñ Mü ®· dµnh 1,1 tû ®« la cho viÖc ph¸t triÓn nhanh chãng, ®­îc øng dông réng r·i<br /> nghiªn cøu so s¸nh hiÖu qu¶ cña c¸c thuèc, can vµ cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng cho viÖc ®­a<br /> thiÖp y tÕ7. ra c¸c quyÕt ®Þnh ch¨m sãc y tÕ trong c¶ khu vùc<br /> §¸nh gi¸ Kinh tÕ d­îc lµ g×? c«ng lËp vµ t­ nh©n. Sè liÖu tõ Trung t©m nghiªn<br /> cøu vÒ ph¸t triÓn thuèc Tufts cho thÊy c¸c<br /> Theo HiÖp héi quèc tÕ vÒ Kinh tÕ D­îc vµ nghiªn cøu kinh tÕ d­îc hiÖn chiÕm kho¶ng 1%<br /> Nghiªn cøu KÕt qu¶ (IPSOR), Kinh tÕ d­îc tæng chi phÝ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn (R&D) vµ<br /> (pharmacoeconomics) lµ khoa häc ®¸nh gi¸ c¸c nhu cÇu ®èi víi c¸c nghiªn cøu nµy ®ang gia<br /> s¶n phÈm d­îc còng nh­ c¸c can thiÖp y tÕ vÒ t¨ng nhanh chãng. T¹i Australia vµ Canada, viÖc<br /> c¸c khÝa c¹nh l©m sµng, kinh tÕ vµ nh©n v¨n ®Ó xem xÐt chÊp nhËn mét thuèc míi vµo danh môc<br /> cung cÊp th«ng tin cho nhµ qu¶n lý, cung cÊp thuèc quèc gia phô thuéc kh¸ lín vµo kÕt qu¶<br /> dÞch vô y tÕ vµ bÖnh nh©n nh»m ®¹t kÕt qu¶ tèi nghiªn cøu kinh tÕ d­îc. C¸c n­íc cã thÓ cã<br /> ­u vµ ph©n bæ nguån lùc CSSK theo c¸ch tèt c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau sö dông ®¸nh gi¸ Kinh<br /> 8<br /> nhÊt . Kinh tÕ d­îc lµ sù kÕt hîp c¸c m«n khoa tÕ d­îc trong x¸c lËp møc gi¸ thuèc thanh to¸n<br /> häc kh¸c nhau nh­ kinh tÕ y tÕ, ®¸nh gi¸ l©m vµ quyÕt ®Þnh chi tr¶. Trong mét nghiªn cøu gÇn<br /> sµng, ph©n tÝch nguy c¬, ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ, ®©y t¹i 9 n­íc ch©u ¢u, mét phÇn ba sè ng­êi<br /> dÞch tÔ häc… §¸nh gi¸ kinh tÕ lµ nÒn t¶ng c¬ ®­îc hái ®Õn tõ c¸c c¬ quan cña chÝnh phñ, b¸c<br /> b¶n cña kinh tÕ d­îc. C¸c kü thuËt chñ yÕu cña sü, d­îc sü bÖnh viÖn, qu¶n lý bÖnh viÖn, quü<br /> Kinh tÕ d­îc bao gåm: ph©n tÝch gi¶m thiÓu chi ®au èm vµ c¸c c«ng ty d­îc phÈm cho biÕt cã sö<br /> phÝ (cost minimization), ph©n tÝch chi phÝ hiÖu dông c¸c kÕt qu¶ tõ nghiªn cøu kinh tÕ y tÕ ®Ó<br /> qu¶ (cost-effectiveness), ph©n tÝch chi phÝ tháa ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh xö trÝ c«ng viÖc (Hoffman<br /> dông (cost utility), ph©n tÝch chi phÝ lîi Ých (cost 2000). T¹i Mü mÆc dï nghiªn cøu kinh tÕ d­îc<br /> benefit), ph©n tÝch chi phÝ cña èm ®au/bÖnh tËt. kh«ng n»m trong sè c¸c yªu cÇu b¾t buéc khi<br /> VÒ b¶n chÊt, c¸c kü thuËt nµy ®Òu lµ sù so s¸nh nép hå s¬ ®¨ng ký thuèc míi t¹i C¬ quan qu¶n lý<br /> gi÷a hai lùa chän cã thÓ thay thÕ nhau (hai thuèc vµ thùc phÈm, nh­ng Kinh tÕ d­îc cã mét<br /> thuèc, hai liÖu ph¸p ®iÒu trÞ, hai biÖn ph¸p can ý nghÜa quan träng trong viÖc lùa chän thuèc<br /> thiÖp y tÕ) vÒ mÆt kÕt qu¶ vµ tæng chi phÝ ®iÒu trÞ. ®­a vµo c¸c ch­¬ng tr×nh CSSK cña nhµ n­íc vµ<br /> Tïy theo c¸ch ®o l­êng kÕt qu¶ mµ c¸c kü thuËt ch­¬ng tr×nh BHYT t­ nh©n. Trong mét nghiªn<br /> mang tªn gäi kh¸c nhau. Trong c¸c kü thuËt nµy,<br /> ph©n tÝch chi phÝ hiÖu qu¶ vµ ph©n tÝch chi phÝ<br /> tháa dông lµ hai ph­¬ng ph¸p th­êng ®­îc sö<br /> dông trong c¸c h­íng dÉn kinh tÕ d­îc ®­îc ban 7<br /> International Society for Pharmacoeconomic and Outcome<br /> hµnh t¹i nhiÒu n­íc9. Do ®ã, cã thÓ nãi kinh tÕ<br /> Research, access to website at<br /> d­îc chÝnh lµ kinh tÕ y tÕ hoÆc nghiªn cøu kÕt http://www.ispor.org/workpaper/ispor_comments/index.asp<br /> qu¶ y tÕ trong lÜnh vùc d­îc. 8<br /> International Society for Pharmacoeconomic and Outcome<br /> Vai trß vµ øng dông cña ®¸nh gݸ kinh tÕ Research, access to website at<br /> d­îc trong lùa chän thuèc http://www.ispor.org/terminology/default.asp<br /> 9<br /> Surachat Ngorsuraches (2008), Defining typres of economic<br /> Vai trß cña ®¸nh gi¸ kinh tÕ ®­îc ph¸t huy<br /> evaluation, Journal of Medical Association of Thailand, Vol 91<br /> kh¸ râ rÖt trong lÜnh vùc d­îc. Mét trong nh÷ng Suppl.2<br /> <br /> <br /> 46<br />  T¹p chÝ<br /> <br /> <br /> ChÝnh s¸ch Y tÕ - Sè 8/2011<br /> <br /> <br /> <br /> cøu gÇn ®©y, 88% c¸c nhµ qu¶n lý tõ 15 ch­¬ng Tony Tarn vµ Marilyn Smith ®· tiÕn hµnh rµ so¸t<br /> tr×nh ch¨m sãc søc kháe toµn n­íc Mü cho r»ng c¸c H­íng dÉn nghiªn cøu Kinh tÕ d­îc cña 33<br /> c¸c th«ng tin kinh tÕ d­îc rÊt h÷u Ých. C¸c n­íc trong ®ã cã 8 n­íc yªu cÇu kÕt qu¶ nghiªn<br /> ch­¬ng tr×nh ngµy cµng gia t¨ng viÖc ®ßi hái cøu kinh tÕ d­îc trong hå s¬ thuèc míi khi nép<br /> hoÆc khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty d­îc cung cÊp cho c¬ quan cã thÈm quyÒn ®Ó xÐt ®­a vµo danh<br /> c¸c th«ng tin kinh tÕ d­îc khi muèn ®­îc s¸ch thanh to¸n, 20 n­íc kh«ng b¾t buéc ®­a<br /> ch­¬ng tr×nh chi tr¶ c¸c thuèc míi. ChÝnh phñ, vµo hå s¬ nh­ng cã dïng kÕt qu¶ ph©n tÝch kinh<br /> c¬ quan BHYT cã thÓ sö dông c¸c kÕt qu¶ tÕ d­îc khi lùa chän thuèc ®­a vµo ch­¬ng tr×nh<br /> nghiªn cøu chi phÝ - hiÖu qu¶ ®Ó tõ chèi hoÆc h¹n thanh to¸n. T¹i ch©u ¸ cã Th¸i Lan, Trung<br /> chÕ chi tr¶ c¸c thuèc hoÆc can thiÖp y tÕ qu¸ tèn Quèc, §µi Loan, Hµn Quèc vµ Israen ®· ban<br /> kÐm10. §©y chÝnh lµ lý do g©y ra sù bïng næ c¸c hµnh H­íng dÉn nµy, trong ®ã Th¸i Lan yªu cÇu<br /> nghiªn cøu vÒ kinh tÕ d­îc t¹i c¸c c«ng ty d­îc ph©n tÝch Kinh tÕ d­îc trong hå s¬ nép ®Ó ®­a<br /> cña Mü. Ngay tõ nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû tr­íc, thuèc míi vµo ch­¬ng tr×nh thanh to¸n BHYT tõ<br /> sö dông c¸c th«ng tin chi phÝ - hiÖu qu¶ lµ mét n¨m 2008.<br /> chiÕn l­îc tiÕp thÞ quan träng cña c¸c c«ng ty Tõ kinh nghiÖm quèc tÕ cho thÊy râ xu h­íng<br /> d­îc ®Ó giµnh quyÒn cung cÊp thuèc cho c¸c sö dông kÕt qu¶ c¸c nghiªn cøu ®¸nh gi¸ Kinh tÕ<br /> ch­¬ng tr×nh ch¨m sãc søc kháe ®­îc qu¶n lý d­îc trong lùa chän thuèc thanh to¸n trong<br /> tËp trung (HMO). N¨m 1994, tÝnh b×nh qu©n ch­¬ng tr×nh BHYT hoÆc CSSK do nhµ n­íc tµi<br /> mçi c«ng ty d­îc phÈm t¹i Mü ®· tiÕn hµnh 24 trî nh»m n©ng cao chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ sö<br /> nghiªn cøu Kinh tÕ d­îc. dông nguån kinh phÝ vèn h¹n hÑp cho CSSK./.<br /> KÕt qu¶ cña c¸c nghiªn cøu Kinh tÕ d­îc cã ý<br /> nghÜa quan träng trong viÖc ®­a ra quyÕt ®Þnh sö<br /> dông nguån lùc mét c¸ch kh«n ngoan, c«ng<br /> b»ng vµ hiÖu qu¶. ChÝnh v× vËy, c¸c nghiªn cøu<br /> nµy cÇn ph¶i ®­îc thùc hiÖn theo c¸c chuÈn mùc<br /> 10<br /> nhÊt ®Þnh ®¶m b¶o tÝnh khoa häc, tin cËy. NhiÒu AMCP Guide to Pharmaceutical Payment methods, 2009<br /> n­íc ®· ban hµnh H­íng dÉn ®èi víi viÖc tiÕn update (version 2.0), Journal of Managed care Pharmacy<br /> Supplement (2009), Vol 15 No 6a<br /> hµnh c¸c nghiªn cøu Kinh tÕ d­îc. N¨m 2004,<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 47<br />