Ạ Ọ Ộ Ố Đ I H C QU C GIA HÀ N I
ƯỜ Ạ Ọ Ộ Ọ TR NG Đ I H C KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN VĂN
ầ ủ Tr n Thanh Th y
Ế Ỷ
Ọ
VĂN H C ĐÀNG TRONG TH K XVII XVIII
Ể
Ế
TRONG TI N TRÌNH PHÁT TRI N
Ộ
Ủ
Ọ C A VĂN H C DÂN T C
ọ ệ Chuyên ngành: Văn h c Vi t Nam
Mã s :ố 62 22 34 01
Ọ Ậ Ắ Ế TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ VĂN H C
ộ Hà N i 2015
ượ ạ Công trình đ c hoàn thành t i:
ườ ạ ọ ộ Tr ọ ng Đ i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn
ạ ọ ộ ố Đ i h c Qu c gia Hà N i
ẫ ọ ươ ầ ọ Ng ườ ướ i h ng d n khoa h c: GS.TS Tr n Ng c V ng
ệ ả Ph n bi n 1:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
ệ ả Ph n bi n 2: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
ệ ả Ph n bi n 3: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
ượ ệ ướ ả ộ ồ ế ấ ậ ậ Lu n án đ c b o v tr c H i đ ng ch m lu n án ti n sĩ
ọ ạ ấ c p….. h p t i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ồ ờ Vào h i gi ngày tháng năm 20…
ể ể ậ ạ Có th tìm hi u lu n án t i:
ư ệ ố ệ Th vi n Qu c gia Vi t Nam
ạ ọ ố ộ ư ệ Trung tâm Thông tin Th vi n, Đ i h c Qu c gia Hà N i
M Đ UỞ Ầ
ọ ề 1. Lý do ch n đ tài
ờ ươ ặ ố ớ ọ ộ ề ng đ i mu n so v i văn h c mi n 1.1. M c dù ra đ i t
ể ừ ắ ề ọ ị ư B c, nh ng k t khi đ nh hình, văn h c mi n Nam (trong đó bao
ư ạ ả ầ ọ hàm c giai đo n văn h c Đàng Trong) g n nh luôn có xu h ướ ng
ể ạ ẻ ủ ữ ể ệ ầ ọ ớ đi đ u cho nh ng th nghi m m i m c a các th lo i văn h c: t ừ
ệ ế ạ ọ ồ ờ truy n Nôm bác h c, vãn, tu ng… (th i trung đ i) cho đ n báo,
ờ ậ ệ ệ ệ ắ ệ ạ t p chí, truy n ng n, truy n dài, truy n phóng tác… (th i c n hi n
ộ ầ ả ưở ượ ở ạ ề ắ ạ đ i) và d i t m nh h ng ng c tr l i mi n B c.
ề ế ẽ ế ế ẫ ấ ả ụ Đi u đó d n đ n, s là b t kh thi và thi u thuy t ph c
ề ự ủ ể ọ ệ ế n u hình dung v s phát tri n c a văn h c Vi t Nam mà không
ọ ượ ả ế ả ấ ậ ộ ư l u tâm đ n b ph n văn h c đ c s n sinh trên m nh đ t ph ươ ng
Nam.
ứ ế ề ầ ọ 1.2. H u h t các công trình nghiên c u v văn h c Đàng
ộ ặ ỉ ẩ ệ ể ắ ớ ộ ộ Trong hi n nay m i ch l y ra m t “lát c t”, m t đ c đi m, m t
ủ ứ ư ể ệ ầ ộ ệ đi n hình nào đó, ch ch a tái hi n m t cách đ y đ , toàn di n
ệ ề ạ ọ ọ di n m o văn h c mi n Nam nói chung, và văn h c Đàng Trong nói
ộ ố ề ả riêng. Đi u đáng nói là, ngay trong m t s giáo trình gi ng d y ạ ở
ạ ọ ủ ườ ầ ọ ộ ậ b c đ i h c c a các tr ng đ u ngành khoa h c xã h i và nhân
ư ượ ề ấ ứ văn, v n đ này cũng ch a đ ầ ủ c quan tâm đ y đ , đúng m c.
ờ ỳ ố 1.3. Trong th i k đ i kháng Đàng Trong – Đàng Ngoài,
ể ề ả ổ ọ trên t ng th n n văn hóa nói chung, và trong b n thân văn h c
ể ạ ưỡ Đàng Trong nói riêng luôn phát tri n trong tình tr ng l ừ ng nan v a
ố ệ ờ ự ả ư ữ ấ ố ấ ừ th ng nh t v a khác bi t. Th ng nh t nh s b o l u nh ng giá tr ị
1
ề ọ ơ ố ộ ệ văn h c, mà r ng h n là văn hóa truy n th ng. Khác bi t vì trên
ườ ướ ườ ươ ả đ ng h ng ly khai, ng i Vi ệ ở t ph ng Nam ph i không
ừ ể ể ẳ ạ ớ ồ ị ng ng sáng t o ra cái m i, đ sinh t n và cũng đ kh ng đ nh s ự
ể ế ề ặ ấ ổ ồ ạ ộ ậ ủ t n t i đ c l p c a vùng lãnh th vùng th ch . V n đ đ t ra là
ữ ệ ự ấ ấ ơ ớ ự nh ng s khác bi ọ t có th c y trong văn h c n i vùng đ t m i có
ự ề ắ ớ ọ ạ t o ra s xung kh c v i văn h c Đàng Ngoài nói riêng và n n văn
ộ ị ừ ữ ờ ọ h c dân t c đã đ nh hình t lâu đ i nói chung; hay chính nh ng bi ệ t
ạ ự ủ ề ầ ọ ắ s c đó l ộ i góp ph n vào s phong phú c a n n văn h c dân t c?
ằ ở ị ậ ọ Nói cách khác, văn h c Đàng Trong n m v trí nào và xác l p vai
ề ằ ầ ọ ộ trò gì trong n n văn h c dân t c? Chúng tôi tin r ng, l n gi ở ạ l i
ờ ỳ ữ ẽ ọ ộ nh ng trang văn h c Đàng Trong th i k phân tranh, s là m t
ữ ướ ứ ẹ ể ờ ả ữ trong nh ng h ng đi h a h n đ tìm ra l i gi ỏ i cho nh ng câu h i
đó.
ơ ở ự ễ ể ậ ự Trên đây là c s lý lu n và th c ti n đ chúng tôi l a
ọ ế ế ỷ ch n ọ Văn h c Đàng Trong th k XVII XVIII trong ti n trình
ể ủ ố ượ ọ ứ ộ làm đ i t ng nghiên c u. phát tri n c a văn h c dân t c
ụ ứ 2. M c đích nghiên c u
ứ ệ ề ọ ế ỷ 2.1. Tái hi n b c tranh n n văn h c Đàng Trong th k
XVII – XVIII.
ữ ậ ệ ắ ấ ấ ữ ừ t s c, nh ng d u n chung, t đó ứ 2.2. Nh n th c nh ng bi
ủ ề ọ ọ ộ ị ị đ nh v vai trò c a văn h c Đàng Trong trong n n văn h c dân t c.
ự ự ủ ề ề ự ọ ể 2.3. Hình dung v s phát tri n th c s c a n n văn h c và
ộ ạ ủ ự ừ ự ể ố ắ c g ng trong ch ng m c có th , tìm ra logic n i t i c a s phát
ể ấ tri n y.
2
ươ ứ 3. Ph ng pháp nghiên c u
ươ ệ ạ ọ ử Hình dung di n m o văn 3.1. Ph ng pháp văn h c s :
ọ ử ự ượ ủ ọ h c Đàng Trong theo các tiêu chí c a văn h c s (l c l ng sáng
ủ ề ệ ề ẩ ượ ỹ tác – quan ni m th m m , ch đ đ tài và hình t ng trung tâm,
ể ạ ữ th lo i, ngôn ng ).
ươ ọ Xét văn h c Đàng Trong trong 3.2. Ph ng pháp so sánh:
ố ươ ế ỷ ớ ọ m i t ng quan v i văn h c Đàng Ngoài th k XVII XVIII và
ế ạ ọ ệ ơ ở ể trong toàn ti n trình văn h c trung đ i Vi t Nam, đ trên c s đó
ấ ượ ữ ể ươ ồ ệ ữ ẩ th y đ c nh ng đi m t ng đ ng và khác bi ủ t gi a tác ph m c a
ả ạ ồ ờ các tác gi Đàng Trong và Đàng Ngoài giai đo n này, đ ng th i ch ỉ
ượ ế ừ ữ ữ ữ ể ấ ạ ớ ra đ ệ c nh ng đi m k th a, nh ng sáng t o m i, nh ng d u hi u
ệ ắ ủ ươ ể bi ọ t s c c a văn h c – văn hóa ph ớ ổ ng Nam so v i t ng th văn
ệ ọ h c – văn hóa Vi t.
ươ ủ ế ươ Ch y u là ph ng pháp 3.3. Ph ng pháp liên ngành:
ừ ệ ứ ọ ả nghiên c u liên ngành văn h c văn hóa. T vi c mô t , phân tích,
ủ ữ ể ẩ ặ ọ đánh giá nh ng đ c ặ đi m đ c thù c a các tác ph m văn h c vi ế t
ế ỷ ạ ọ Đàng Trong giai đo n th k XVII XVIII mà “đ c” ra m t s ộ ố
ủ ẩ ặ ấ ặ ọ mã văn hóa c a vùng đ t này. M t khác, đ t tác ph m văn h c
ố ả ở ơ ở ể vào b i c nh đó nó đã phát sinh và phát tri n, trên c s đó
ữ ệ ể ậ ậ ặ ọ ị nh n di n nh ng đ c đi m văn h c mang tính quy lu t, tính l ch
ả ọ ừ ặ ử ụ ể s c th , nói cách khác là lý gi ư i các đ c tr ng văn h c t góc
nhìn văn hóa.
ố ượ ứ ạ 4. Đ i t ng và ph m vi nghiên c u
3
ố ượ ẩ ọ ứ Các tác ph m văn h c Đàng Trong 4.1. Đ i t ng nghiên c u:
ờ ỳ th i k 1600 1802 .
ồ ư ệ 4.2. Ngu n t li u
ư ệ ủ ề ả T li u v sáng tác c a các tác gi Đàng Trong th i k ờ ỳ
ữ ư ệ ứ ề 1600 1802 và nh ng t li u/ công trình nghiên c u v vùng văn
ế ệ ề ủ ố ọ h c này c a các th h ti n b i.
ờ ỳ ọ Các sáng tác văn h c Đàng Ngoài cùng th i k , và nhóm t ư
ứ ệ ề ạ ọ ổ ệ li u/ công trình nghiên c u v văn h c c trung đ i Vi t Nam nói
chung.
ư ệ ề ị ử Nhóm t li u v l ch s văn hóa Đàng Trong.
ủ ậ 5. Đóng góp c a lu n án
ệ ứ ơ ở ề ọ ậ Trên c s tái hi n b c tranh n n văn h c Đàng Trong, lu n
ệ ạ ậ ầ ộ ầ ế ố ặ án góp ph n nh n di n l ữ i m t l n n a các y u t ủ ư đ c tr ng c a
ọ ấ ả ươ ệ ủ văn h c vùng, xét trên t t c các ph ọ ử ng di n c a văn h c s .
ự ữ ế ả ượ ừ ệ ớ D a trên nh ng k t qu thu đ vi c so sánh v i văn c t
ươ ệ ầ ậ ậ ờ ọ h c Đàng Ngoài đ ữ ng th i, lu n án góp ph n nh n di n nh ng
ệ ệ ắ ủ ậ ọ ờ ị ấ d u hi u bi ồ t s c c a văn h c vùng. Đ ng th i xác l p vai trò, v trí
ủ ữ ư ọ ủ c a văn h c Đàng Trong, cũng nh vai trò c a nh ng cá nhân tiêu
ể ế ể ọ ế ộ bi u trên ti n trình phát tri n văn h c vi t dân t c.
ủ ệ ậ ả ấ ọ ồ ộ Nh n di n b n ch t, c i ngu n c a văn h c Đàng Trong
ớ ư ố ị ự ặ ộ ộ v i t ộ cách là m t thành t văn hóa, m t m t ch u s tác đ ng và là
ả ủ ữ ặ ặ ộ ộ ệ h qu c a nh ng đ ng thái văn hóa đ c thù, m t khác tác đ ng
ượ ở ạ ạ ự ộ ng c tr l i, t o nên s sinh đ ng cho không gian văn hóa vùng.
ấ ậ 6. C u trúc lu n án
4
ở ầ ế ệ ả ầ ậ ộ Ngoài M đ u, K t lu n, Tài li u tham kh o, ph n N i dung
ủ ậ ượ ể ươ chính c a lu n án đ c tri n khai theo ba ch ng:
ươ ổ Ch ứ ng 1: T ng quan tình hình nghiên c u
ươ ế ỷ ệ ạ ọ Ch ng 2: Di n m o văn h c Đàng Trong th k XVII – XVIII
ươ ế ỷ ọ Ch ng 3: Văn h c Đàng Trong th k XVII – XVIII, nhìn
ừ ọ ộ ế t các t a đ quy chi u
ươ Ch ng 1:
ứ ổ T ng quan tình hình nghiên c u
ữ ơ ả ộ ố ậ 1.1. M t s thu t ng c b n
ườ ọ 1.1.1. Đàng Trong: Hay còn g i Đ ng Trong, Nam Hà,
ề ả ộ ổ ố ỉ ị ủ ậ Qu ng Nam qu c, là ch vùng lãnh th thu c quy n cai tr c a t p
ễ ở ả đoàn chúa Nguy n phía Nam sông Gianh (Qu ng Bình), trong
ả ờ ừ kho ng th i gian t 1600 – 1802.
ọ ữ ộ Là toàn b nh ng sáng tác 1.1.2. Văn h c Đàng Trong:
ữ ữ ằ ượ ế ạ ề (b ng ch Nôm và ch Hán), đ c vi ự ị i/v khu v c đ a chính t t
ả ờ ị ừ tr Đàng Trong, kho ng th i gian t 1600 1802, không phân bi ệ t
ả ườ ố ị tác gi là ng i Đàng Trong hay Đàng Ngoài, mang qu c t ch Vi ệ t
Nam hay Trung Hoa.
ứ ổ 1.2. T ng quan tình hình nghiên c u
5
ể ề ọ ứ Đi m qua tình hình nghiên c u v văn h c Đàng Trong, có
ể ấ ứ ươ ủ ả ạ th th y ph m vi kh o sát c a các nhà nghiên c u t ố ộ ng đ i r ng.
ữ ạ ế ả ầ Bên c nh nh ng công trình, bài vi t, chuyên kh o mang t m khái
ề ề ạ ọ ị ử quát v các giai đo n trong l ch s văn h c mi n Nam nói chung và
ứ ề ữ Đàng Trong nói riêng, đã có nh ng nghiên c u chuyên sâu v các
ọ ủ ứ ế ầ ả ể ặ ưở ti u vùng văn h c c a x này, ho c chú ý đ n t m nh h ủ ng c a
ộ ố ả ộ ố ể ạ ặ ứ ố ủ ể m t s tác gi tiêu bi u, s c s ng c a m t s th lo i đ c thù...
ứ ủ ệ ậ ứ Tuy nhiên, đóng góp c a các nhà nghiên c u vào vi c nh n th c
ươ ề ố ọ văn ch ng truy n th ng nói chung và văn h c Đàng Trong nói
ấ ượ ề ụ ể ữ ấ ỉ riêng, ch “gây n t ng v ề đi m ể (các v n đ c th , nh ng thành
ộ ố ả ụ ể ơ ự ủ t u c a cá nhân m t s tác gi c th ) h n là v ề di nệ ”.
ể ế Ti u k t:
ầ ầ ớ ờ ọ Cùng v i th i gian, văn h c Đàng Trong đã d n d n giành
ượ ự ủ ọ ớ ớ ứ ữ ộ đ c s quan tâm c a h c gi ứ i v i nh ng m c đ và hình th c
ả ố ọ công b khác nhau: sách chuyên kh o (coi văn h c Đàng Trong là
ộ ố ượ ộ ậ ệ ọ ử m t đ i t ng đ c l p, chuyên bi t), công trình văn h c s (coi
ộ ộ ậ ọ ộ ố văn h c Đàng Trong là m t b ph n, m t thành t trong quá trình
ự ổ ế ệ ế ậ ậ ọ ậ nh n di n ti n trình văn h c), lu n văn, lu n án (s ph bi n trong
ườ ủ ừ ệ ạ nhà tr ể ấ ng), t p chí… T đó có th th y “di n” quan sát c a các
ứ ươ ố ộ ố nhà nghiên c u t ng đ i r ng. Đáng chú ý trong s đó có chuyên
ọ ủ ữ ư Khi nh ng l u dân lu n ậ Văn h c Đàng Trong ự c a Cao T Thanh và
ữ ủ ễ ấ tr l i ở ạ c a Nguy n Văn Xuân đã cung c p cho chúng tôi nh ng c ứ
6
ể ộ ệ ồ ợ ệ ắ li u và g i ý quý giá trong quá trình tìm hi u c i ngu n, bi t s c và
ủ ọ vai trò c a văn h c vùng.
ươ Ch ng 2:
ế ỷ ọ ệ ạ Di n m o văn h c Đàng Trong th k XVII XVIII
ơ ấ ự ượ ữ 2.1. C c u l c l ệ ng sáng tác và nh ng quan ni m
ỹ ơ ả ẩ th m m c b n
ầ 2.1.1. Nhà nho thu n Vi ệ t
ưở ở 2.1.1.1. Nhà nho sinh tr ng Đàng Ngoài
ừ ầ ế ỷ ự ượ ế ả T đ u th k cho đ n năm 1672, l c l ng tác gi văn
ầ ấ ầ ẫ ả ọ ề ọ h c Đàng Trong căn b n v n còn ít và thu n nh t. Đa ph n h đ u
ữ ứ ấ ồ ố ưở là nh ng trí th c nhà nho có ngu n g c xu t thân và sinh tr ng ở
ư ự ắ ọ ườ ụ ự B c Hà, nh ng l a ch n con đ ng vào Nam ph ng s chính
ừ ư ề ễ ể ễ ữ quy n chúa Nguy n, tiêu bi u nh : Đào Duy T , Nguy n H u
ư ệ ế ậ ưở ở ấ ắ ứ ẹ D t. N u nh vi c sinh tr ng đ t B c h a h n hun đúc cho các
ả ố ự ự ọ ố ọ tác gi ề v n văn hóa văn h c truy n th ng, thì s l a ch n con
ườ ễ ạ ọ ấ đ ng khuông phò h Nguy n l i hoàn toàn mang tính ch t ch ủ
ồ ở ủ ộ ộ ớ ứ ậ quan. Chính thái đ nh p cu c h h i đó c a gi ổ i trí th c đã th i
ẻ ộ ồ ộ ọ m t lu ng sinh khí tr trung, năng đ ng vào trong văn h c.
ưở ở ng Đàng Trong 2.1.1.2. Nhà nho sinh tr
ế ạ ả ề Hoàn c nh không có chi n tranh (sau năm 1672) t o đi u
ậ ợ ơ ệ ki n thu n l ể ụ i h n cho văn hóa giáo d c Đàng Trong phát tri n,
ủ ầ ủ ế ự ứ ể ớ kích thích s phát tri n c a t ng l p trí th c, trong đó ch y u là
ế ỷ ữ ề ộ đ i ngũ nho sĩ. Gi a th k XVIII, trong chính quy n Đàng Trong
ữ ệ ế ạ ấ ầ ọ ộ đã xu t hi n các v ng t c văn th n bên c nh nh ng th gia võ
7
ộ ở ộ ọ ả t ngướ . Đ i ngũ sáng tác tr ấ ớ nên đông đ o v i trình đ h c v n
ữ ư ễ ễ ề ễ uyên thâm nh Nguy n H u Hào, Nguy n Quang Ti n, Nguy n
ễ ị Khoa Chiêm, Nguy n Đăng Th nh…
Ở ữ ế ả ỉ ề ậ đây, chúng tôi ch đ c p đ n nh ng tác gi ứ trí th c
ươ ờ ỳ ọ ộ ố nhà nho g c Minh h ng thu c th i k văn h c Đàng Trong nh ư
ề ạ ả M c Thiên Tích và nhi u tác gi trong thi phái Chiêu Anh Các,
ữ ặ ườ ủ ế ướ ờ ỳ ho c nh ng ng i dù sáng tác ch y u d ễ i th i k nhà Nguy n
ọ ậ ư ưở ớ nh ng sinh ra, l n lên, h c t p, tr ng thành và hình thành th gi ế ớ i
ừ ờ ỳ ư ị quan, nhân sinh quan t ứ th i k Đàng Trong nh Tr nh Hoài Đ c,
ị ượ ơ ố ị ườ ờ ư Ngô Nh n T nh – hai trong s ba v đ c ng i đ i tôn x ng là
ị “Gia Đ nh tam gia”.
2.1.3. Tăng nhân và giáo sĩ
2.1.3.1. Tăng nhân
ộ ứ ế ỷ Th k XVII XVIII, Đàng Trong là m t x sùng th ượ ng
ủ ự ệ ấ ậ ậ ỉ ế ề ạ đ o Ph t. S xu t hi n c a nhi u b c cao tăng không ch khi n
ư ậ ổ ở ộ ự cho Ph t giáo Đàng Trong h ng kh i, mà còn b sung m t l c
ượ ữ ươ ứ ệ ể ặ l ể ng đáng k nh ng g ng m t trí th c tiêu bi u, thi n trì gi ớ i
ậ ộ ả ứ lu t, tinh thông Tam giáo cho đ i ngũ tác gi trí th c Đàng Trong.
ố ọ ề ể ạ ế ầ ữ ướ H u h t trong s h đ u đ l ệ i nh ng bài K phú chúc tr c khi
ể ệ ệ ị ề viên t ch, th hi n quan ni m nhân sinh, t ư ưở t ng Thi n siêu thoát.
ổ ậ ượ ề ạ N i b t có hòa th ề ư ng Th ch Liêm, Thi n s Nguyên Thi u Siêu
ề ư ề ư ạ ả ả ệ ệ B ch, thi n s Minh H i Pháp B o, thi n s Thi ễ t Di u Li u
Quán…
2.1.3.2. Giáo sĩ
8
ậ ộ ọ ầ ộ Văn h c Đàng Trong có m t b ph n không kém ph n
ả ọ ơ ả ủ quan tr ng, đó là m ng th văn Thiên Chúa giáo. Tác gi c a dòng
ữ ụ ề ọ ố ồ văn h c này là nh ng giáo sĩ – linh m c mà nhi u trong s đó đ ng
ữ ữ ắ ờ ư ể ạ th i cũng là nh ng “nho sĩ n m v ng thi pháp cũng nh th lo i
ề ố ọ ế ệ ế ờ ủ truy n th ng c a văn h c vi t Vi t Nam th i phong ki n”. Đáng
ụ ữ ế ổ ở ả ti c, ngoài tên tu i linh m c L Y Đoan Qu ng Ngãi (tác gi ả
ề ữ ạ ấ S m truy n ca ể ậ Vãn ), nh ng sáng tác còn l i chép trong tuy n t p
ề ế ồ và tu ng, Imprimerie de la Mission, Saigon, 1899, đ u khuy t danh.
ủ ề ề ượ 2.2. Ch đ đ tài và hình t ng trung tâm
ủ ề ậ ạ 2.2.1. Ch đ tôn vinh nhân v t lãnh đ o và hình t ượ ng
ộ ẻ k sĩ quý t c
ữ ậ ạ ộ ủ ề ổ Tôn vinh nhân v t lãnh đ o là m t trong nh ng ch đ n i
ớ ự ở ầ ự ọ ừ ậ ủ b t c a văn h c Đàng Trong v i s kh i đ u t Đào Duy T . Song
ủ ề ủ ự ệ ấ ợ ớ ượ hành v i ch đ ng i ca, là s xu t hi n c a hình t ữ ng nh ng
ườ ữ ậ ộ con ng i tài năng, nh ng b c “chân chúa”, mà nói m t cách khái
ữ ẻ ộ ọ quát là nh ng k sĩ quý t c. Quan sát văn h c Đàng Trong, có th ể
ộ ượ ệ ấ ạ ả ạ ủ ẻ th y di n m o c a k sĩ quý t c đ c phác th o khá đa d ng, linh
ạ ườ ụ ể ề ả ỉ ho t, và th ng xuyên “đi u ch nh theo hoàn c nh c th ”.
ủ ề ợ ả 2.2.2. Ch đ ng i ca phong c nh thiên nhiên, đ t n ấ ướ c,
ế ữ ượ vùng mình chi m gi và hình t ng thiên nhiên
ệ ố ạ ượ ẻ ả Bên c nh h th ng hình t ặ ng k sĩ thì phong c nh, đ c
ệ ộ ệ ố ả bi t là phong c nh thiên nhiên, cũng là m t h th ng hình t ượ ng
ệ ứ ợ ứ ữ ị ặ đ c bi ọ t “mang nh ng giá tr và ch c năng ph c h p trong văn h c
ớ ệ ố ượ ủ ề Đàng Trong”. Song hành v i h th ng hình t ng này, ch đ miêu
9
ả ả ợ ữ ộ ị ế ế t , ng i ca phong c nh cũng gi m t v trí thi t y u. Sau b ướ c
ư ủ ầ ở ủ ề ừ T Dung vãn kh i đ u c a Đào Duy T ( ), ch đ thiên nhiên
ườ ế ỷ ư ị ắ ố d ng nh b ng t quãng trong su t th k XVII. Sang th k ế ỷ
ủ ề XVIII, ch đ này tr l ở ạ ớ ự ở ộ ầ ấ ượ i v i s n r đ y n t ơ ủ ng trong th c a
ướ ế ỷ ầ ễ Nguy n Ph ạ c Châu (đ u th k ), M c Thiên Tích và thi phái
ơ ề ị ủ ư ễ Chiêu Anh Các, Nguy n C Trinh hay trong th đ v nh c a các
ủ ầ danh th n ph chúa...
ủ ề ả ự ệ ượ ử 2.2.3. Ch đ ph n ánh hi n th c và hình t ng t sĩ vô
ườ ổ danh, ng i dân lao kh
ả ưở ế ỷ ử ố Các tác gi sinh tr ng vào n a cu i th k XVIII đã
ề ộ ả ọ ọ ị ị ộ không còn o v ng v m t xã h i thái bình, th nh tr . H , vô hình
ở ủ ứ ữ ậ ạ ờ trung đã tr thành nh ng ch ng nhân c a th i lo n. Vì v y, tác
ủ ọ ẩ ưở ụ ph m c a h không còn âm h ờ ư ữ ng t ng ca nh nh ng sáng tác th i
ệ ở ị ị ạ ữ ứ ươ ỳ k kh i nghi p và th nh tr , trái l i, là nh ng ký c bi th ng
ư ồ ồ ờ ố ố bu n đau, xót xa, có lúc hăng hái mu n giúp đ i nh ng r i cu i
ấ ự ư ụ ự ả ỉ cùng ch còn s chán n n, b t l c, tìm th thái, thoát t c cho tâm
ơ ử ề ố ườ ẩ ế ồ h n n i c a Thi n hay ch n thôn quê mà ng i n sĩ Ngô Th Lân
ộ ể là m t đi n hình.
ủ ề ề 2.2.4. Ch đ tuyên truy n cho Thiên Chúa giáo
ả ở ủ Sáng tác c a các tác gi Thiên Chúa giáo ờ Đàng Trong th i
ủ ề ề ậ ỳ k này t p trung vào ba ch đ chính là: tuyên truy n giáo quy, gi ả i
ế ự ề ệ thích giáo lý; tái hi n các truy n thuy t, s tích trong “Thánh Kinh
ườ ướ ệ ấ ươ ử giáo s ” theo đ ng h ng Vi ợ t hóa; ca ng i các t m g ng v ề
10
ồ ờ ỏ ự ớ ứ đ c tin, đ ng th i bày t ỗ ấ s phê phán, n i b t bình v i ch tr ủ ươ ng
ạ ủ ề ấ c m đ o c a chính quy n Đàng Trong.
ẫ ả ằ ể ạ Căn b n, văn h c Đàng Trong v n n m ọ 2.3. Th lo i:
ủ ệ ố ể ạ ự ể ọ ạ trong s phát tri n chung c a h th ng th lo i văn h c trung đ i
ệ Vi t Nam.
ể ạ ẫ ộ ậ v n là m t th lo i đ ượ ư c a ơ ườ 2.3.1. Th Đ ng lu t:
ộ ọ ế ể ề ớ chu ng trong văn h c vi t Đàng Trong, v i nhi u th khác nhau
ư ứ ệ ấ ấ nh : th t ngôn t tuy t, th t ngôn bát cú, ngũ ngôn...
ề ọ ẩ 2.3.2. Phú: Văn h c Đàng Trong không có nhi u tác ph m
ậ ấ ế ư ế L Khê nhàn đi u phú, ngoài Tr n Ninh tr n phú (khuy t danh),
ủ ạ ế ổ Hi u trung hoài c phú phú c a M c Thiên Tích và ủ c a Võ Tr ườ ng
To n.ả
ả ể ạ ể ở tiêu bi u cho th lo i này Đàng 2.3.3. Văn t : ế Tác gi
ứ ặ ứ Trong là Đ ng Đ c Siêu – ng ườ ượ i đ ễ c nhà nghiên c u Nguy n
ủ ớ ế ế ầ Văn Sâm tôn vinh là “nhà phù th y v i chi c đũa th n văn t ”.
ạ ươ ươ ng ph ng Nam 2.3.4. Vãn – vè: Vãn trong m ch văn ch
ể ễ ố ị ể ầ ộ ị ướ là m t th văn v n, nh p câu không c đ nh, có th di n x ế ng k t
ể ọ ợ h p đ c, k , hát.
ồ ế ỷ ệ ậ Th k XVII XVIII, ngh thu t sân kh u ấ ở 2.3.5. Tu ng:
ể ặ ấ ệ ỳ ạ ề ồ Đàng Trong r t phát tri n, đ c bi t là tu ng. Đi u k l ồ là tu ng
ễ ạ ướ ỉ nói riêng và các lo i hình di n x ng nói chung, không ch phát
ấ ượ ư ể ộ ở tri n trong dân gian, mà còn r t đ c a chu ng cung đình.
11
ế ể ươ ề ệ ồ Nam tri u công nghi p 2.3.6. Ti u thuy t ch ng h i:
ễ ữ ể ễ ộ di n chí ế ủ c a Nguy n Khoa Chiêm là m t trong nh ng ti u thuy t
ươ ở ệ ch ồ ầ ng h i đ u tiên Vi t Nam.
ệ ị ệ ọ Tuy truy n Nôm đã có l ch s ử 2.3.7. Truy n Nôm bác h c:
ể ừ ế ỷ ở ư hình thành, phát tri n t th k XV ẩ Đàng Ngoài, nh ng tác ph m
ệ ọ ả ượ ư ầ truy n Nôm bác h c đ u tiên có ghi tên tác gi ề c l u truy n đ
ạ ờ ở ấ ế đ n ngày nay l i ra đ i Đàng Trong ( ạ . Song Tinh B t D )
2.4. Ngôn ngữ
ế ỷ ổ ệ Th k XVII – XVIII, trên toàn lãnh th Vi t Nam, ch ữ
ữ ố ữ ượ ẫ Hán và ch Nôm v n là hai ngôn ng t i th ng trong ghi chép s ự
ệ Ở ề ơ ả ữ ki n và sáng tác văn ch ươ . ng Đàng Trong, v c b n, ch Hán
ủ ế ủ ấ ệ ể ạ ố ữ ẫ v n là ch t li u ch y u c a nh ng th lo i chính th ng nh th ư ơ
ườ ế ể ậ ươ ồ Đ ng lu t, phú, ti u thuy t ch ữ ng h i; còn ch Nôm th c s ự ự
ụ ở ữ ể ạ ầ ớ phát huy tác d ng nh ng th lo i g n gũi v i dân gian nh ư
ệ ồ ơ truy n th , vãn, vè, tu ng.
ế ể Ti u k t:
ể ấ ữ ừ ể ầ ả ệ T nh ng phác th o k trên, có th th y ph n nào di n
ế ỷ ứ ề ạ ọ ớ m o b c tranh n n văn h c Đàng Trong th k XVII XVIII v i
ủ ạ ủ ộ ố ả ặ vai trò chi ph i ch đ o c a đ i ngũ tác gi nhà nho. M c dù có s ự
ộ ộ ặ ủ ậ ả ữ góp m t c a m t b ph n tác gi là nh ng tăng nhân, giáo sĩ và
ề ơ ả ư ễ ộ ả tác gi nhà nho dòng dõi chúa Nguy n, nh ng v c b n, đ i ngũ
ươ ứ ể ấ ặ ọ ố ẫ v n là g ng m t trí th c tiêu bi u quan tr ng nh t, chi ph i và
ư ệ ả ủ ệ ạ ọ ị ạ t o ra di n m o, giá tr văn h c vùng. Nh h qu c a không khí
ộ ở ậ ấ ộ ớ ả ạ nh p cu c vùng đ t m i, đ i ngũ tác gi ớ nhà nho hành đ o v i
12
ụ ự ề ạ ưở ụ ự ế ẫ ni m “l c quan ph ng s ”, “tin t ng ph ng s ” v n chi m s ố
ượ ễ ể ậ ớ ủ ề ậ ch đ tôn vinh nhân v t l ng l n. Do v y, d hi u vì sao mà
ươ ứ ượ ụ lãnh đ o ạ và ca t ng thiên nhiên , t ớ ng ng v i hai hình t ng quan
ơ ả ọ ẻ k sĩ quý t c tr ng c b n là ả ộ và phong c nh thiên nhiên , l i làạ
ấ ủ ữ ể ạ ọ nh ng đi m nh n c a văn h c vùng giai đo n này. Tuy nhiên, bên
ả tác gi nhà nho hành đ o ộ ạ c nh đ i ngũ ọ ạ , trong văn h c Đàng Trong
ế ỷ ữ ử ệ ấ ả ố tác vào kho ng n a cu i th k XVIII cũng đã xu t hi n nh ng
ả ẩ ướ ể ạ ư ề gi nhà nho n d t ậ , tuy tr c tác đ l i không nhi u nh ng cũng
ệ ặ ộ ườ ể ủ ữ ẻ ủ ể đ đ tái hi n m t ch ng đ ư ng phát tri n c a nh ng k sĩ nho u
ẫ ờ ươ ầ ươ ế th i m n th , coi văn ch ỉ ơ ng không ch đ n thu n là ph ệ ng ti n
ả ạ ể ệ ể ọ ố “t ự i đ o” mà còn là “cõi s ng” đ h “th hi n” mình và “th c
ệ ặ ệ ự ấ ủ ớ nhà nho g cố hi n” chính mình. Đ c bi ệ t, s xu t hi n c a l p
ẽ ổ Minh h ầ ngươ s góp ph n b sung, quy t ụ ộ ượ m t l ng đáng k ể
ữ ườ ề ắ ố ọ ộ nh ng ng i có truy n th ng Hán h c sâu s c vào đ i ngũ tác gi ả
ộ ắ ứ ế ệ ặ ệ trí th c Đàng Trong, đem đ n m t s c di n đ c bi ọ t cho văn h c
vùng.
ươ ể ạ ờ ỳ ệ ậ ấ Trên ph ể ng di n th lo i, có th nh n th y th i k này,
ể ạ ự ế ơ ườ ậ ố ư th Đ ng lu t, phú, ữ ngoài s ti p n i nh ng th lo i chính nh
ể ở ừ ế ỷ ướ văn t ế đã phát tri n Đàng Ngoài t các th k tr ọ c, văn h c
ấ ả ớ ộ ố ể ạ Đàng Trong đã n y sinh m t s th lo i m i có tính ch t khai c ơ
ể ế ươ ệ ồ ng h i, truy n Nôm bác h c nh ư ti u thuy t ch ọ và m t s th ộ ố ể
ạ ậ ắ lo i mang đ m s c thái văn hóa vùng nh ư vãn vè, tu ngồ , song l iạ
ộ ố ể ạ ư ệ ề ỳ ắ v ng bóng m t s th lo i nh ngâm khúc, truy n truy n k , ký,
ừ ự ệ ầ ẫ ặ t ệ ủ ả ể ứ . M c dù có s hi n di n c a c th th c văn v n l n văn xuôi,
13
ự ự ẫ ư ữ ướ ể ầ ẫ t s l n tr tình nh ng xu h ng chính v n là các th văn v n và
ấ ự ự ệ ố ớ ự ủ ể ch t t ể ạ s . Song hành v i s phát tri n c a h th ng th lo i
ươ ướ “dân gian ặ mang đ c thù ph ng Nam đó là xu h ng ngày càng
ấ ả ọ hóa” trong ngôn ngữ văn h c Đàng Trong. T t c hé l ộ ề ộ v m t
ấ ặ ệ ậ ộ ủ ộ đ ng thái ngh thu t, đ ng thái văn hóa mang tính ch t đ c thù c a
ươ ph ng Nam.
ươ Ch ng 3:
ế ỷ ọ Văn h c Đàng Trong th k XVII XVIII,
ừ ọ ộ ế nhìn t các t a đ quy chi u
ố ươ ọ 3.1. Văn h c Đàng Trong xét trong m i t ớ ng quan v i
ế ỷ ọ văn h c Đàng Ngoài th k XVII XVIII
ự ượ 3.1.1. L c l ng sáng tác
ặ ở ộ M c dù đ i ngũ tác gi ả ể ạ đ l i danh tính Đàng Trong ch ỉ
ươ ươ ố ượ ả t ng đ ng kho ng 1/3 s l ng tác gi ả ở ư Đàng Ngoài, nh ng
ể ấ ở ả ữ ề ệ ả ề v căn b n, có th th y ạ ệ c hai vùng đ u hi n di n nh ng lo i
ự ộ hình tác gi ả ươ t ng t nhau: nhà nho, vua chúa và quý t c, tăng nhân
ả ụ ữ ộ (tác gi tôn giáo), ph n . Đáng chú ý trong đ i ngũ sáng tác văn
ờ ỳ ư ở ọ ở h c Đàng Ngoài th i k này, nhà nho, cũng nh Đàng Trong,
ươ ể ặ ẫ v n luôn là g ứ ng m t văn nhân trí th c tiêu bi u, đóng vai trò
ả ắ ủ ạ ọ ch đ o làm nên b n s c văn h c văn hóa vùng.
ủ ề ủ ạ ứ ề ả 3.1.2. C m h ng ch đ o, ch đ đ tài và hình t ượ ng
trung tâm
14
ệ ố ủ ề ươ ủ ề Trong h th ng ch đ đ tài c a văn ch ng hai Đàng,
ệ ượ ậ ộ ủ ữ ự ế ổ n i b t m t hi n t ng chung là s chi m lĩnh c a nh ng thi
ặ ẩ ệ ề ị ụ ứ ả ề ị ph m đ v nh, đ c bi t là đ v nh thiên nhiên. C m h ng t ng ca,
ự ấ ướ ề ậ ả ộ ố t hào v văn v t, c nh quan đ t n ổ c và cu c s ng thái bình, n
ươ ủ ề ờ ộ ị đ nh đ ng th i là nét chung trong các sáng tác thu c ch đ này.
ể ạ 3.1.3. Th lo i
ể ạ ệ ạ ạ ọ 3.1.3.1. Quan sát di n m o th lo i văn h c giai đo n th ế
ự ươ ể ậ ủ ồ ọ ấ s t ng đ ng c a văn h c hai ỷ k XVII XVIII, có th nh n th y
ộ ố ể ạ ủ ệ ể ề ố Đàng trong vi c phát tri n m t s th lo i truy n th ng c a văn
ư ậ ộ ế ơ ườ ọ h c dân t c nh th Đ ng lu t, phú, văn t ế ể , ký, ti u thuy t
ươ ệ ồ ỗ ch ng h i, truy n Nôm ể ạ ả . Tuy nhiên, trong b n thân m i th lo i
ề ấ ọ ố ươ ạ bác h c truy n th ng y, đôi khi, văn ch ng hai Đàng l i đi theo
ể ệ ở ữ ẽ ể ạ nh ng “ngã r ” khác nhau (th hi n ơ ườ các th lo i: th Đ ng
ậ ế lu t, phú, văn t , ký).
ắ ọ ữ 3.1.3.2. Văn h c Đàng Trong hoàn toàn v ng bóng nh ng
ể ạ ươ ộ ở ọ th lo i văn ch ng bác h c đã quen thu c Đàng Ngoài nh ư
ư ừ ề ỳ ạ ỡ ầ ữ truy n k , ngâm khúc, t ; nh ng l ể ạ i “đ đ u” cho nh ng th lo i
ươ ư ồ ặ đ c thù ph ng Nam nh vãn vè, tu ng
ồ ượ ể ạ ữ ặ Vãn vè, tu ng đ c xem là nh ng th lo i mang đ c thù
ươ ả ở ở ặ ph ng Nam. Đ c thù không ph i b i ư ừ Đàng Ngoài ch a t ng
ữ ệ ẩ ắ ấ ồ ớ ọ ề xu t hi n nh ng tác ph m g n li n v i tên g i vãn vè hay tu ng,
ấ ặ ở ệ ươ mà b i tính ch t đ c bi t trong không gian và ph ng th c t n t ứ ồ ạ i
ể ạ ỗ ộ ủ c a m i m t th lo i.
15
ớ ứ ố ủ ẽ ể ồ ở V i s c s ng c a th vãn v , tu ng ầ Đàng Trong, l n
ử ọ ế ữ ệ ấ ộ ị ầ đ u tiên trong l ch s văn h c vi t dân t c, xu t hi n nh ng tác
ượ ả ể ọ ể ệ ầ ẩ ph m đ c sáng tác ra không ph i đ đ c th m, đ suy ni m mà là
ế ớ ệ ậ ọ ỉ đ ể nói và trình di nễ . Th gi i ngh thu t không ch gói g n trong
ữ ữ ườ ễ ướ nh ng con ch , mà còn có môi tr ng di n x ễ ng, không gian di n
ướ ộ ặ ữ ể ễ ầ ậ ả x ớ ng, th m chí có c nh ng “vai” di n m t đ c đi m g n v i
ươ ệ ề văn ch ng truy n mi ng trong dân gian.
3.1.4. Ngôn ngữ
ư ươ Cũng nh Đàng Trong, văn ch ng Đàng Ngoài th k ế ỷ
ấ ệ ữ ậ ọ ỉ ấ XVII – XVIII ch ghi nh n hai ch t li u ngôn ng văn h c duy nh t
ữ ữ ữ ế ẫ ọ ố là ch Hán và ch Nôm. Trong khi văn h c ch Hán v n ti p n i
ề ố ươ ạ ặ đ c thù thi pháp truy n th ng thì văn ch ng Nôm l ể ệ i th hi n
ề ươ ữ ẻ ạ ạ ớ ệ nh ng sáng t o m i m và táo b o v ph ữ ng di n ngôn ng .
ỉ ở ạ Không ch Đàng Trong, mà ngay t ấ i “vùng đ t cũ” Đàng
ệ ờ ố ễ Ngoài, cũng di n ra quá trình Vi t hóa và “đ i s ng hóa” ngôn ng ữ
ể ọ ướ ệ ừ ữ văn h c, đi n hình là xu h ng Vi t hóa t ể ng , đi n c n ố ướ c
ữ ể ẹ ọ ộ ngoài đ làm cho ngôn ng văn h c dân t c ngày càng giàu đ p.
ọ ế ọ 3.2. Văn h c Đàng Trong xét trong ti n trình văn h c
dân t cộ
ự ọ ệ ạ ả ọ ẹ 3.2.1. S phác th o tr n v n di n m o vùng văn h c
ạ ế ả ồ ở ộ ọ Đàng Trong đã khép l i ti n trình m r ng b n đ văn h c Vi ệ t
ề v phía Nam
ế ể ậ ọ ấ Quan sát ti n trình văn h c Đàng Trong, có th nh n th y
ướ ề ầ ị ươ xu h ể ng d ch chuy n d n v ph ớ ự ng Nam v i s hình thành
16
ữ ể ọ ọ ớ ớ nh ng trung tâm văn h c/ti u vùng văn h c m i, song hành v i
ề ự ủ ở ấ ễ ậ ễ di n trình “m đ t” và t p trung quy n l c c a các chúa Nguy n.
ư ạ ế ầ ậ N u nh t ả i trung tâm Thu n Qu ng, các nhà nho thu n Vi ệ t
ả ườ ễ ộ ợ ồ (bao g m c tr ồ ng h p các chúa Nguy n và quý t c) là “linh h n”
ạ ộ ạ ọ ở ủ c a ho t đ ng sáng tác, thì t i các trung tâm văn h c phía Nam
ộ ề ớ ự ư ị ị ố nh Hà Tiên, Gia Đ nh, v trí danh d đó, thu c v l p nhà nho g c
ươ Minh h ng.
ừ ự ọ 3.2.1.1. Đào Duy T và s hình thành trung tâm văn h c
ậ ả Thu n – Qu ng
ố ả ủ ế ọ ế Trong b i c nh khuy t thi u, im lìm c a văn h c Đàng
ừ ệ ấ ấ ộ ệ Trong khi y, Đào Duy T xu t hi n, tuy không có m t văn nghi p
ỉ ầ ớ ọ ươ Ng a Long c ng vãn ồ ộ ư đ s nh ng ch c n v i hai bài ư và T Dung
ộ ướ ạ ọ ị ủ ể ạ vãn, cũng đ đ t o ra m t b c “ho ch đ nh” quan tr ng cho văn
ọ h c vùng.
ạ 3.2.1.2. M c Thiên Tích, Chiêu Anh Các và trung tâm văn
ọ h c Hà Tiên
ữ ủ ạ Nh ng sáng tác c a M c Thiên Tích và Tao đàn Chiêu Anh
ậ ủ ộ ộ ươ ệ ạ ố Các là m t b ph n c a văn ch ng Vi t. Tuy nhiên, đ i đa s tác
ọ ạ ườ ươ gi ả ướ x ng h a t i Chiêu Anh Các là ng i Minh h ng và ng ườ i
ủ ể ậ ọ ố ư Hoa “chính qu c”, v y nên sáng tác c a h , không th không l u
ả ưở ủ ự ế ữ ấ d u nh ng nh h ề ng tr c ti p c a thi phú Trung Hoa. Có đi u
ụ ộ ế ạ ấ ậ Chiêu Anh Các không ti p nh n th đ ng mà sáng t o r t linh
ọ ầ ạ ơ ơ ho t, dùng th Nôm h a v n th Hán.
17
ứ Chiêu Anh Các là tao đàn th hai ở ướ n c ta, sau Tao đàn
ị ậ Nh th p bát tú do Lê Thánh Tông làm “nguyên súy”, và là tao đàn
ở ả ấ ươ ớ ầ đ u tiên d i đ t ph ơ ng Nam m i khai phá, đóng vai trò “kh i
ố ở ườ ờ ủ ươ ự l i, m đ ữ ng” cho s ra đ i c a nh ng Bình D ng thi xã (th ế
ế ỷ ạ ặ ỷ k XVIII), M c Vân thi xã, B ch mai thi xã (th k XIX) sau này.
ữ ứ ấ ớ ổ ộ Đ ng trong các h i văn y, Chiêu Anh Các n i lên v i nh ng nét
riêng.
ọ ị ị 3.2.1.3. Gia Đ nh tam gia và trung tâm văn h c Gia Đ nh
ể ừ ễ ạ ậ ị K t sau khi t p đoàn chúa Nguy n ch y vào Gia Đ nh,
ừ ị ướ ở ế Gia Đ nh nhanh chóng t ng b c tr thành trung tâm kinh t văn
ủ ả ồ ờ ổ ử hóa c a c vùng châu th sông C u Long, đ ng th i cũng là trung
ạ ộ ả ấ ộ ồ ọ ọ tâm văn h c duy nh t còn ho t đ ng sôi đ ng trên b n đ văn h c
ộ ự ượ ớ ạ Đàng Trong v i m t l c l ng sáng tác đa d ng.
ị ọ ườ ờ ư Gia Đ nh tam gia là tên g i ng ể i đ i dành đ tôn x ng ba
ơ ị ứ ơ ị ị nhà th Tr nh Hoài Đ c Ngô Nh n T nh Lê Quang Đ nh. H vi ọ ế t
ủ ề ề ơ ọ ơ ị ụ ư ữ nhi u v Gia Đ nh, h n n a th văn c a h đã quy t , l u gi ữ
ượ ắ ủ ấ ộ ườ đ ầ c toàn b sinh khí, th n s c c a đ t và ng ị i Gia Đ nh thu ở
ấ ỗ ườ ề ộ ấ ấ ị ằ y. Tuy r ng m i ng i đ u đ nh hình cho mình m t d u n riêng,
ả ế ọ ạ ư ư ộ ị nh ng ph i đ n khi nhóm h p l i trong m t danh x ng “Gia Đ nh
ủ ớ ọ ọ ố ớ tam gia”, thì vai trò c a h đ i v i văn h c vùng m i càng đ ượ c
ẳ ở ọ ặ ạ ổ ậ ủ ị kh ng đ nh và tr nên n i b t. Sáng tác c a h đ t c nh nhau,
ườ ở ự ể ẫ ỗ “m i ng ộ ẻ i m t v ”, tr thành đi m t a, soi sáng l n nhau. H ọ
ữ ề ớ ơ ỉ ự không ch là nh ng nhà th nhà văn l n mà còn là “ni m t hào”
18
ấ ấ ơ ủ ả ộ c a c m t vùng đ t, là “ba nhà th tài danh nh t” trong vòng năm
ế ỷ ế ỷ ươ ầ ố ở ộ m i năm cu i th k XVIII đ u th k XIX Nam B .
ở ầ ự ọ ạ 3.2.2. Văn h c Đàng Trong kh i đ u cho s sáng t o ra
ượ ớ ườ ệ ườ hình t ọ ng văn h c m i: ng i hào ki t, ng ờ i anh hùng th i
lo nạ
ẩ ọ ư T Dung ở ầ Trong hai tác ph m m đ u văn h c Đàng Trong (
ươ ệ ả ấ ng vãn ọ vãn và Ng a Long c ộ ), đã xu t hi n m t hình nh hoàn
ớ ạ ớ ươ ệ ườ ệ toàn m i l v i văn ch ng Vi ả t: hình nh ng i hào ki t, ng ườ i
ở ộ ừ ủ ạ ợ ờ anh hùng th i lo n. Sáng tác c a Đào Duy T đã g i m m t hình
ượ ự ủ ế ậ ẳ ị t ề ng nhân v t dám lên ti ng kh ng đ nh th c tài c a mình đi u
ế ỷ ướ ơ ư ấ ắ r t v ng bóng trong th văn các th k tr c đó nh ng l ạ ự ỳ i c c k
ế ỷ ẫ ủ phong phú vào các th k XVIII, XIX sau này, trong m u hình c a
ữ ử ụ ắ ầ ừ nh ng nhà nho tài t d ng tài và đa tình. B t đ u t ả đây, hình nh
ườ ạ ẽ ượ ưở ng ờ i anh hùng th i lo n s đ ộ c c ng h ng nhi ệ ệ t li t vào th ế
ờ ủ ữ ễ ả ớ ữ ộ ỷ k XVIII, v i sáng tác và c cu c đ i c a nh ng Nguy n H u
ủ ữ ủ ễ ầ ạ ở ỉ C u, Nguy n H u Ch nh, hàng lo t th lĩnh c a kh i nghĩa nông
ủ ả ể ễ ệ ế dân mà tiêu bi u là Nguy n Hu , cho đ n sáng tác c a c Ngô gia
ủ ủ ễ ế ễ văn phái, c a Nguy n Du và k t thúc trong sáng tác c a Nguy n
ứ ừ ỉ Công Tr , Cao Bá Quát. Rõ ràng, Đào Duy T không ch là ng ườ i
ở ườ ọ ộ m đ ạ ng cho văn h c Đàng Trong mà còn “khai sinh” ra m t lo i
ậ ớ ọ ộ hình nhân v t m i cho văn h c dân t c.
ở ầ ủ ơ 3.2.3. Đàng Trong là n i kh i đ u c a hai th lo i t ể ạ ự ự s
ườ ế ươ ồ tr ể ng thiên: ti u thuy t ch ọ ệ ng h i và truy n Nôm bác h c
19
ể ạ ự ự ớ ở ở ầ ẩ ả C hai tác ph m m đ u cho th lo i t s m i Đàng
ề ả ấ ưở ủ ươ Trong, đ u có d u tích nh h ng c a văn ch ng Trung Hoa.
ề ệ ễ ưở ủ Nam tri u công nghi p di n chí ị ả ch u nh h ạ ả ng c a tho i b n
ệ ấ ố ỏ Trung Hoa. Song Tinh B t D , ể ạ thì ph ng theo c t truy n cu n ti u ố
ế ị ế ị Đ nh tình nhân thuy t đô th ậ ủ c a Trung Hoa. V y là, trong ti n trình
ể ạ ể ế ả ắ ớ ưở ạ t o sinh ra th lo i m i, không th thi u v ng nh h ủ ng c a quá
ư ớ ả ợ ế trình giao l u văn hóa v i Trung Hoa. Dĩ nhiên, không ph i đ i đ n
ế ỷ ườ ệ ự ư ớ th k XVII XVIII ng i Vi t m i có s giao l u văn hóa văn
ư ở ư ế ể ấ ọ ớ h c v i Trung Hoa. Nh ng n u nh ờ Đàng Ngoài th i đi m y và
ế ỷ ướ ọ ự ư ấ ả c các th k tr ề c đó, m i s giao l u đ u mang tính ch t quan
ươ ườ ứ ẩ ph ng, thông qua con đ ng đi s là chính, và các tác ph m văn
ươ ướ ệ ề ượ ọ ch ng Trung Hoa tr c khi vào Vi t Nam đ u đ c “l c” qua
ứ ầ ắ ủ ư ạ ậ ạ con m t c a các b c đ i nho, các s th n túc trí đa m u t m coi
ườ ộ ầ ủ ớ ộ ở ữ là nh ng ng i thu c t ng l p trên c a xã h i, thì ộ xã h i Đàng
ư ạ ở ấ ự ở ầ ấ ơ Trong thu y, s giao l u l ễ i di n ra t ng th p h n. Các tác
ẩ ươ ế ướ ph m văn ch ớ ng Trung Hoa đ n v i Đàng Trong cùng b c chân
ữ ườ ỵ ạ ị ư ạ ủ l u l c c a nh ng ng i di dân Hoa Nam t n n chính tr . Có th ể
ỏ ủ ớ ấ ườ ể th y vai trò không nh c a l p ng ệ i này trong vi c phát tri n văn
ọ hóa văn h c Đàng Trong.
ế ể Ti u k t:
ế ỷ ặ ọ Sau khi đ t văn h c Đàng Trong th k XVII XVIII vào
ế ọ ọ ộ ươ ờ ớ các t a đ quy chi u v i văn h c Đàng Ngoài đ ế ng th i và ti n
ầ ấ ọ ộ ế trình văn h c dân t c nói chung, chúng tôi th y c n thi ả t ph i
ẳ ị ạ ằ kh ng đ nh l i r ng:
20
ậ ủ ộ ộ ơ ả ẫ ọ Văn h c Đàng Trong, c b n v n là m t b ph n c a văn
ữ ệ ạ ấ ầ ộ ệ ủ ủ ọ h c dân t c, mang đ y đ nh ng d u hi u lo i bi ờ ạ t c a th i đ i
ứ ấ ọ ừ ươ ệ ả văn h c “th nh t”, dù nhìn t ph ng di n tác gi ủ ề , ch đ đ ề
ượ ể ạ ữ tài, hình t ng trung tâm hay th lo i, ngôn ng .
ậ ầ ượ ớ ự ọ Văn h c Đàng Trong, v i s xác l p l n l t các trung tâm
ừ ả ậ ọ ị ướ văn h c Thu n Qu ng, Hà Tiên, Gia Đ nh, đã t ng b ọ c đi tr n
ườ ở ộ ả ồ ọ ệ ề cung đ ng m r ng b n đ văn h c Vi ậ t v phía Nam. Thu n
ọ ầ ả ượ Qu ng là trung tâm văn h c đ u tiên đ c hình thành, làm nên “ngã
ở ườ ớ ọ ẫ ố ẽ r ” cho văn h c Đàng Trong v i vai trò “m đ ng”, “d n l ủ i” c a
ừ ươ ặ ừ Đào Duy T g ng m t nhân sĩ “thiên di” t Đàng Ngoài vào
ườ ở ầ ữ ệ ấ ỉ ng ự i không ch “kh i đ u” và d báo cho nh ng d u hi u bi ệ t
ữ ế ể ọ ự ắ ủ s c c a văn h c vùng mà còn tr c ti p trung chuy n nh ng giá tr ị
ủ ươ ế ệ và kinh nghi m c a văn ch ọ ng Đàng Ngoài, khi n cho văn h c
ừ ổ ầ ữ ắ Đàng Trong ngay t ơ ớ bu i đ u hình thành, đã g n bó h u c v i
ủ ề ể ộ ọ ố truy n th ng sáng tác c a dân t c. Ti u vùng văn h c Hà Tiên, trái
ấ ấ ậ ươ ớ l ạ ạ i, l ủ ớ i ghi đ m d u n c a l p nhà nho Minh h ng v i vai trò
ạ ộ ở ạ ủ ạ ủ ạ kh i t o và ho t đ ng ch đ o c a M c Thiên Tích cùng nhóm
ế ầ ể ố Chiêu Anh Các. Có th coi Chiêu Anh Các là chi c c u n i trong
ư ế ổ ứ ừ ướ ti n trình đ a các t ch c tao đàn t cung đình b ộ ố c ra cu c s ng
ộ ộ ừ ế ỷ ầ ộ sôi đ ng ngoài xã h i. Cũng t đây, trong g n m t th k phát
ọ ể ừ ể ừ ươ tri n văn h c k t Đào Duy T , văn ch ọ ng bác h c đã gây đ ượ c
ả ưở ố ừ ầ ộ ỏ nh h ự ng r ng rãi trong s lan t a xuyên su t t ậ ố đ u m i Thu n
ế ế ả ọ ị Qu ng đ n Hà Tiên. Cho đ n khi trung tâm văn h c Gia Đ nh
ượ ậ ọ ộ đ ớ c hình thành thì văn h c Hán Nôm Nam b đã hòa nh p vào v i
21
ứ ộ ọ ạ ế ả ậ ồ văn h c dân t c, chính th c khép l i ti n trình xác l p b n đ văn
ệ ớ ụ ớ ị hóa Vi t v i ba tr c l n: Thăng Long Phú Xuân Gia Đ nh. Và
ứ ơ ị ị ị Tr nh Hoài Đ c, Ngô Nh n T nh, Lê Quang Đ nh đã “đóng đinh”
ử ấ ổ ọ ị ộ ị tên tu i mình vào vùng đ t Gia Đ nh trong l ch s văn h c dân t c,
ư ượ ườ ờ ọ ọ ị ớ v i danh x ng đ c ng i đ i tr ng v ng: “Gia Đ nh tam gia”.
Ậ Ế K T LU N
ự ệ ọ Văn h c Đàng Trong th k ế ỷ Sau khi th c hi n công trình
ậ ế ọ XVII – XVIII trong ti n trình văn h c dân t c ấ ộ , chúng tôi nh n th y
ộ ầ ữ ẳ ằ ị ầ c n m t l n n a tái kh ng đ nh r ng:
ậ ủ ộ ộ ơ ả ẫ ọ Văn h c Đàng Trong, c b n v n là m t b ph n c a văn
ữ ệ ạ ầ ấ ộ ệ ủ ủ ọ h c dân t c, mang đ y đ nh ng d u hi u lo i bi ờ ạ t c a th i đ i
ứ ấ ọ ừ ươ ệ ả văn h c “th nh t”, dù nhìn t ph ng di n tác gi ủ ề , ch đ đ ề
ượ ể ạ tài, hình t ữ ng trung tâm hay th lo i, ngôn ng .
ề ự ượ ơ ả ộ ả V l c l ng sáng tác, c b n, đ i ngũ tác gi ẫ nhà nho v n
ươ ứ ể ệ ấ ặ ọ là g ạ ng m t trí th c tiêu bi u quan tr ng nh t làm nên di n m o,
ư ế ố ọ ị giá tr văn h c – văn hóa vùng. N u nh Đàng Ngoài cu i th k ế ỷ
ự ệ ủ ệ ạ ả XVIII đã có s hi n di n c a c ba lo i hình nhà nho (nhà nho
ử ẩ ạ ậ ớ hành đ o, nhà nho n d t và nhà nho tài t ) thì Đàng Trong, v i
ọ ấ ộ ề ự ể ị ỉ ặ ủ ạ ơ m t n n h c v n kém th nh đ t h n, ch có th có s góp m t c a
ậ ạ ọ ẩ nhà nho hành đ o và nhà nho n d t. Tuy nhiên, văn h c Đàng
ạ ự ứ ự ế ạ ộ Trong l i có s góp s c nhi ệ ệ t li t và th c t ấ là đã ho t đ ng r t
ả ủ ộ ệ ả ươ hi u qu c a đ i ngũ tác gi ố nhà nho g c Minh h ề ng – đi u mà
ờ ượ ư ệ ế Đàng Ngoài không bao gi có đ ấ c. N u nh vi c có cùng xu t
ớ ạ ộ ậ ọ ả ẽ ị thân Nho h c v i đ i b ph n tác gi Đàng Ngoài s quy đ nh
22
ộ ố ữ ặ ọ nh ng đ c tính chung cho văn h c hai Đàng trên m t s ph ươ ng
ế ố ấ ủ ệ ầ ố ọ di n, góp ph n k t n i, duy trì tính th ng nh t c a văn h c dân
ụ ể ở ả ủ ề ể ệ ề ượ ộ t c, bi u hi n c th c ch đ đ tài, hình t ng trung tâm,
ể ạ ữ ự ầ th lo i, ngôn ng , thì s khác nhau trong thành ph n nhà nho tài t ử
ươ ẽ ư ạ (Đàng Ngoài) và nhà nho Minh h ng (Đàng Trong) s đ a l i cho
ươ ị ộ ữ văn ch ng hai Đàng nh ng giá tr đ c đáo: trong khi nhà nho tài t ử
ướ ươ ề ạ ấ h ng văn ch ng Đàng Ngoài vào v n đ h nh phúc cá nhân và
ữ ế ả ư ệ ị nh ng ti ng nói tình c m riêng t mãnh li t, làm nên “giá tr nhân
ế ỷ ủ ả ươ ộ văn” c a c m t th k văn ch ng sau đó thì nhà nho Minh
ươ ộ ắ ế ẽ ọ ớ ộ h ệ ắ ng, v i trình đ Hán h c sâu s c, s đem đ n m t s c di n
ệ ự ế ế ậ ọ ặ đ c bi ữ t cho văn h c Đàng Trong khi ti p nh n tr c ti p nh ng
ề ươ ừ ố ố truy n th ng văn ch ng t “chính qu c”
ươ ủ ề ổ ứ ớ ộ T ậ ng ng v i hai ch đ n i tr i là tôn vinh nhân v t
ụ ắ ạ ọ ọ lãnh đ o và ca t ng thiên nhiên, văn h c Đàng Trong đã kh c h a
ượ ơ ả ẻ ọ ộ ộ khá sinh đ ng hai hình t ng quan tr ng c b n là k sĩ quý t c và
ể ả ấ ọ phong c nh thiên nhiên, làm nên đi m nh n cho văn h c vùng giai
ể ấ ạ ọ ọ ở đo n này. Chúng tôi g i đó là đi m nh n, b i dù văn h c Đàng
ủ ề ữ ề ượ Ngoài cũng có nh ng ch đ đ tài và hình t ơ ả ng c b n đó,
ư ươ ự ư ấ nh ng văn ch ệ ng Đàng Ngoài, nh đã nói, không có s xu t hi n
ố ủ ặ ượ ẻ dày đ c, xuyên su t c a hình t ắ ng k sĩ, cũng không có khí s c
ứ ố ứ ừ ừ ả thanh xuân, b ng b ng s c s ng trong các b c tranh phong c nh
ư ở ự ở thiên nhiên nh Đàng Trong. Có s khác nhau đó, b i các nhà nho
ề ạ ấ ỗ hành đ o Đàng Ngoài, sau khi th m thía quá nhi u n i chán
ườ ữ ử ủ ệ ể ị ch ng c a nh ng kinh nghi m l ch s , đã không th có cái tâm
23
ế ạ ụ ự ưở ự ư ụ th “l c quan ph ng s ”, “tin t ng ph ng s ” nh nhà nho hành
ổ ả ứ ậ ơ ộ ạ đ o x Đàng Trong. Chính không khí h i h nh p cu c n i vùng
ớ ạ ứ ẻ ọ ấ đ t m i đã đem l i s c tr cho văn h c Đàng Trong – khác hoàn
ớ ẻ ổ ầ ấ ủ toàn v i v c kính, u tr m c a vùng đ t “cũ” Đàng Ngoài.
ươ ệ ể ạ ọ ờ ỳ Trên ph ng di n th lo i, th i k này, văn h c Đàng
ộ ố ể ạ ế ụ ủ ề ể ẫ ố Trong v n ti p t c phát tri n m t s th lo i truy n th ng c a văn
ư ơ ườ ậ ộ ế ề ọ h c dân t c nh th Đ ng lu t, phú, văn t ; tuy nhiên v quy mô,
ấ ượ ể ạ ứ ố ượ s l ng, ch t l ng và vai trò trong b c tranh th lo i vùng thì l ạ i
ỏ ố ả ầ ơ ố t ớ ra có ph n “khiêm t n” h n so v i Đàng Ngoài. Do b i c nh văn
ở ườ ọ hóa và s tr ế ng sáng tác mà văn h c Đàng Trong hoàn toàn thi u
ể ạ ề ừ ạ ỳ ắ v ng th lo i truy n k , ngâm khúc, hát nói, t ư nh ng l i “đ ỡ
ể ạ ặ ữ ươ ư ồ ầ đ u” cho nh ng th lo i đ c thù ph ng Nam nh vãn vè, tu ng,
ể ạ ầ ữ ớ ượ là nh ng th lo i g n v i dân gian, đ c sáng tác ra không ph i đ ả ể
ư ở ặ ầ ọ đ c th m nh Đàng Ngoài mà là đ ể nói và trình di n. ễ Đ c bi ệ t,
ệ ượ ề ọ ứ ợ ể văn h c Đàng Ngoài không h có hi n t ng ph c h p th tài/ th ể
ệ ủ ự ể ễ ể ệ ậ ạ ộ ợ lo i m t bi u hi n c a s tích h p ngh thu t bi u di n vào văn
ươ ề ể ỉ ượ ở ộ ch ng đi u ch có th quan sát đ m t vùng văn ch c ươ ng
ộ ở ư ị ữ ề ệ ẩ ộ năng đ ng, ch a b bó bu c b i nh ng đi u ki n và chu n m c c ự ố
ư ữ h u nh Đàng Trong.
ể ạ ệ ố ớ ự ủ ể Song hành v i s phát tri n c a h th ng th lo i mang
ươ ướ “dân gian hóa” ặ đ c thù ph ng Nam đó là xu h ng ngày càng
ặ ọ ươ trong ngôn ngữ văn h c Đàng Trong. M c dù trong văn ch ng hai
ờ ỳ ữ ẻ ề ể ạ ấ ớ ậ Đàng th i k này đ u có th nh n th y nh ng sáng t o m i m và
ỗ ự ạ ệ ờ ố ữ táo b o trong n l c Vi ọ t hóa và “đ i s ng hóa” ngôn ng văn h c,
24
ả ưở ừ ữ ọ ự ế gia tăng s ti p thu nh h ng t ngôn ng văn h c dân gian và
ữ ằ ệ ượ ư ẩ ặ ệ kh u ng h ng ngày… nh ng hi n t ng này đ c bi ễ t di n ra
ạ ượ ế ẩ ố ặ ư ẽ m nh m , và đ c đ y lên thành y u t đ c tr ng trong văn
ươ ch ng Đàng Trong.
ớ ự ầ ậ ượ ọ V i s xác l p l n l ậ t các trung tâm văn h c Thu n
ả ọ ị Qu ng Hà Tiên Gia Đ nh, văn h c Đàng Trong đã hoàn thành s ứ
ệ ượ ị ử ả ậ ọ ồ ọ m nh đ c l ch s văn h c giao phó: xác l p b n đ văn h c Vi ệ t
ư ư ệ ế ả ậ nh chúng ta có hi n nay. N u nh Thu n Qu ng là trung tâm văn
ở ộ ế ế ầ ọ h c đ u tiên kh i đ ng cho ti n trình Nam ti n thì trung tâm Hà
ư ạ ấ ươ ở ủ ự ư Tiên đ a l ả i cho d i đ t ph ng Nam s h ng kh i c a văn
ươ ả ọ ưở ắ ố ỏ ch ng bác h c, gây nh h ng xuyên su t lan t a kh p toàn cõi;
ồ ố ị ươ ở và r i cu i cùng, Gia Đ nh v n lên, tr thành trung tâm văn hóa
ằ ọ ộ ượ ủ ả ồ c a c đ ng b ng Nam B , cũng là trung tâm văn h c đ ừ c th a
ưở ữ ự ủ ề ầ ấ ấ ấ h ng nhi u nh t và “thu n ch t” nh t nh ng thành t u c a hai
ọ ế ấ trăm năm văn h c vi t Đàng Trong. Trong quá trình y, không th ể
ữ ủ ậ ệ ấ ỉ ủ ph nh n vai trò c a nh ng cá nhân ki ộ t xu t, không ch tác đ ng
ự ớ ọ ọ tích c c t ộ ớ ả ế i văn h c vùng mà còn v i c ti n trình văn h c dân t c.
ở ầ ữ ừ ộ ỉ Đó là m t Đào Duy T không ch kh i đ u cho nh ng cá tính văn
ữ ự ể ị ế ọ h c Đàng Trong mà còn tr c ti p trung chuy n nh ng giá tr và
ủ ệ ươ ọ kinh nghi m c a văn ch ế ng Đàng Ngoài, khi n cho văn h c Đàng
ừ ổ ầ ơ ớ ữ ắ Trong ngay t ề bu i đ u hình thành, đã g n bó h u c v i truy n
ờ ạ ủ ạ ộ ố ộ ồ th ng sáng tác c a dân t c, đ ng th i t o tác ra m t lo i hình nhân
ộ ớ ượ ườ ọ ậ v t m i cho văn h c dân t c – hình t ng ng ờ i anh hùng th i
ữ ễ ễ ạ ộ lo n. Đó là m t Nguy n H u Hào, Nguy n Khoa Chiêm “khai
25
ể ạ ườ ữ ự ự ệ ọ sinh” ra nh ng th lo i tr ng thiên t s (truy n Nôm bác h c và
ế ể ươ ư ễ ạ ồ ộ ti u thuy t ch ng h i); m t Nguy n C Trinh táo b o trong
ươ ứ ươ ế ộ ph ng th c sáng tác “vè” ph ắ ng Nam; m t Ngô Th Lân kh c
ả ư ầ ờ ạ ở ướ ạ ộ kho i u s u th i đ i; hay m t M c Thiên Tích kh i x ng lên c ả
ư ễ ề ầ ọ ộ ộ ư ơ m t trào l u văn h c sôi đ ng n i mi n biên vi n, góp ph n đ a
ổ ứ ừ ướ ộ ố ộ các t ch c tao đàn t cung đình b c ra cu c s ng sôi đ ng ngoài
ề ộ ở ộ ơ ự xã h i; m t nhóm nhà th tài danh đã tr thành ni m t hào c a c ủ ả
ả ấ ộ ộ ị ộ m t vùng đ t (Gia Đ nh tam gia)... Tuy không ph i là m t “đ i
ư ậ ỗ ớ ườ ngũ” hùng h u (so v i Đàng Ngoài) nh ng m i ng i trong s h ố ọ
ạ ệ ạ ộ ộ ưở l i hình thành m t di n m o riêng, cùng c ng h ng, làm nên
ộ ấ ọ ọ “vùng” văn h c Đàng Trong, là m t d u son chói l ế i trong ti n trình
ọ ộ văn h c dân t c.
ữ ẳ ả ằ ầ ệ ắ ị C n ph i kh ng đ nh r ng, nh ng bi t s c đó trong văn
ủ ể ẩ ộ ỉ ấ ặ ả ọ h c Đàng Trong ch có th là “s n ph m” c a m t vùng đ t đ c
ệ ử ặ ạ ị ấ ớ ệ bi ộ t (vùng đ t m i) trong m t giai đo n l ch s đ c bi ạ t (giai đo n
ự ộ ưở ố đ i kháng Đàng Trong Đàng Ngoài). Chính s c ng h ủ ng c a
ứ ữ ẻ ặ ớ ị ử ị “s c tr ” v i nh ng đ c thù không gian văn hóa l ch s đ a
ươ ữ ư ệ ấ ạ ệ ủ ấ ọ ph ng (nh nh ng d u hi u lo i bi ớ t c a Nho h c vùng đ t m i,
ặ ệ ầ ư ự ươ ớ ủ ấ c u trúc đ c bi t trong thành ph n c dân, s t i m i c a không
ệ ạ ặ ộ ộ ị ị gian xã h i đô th th dân…) đã làm nên m t di n m o đ c bi ệ t
ọ ọ ổ cho văn h c Đàng Trong, b sung cho văn h c Đàng Trong m t s ộ ố
ặ ợ ề ả ặ ọ ặ đ c tính và c “đ c quy n, đ c l ớ i” mà văn h c Đàng Ngoài, v i
ủ ủ ề ặ ạ ị ố ứ s c m nh trì kéo c a truy n th ng, c a cái “m c đ nh”, cái “có
ể ượ ề ọ ẵ s n”, khó có th có đ c. Đi u đáng nói là tuy văn h c hai Đàng có
26
ữ ệ ư ư ờ ố ủ ị ự nh ng s khác bi t nh ng ch a bao gi ẫ đ i kháng, ph đ nh l n
ẽ ấ ả ẫ ố ở ị ự nhau (có l vì suy cho cùng, t ữ t c v n ch u s chi ph i b i nh ng
ờ ạ ứ ủ ấ ọ ọ ặ đ c tính chung c a văn h c “th i đ i th nh t” văn h c ph ươ ng
ạ ổ Đông), trái l ắ i, còn b sung cho nhau, làm phong phú và sinh s c
ề ộ ọ thêm cho n n văn h c dân t c.
27
Ọ Ụ DANH M C CÔNG TRÌNH KHOA H C
Ủ Ả Ậ Ế C A TÁC GI LIÊN QUAN Đ N LU N ÁN
ữ ắ ụ ủ ầ 1. Tr n Thanh Th y (2011), “Ngôn ng s c d c trong văn h c ọ
ạ ệ ệ ạ T p chí Văn hóa ngh thu t Trung đ i Vi t Nam”, ố ậ s 323
(5 2011), tr. 45 50.
ữ ủ ề ầ 2. Tr n Thanh Th y (2013), “Bàn v ngôn ng dân gian trong
ệ ữ ủ ấ Song Tinh B t D , truy n Nôm ễ ạ c a Nguy n H u Hào”
ữ ườ ạ ọ ạ Ngôn ng và văn h c, ọ Tr ộ ư ng Đ i h c S ph m Hà N i,
ạ ọ ữ ư ạ ộ ộ Khoa Ng văn, NXB Đ i h c S ph m Hà N i, Hà N i, tr.
803 807.
ơ ở ự ủ ầ 3. Tr n Thanh Th y (2015), “C s cho s hình thành tác
ệ ầ ẩ ọ ở T pạ ph m truy n Nôm bác h c đ u tiên Đàng Trong”,
ố chí Văn hóa dân gian s 4 (160) 2015, tr. 55 61.
ủ ầ ệ ắ ọ 4. Tr n Thanh Th y (2015), “Bi t s c văn h c Đàng Trong
ừ ự ệ ấ Nhìn t ộ ố ể ạ ặ s xu t hi n m t s th lo i đ c thù: Vãn Vè,
ạ ứ T p chí Nghiên c u Đông Nam Á ồ Tu ng”, ố s 11 (188) –
2015, tr. 76 84.
