Văn học dân gian Điện Biên trong mối quan hệ với văn hóa tộc người

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Social Sci., 2016, Vol. 61, No. 10, pp. 34-41<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1067.2016-0081<br /> <br /> VĂN HỌC DÂN GIAN ĐIỆN BIÊN<br /> TRONG MỐI QUAN HỆ VỚI VĂN HÓA TỘC NGƯỜI<br /> Bùi Thị Thiên Thai<br /> <br /> Viện Văn học, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam<br /> Tóm tắt. Mối quan hệ giữa văn học dân gian và văn hóa tộc người là một hướng nghiên cứu<br /> quan trọng của ngành văn học dân gian. Điện Biên là một tỉnh biên giới miền núi phía bắc,<br /> quê hương của gần hai mươi tộc người anh em với những nét văn hóa vô cùng đa dạng, độc<br /> đáo, có giá trị, có chức năng xã hội to lớn đối với đồng bào các tộc người thiểu số. Văn học<br /> dân gian Điện Biên là một yếu tố năng động của hệ thống văn hóa đó, nó cùng sinh mệnh<br /> với văn hóa và thay đổi cùng với sự thay đổi của văn hóa. Những nét riêng không trộn lẫn<br /> với những vùng miền khác trong cả nước đã khiến văn học dân gian Điện Biên góp thêm<br /> một sắc màu, một hương vị riêng trong vườn hoa đua sắc của văn học dân gian Việt Nam.<br /> Từ khóa: Văn học dân gian, văn hóa tộc người, Điện Biên, thần thoại, truyền thuyết, dân<br /> ca.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Nhận thức về việc phải nghiên cứu văn học dân gian trong mối quan hệ với văn hóa và văn<br /> hóa dân gian vốn xuất phát từ ý thức về tính nguyên hợp (syncrétique) của văn học dân gian – một<br /> trong những đặc trưng cơ bản nhất của văn học dân gian mà từ các nhà nghiên cứu văn học dân<br /> gian Xô-viết như Crápxốp, Guxép cho đến các nhà lí luận văn học dân gian Việt Nam như Chu<br /> Xuân Diên, Đinh Gia Khánh, Lê Chí Quế, Đỗ Bình Trị. . . đều không ngừng nhấn mạnh. Sau khi<br /> ngành Văn hóa dân gian (Folklore học) ra đời, nghiên cứu văn học dân gian được coi là một bộ<br /> phận hữu cơ của văn hóa dân gian, đó chính là bộ phận nghệ thuật ngôn từ hay còn gọi là folklore<br /> ngữ văn. Sự phát triển đầy sinh sắc của ngành khoa học Văn hóa dân gian đã có những ảnh hưởng<br /> không nhỏ đến các xu hướng phát triển mới của nghiên cứu văn học dân gian truyền thống. GS.TS.<br /> Nguyễn Xuân Kính [1], PGS.TS Nguyễn Thị Huế [2], PGS.TS. Trần Thị An [3]. . . đều đã quan<br /> tâm đến vấn đề này và có những gợi dẫn đáng chú ý. Theo chúng tôi, việc mở ra một con đường<br /> mới cho văn học dân gian từ văn hóa học sẽ khiến cho ngành nghiên cứu truyền thống này của<br /> chúng ta khai thác được nhiều hơn sức hấp dẫn riêng có và khẳng định được vị trí vững chắc của<br /> nó trong rừng khoa học nhân văn đương đại.<br /> Trong bối cảnh chung của nghiên cứu văn học dân gian, phải nhận thấy rằng, việc sưu tầm<br /> văn học dân gian Điện Biên nói riêng, Tây Bắc nói chung được khởi động khá muộn. Mặc dù từ<br /> thế kỉ XVIII, chúng ta đã có những cuốn sách đầu tiên đề cập đến vùng đất này và đầu thế kỉ XX,<br /> Ngày nhận bài: 15/5/2016. Ngày nhận đăng: 20/8/2016<br /> Liên hệ: Bùi Thị Thiên Thai, e-mail: thienthaitb@gmail.com<br /> <br /> 34<br /> <br /> Văn học dân gian Điện Biên trong mối quan hệ với văn hóa tộc người<br /> <br /> các học giả Pháp đã tiếp tục khai phá những tri thức về dân tộc học, văn hoá dân gian của các tộc<br /> người Tây Bắc, song, phải đến sau khi đất nước hòa bình, thống nhất, đội ngũ nghiên cứu, sưu tầm<br /> văn nghệ dân gian miền núi phía Bắc mới có điều kiện để tiến hành sưu tầm một cách hệ thống<br /> và để lại hàng loạt công trình có giá trị. Trong những năm qua, Điện Biên với một đội ngũ những<br /> người làm văn hóa dân gian đầy kinh nghiệm như Lương Thị Đại, Tòng Văn Hân, Đặng Thị Oanh,<br /> Chu Thùy Liên. . . đã liên tục công bố các công trình tham khảo hữu ích, tạo tiền đề để có thể nhìn<br /> văn học Điện Biên trong bức tranh tổng thể của văn học khu vực và cả nước, từ đó cũng có thể làm<br /> rõ những nét đặc trưng trong văn hóa của cộng đồng các tộc người nơi đây. Các tộc người Điện<br /> Biên có một môi trường tự nhiên và không gian văn hóa vô cùng đa dạng và độc đáo, chính môi<br /> trường đó đã thai nghén, nuôi dưỡng nên những áng thần thoại, truyền thuyết đa phong cách, trở<br /> thành những báu vật văn hóa quý báu của Việt Nam. Có thể nói rằng, nhiều đặc điểm của kho tàng<br /> văn học dân gian Điện Biên đã không có mặt trong những ghi chép của các thư tịch cổ của người<br /> Việt trong khi chúng quả thực có một giá trị vô cùng độc đáo. Đặt chân lên vùng đất “một con gà<br /> gáy ba nước đều nghe” này, đứng từ những đỉnh cao hiểm trở của dãy Pú Xam Xao chạy dọc biên<br /> giới Việt Lào hay dãy Tây Trang – cửa ngõ Điện Biên, đắm chìm trong không gian thần bí của<br /> núi rừng bao la với những thung lũng nhỏ hẹp và những thảo nguyên thẳng cánh cò bay, mới có<br /> thể hiểu được vì sao, nơi đây lại có thể ra đời những áng thần thoại, truyền thuyết kì bí và những<br /> câu ca say lòng người đến thế. Bài viết của chúng tôi sẽ phân tích thần thoại, truyền thuyết, dân<br /> ca Điện Biên trong mối quan hệ với văn hóa tộc người nhằm khẳng định: không gian văn hóa và<br /> môi trường tự nhiên độc đáo đã thai nghén và nuôi dưỡng kho tàng văn học dân gian, sơn thủy kì<br /> diệu và hư ảo của Điện Biên đã mở ra một không gian tưởng tượng, làm nảy nở đâm chồi cho thần<br /> thoại truyền thuyết ra đời đồng thời chắp cánh cho những câu ca bay bổng.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Truyền thống văn hóa tộc người khởi nguồn từ huyền thoại<br /> <br /> Không phải ngẫu nhiên lịch sử Điện Biên lại bắt đầu bằng huyền thoại, những huyền thoại<br /> cổ xưa và không kém phần hấp dẫn. Đất Điện Biên vốn là nơi cư trú của loài người rất sớm. Nhiều<br /> câu chuyện thần thoại, truyền thuyết dân gian lưu hành cho đến nay nói lên điều đó. Những câu<br /> chuyện đó mô tả lại quá trình các dân tộc Tây bắc chinh phục mảnh đất lúc đầu còn hoang vu này<br /> để biến nơi đó thành một nơi loài người có thể cư trú và sinh sống ngày một đông đúc. Những câu<br /> chuyện đó được người đời sau truyền lại từ thế hệ này qua thế hệ khác theo bước chân của họ thiên<br /> di tới khắp miền Đông Dương. Vì vậy, ngày nay mặc dù các câu chuyện trên có biến đổi đi tùy<br /> theo từng vùng dân tộc hay những địa phương khác nhau, có được thêm thắt bổ sung về chi tiết,<br /> nhưng vẫn không hề thay đổi nội dung cơ bản cổ xưa của chúng và chính nội dung đó đã giúp con<br /> cháu những dân tộc đến chinh phục đất Điện Biên buổi trái đất còn sơ khai hiểu rằng quê hương<br /> xa xưa của họ là vùng đất huyền thoại, vùng đất anh hùng.<br /> Bản thân cái tên Mường Then (Mường Thanh ngày nay) cũng đã gắn với nó rất nhiều huyền<br /> thoại: Mường Then được người dân tin rằng, đấy là mường do Then Luông tạo ra và cử các vị thần<br /> xuống để tạo lập trần gian. Then đã để con người và mọi vật vào quả bầu và thả xuống trần gian rồi<br /> cử con trai út là Khun Bó Rôm xuống trần gian để cai quản. Truyện kể dân gian của các tộc người<br /> nơi đây cũng giải thích rằng, vì Mường Then là do Then Luông tạo ra nên nơi đây có rất nhiều dấu<br /> tích từ công cuộc khai sông, mở núi, tạo dựng trần gian của các vị thần. Ở phía Bắc thung lũng<br /> Mường Then có con suối gọi là Huổi Phạ (suối Trời). Cánh đồng Mường Then là do Then Luông<br /> sai ải Lậc Cậc xuống khai phá tạo dựng. Hiện nay ở Mường Then còn nhiều dấu tích từ công cuộc<br /> khai sông mở núi kì vĩ của nhân vật khổng lồ này. Ở bản Tẩu Pung (xã Nà Tấu, huyện Điện Biên)<br /> 35<br /> <br /> Bùi Thị Thiên Thai<br /> <br /> hiện nay vẫn còn tảng đá mang hình quả bầu (Mak Tẩu Pung). Đây là dấu tích về nguồn gốc của<br /> loài người và vạn vật trên trái đất được nói tới trong huyền thoại quả bầu mẹ của các dân tộc ở<br /> Điện Biên. Truyện Quả bầu không chỉ giải thích về màu da, nơi cư trú chủ yếu của các tộc người<br /> ở Mường Then mà nó còn phản ánh sự có mặt và quá trình khai phá trên mảnh đất Mường Then<br /> của họ (Khơ Mú, Lự, Lào, Thái, Kinh....).<br /> Thần thoại, truyền thuyết Điện Biên đã tái dựng lịch sử hoang đường của đất và người xứ<br /> này: Lớp người đầu tiên được Then cử xuống trần gian sống hoang dã như loài thú. Then lại cử một<br /> lớp khác xuống. Họ sống dễ dàng, làm ít ăn nhiều. Lúa hết lúa tự về nhà, cá hết cá tự vào niêu. . .<br /> Thuở ấy, rắn già thì chết, còn con người hễ già thì lột. Lớp người này lại làm nhiều điều trái ý Then<br /> khiến Then tức giận. Một trận hồng thủy do Then gây ra đã cuốn đi tất cả. Một lớp người mới lại<br /> ra đời từ hai anh em ruột còn sót lại sau hồng thủy. Họ là người Xá, người Thái, người Lào, người<br /> Lự và người Kinh, vốn là anh em cùng chung một bọc (đồng bào) từ quả bầu mà hai anh em ruột<br /> thủy tổ loài người đã sinh ra. Ruồi trâu đã giúp họ lấy cắp lửa của Then. Vịt giúp họ quắp bớt mặt<br /> trời mặt trăng, chỉ để lại một ông mặt trời, một bà mặt trăng. Then muốn thử lòng người và muôn<br /> vật bèn giả chết. Người được Rùa mách nên bày tỏ lòng tiếc thương vô hạn, được Trời cho làm chủ<br /> muôn loài. Thuở ấy Trời và Đất còn nối với nhau bởi cây khau cát ở hồ U Va. Chỉ vì tức giận, một<br /> bà góa đã chặt đứt dây khau cát, Trời và Đất mãi mãi xa nhau. Lại một lớp người nữa, con cháu<br /> người khổng lồ ải Lậc Cậc ra đời. Ải Lậc Cậc và vợ sinh con đẻ cái, khai phá đất rừng Tây bắc<br /> thành cánh đồng tươi tốt. Nhưng mới làm ruộng được một mùa thi ải Lậc Cậc và ải Chạng Nọi thi<br /> tài không phân thắng bại. Họ kéo nhau đến xin hai chúa Xô Công phân xử. Hai chúa đang bận mải<br /> chống trời, thấy họ lại tưởng hai con ếch, bèn bẻ gãy giò bỏ vào giỏ. Thế là ải Lậc Cậc và ải Chạng<br /> Nọi đều chết. Con cháu ải Lậc Cậc lại được hai ngàn đời yên ấm, lúa ngập nương, đầy đồng. Cây<br /> nhanh lớn, vật nuôi không lo chết dịch chết toi. . . Sau hai ngàn năm, loài người lại chết hết. Then<br /> bèn sai con út Khun Bó Rôm xuống trần để cai quản trần gian. Điện Biên cũng từ đấy bước vào<br /> thời kì có sử. Tất cả những câu chuyện kể ấy chắc chắn sẽ giúp khá nhiều trong việc nâng cao hiểu<br /> biết về lịch sử của Điện Biên cũng như văn hóa của các tộc người nơi đây bởi nói như Trần Quốc<br /> Vượng: “Huyền thoại và huyền tích là những thông điệp của ngày xưa truyền tới hôm nay, trong<br /> đó có cái chân thực lịch sử đã được mã hoá, huyền hoặc hoá tới một cơ chế mật mã buộc ta hôm<br /> nay phải lần mò tìm ra cái chìa khoá giải mã họ mã hoá bằng một hệ thống những biểu tượng được<br /> liên kết bởi hệ tư duy liên tưởng. . . Bên trong cái huyền chứa đựng cái cốt lõi của sự thật lịch sử.<br /> Bóc lớp vỏ huyền thoại, huyền tích, thần linh chủ nghĩa... để tìm ra cái cốt lõi của sự thật lịch sử,<br /> giải mã hệ biểu tượng cố nhiên không phải là một việc dễ dàng, giản đơn, chỉ đơn thuần dựa vào<br /> suy luận có vẻ là hợp lí... đấy là một công phu lao động khoa học đầy khó khăn, gian khổ, được<br /> chồng chất bởi những thắng lợi vinh quang và không ít sai lầm, lạc nẻo...” [4;31-32]. Bằng việc<br /> sưu tầm ngày càng nhiều các huyền thoại cùng với việc đối chiếu, so sánh với những vùng văn<br /> hóa khác, trung thành theo đuổi phương pháp tổng hợp - liên ngành, chúng ta hi vọng sẽ "giải mã"<br /> được những huyền thoại của vùng đất độc đáo này. Ở đây, trước hết, chúng tôi nhận thấy, tương tự<br /> huyền thoại Con rồng cháu Tiên của người Việt, huyền thoại về Quả bầu đặc biệt dày đặc ở khu<br /> vực Mường Thanh của Điện Biên. Đây là một huyền thoại lưu truyền rộng rãi khắp địa bàn đất<br /> nước với hàng trăm dị bản [5], theo đó thì người Thái, Lào, Lự, Xá, Kinh đều cùng chung một quả<br /> bầu, những đấng sáng tạo đầu tiên đã dùng những dụng cụ khác nhau như dùng dao khoét, búa bổ,<br /> que nhọn cho vào lửa đỏ chọc vỏ bầu, nên những người chui ra có hình dạng khác nhau, màu da<br /> khác nhau, hình thành những tộc người như ngày nay. Người Xá Khơ mú cũng có truyền thuyết<br /> tương tự, cho rằng người Xá Khơ mú, Kháng, Puộc, Lào, Kinh đều nằm trong một quả bầu, trước<br /> khi chui ra thành những tộc người khác nhau. . . Điều đáng chú ý là thời kì văn hóa bầu bí là một<br /> giai đoạn tồn tại sớm hơn thời kì văn hóa lúa nước và tất cả các dị bản phong phú của truyện Quả<br /> 36<br /> <br /> Văn học dân gian Điện Biên trong mối quan hệ với văn hóa tộc người<br /> <br /> bầu đều gặp nhau ở một điểm: quả bầu nào cũng bao hàm cả người Việt trong đó. Đó cũng là xu<br /> hướng thống nhất có tính tất yếu trong sáng tác thần thoại của các tộc người anh em. Xu hướng đó<br /> cũng phản ánh sự quy tụ trong cùng một cộng đồng dân tộc mà người Việt là thành phần chủ thể.<br /> Những biểu tượng, cho dù được kiến tạo, vẫn là một quá trình tích hợp các yếu tố folklore, biểu<br /> hiện chiều sâu văn hóa dân tộc và phát huy một vai trò tích cực trong suốt chiều dài lịch sử của<br /> dân tộc. Nó trở thành tâm thức và căn rễ văn hóa sâu xa chi phối toàn bộ lịch sử văn học – cả văn<br /> học viết lẫn văn học dân gian, cả văn học người Việt lẫn văn học các tộc người thiểu số. Từ nhận<br /> thức khởi nguyên về loài người, về nguồn gốc tộc người trong ý niệm nguyên sơ được sinh ra từ<br /> một bọc trăm trứng của Lạc Long Quân và Âu Cơ, của bố Rồng, mẹ Tiên như trong truyện kể của<br /> người Việt hay các truyện kể về quả bầu của các tộc người khác, sự gắn kết mang tính huyết thống<br /> đã ăn sâu vào tâm thức tộc người và trở thành những biểu tượng quốc gia dân tộc, tạo nên sức hút,<br /> sức kết tinh hội tụ đối với các tộc người. Đó cũng chính là chức năng cố kết cộng đồng của huyền<br /> thoại và cũng là ý nghĩa, là giá trị trường tồn của văn hoá tộc người mà huyền thoại Điện Biên đã<br /> góp phần củng cố, phát huy nó trong đời sống thực tế.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Lịch sử văn hóa tộc người chảy suốt mạch truyền thuyết về các anh hùng<br /> dân tộc - Những cuộc đời đã hóa núi sông<br /> Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm<br /> Có nội thù thì vùng lên đánh bại...<br /> <br /> (Trường ca Mặt đường khát vọng - Nguyễn Khoa Điềm)<br /> Mẫu hình ban đầu của những anh hùng dân tộc có lẽ chính là những anh hùng văn hóa, có<br /> công khai phá thiên nhiên, sáng tạo ra những thành tựu văn hóa có ý nghĩa trên bước đường tiến<br /> hóa của dân tộc như người khổng lồ có sức khỏe phi thường ải Lậc Cậc. . . Từ mẫu hình đó, lại<br /> được tiếp sức bởi những cuộc đấu tranh chống ngoại xâm thu hút cả dân tộc, Điện Biên đã có một<br /> kho tàng truyền thuyết khá phong phú, in bóng một thời kì oanh liệt trong lịch sử mở đất và giữ<br /> đất. Đầu tiên phải kể đến Khun Bó Rôm (thủ lĩnh đầu nguồn sông Nặm Rôm) – người được cho<br /> là con út của Then được cử xuống cai quản trần gian; Truyện kể về hai con sông Nặm Rôm, Nậm<br /> U đã kể rằng, người con cả của Khun Bo Rôm vì muốn giúp đỡ người em út nên đã bắt hai dòng<br /> sông này mang nước tưới cho vùng đất của người em, chính vì thế, hai con sông này không chảy<br /> xuôi ra biển mà chảy ngược lên miền Tây (sang Lào và hòa vào sông Mê Kông).<br /> Kế tiếp Khun Bó Rôm, những vị chúa tài năng và giàu có người Lự, người Xá, người Thái. . .<br /> thuở xa xưa cũng đã tạc vào vùng đất này những dấu tích bền cùng trời đất. Các chúa Lự đã có mặt<br /> ở Điện Biên vào những thế kỉ đầu công nguyên và truyền đời được qua 19 đời chúa Lự. Các chúa<br /> Lự đã xây thành Sam Mứn (Tam Vạn) ở phía Nam cánh đồng Mường Then. Thành rất lớn, chiếm<br /> 1/5 cánh đồng Mường Then. Thành xây dựng nhằm mục đích chống lại những cuộc tiến công xâm<br /> lược của kẻ thù. Phía trước thành có hai lũy tre dài hơn ba cây số, đắp cao vượt đầu người. Cạnh có<br /> đào hào sâu nối liền hai bờ sông Nặm Núa. Có người kể rằng, thành Sam Mứn là thành chứa được<br /> ba vạn quân. Có người lại kể rằng trong thành ấy chứa được ba vạn nóc nhà, hoặc ba vạn cái cối<br /> giã gạo. Dù tình tiết khác nhau, nhưng chủ đề chính của câu chuyện đều nhằm tập trung ca ngợi<br /> quy mô to lớn, lực lượng hùng hậu của các chúa Lự.<br /> Sau các chúa Lự, vai trò của các lãnh tụ Thái nổi lên. Người Thái đến Điện Biên từ khoảng<br /> thế kỉ XI, XII. Vào khoảng thời gian này, một bộ phận tổ tiên người Thái Đen từ Mường Ôm,<br /> Mường Ai, miền đất nằm giữa sông Nậm U và sông Hồng, thuộc miền Nam – Vân Nam, do Tạo<br /> Ngần dẫn đầu thiên di xuống chiếm miền Mường Lò, Nghĩa Lộ. Đến thời con là Tạo Lò tiếp tục<br /> phát triển thế lực đến các miền xung quanh như Mường Mín (Tú Lệ), Than Uyên, Dương Quỳ, Văn<br /> 37<br /> <br /> Bùi Thị Thiên Thai<br /> <br /> Bàn ven sông Hồng. Sau đó, con út của Tạo Lò là Lạng Chượng, cầm binh đánh thắng dần các<br /> bộ tộc Nam Á từ Nghĩa Lộ qua Sơn La tới Mường Thanh. Cuộc hành trình của Lạng Chượng kết<br /> thúc, mở đầu cho giai đoạn người Thái làm chủ miền Tây Bắc nước ta [6;59].<br /> Nhiều truyện kể đã ghi lại những sự kiện lịch sử của Điện Biên giai đoạn này như Pú Lạng<br /> Chượng, Pom Loi... Lạng Chượng sau khi đã chiến thắng hầu hết các bộ tộc Nam á từ Sơn La cho<br /> tới Điện Biên, song vẫn phải để người Lự làm chủ miền Bắc cánh đồng Mường Thanh, còn Lạng<br /> Chượng dựng mường và đóng đô ở một quả đồi (sau gọi là đồi Lạng Chượng, nay là đồi A1). Vì<br /> muốn độc chiếm đất Mường Thanh, ông đã phải chấp nhận những bi kịch gia đình tàn khốc. Chính<br /> ông đã phục kích giết chết bố vợ là Ăm Poi – một chiến tướng vô địch của vùng Mường Thanh. ít<br /> lâu sau, con trai cả của Lạng Chượng không ốm đau mà tự nhiên lăn ra chết. Đêm khuya, tưởng vợ<br /> đã ngủ, Lạng Chượng đau xót khóc con và đã để lộ chuyện giết bố vợ. Nàng Ho Quảng – vợ ông<br /> – biết chuyện đã quyết tâm trả thù cho cha. Bà ra ở riêng trên một quả đồi gần đó. Trong một lần<br /> cưỡi ngựa sang thăm vợ, Lạng Chượng bị một mũi tên độc bắn trúng tim. Ông ngã ngựa và chết<br /> ngay tại chỗ. Vì tình nghĩa vợ chồng, nàng Ho Quảng cho tổ chức tang lễ ông chu đáo và chôn cất<br /> thi hài ông ở một quả đồi (sau được gọi là đồi Pom Loi – tức đồi Khâm Liệm, nay là đồi Cháy).<br /> Sau khi Lạng Chượng mất, con cháu nối dõi trị vì đất Mường Thanh [6;59].<br /> Đặc biệt, sang giai đoạn thế kỉ XVII – XVIII, chế độ phong kiến Việt Nam đi vào giai đoạn<br /> thoái hóa suy tàn, truyền thuyết Điện Biên nổi lên một nhân vật anh hùng nông dân khởi nghĩa<br /> - Hoàng Công Chất. Từ vùng đồng bằng Sơn Nam (Thái Bình, Hưng Yên ngày nay), nghĩa quân<br /> Hoàng Công Chất đã kéo lên liên minh với đồng bào Thái xây dựng căn cứ trên vùng Mường<br /> Thanh (Điện Biên), kéo dài cuộc chiến đấu chống tập đoàn phong kiến Lê – Trịnh và phong kiến<br /> Xiêm từ phía Tây tới trong suốt mười năm trời. Khi vào Tây Bắc, nghĩa quân Hoàng Công Chất đã<br /> phối hợp với quân của thủ lĩnh người Thái là tướng Ngải, tướng Khanh (Cương mục có chép Chất<br /> liên kết với thủ lĩnh Thành người Trung Quốc) đánh giặc Phẻ cứu dân, bảo vệ miền biên giới tổ<br /> quốc.<br /> Ngày nay, nhân dân Thái còn đến thờ bản Phủ ở Điện Biên thờ lãnh tụ nông dân Hoàng<br /> Công Chất và còn lưu truyền bài Quắm khắp Bản Phủ tỏ lòng tưởng nhớ và ngợi ca vị anh hùng<br /> nông dân Keo Chất ấy. Đây là cảnh thành Bản Phủ uy nghi vững chắc:<br /> Thành to thành đẹp/Thành đứng vững giữa cánh đồng/Giặc nào chẳng khiếp vía. . .<br /> Và lời ca đã nồng nhiệt nêu cao vai trò Hoàng Công Chất trực tiếp đứng ra chỉ huy xây đắp<br /> thành lũy với bao công phu, đồng thời nói lên sự nhiệt liệt hưởng ứng của nhân dân vào việc xây<br /> dựng căn cứ:<br /> Chúa cưỡi ngựa đứng trên mặt thành uy nghiêm/ Nào ta hãy lấy tre về trồng cho khắp/ Tre<br /> Mường Thanh, chúa bảo đừng lấy/ “Hãy lấy tre có gai vàng như ngà/ Tận dưới xuôi về trồng mới<br /> tốt”/ Lấy hơn bốn mươi ngàn khóm/ Bao quanh thành vững chúa yên lòng. . .<br /> Trong tình cảnh loạn lạc đói kém dưới triều Lê – Trịnh, thì những lời ca reo vui trong bài<br /> ca Bản Phủ đã nói lên được những nét của cuộc sống mới của nhân dân các dân tộc dưới cờ nghĩa<br /> của lãnh tụ Keo Chất:<br /> Đây, dưới xuôi có vua/ Trên này có chúa. . . / Đất Mường Thanh rộng một dải với Nậm Rốm,<br /> Nặm Nưa, Nặm U/ Vây quanh thành Bản Phủ/ Chúa thật yêu dân/ Chúa xây bản, xây mường/ Mọi<br /> người mới được yên ổn làm ăn. . . [7].<br /> Hoàng Công Chất, người con đồng bằng Vũ Thư – Thái Bình, kẻ bị triều đình phong kiến<br /> nhà Lê coi là “giặc”, nhưng nhân dân các dân tộc lại ca ngợi với tấm lòng trìu mến. Chính ngày<br /> nay ở đền Bản Phủ, nhân dân Thái còn cử người hàng năm đứng ra cúng tế Keo Chất một cách<br /> thành kính, trân trọng. Người dân Điện Biên hôm nay vẫn ghi nhớ những lời ca về ông như nhớ<br /> 38<br /> <br />